شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

دین به معنای جز است، می گویند كما تدین بدان؛ یعنی هر طور جزاء بدهی جزاء می گیری، شاعر می گوید:

كما یدین الفتی یوما یدان به من یزرع الثوم لا یقلعه ریحانا .

یعنی: جوان هر طور جزاء بدهد، روزی همانگونه جزاء می بیند؛ چون كسی كه سیر بكارد، ریحان نمی چیند .

96 - الشكور:

او كسی است كه طاعت اندك را سپاسگذاری كرده در برابرش ثواب زیادی می دهد و نعمت بزرگ و بسیار عطا می نماید، از آن طرف به سپاسگزاری اندك بندگانش راضی می شود كه فرمود:

( ان ربنا لغفور شكور ) ( 393 ) .

یعنی: همانا پروردگار ما آمرزنده و سپاسگذار است .

شكر در لغت به معنای اعتراف به نیكوكاری است، خداوند متعال خودش نسبت به بندگان اهل نیكی و بخشش است، اما چون به افراد مطیع به خاطر طاعتشان ثواب فراوانی به عنوان پاداش می دهد، از باب مجاز گویی همین پاداش خود را شكر نامیده، همچنانكه مكافات (یعنی پاداش دادن) نیز شكر نامیده شده است.

97 - العظیم:

او صاحب عظمت و جلال است؛ یعنی شان و مقامش عظیم و قدرش جلیل می باشد.

98 - اللطیف:

به بندگانش نیكی می كند و با آنان از طریق رفاقت و مهربانی رفتار می نماید به طوری كه حتی خودشان هم نمی فهمند.

لطف یعنی نیكی و احترام. گفته می شود. فلانی نسبت به مردم لطیف است؛ یعنی نیكو كار است و با آنان از طریق نیكی و مهربانی رفتار می كند.

لطف، گاهی اوقات به معنای ظرافت در تدبیر و فعل می باشد، اگر كسی حاذق و ماهر باشد، می گویند فلانی سازنده ای است كه دستانش لطیف است.

در خبر آمده:

833 - ( معنی اللطیف هو انه خالق للخلق اللطیف كما انه سمی العظیم لانه خالق للخلق العظیم ) .

یعنی: معنای لطیف این است كه او خالق خلق لطیف است؛ همچنانكه او را عظیم نامیدند؛ چون خالق خلق عظیم می باشد .

و گفته شده: خدا لطیف است؛ یعنی به بندگان لطف دارد، از این طریق كه بنده را به انجام طاعات، نزدیك و از ارتكاب گناهان، دور می نماید.

99 - الشافی:

یعنی او عافیت را روزی می كند، بدون وساطت دوا، شفا می بخشد، با اندك دعا، بلا را بر می دارد و در امتحانهای كوچك، پاداشهای بزرگی می دهد كه خداوند متعال از قول حضرت ابراهیم عليه‌السلام می فرماید:

( و اذا مرضت فهو یشفین ) ( 394 ) .

یعنی: و چون بیمار شوم اوست كه شفایم می بخشد .

علت عدم ذكر سایر اسماء

باید بدانی كه صرف ذكر این اسمهای شریف، دلالت بر نفی سایر اسماء نمی كند؛ چون در دعاهای معصومین عليهم‌السلام اسامی زیادی آمده كه جزء این اسم نمی باشند، شاید ذكر خصوص این اسمها به خاطر مزیت و شرفی باشد كه بر سایر اسماء دارند.

توحید ذات اقدس الهی

باید بدانی كه كثرت و تعددی كه این اسامی متعدد بر آن دلالت دارند، به نسبت مربوط می شود نه به آن ذات اقدس كه او از جمیع جهات و بنابر این اعتبارات واحد است. توضیح مطلب آنكه:

صفات ذات اقدس حق، دو قسم است حقیقی و اضافی.

صفت حقیقی آن است كه اگر تنها ذات اقدس حق را در نظر بگیریم (بدون در نظر گرفتن هیچ چیز دیگر) آن صفت بر او حمل می شود؛ نظیر: حی، موجود، قدیم، ازلی، باقی، ابدی و سرمدی كه این صفات با نظر به ذات متعالیش به او ملحق می شوند.

