شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

دولت کریمه امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)

این کتاب در موسسه الحسنین علیهما السلام تصحیح و مقابله شده است.

در آن زمان از كتاب هاى كلاسيكِ وقت گير كه استعمارگران براى كشورهاى ضعيف برنامه ريزى كرده اند، و از علم هاى ديكته شده و دانش هاى دستور داده شده خبرى نيست، از نمره هاى دلارى و از مدارك سفارشى اثرى وجود ندارد.

در آن زمان همه مردمان جهان دانشمندند و همه دانشمندان واقعاً داراى علم و دانش و فرهنگِ پيشرفته هستند نه آن كه با مدارك غير واقعى در زمره دانشمندان به حساب آيند.

۶ - مجموعه همه علوم تكامل يافته و در ميان مردم منتشر مى شود. يعنى هر رشته از رشته هاى علم در مرحله بالا و نهايى خود در ميان جامعه رواج مى يابد و مردم از آن بهره مى برند.

همان گونه كه در عصر درخشان ظهور، جامعه از نظر اقتصادى، كشاورزى، امنيّتى و... پيشرفته است و مردم از نعمت وجود آن ها كاملاً برخوردار مى باشند، از نظر علم و دانش نيز كاملاً بهره مند شده و احساس كمبودِ علمى براى آنان وجود ندارد.

تحليل روايت

نكته اى كه در روايت وجود دارد اين است كه علم و دانش از زمان پيامبران تا عصر معصومينعليهم‌السلام و تا قبل از فرارسيدن روزگار ظهور يكسان بوده و در تمام اين زمان ها، علم از دو جزء فراتر نرفته و نخواهد رفت.

زيرا بنا به فرمايش امام صادقعليه‌السلام : ۱ - همه علومى كه پيامبران آوردند دو حرف است، ۲ - تا زمان امام صادقعليه‌السلام مردم غير از آن دو حرف را نمى شناسند، ۳ - زمانى كه حضرت قائمعليه‌السلام قيام نمايد، بيست و پنج حرف ديگر را خارج ساخته و با دو حرف ديگر در ميان مردم منتشر مى سازد.

از آنجا كه علم و دانش در زمان امام صادقعليه‌السلام و تا قبل از ظهور حضرت، بسيار گسترده تر از زمان انبياء بوده است، بايد از ظاهر روايت دست برداشته و

بگوييم مقصود امامعليه‌السلام چيز ديگرى بوده است كه راوى آن را واضح بيان نكرده است؛ زيرا بديهى است كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و ائمّه اطهارعليهم‌السلام علوم و معارف فراوانى را بيان نموده اند كه قبل از ايشان هيچ يك از پيامبران به بيان آن ها نپرداخته اند.

آيا آنچه را كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و اوصياء آن حضرت آوردند، همان علوم و معارفى بوده است كه پيامبران گذشته آورده اند و خاندان وحىعليهم‌السلام در آن ها تحوّل ايجاد نكرده و چيزى بر آن علوم نيفزوده اند؟! اگر اين چنين است پس مزيّت و برترى اسلام بر اديان ديگر به چيست؟

بديهى است كسى نمى تواند معتقد باشد كه علم و دانش رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم همان دانش پيامبرانِ قبل از ايشان است.

بنابراين بايد بگوييم نكته اى در مقصود امامعليه‌السلام از اين روايت وجود دارد كه براى به دست آوردن آن، نياز به تدبّر و فكر مى باشد.

زيرا از ظاهر روايت يك نوع ركود استفاده مى شود؛ يعنى زمان پيامبران مرسل تا زمان ائمّه اطهارعليهم‌السلام و از آن زمان تا عصر قبل از قيام امام عصر ارواحنا فداه يك همسانى و همگونى وجود داشته و وجود خواهد داشت و با قيام آن حضرت اين ركود شكسته مى شود.

حال اگر مقصود از همسان بودنِ عصر پيامبران مرسل و عصر ائمّه اطهارعليهم‌السلام تا زمان قبل از قيام امام عصر ارواحنا فداه، همسان بودن و يكنواخت بودن از نظر علم باشد، يقيناً اين يك اشتباه واضح است؛ زيرا بسيارى از علوم را امام صادقعليه‌السلام - كه اين روايت از آن حضرت است - و همچنين ساير ائمّه اطهارعليهم‌السلام بيان فرموده اند و از زبان پيامبران مرسل نقل نشده است.

بنابراين نمى توانيم بگوييم: مقصود از يكنواخت بودن، يكنواخت بودن از نظر مقدارِ علم است - با توجّه به افزايش پيوسته علم - ولى مى توانيم بگوييم: راه عمومى فراگيرى علم - يعنى استفاده از حسّ باصره و سامعه - همان گونه يكنواخت باقى مانده است.

نقطه مشترك از عصر پيامبران تاكنون

با دقّت، توجّه و بررسى در علوم و معارفى كه از ابتداى خلقت به وسيله انبياء الهى آورده شد و چگونگى تعليم آن ها و همچنين علوم و معارف خاندان وحىعليهم‌السلام تاكنون با همه پيشرفتى كه تا حال در آن ها شده، همه آن ها در يك نقطه مشترك هستند كه هيچ گونه افزايش و تغييرى در آن ها به وجود نيامده است.

زيرا همه علوم و معارفى كه انبياء الهى به مردم تعليم داده اند و همچنين هر چه را كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و خاندان وحىعليهم‌السلام و بعد از آن ها دانشمندان به عموم مردم تعليم داده و آموخته اند، داراى يكى از دو حالت بوده است. و آن اين است كه عموم مردمى كه از مكتب آنان بهره مى بردند، نحوه بهره گيرى آنان يا سمعى بوده است و يا بصرى؛ يعنى همه كسانى كه از پيامبران الهى گرفته تاكنون علمى آموخته اند، علوم آنان را يا از روى كتاب ونوشته اى خوانده اند و يا از آنان و يا ديگران شنيده اند.

توجّه داشته باشيد راه هاى ديگرى براى فراگيرى علم وجود داشته و دارد كه عموم مردم توانايى استفاده از آن را ندارند و گاهى افرادى از آن طريق استفاده نموده و مى نمايند.

پس راه كسب علم و دانش با همه افزايشى كه از زمان انبياء الهى تاكنون در آن ها ايجاد شده، با استفاده از چشم و يا گوش بوده است.

بنابراين، مقصود از دو جزء ممكن است اين باشد كه راه فراگير شدن علم تاكنون از دو طريق بوده و تا قبل از قيام آن حضرت نيز چنين خواهد بود كه آموختن دانش از راه خواندن و گوش دادن است. يعنى فراگيرى علوم از راه سمعى و بصرى.

همه مردم علم و دانش خود را عموماً از اين دو راه به دست آورده و مى آورند ولى با تكامل عقلها راه هاى ديگرى براى تحصيل علم به وجود خواهد آمد كه غير از دو طريق مذكور است. مانند فراگيرى علم از راه القاء در قلب توسّط ملائكه،

كه نه سمعى است و نه بصرى و در بعضى از روايات به آن تصريح شده است.

اگر اين توجيه را بپذيريم از پيشرفت و توسعه بسيار عجيب علم و دانش در آن زمان، آگاه خواهيم شد؛ زيرا طبق معنايى كه براى روايت عنوان كرديم راه هاى عمومى فراگيرى علوم تقريباً سيزده برابر خواهد شد، نه اينكه مجموعه علوم سيزده برابر شود.

اگر پيشرفتى كه علم تاكنون نموده در عصر ظهور سيزده برابر شود با توجّه به تكامل عقلى انسانها، پيشرفت اندكى خواهد بود.

در روايت دليل ها و حداقل قرينه هايى وجود دارد كه از آن ها معلوم مى شود مقصود امام صادقعليه‌السلام از بيست و هفت حرف علم، بيست و هفت قسمتِ علم نيست بلكه معناى ديگرى را مورد توجّه قرار داده اند؛ زيرا مى فرمايند: علم از زمان پيامبران مرسل تا زمان خود حضرت و قيام حضرت دو حرف است؛ اگر مقصود آن حضرت از دو حرف بودن، دو جزء بودن علم باشد بايد هيچ گونه پيشرفتى براى علوم از زمان پيامبران مرسل تا قبل از قيام امام زمان ارواحنا فداه نشده باشد و از همان زمان تا عصر قيام حضرت، مردم از دو جزء علم بهره مند باشند و پيشرفت علم توقّف نموده و راكد بماند. و بديهى است كه از زمان پيامبران مرسل تاكنون و تا عصر ظهور، علم صدها برابر پيشرفت نموده و دانش انسانها در مسايل دين و غير آن صدها برابر شده است، نه آن كه به حال خود در همان دو جزء باقى مانده باشد. بنابراين مقصود، راه فراگيرى علوم است.

آنچه بديهى است از زمان پيامبران مرسل تا عصر ظهور، آنچه كه راه فراگيرى علم براى عموم انسان ها - نه اولياء الهى - بوده و هست غير از راه سمع و بصرى چيز ديگرى نبوده است. از خواندن كتاب و نوشته، يا استفاده از درس، سخنرانى و همچنين بهره گيرى از ضبط، راديو، كامپيوتر و همه وسايل ديگرى كه ممكن است وسيله پيشرفت علم باشد از دو طريقِ سمعى و بصرى خارج نيستند.

اگر امام صادقعليه‌السلام در آن زمان مى فرمودند راه هاى فراگيرى علوم بيست و هفت جزء مى باشد، آيا چند نفر مى توانستند آن را بپذيرند و حتّى آيا در اين زمان چند نفر مى توانند كاملاً پذيراى اين مطلب باشند؟!

نكته جالب ديگرى كه سزاوار است دقّت شود، اين است كه در اين روايت در بيشتر مداركى كه آن را نقل كرده اند تعبير به حرفاً و حرفين شده است. و حرف و حروف خود وسيله آموختن علم و دانش مى باشند و ممكن است كه مقصود امامعليه‌السلام از تعبير نمودن به حرف و... وسيله آموختن علم باشد نه اينكه مقصود از حروف و حرفين معنايى باشد كه ابتداءً به ذهن ما مى رسد.

همان گونه كه دو لفظ كلمه و كلمات، گاهى در آيات و روايات به معنايى به كار برده شده كه غير از آنچيزى است كه ابتداءً به ذهن ما وارد مى شود و آن عبارت از حروف و الفاظى است كه با زبان به آن تكلّم مى شود. پس اگر درباره رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و اهل بيت آن حضرت و همچنين حضرت عيسى تعبير به «كلمة اللَّه» شده است، مقصود از كلمة، حروف و الفاظ نيست.

اگر ما به وسيله كلمه و كلمات اراده خود را ظاهر مى كنيم و كلمه و كلام مظهر اراده ما مى باشند، «كلمة اللَّه» نيز آن چيزى است كه اراده خداوند به واسطه او در خارج ظاهر و واقع مى شود. به اين جهت درباره اهل بيتعليهم‌السلام تعبير به «كلمات اللَّه» شده است.(۱)

حروف نيز اگرچه معناى اوّلى آن ها چيزى است كه الفاظ را تشكيل مى دهند ولى در واقع وسيله آموختن علم و آگاهى به ديگران مى باشند.