اما صفت اضافی آن است كه اگر به غیر خدا هم نظر شود، می توان آن صفت را بر او حمل كرد؛ نظیر: قادر، خالق و رحیم كه باید در مقابل مقدور و مخلوق و مرحومی باشند، بنابر این، تعددی كه هنگام اضافه پدیدی می آید به خاطر امور خارج از ذات خداست و این موجب تعدد و تكبر در ذات متعالی او نمی گردد كه او از این پندارها برتر و والاتر است.

علی بن رئاب از چند نفر از حضرت صادق عليه‌السلام نقل كرده است كه فرمود:

834 - ( من عبد الله بالوهم فقد كفر، و من عبد الاسم و لم یعبد المعنی فقد كفر، و من عبد الاسم و المعنی فقد اشرك، و من عبد المعنی بایقاع الاسماء علیه بالصفات التی وصف بها نفسه فعقد علیه قلبه و نطق به لسانه فی سرائره و علانیته فاولئك اصحاب امیر المؤمنین عليه‌السلام) .

یعنی: كسی كه با گمان خویش خدای را بپرستد كافر شده است. كسی كه نام را بدون معنا بپرستد او هم كافر شده است. كسی كه هم نام و هم معنا را با هم بپرستد، او مشرك است و كسی كه معنا را بپرستد و نامها را بر او بار كند، آن هم از طریق او صافی كه ذات حق، خود را بدان توصیف كرده است و قلبش را بر آن گره بزند و زبانش را هم در خفا و هم در علن به آن گویا گرداند، چنین افرادی اصحاب امیر المؤمنین عليه‌السلام هستند .

در روایت دیگر آمده است: آنان مومنان حقیقی اند .

و در حدیثی به هشام بن حكمفرمود:

835 - ( لله عزوجل تسعه و تسعون اسما فلوكان الاسم هو المعنی لكان كل اسم هو اله ولكن الله معنی واحد یدل علیه بهذه الاسماء ) .

یعنی: خداوند عزیز و جلیل نود و نه نام دارد، اگر اسم همان معناست باید هر اسم یك خدا باشد، ولی صحیح این است كه الله یك معنای واحدی است و این اسمها بر آن دلالت دارند .

فضیلت دعای یا من اظهر الجمیل...

عمر بن شعیب از پدرش او از جدش از پیامبر اكرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم روایت كرده است فرمود:

836 - ( ان جبرائیل نزل علیه بهذا الدعاء من السماء و نزل علیه ضاحكا مستبشرا، فقال: السلام علیك یا محمد، قال: و علیك السلام یا جبرئیل، فقال: ان الله عزوجل بعث الیك بهذیه. فقال: و ما تلك الهدیه یا جبرئیل؟! قال: كلمات مع كنوز العرش اكرمك الله بها، قال: و ما هن یا جبرئیل؟! قال: قل: ) .

یعنی: جبرئیل در حالی كه خنده می كرد و خوشحال بود، از آسمان بر پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: سلام بر تو ای جبرئیل!

گفت: خداوند عزیز و جلیل هدیه ای برایت فرستاده است.

فرمود: آن هدیه چیست ای جبرئیل!

گفت: كلماتی است همراه با گنج های عرش كه خداوند تو را به واسطه آن كلمات تكریم نموده است.

فرمود: آنها چیست ای جبرئیل؟!

گفت: بگو .

( یا من اظهر الجمیل و ستر القبیح، یا من لم یواخذ بالجریره و لم یهتك الستر، یا عظیم العفو، یا حسن التجاوز، یا واسع المغفره، یا باسط الیدین بالرحمه، یا صاحب كل نجوی، و یا منتهی كل شكوی، یا كریم الصفح، یا عظیم المن، یا مبتدئا بالنعم قبل استحقاقها، یا سیدنا، یا ربنا، یا مولانا، یا غایه رغبتنا، اسالك یا الله، ان لا تشوه خلقی بالنار ) .

یعنی: ای كسی كه زیبائی را آشكار و زشتی را می پوشانی!ای كسی كه گناهكار را (فوری) مواخذه نمی كنی و پرده را نمی دری! ای كسی كه دارای عفو عظیمی! ای كسی كه دارای گذشت نیكویی! ای كسی كه آمرزشت وسیع است! ای كسی كه دستهایت را برای رحمت گشوده ای! ای همراه هر نجوایی! ای كسی كه هر شكایتی به تو منتهی می شود! ای روی با كرامت! ای كسی كه دارای منت عظیمی! ای كسی كه قبل از استحقاق بندگان نعمتت را آغاز كرده ای! ای آقای ما! ای پروردگار ما! ای مولای ما! و ای نهایت آرزوی ما! از تو می خواهیم ای خدا! كه خلقتم را با آتش، زشت نسازی.

فقال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم جبرئیل: ما ثواب هذه الكلمات؟ قال: هیهات! هیهات! انقطع العمل، لو اجتمع ملائكه سبع سماوات و سبع ارضین علی ان یصفوا ثواب ذلك الی یوم القیامه ما و صفوا من كل جزء جزءا واحدا .

یعنی: در اینجا رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به جبرئیل فرمود: ثواب این كلمات چیست؟

گفت: دور است! دور است! این كار شدنی نیست. اگر ملائكه هفت آسمان و هفت زمین جمع شوند و تا روز قیامت بخواهند ثوابش را توصیف كنند، در هر جزء (از دعا) یك ثوابش را هم نمی توانند توصیف نمایند .

فاذا قال العبد: یا من اظهر الجمیل و ستر القبیح، ستره الله و رحمه فی الدنیا، و جمله فی الاخره، و ستر الله علیه الف ستر فی الدنیا و الاخره .

یعنی: وقتی بنده می گوید: ای كسی كه زیبایی را آشكار و زشتی را می پوشانی، خداوند متعال او را در دنیا پوشیده مشمول رحمت خود می گرداند و در آخرت هم زیبایش می گرداند و هزار پوشش در دنیا و آخر بر او قرار می دهد .

و اذا قال: یا من لم یواخذ بالجریره و لم یهتك الستر، لم یحاسبه الله یوم القیامه و لم یهتك ستره یوم تهتك الستور.

یعنی: و آنگاه كه بنده گفت: ای كسی كه گناهكار را (فوری) مواخذه نمی كنی و پرده را نمی دری خداوند روزی قیامت او را حساب نمی كشد و روزی كه پرده ها دریده می گردد، پرده او را نمی درد .

و اذا قال: یا عظیم العفو، غفر الله له ذنوبه و لو كانت خطیئته مثل زبد البحر .

یعنی: و وقتی كه می گوید: ای كسی كه دارای عفو عظیمی، خداوند گناهانش را می آمرزد اگر چه خطاهایش به اندازه كف دریا باشد..

و اذا قال: یا حسن التجاوز، تجاوز الله عنه حتی السرقه و شر الخمر و اهاویل الدنیا و غیر ذلك من الكبائر .

یعنی: و هنگامی كه می گوید: ای كسی كه دارای گذشت نیكویی، خداوند از او در می گذرد؛ حتی گناهانی مانند دزدی، شرابخوری، كارهای وحشتناك دنیا و سایر گناهان كبیره ( 395 ) .

و اذا قال: یا واسع المغفره، فتح الله عزوجل له سبعین بابا من الرحمه فهو یخوض فی رحمه الله عزوجل حتی یخرج من الدنیا.

یعنی: آنگاه كه گفت: ای كه آمرزشت وسیع است، خداوند عزیز و جلیل، هفتاد در رحمت برای وی می گشاید به طوری كه او در رحمت خدا غوطه می خورد تا از دنیا خارج شود .

و اذا قال: یا باسط الیدین بالرحمه، بسط الله یده علیه بالرحمه .

یعنی: و وقتی كه گفت: ای كسی كه دستهایت را برای رحمت گشوده ای، خداوند دست رحمتش را به سوی او می گشاید .

و اذا قال: یا صاحب كل نجوی، و یا منتهی كل شكوی، اعطاه الله من الاجر ثواب كل مصاب، و كل سالم، و كل مریض، و كل ضریر، و كل مسكین، و كل فقیر، و كل صاحب مصیبه الی یوم القیامه.

یعنی: و هنگامی كه گفت: ای همراه هر نجوایی، ای كسی كه هر شكایتی به تو منتهی می شود، خداوند به اندازه هر مصیبت زده و هر سالم و هر مریض و هر ضرر دیده و هر مسكین و هر فقیر و هر صاحب مصیبتی تا روز قیامت به او ثواب عطا می كند .

و اذا قال: یا عظیم المن، اعطاه الله یوم القیامه منیته و منیه الخلائق .

یعنی: و چون گفت: ای كسی كه دارای منت عظیمی، ذات اقدس الهی روز قیامت هم آرزوی او و هم آرزوی خلایق را به وی می دهد .

و اذا قال: یا كریم الصفح، اكرمه الله تعالی كرامه الانبیاء .