حضرت امام هادىعليه‌السلام درباره اين آيه شريفه:( وَلَوْ أَنَّما فِى الْأَرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ أَقْلامٌ وَالْبَحْرُ يَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ ما نَفِدَتْ كَلِماتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزيزٌ حَكيمٌ ) (۲) فرمودند:

____________________

۱. رك: شرح دعاى سمات: ۴۱ از مرحوم آية اللَّه سيّد على قاضى.

۲. سوره لقمان، آيه ۲۷.

«نحن الكلمات الّتي لاتدرك فضائلنا ولاتستقصى .»(۱)

ما كلمات خداوند هستيم كه فضيلت هاى ما درك نمى شود و پايان ندارد.

بنابراين توضيح، بيست و هفت حرفِ علم، يعنى بيست و هفت وسيله آموختن علم و بدست آوردن دانش. اگر انسان تا قبل از ظهور از دو وسيله و دو طريق - چشم و گوش - علم و دانش را به دست آورده و مى آورد، در عصر ظهور بيست و هفت طريق و راه فراگيرى علم به روى او گشوده مى شود.

راه هاى ديگرى براى فراگيرى علم و دانش

۱ - حسّ بويايى يا شامّه

حسّ بويايى يا شامّه يكى ديگرى از حواسّى است كه در صورت تكامل آن انسان مى تواند به وسيله آن آگاهى هاى فراوانى را از افراد به دست آورد.

برخى از افراد غير از حسّ سامعه و باصره، مى توانند از طريق حسّ شامّه بسيارى از مطالب را درك نموده و بر آگاهى خود بيفزايند.

اگر توجّه كرده باشيد در روايات وارد شده است كه حضرت اميرالمؤمنينعليه‌السلام فرمودند:

«تعطّروا بالإستغفار لاتفضحكم روائح الذنوب .»(۲)

با استغفار، خود را خوشبو سازيد تا بوى گناهان شما را رسوا نسازد.

برخى از افراد از بوى نفَس افراد مى توانند اعمالى را كه او انجام داده است آگاه شوند. به اين جهت حضرت اميرالمؤمنينعليه‌السلام مى فرمايند: استغفار كنيد تا ديگران از اعمال زشتى كه شما انجام داده ايد آگاه نشوند.

۲ - حسّ لامسه

مى دانيم كه اطراف بدن انسان را هاله احاطه كرده است. از رنگ و چگونگى

____________________

۱. بحار الأنوار: ۵۰/۱۶۶.

۲. بحار الأنوار: ۶/۲۲ و ۹۳/۲۷۸.

هاله مى توان پى به اعمال و رفتار و شخصيّت طرف آگاه شد.

كسانى كه هاله افراد را مى بينند و انواع و اقسام آن را مى شناسند، مى توانند از شخصيّت طرف آگاه شده و بدانند چگونه فردى مى باشد.

هاله اى كه در اطراف بدن انسان است در دست ها تمركز بيشترى دارد. به اين جهت بعضى از افراد با دست دادن و لمس نمودن مى توانند افكار طرف را بخوانند و از حالات او باخبر شوند. بنابراين حسّ لامسه نيز مى تواند در كسب آگاهى افراد نقش مؤثّر داشته باشد.

بعضى از افراد با در دست گرفتن لباس يا چيزى كه متعلّق به فرد خاصّى است، مى توانند از حالات و روحيّات او خبر داده و بگويند كه او چگونه آدمى مى باشد. جريانات زيادى در اين باره در كتاب ها نوشته شده است.

۳ - حسّ ذائقه

حسّ ذائقه نيز در كسب آگاهى مى تواند داراى نقش و تأثير باشد. در جرياناتى كه از اولياى خدا نقل شده است تصريح شده كه آنان با خوردن نان و غذا، از حالات كسى كه آن را پخته است آگاه شده و خبر داده اند.

بنابراين با قدرت گرفتن حواسّ پنجگانه و بدست آوردن حيات واقعى نه تنها چشم و گوش را بلكه ساير حواسّ پنجگانه را مى توان از راه هاى فراگيرى علم و دانش قرار دهيم؛ همان گونه كه حواسّ باطنى نيز مى تواند راه فراگيرى علم براى انسان باشد.

۴ - آموختن علوم از راه فراحسّى

نكته بسيار جالبى كه سزاوار است در آن دقّت شود اين است كه فراگيرى علم و دانش از راه سمع و بصر، استفاده از قواى حسّى انسان است و آن دو از حواسّ پنج گانه ظاهرى انسان مى باشند. با توجّه به مسأله تكامل در عصر درخشان ظهور و حيات قلب ها و كامل شدن خردها، به دست آوردن علم

و دانش از راه هاى فراحسّى بسيار خواهد بود.

با تأمّل و انديشيدن در آنچه گفتيم بسيار بديهى و واضح است كه حيات دل و تكامل عقل راه را براى فراگرفتن علم و دانش باز مى كند. بنابراين راه فراگيرى علم و دانش در آن زمان كه عموم مردم از حيات قلب و تكامل عقل و خرد برخوردارند، در انحصار ديدن و شنيدن نيست، بلكه با قدرت هاى فراحسّى كه در آن زمان انسان ها به آن دست مى يابند، به راحتى بر علم و دانش خود مى افزايند.

«مشاهده فؤادى» كه بر اثر «حيات قلب» به دست مى آيد، نمونه اى از راه هاى فراگيرى علم و دانش با استفاده از قدرت فراحسّى است.

در عصر درخشان ظهور كه عصر دانش و بينش است، انسان بر اثر حيات قلب، به اين قدرتِ فراحسّى دست يافته و به وسيله آن بينشِ قلب به دانش و فرهنگ خود مى افزايند.

در روزگار شكوهمند ظهور، انسان ها نه تنها به وسيله چشم و بصر، بلكه از طريق قلب و بصيرت نيز به فراگيرى علوم و معارف مى پردازند. با گشوده شدن راه هاى حسّى ديگر و باز شدن راه هاى فراحسّى در روزگار درخشان ظهور، ثابت مى شود كه راه فراگيرى علم و دانش در انحصار چشم و گوش نيست.

نكته جالب توجّه ديگر، عمومى شدن و بثّ در ميان همه مردم است كه راه هاى فراگيرى همانند القاء، راه آن براى همه باز خواهد شد و همه از آن استفاده مى كنند؛ همان گونه كه در روايت وارد شده است.

الآن هر دانشمندى با تخصّص و مهارتى كه در رشته خود دارد، در درك علوم ديگر ناتوان است؛ زيرا راه علم فقط سمعى و بصرى است و اين محدوديّت آور است؛ هم براى فراگير شدن علم در ميان همه و هم براى دانشمندان.

با توجّه به پاك شدن و تهذيب نفس مردم، مرگ شيطان و تكميل عقل ها بديهى است كه راه هاى فراگيرى علوم عمومى خواهد شد و مردم مى توانند از غير راه سمع و بصر تحصيل علم نمايند.

تحوّلات شگفت در عصر ظهور

خدا مى داند بر اثر پيشرفت علم و دانش و تكامل عقل و خرد، چه تحوّلات عظيم و گسترده اى در جهان رخ خواهد داد! و چه اسرار و رازهايى از جهان آفرينش و عالم خلقت آشكار خواهد شد!

در دوران تيره غيبت، گاهى يك اختراع كوچك آثارى مهمّ و تحوّلى عجيب در افكار و انديشه هاى مردم عصر غيبت ايجاد كرده است. به عنوان نمونه: اختراع تلسكوپ و دوربين هاى قوى چقدر در ديد انسان ها تأثير گذارد؟ و چگونه بر آگاهى بشر نسبت به وسعت فضاى وسيع و جوّ پهناور آسمان افزود؟ و چگونه پندارهاى دانشمندان و فلاسفه را درباره كيفيّت زمين و ستارگان درهم ريخت؟! به همين صورت اختراعاتى كه بر اثر تكامل علم و تمدّن در روزگار پرشكوه ظهور رخ خواهد داد، آگاهى انسان ها را نسبت به عالم هستى و اسرار جهان آفرينش آنچنان افزايش مى دهد كه ما در دوران تيره غيبت توانايى تصوّر آن را نداريم و نمى دانيم در آن زمان چه چيزهايى اختراع خواهد شد و آثار شگفت آن ها تا چه حدّ خواهد بود؟

هنوز دانشمندان عصر غيبت درباره مسأله «ضدّ مادّه » «گذشتن از مرز زمان » و مسأله «راه يابى به عالم غيب » گامى برنداشته و مشكلى را حلّ نكرده اند.

آيا مى دانيد با حل شدن اين رازها و فاش شدن اسرار آن ها چه تحوّلات عجيب و گسترده اى در عالم آفرينش رخ مى دهد؟! آيا ما با آگاهى هاى بسيار اندك عصر غيبت، مى توانيم از عظمت آن ها آگاه شويم؟!

دانش خاندان وحىعليهم‌السلام

بنا بر مبانى اعتقادى مكتب خاندان وحىعليهم‌السلام ، انبياء الهى در هر عصر و زمانى كه باشند، علم و دانش آن ها فوق مردمان آن عصر و زمان است؛ به طورى كه هيچ يك از علماء و دانشمندان توان مقابله با آنان را ندارند و در بحث و مناظره مغلوب آنان مى باشند.

علم ائمّه اطهارعليهم‌السلام نيز برتر از دانش دانشمندان همه اعصار است به گونه اى كه علم و دانش هيچ يك از بزرگترين دانشمندان را نمى توان با علم و آگاهى آنان مقايسه نماييم.

برترى علم ائمّه اطهارعليهم‌السلام و انبياء الهى بر ديگران به اين جهت است كه علم آنان اكتسابى نيست و با تحصيل آن را به دست نياورده اند، بلكه دانش آن بزرگواران لدنّى است و از جانب خداوند مهربان به آنان عطا شده است.

بنابراين آن بزرگواران از علم مخزون و دانش پنهان الهى برخوردارند و آگاهى آنان برتر از علم ديگران مى باشد.

گرچه روايات در زمينه علم ائمّه اطهارعليهم‌السلام و حد و مرز آن متفاوت است و بحث درباره آن ها و بررسى و تحليل آن ها بسيار به طول مى انجامد، مى توان گفت: منشأ اختلاف روايات در اين باره، اختلاف مخاطبين امامان شيعه از نظر اختلاف ظرفيّت و آمادگى پذيرش آنان بوده است.

ما مى گوييم: علم حضرت بقيّة اللَّه الأعظم ارواحنا فداه برتر از علم همه مردمان جهان است و آن بزرگوار داراى همه علوم مى باشند.

در زيارت آن حضرت مى خوانيم:

«أنّك حائز كلّ علم .»(۱)

شما داراى هر علمى هستيد.

و در زيارت ندبه مى خوانيم:

«قد آتاكم اللَّه يا آل ياسين خلافته، وعِلْم مجاري أمره فيما قضاه ودبّره ورتّبه وأراده في ملكوته ...»(۲)

اى آل ياسين؛ خداوند مقام جانشينى خود را به شما داده است و به مجارى امر خود در ملكوت خود نسبت به آنچه حكم مى كند و تدبير و تنظيم مى نمايد و اراده مى كند، به شما علم و آگاهى داده است.

____________________

۱. مصباح الزائر: ۴۳۷، صحيفه مهديّه: ۶۳۰.

۲. بحار الأنوار: ۹۴/۳۷، صحيفه مهديّه: ۵۷۱.

با اين بيان كه در اين توقيع شريف آمده است روشن مى شود كه نه تنها عالم ملك بلكه عالم ملكوت نيز، در حيطه علم اهل بيتعليهم‌السلام قرار دارد. و بر اساس استفاده از برخى رواياتى كه درباره شگفتى هاى عصر ظهور وارد شده است، حضرت بقيّة اللَّه ارواحنا فداه به تكميل عالم ملكوت نيز مى پردازند.

بنابراين، قيام آن بزرگوار تنها جنبه مُلكى ندارد، بلكه علاوه بر عالم ظاهر، به تكميل عالم باطن و نامرئى مى پردازند و موجودات عالم غير مرئى نيز در پرتو حكومت الهى آن بزرگوار قرار مى گيرند.

مسأله علم امامعليه‌السلام از مسايل بسيار جالب در باب معارف اهل بيتعليهم‌السلام است. و درباره حدود و چگونگى آن، بحث هايى مطرح شده كه طرح و بررسى آن ها مناسب با موضوع اين كتاب نيست.

بنابراين هر امامى در هر عصر و زمانى كه باشد اعلم همه اهل آن زمان است و همه دانشمندان آن عصر در هر رشته از علوم و صنايع بايد مشكلات خود را به وسيله امام عصر خويش برطرف نمايند؛ زيرا لازمه مقام امامت و رهبرى الهىِ امام اين است كه در هر علم و دانشى سرآمد و برتر از همه مردم باشد و اين خود يكى از فضايل امام است. و اگر چنين نباشد تقديم مفضول بر فاضل لازم مى آيد.

با اين بيان روشن شد كه علم و تمدّن تا قبل از ظهور هرچه قدر پيشرفت كند، علم امامعليه‌السلام مافوق آن است. روايتى كه مى آوريم بر مطلب ما صراحت دارد. حضرت امام رضاعليه‌السلام مى فرمايند:

«إنّ الأنبياء والأئمّة عليهم‌السلام يوفّقهم اللَّه ويؤتيهم من مخزون علمه وحكمته ما لايؤتيه غيرهم، فيكون علمهم فوق علم أهل زمانهم في قوله عزّ وجلّ :( أَفَمَنْ يَهْدى إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لايَهِدّى إِلّا أَنْ يُهْدى فَما لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ ) »(۱) .(۲)

____________________

۱. سوره يونس، آيه ۳۵.

۲. كمال الدين: ۶۸۰، اصول كافى: ۲۰۲/۱.

قطعاً خداوند به انبياء و امامانعليهم‌السلام توفيق عنايت مى كند و از علم ها و حكمت هاى ذخيره شده خود به آنان، آن اندازه مى دهد كه به غير آنان عنايت نكرده است، به اين جهت علم آنان برتر از علم اهل هر زمان خواهد بود.

در اين آيه دلالت بر اين حقيقت وجود دارد: «آيا كسى كه مردم را به سوى حق هدايت مى كند سزاوارتر است كه هدايت شود يا كسى كه به راه حق هدايت نمى شود مگر كسى او را راهنمايى نمايد، چيست براى شما؟ چگونه حكم مى كنيد؟»

بنابراين، علوم در همه قسمت ها هر چه پيشرفت كند، علم امامعليه‌السلام آنچنان وسيع و پهناور است كه همه آن ها را در بر دارد و مى تواند همچون دريايى كه قطرات باران را در خود جاى مى دهد، همه علوم و صنايع واقعى را در پهنه علوم خود ناپديد كند؛علاوه بر آن كه قطره باران خود از دريا برخواسته است .

همان گونه كه در روايات وارد شده در عصر درخشان ظهور، برهان و استدلال در جهان فراگير شده و انسان ها در سراسر گيتى با منطق و استدلال از علم و دانش صحيح برخوردار مى شوند. و ياوران حضرت بقيّة اللَّه الأعظم ارواحنا فداه با بيان و گفتار، مخالفان را رام نموده و به سوى حقيقت رهنمون مى شوند.

آن حضرت نيز با گفتار خويش مردمان را به سوى مكتب خاندان وحىعليهم‌السلام هدايت نموده و جهان را سرشار از دانش و بينش جديد مى نمايند و به اين وسيله حق را ظاهر ساخته و باطل را نابود نموده و هر گونه شكّ و ترديد را از قلب انسان ها پاك مى سازند.

اين حقيقتى است كه آن بزرگوار به آن تصريح نموده و در توقيعات خويش آن را بيان فرموده اند.

حضرت بقيّة اللَّه الأعظم ارواحنا فداه در اوّلين ساعت ولادت فرمودند:

«زعمت الظلمة أنّ حجّة اللَّه داحضة، ولو اُذن لنا في الكلام لزال الشكّ .»(۱)

ستمگران گمان كرده اند كه حجّت خداوند باطل گرديده و اگر براى ما اذن در گفتار داده شود، شك ها برطرف مى گردد.

بديهى است با برطرف شدن شكّ، قلب سرشار از ايمان و يقين مى شود و با پرشدن قلب از يقين، اكسيرى بسيار مهمّ و حياتى كه دگرگون كننده و تكامل بخش شخصيّت انسان ها است، در اختيار همه افراد قرار مى گيرد.

راهنمايى هاى امام عصر ارواحنا فداه در فراگيرى علوم

براى آشنا شدن با عصر درخشان ظهور، عصر نور و روشنايى، عصر دانش و بينش، عصر تلاش و كوشش، عصر همه خوبى ها و برازندگى ها نگاهى به صحنه گيتى مى افكنيم و با شگفتى هايى كه در جهان آفرينش وجود دارد، پى به عظمت هستى بخشِ جهان و جانشينان او كه گواه آفرينشِ همه موجودات مى باشند، مى بريم. اكنون به اين پرسش ها توجّه كنيد:

آيا در جهان بر فراز قلّه هاى كوه هاى سر به فلك كشيده تا صحراهاى پهناور و تا ژرف ترين نقطه هاى درّه هاى عميق؛ از سطح آب درياهاى بى كران تا عميق ترين اقيانوس هاى جهان؛ چه موجودات عجيبى زندگى مى كنند؟! و چه حيوانات شگفت آفرينى وجود دارند؟!

آيا شناخت رازهاى جهان خلقت ممكن است؟!

آيا چگونه مى توان از اسرار آفرينش اينهمه موجودات آگاه شد؟!

آيا جز شاهدان خلقت كسى مى تواند از اينهمه آگاهى برخوردار باشد؟

آيا در اين روزگار كسى جز حضرت بقيّة اللَّه الأعظم امام زمان ارواحنا فداه توانايى دارد هر پرسشى را پاسخ دهد؟!

____________________

۱. الغيبة شيخ طوسىرحمه‌الله : ۱۴۷.

آرى؛ در عصر شكوهمند ظهور، امام زمان عجّل اللَّه تعالى فرجه جهان را با برهان و دليل سرشار از علم و آگاهى خواهند نمود و در سراسر گيتى مردمان جهان را از علم و آگاهى، دانش و بينش به همراه برهان و دليل برخوردار مى سازند.

امام حسن مجتبىعليه‌السلام از اميرالمؤمنينعليه‌السلام درباره اين مطلبِ مهمّ مى فرمايند:

«يملأ الأرض عدلاً وقسطاً وبرهاناً .»(۱)

(آن حضرت) جهان را سرشار عدالت، قسط و برهان مى نمايد.

در آن روزگار، مردمان جهان راه صد ساله را يك شبه مى پيمايند و نكته هايى را كه در طول يك عمر نمى توان آموخت در ميان چند كلمه مى يابند!

براى اين كه اشاره اى به گسترش علم و دانش در عصر آگاهى و بينش داشته باشيم سؤالى را عنوان مى كنيم:

اگر شخصى بخواهد در بحثى بسيار وسيع، گسترده و پردامنه به تحقيق بپردازد و از تمامى نكته هاى آن درست آگاه شود، و از نعمت وجودِ استادى كاردان در آن رشته محروم باشد و از كتاب و نوشته و موادّى كه از آن ها مى توان در آموختن آن رشته كمك گرفت، بى بهره باشد چه ساليان طولانى و درازى را بايد به تحقيق و جستجو و كاوش بپردازد و چه مقدار بايد به تجربه هاى ناكام دست يازد تا شايد سرانجام به مقدارى از آنچه مى خواسته است دست يابد؟!

ولى همين فرد اگر از وجود استادى دانا و ماهر برخوردار باشد كه از همه زواياى بحثى را كه اين فرد در جستجوى آنست به خوبى آگاه باشد، مى تواند در مدّتى كوتاه به آنچه مى خواسته است راه يابد و از آنچه در جستجوى آن بوده است آگاه شود.

به بيان ديگر علم و دانش را مى توان به دو گونه فرا گرفت:

۱ - آموختن از استادى كه از آن علم بهره مند است و در آن رشته آگاهى دارد.

____________________

۱. بحار الأنوار: ۴۴/۲۱ و ۵۲/۲۸۰.

۲ - اگر استاد يا كتاب و... در آن زمينه وجود ندارد، نياز به جستجو و بررسى وجود دارد و بايد با تلاش و پشتكار به تحقيق و تجربه پرداخته شود، تا در صورت امكان نتيجه مطلوب بدست آيد.

بديهى است تفاوت فراوانى در فراگيرى علم و دانش از راه بررسى و از راه آموزش وجود دارد كه ما در اينجا دو فرق بسيار مهمّ را بيان مى كنيم:

۱ - سرعت فراگيرى علوم در صورت استفاده از استاد آگاه، بدون آنكه نيازى به بررسى هاى وقت گير و طولانى داشته باشيم.

۲ - نتيجه قطعى از علم و دانش در صورتى كه از استاد آگاه بياموزيم بدون آنكه به بررسى هاى وقت كش و بى نتيجه گرفتار شويم.

تأثير حضور امامعليه‌السلام در فراگيرى علم

انسان هاى عصر ظهور نيازى به بررسى هاى وقت كش و بى نتيجه ندارند؛ زيرا به فرموده حضرت امام مجتبىعليه‌السلام جهان در آن روزگار، سرشار از علم و دانش همراه با دليل و برهان است.

آرى؛ اگر مردم بهره مند از نعمت حضور و ظهور امامعليه‌السلام در ميان جامعه باشند، با سرعت هرچه بيشتر مى توانند به منابع عظيم علمى راه يابند و علم برهانى را همراه با علم لدنّى از آبشخور وحى فرا گيرند و به نتيجه قطعى برسند.

اكنون براى اين كه مطلب كاملاً روشن شود درباره فراوانى انواع حيوان ها سخن گفته و سپس با نقل روايت جالبى به نتيجه گيرى مى پردازيم:

همان گونه كه گفتيم بر فراز كوه ها، در دامن صحراها و در اعماق درياها موجودات بسيار فراوان و عجيبى وجود دارند، روش زندگى آن ها خصوصيّات و ويژگى هاى آن ها و چگونگى تكثير ازدياد آن ها و شناخت آن ها، بر اثر كثرت انواع آن ها براى ما ممكن نيست.

تاكنون در دنياى ما فقط ۸۶۰۰۰ نوع پرنده زندگى مى كنند(۱) و در ميان حشرات فقط در حدود ۴۰۰ هزار گونه پروانه در دنيا شناخته شده كه در حدود ۱۵۰ هزار گونه آن در ايران موجود است.(۲)

با توجّه به فراوان بودن انواع حيوان ها اگر فردى به عنوان مثال در علم حيوان شناسى بخواهد بداند تكثير نسل ميليون ها نوع حيوانى كه در جهان زندگى مى كنند چگونه است؟ كدام يك از آن ها تخم گذارى مى كنند و كدام يك زايمان دارند؟ به ميليون ها سال تحقيق و بررسى نياز دارد.

علاوه بر اين، چگونه مى تواند از وضع ميليون ها حيوانى كه در اعماق درياها يا در دامن صحراها و يا بر فراز كوه ها زندگى مى كنند آشنا شود؟! ولى همين فرد اگر اين مطلب را نه از راه تحقيق و بررسى و تجربه؛ بلكه از راه آموختن از كسى كه آگاه از اسرار خلقت و شاهد بر آفرينش موجودات است بياموزد، با فرا گرفتن يك قانون عمومى مى تواند راه غير ممكنِ چند ميليون ساله را در يكى دو دقيقه بپيمايد.

اكنون براى روشن شدن اين حقيقت به نقل اين روايت مى پردازيم:

در مجموعه مرحوم حاجى معتمد الدوله فرهاد ميرزا از مجالس امير كمال الدين حسين فنايى نقل نموده كه حضرت صادقعليه‌السلام از امّ جابر پرسيد:

در چه كارى؟

عرض كرد: مى خواهم تحقيق كنم كه از چرنده و پرنده كداميك تخم گذارى مى كنند و كدام يك

____________________

۱. در ميان ۸۶۰۰۰ نوع پرنده اى كه در دنياى ما زندگى مى كنند بزرگ ترين و بلندترين آن ها شترمرغ آفريقايى است امّا اين حيوان نمى تواند پرواز كند؛ زيرا به طور متوسّط وزنش ۱۳۵ و طول قدّش ۲/۴۰ مى باشد.

به موجب اطّلاعات دقيق، كلاغ پرسال ترين پرنده روى زمين است و پس از كلاغ پرستوى دريائى است. سالخورده ترين كلاغ اهلى، كلاغى بود كه ۱۰۸ سال عمر كرد و پرسال ترين پرستوى دريائى ۴۴ سال تمام در بين همنوعان خود بسر برد. (دايرة المعارف (۱۰۰۱ نكته جذّاب): ۲۶۳)

۲. كتاب هفته، ص ۲۲ شنبه ۱۷ بهمن ۸۳، شماره پياپى ۶۱۱.

بچّه مى آورند؟

فرمود: احتياج به اين مقدار فكر نيست، بنويس: گوش هر حيوانى كه مرتفع و برجسته است بچّه مى آورد و گوش هر كدام كه به سر چسبيده است تخم مى نهد، ذلك تقدير العزيز العليم.

«باز» با آن كه چرنده است و گوش او منخفض و به سر او چسبيده، تخم مى نهد و «سنگ پشت» كه چرنده است چون بدين گونه است تخم مى نهد و گوش خفّاش چون مرتفع است و به سر او چسبيده نيست، بچّه مى آورد.(۱)

بنابر اين قانون عمومى، پرنده بودن حيوان دليل بر آن نيست كه چون پرنده است تخم گذارى كند. و همچنين چرنده بودن حيوان دليل بر آن نيست كه زايمان مى كند؛ زيرا ممكن است در حالى كه پستاندار است تكثير نسل او از راه تخم گذارى باشد نه زائيدن.

«يكى از حيوانات بسيار عجيب، حيوانى است كه چون همانند اردك نوك دارد به نوك اردكى معروف شده اين حيوان با اين كه پستاندار است ولى همانند پرندگان تخم گذارى مى كند. به اين گزارش توجّه كنيد:

نوك اردكى ممكن است عجيب ترين حيوانات نباشد ولى محقّقاً يك حيوان عجيب است. اين حيوان يك پستاندار است و شبيه تمام پستانداران پوست دارد و به بچّه هايش شير مى دهد ولى داراى منقارى مانند اردك و نيز پنجه هايى پره دار است و عجيب تر اين كه مانند پرندگان تخم مى گذارد. نوك اردكى در حدود ۵۰ سانتى متر طول دارد و در استراليا زندگى مى كند.

نوك اردكى شناگر بسيار سريعى است. اين حيوان موقع شنا كردن انتهاى منقارش را بيرون آب قرار مى دهد و در همان حال تنفّس مى كند. نوك اردكى

____________________

۱. گلزار اكبرى: ۶۲۶.

در كنار رودخانه زندگى مى كند. حيوان مادّه در آنجا تخم مى گذارد و به بچّه هايش شير مى دهد.»(۱)

ما در بحث هاى گذشته يكى از ويژگى هاى مهمّ عصر ظهور را كه پخش شدن علم و دانش در ميان همه افراد جامعه مى باشد بيان كرديم و از مطالبى كه در اينجا به توضيح آن ها پرداختيم دو ويژگى بسيار مهمّ ديگرِ عصر درخشان ظهور را روشن ساختيم:

۱ - سرعت فراگيرى علوم بدون نياز به بررسى ها و جستجوهاى وقت گير.

۲ - بدست آمدن نتيجه قطعى از آموزش بدون گرفتار شدن به بررسى هاى بى حاصل و بى نتيجه.

بديهى است اين دو ويژگى عصر ظهور چه آثار مهمّى را در پيشرفت علم و تمدّن واقعى براى جامعه بشريّت به ارمغان مى آورد.(۲)

اختراعات عصر ظهور

گفتيم از ويژگى هاى عصر ظهور، سرعت در فراگيرى علم و دانش است كه در آن روزگارِ شكوهمند مردم مى توانند به راحتى به منابع عظيم علمى راه يابند.

در آن زمان هدايت ها و راهنمايى هاى حضرت بقيّة اللَّه الأعظم ارواحنا فداه عامل سرعت در فراگيرى علوم مى باشد. و جز آن، عامل مهمّ ديگرى در رشد يادگيرى دانش وجود دارد كه آن نيز بر اثر وجود نعمت حضرت امام عصر عجّل اللَّه تعالى فرجه مى باشد. و آن عبارت است از تكامل عقل ها و رشد انديشه ها كه مردم در دولت كريمه حضرت ولىّ عصر ارواحنا فداه از رشد عقلى و فكرى

____________________

۱. شگفتى هاى آفرينش: ۲۰.

۲. اگر ويژگى هاى بسيار فراوان حضرت بقيّة اللَّه الأعظم عجّل اللَّه تعالى فرجه به خوبى و شايستگى مورد بحث و تحقيق واقع شوند، نوشته اى بسيار پرمحتوى، ارزنده و سازنده فراهم خواهد شد.

برخوردار خواهند شد.

در بحث تكامل عقل و رهايى قدرت هاى ناشناخته مغز به اين نكته تصريح كرديم كه يكى از بزرگ ترين آزادى هايى كه عصر تكامل بخش ظهور آن را براى انسان ها به ارمغان مى آورد، آزادى عقل و رهايى آن از زنجير اسارت است.

در آن عصر شكوهمند سپاه نفس در اسارت نيروهاى عقل درآمده و روزگار حاكم شدن عقل بر نفس فرا مى رسد. و در اثر رهايى قدرت هاى عقل و بكار افتادن نيروهاى ناشناخته مغز، انسان ها به بزرگ انديشى دست مى يابند و افكار كوچك و كودكانه را رها مى سازند.

به اين دليل است كه ما معتقديم:بزرگ انديشى از خصلت ها و ويژگى هاى عصر ظهور براى افراد جامعه است .

بديهى است وقتى كه جامعه بشريّت به بزرگ انديشى دست يافته و افكار و انديشه هاى بزرگ را در سر بپروراند، چه تحوّل عجيب و شگفت آفرين نه تنها در معارف دينى، بلكه در تكنولوژى، صنعت و فنّاورى نيز ايجاد مى شود.

در دوران تيره غيبت ميليون ها نفر در راه بدست آوردن نكته هاى تازه و رسيدن به اختراعات جديد كوشش مى كنند كه تصميم افراد محدودى از آن ها كارساز مى شود؛ ولى در عصر تكاملِ عقل كه اراده انسان ها به عالى ترين درجه كمال راه مى يابد، فكر مردم عصر ظهور مؤثّر واقع مى شود و به زودى مى توانند به آنچه در راه آن تلاش مى كنند دست يابند.

درسى از دعاى بعد از زيارت «آل يس» در اين باره

در زيارت «آل يس» - كه از زيارات بسيار مهمّ امام عصر عجّل اللَّه تعالى فرجه مى باشد و همچنين در دعاى پس از آن - يك دوره بزرگ از معارف و مسائل اعتقادى گنجانده شده است. و علاوه بر آن نكته هاى بسيار مهمّى درباره قدرت هاى عظيم انسان هاى تكامل يافته وجود دارد و هر كس آن زيارت و دعاى پس از آن را مى خواند، از خداوند بزرگ مى خواهد كه او را به آن مراحلِ بس بلند برساند؛ اگرچه ممكن است خوانندگان آن، توجّه به عظمت و اهميّت آنچه مى خوانند نداشته باشند.

در اينجا نمونه اى از آن ها را كه در ارتباط با بحث ما است بيان مى كنيم:

در ضمن دعايى كه پس از زيارت «آل يس» مى خوانيم به پيشگاه خداوند عرض مى كنيم:

«وفكري نور النيّات، وعزمي نور العلم ».(۱)

و فكرم را نور تصميم ها و اراده ام را نور علم عنايت فرما.

ممكن است صدها و يا هزاران بار تا به حال اين دعا را خوانده باشيم ولى تاكنون هيچگونه توجّهى به عظمتِ درخواست خود نكرده باشيم.

درسى كه از اين دعا مى آموزيم اين است: كسى داراى فكر روشن است و انديشه اش از تاريكى رها يافته كه قدرت بر تصميم گيرى داشته باشد و نفس وى باعث شكست اراده او نباشد. و كسى داراى عزم و اراده است كه نور علم و دانش در او تابيده باشد و وجودش با نور علم و آگاهى عجين شده باشد.

عصر ظهور، كه روزگار بارور شدن خواسته هاى بلند انسانى است و زمان تكامل مقام عالى بشر است، افكارِ روشن و اراده هاى نورانى در انسان ها پرورش يافته و تكامل مى يابند.

____________________

۱. صحيفه مهديّه: ۵۶۷.