یعنی: و آنگاه كه گفت: ای روی با كرامت! خداوند متعال او را چون انبیا بزرگوار قرار می دهد .

و اذا قال: یا مبتدئا بالنعم قبل استحقاقها، اعطاه الله من الاجر بعدد من شكر نعماه .

یعنی: و وقتی كه گفت: ای كه قبل از استحقاق بندگان، نعمتت را آغاز كرده ای! خداوند به تعداد هر كس كه نعمتهایش را سپاسگزاری كرده به او اجر عطا می كند.

و اذا قال: یا ربنا یات سیدنا، قال الله تبارك و تعای: اشهدوا ملائكتی انی قد غفرت له و اعطیته من الاجر بعدد من خلقته فی الجنه و النار و السماوات السبع و الارضین السبع و الشمس و القمر و النجوم و قطر الا مطار و انواع الخلق و الجبال و الحصی و الثری و غیر ذلك و العرش و الكرسی.

یعنی: هنگامی كه گفت: ای پروردگار ما! و ای آقای ما! خداوند تبارك و تعالی می گوید: ملائكه من، شاهد باشید كه من او را آمرزیدم و به تعداد هر كسی كه در بهشت و جهنم و آسمانهای هفتگانه و زمینهای هفتگانه هست و خورشید و ماه و ستارگان و قطره های باران و انواع مخلوقات و كوهها و سنگریزه ها و شبنم و غیر آنها و عرش و كرسی، به او اجر و پاداش دادم .

و اذا قال: یا مولانا، ملا قلبه من الایمان.

یعنی: و وقتی كه گفت: ای مولای ما! خداوند قلبش را پر از ایمان گرداند .

و اذا قال: یا غایه رغبتنا، اعطاه الله یوم القیامه رغبته و مثل رغبه الخلائق .

یعنی: و آنگاه كه گفت: ای نهایت آرزوی ما! خداوند روز قیامت تمایلات او تمایلات تمام مخلوقات را به وی عطا می كند .

و اذا قال: اسالك یا الله، ان لا تشوه خلقی بالنار، قال الجبار جل جلاله استعتقنی عبدی من النار، اشهدوا ملائكتی انی قد اعتقته من النار، و اعتقت ابویه و اخونه و اهله و ولده و جیرانه، و شفعته فی الف رجل ممن و جبت لهم النار، و اجرته من النار .

یعنی: و وقتی كه گفت: از تو می خواهم كه خلقتم را با آتش، زشت نسازی، خداوند جبار جلیل می گوید: بنده ام از من طلب رهایی از آتش را نموده، ملائكه من شاهد باشید كه او و پدر و مادر و برادر و خانواده و فرزند و همسایگانش را از آتش آزاد كردم و شفاعت او را درباره هزار انسانی كه آتش بر آنان واجب شده بوده پذیرفتم و از آتش نجاتش دادم.

فعلمهن یا محمد المتقین، ولا تعلمهن المنافقین، فانها دعوه مستجابه لقائلهن ان شاء الله تعالی، و هو دعاء اهل البیت المعور حوله اذا كانوا یطوفون به.

یعنی: ای محمد صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم این دعا را تنها به اهل تقوا بیاموز، مبادا آن را به منافقین یاد بدهی؛ چون دعایی است كه اگر خداوند متعال بخواهد، برای گوینده، اجابت خواهد گردید، این همان دعای اهل بیت معمور است، آنگاه كه بر گرد آن طواف می كنند .

پایان

این حدیث، آخرین گفتار ما در این رساله می باشد:

از خداوند سبحان می خواهیم كه ما را جزء اولین افرادی قرار بدهد كه از آن بهره برده، به آدابش مودب گردیدند، بر خطابتش، حرص ورزیدند و به آنچه در فصول و ابوابش آمده، متصف گردیدند.

و ما را با هر برادر ایمانی كه از آن اطلاع پیدا كرده، راه خود را یافت و طریق سالمین را پیمود و توشه غنیمتش را زیاد نمود، شریك قرار دهد.

و آن را برای ما و آنان اسلحه و سرمایه و سبب رسیدن به هر مطلوب و نجات از هر سختی قرار دهد كه او ولی خیرات است و هر مصلحتی به نعمت او به تمام می رسد.

و درود خدا بر محمد كه اشرف جانهای پاك است و بر عترتش كه نیكوكار و ساداتند تا هر وقت كه صبحگاه و شامگاه در رفت و آمد و تاریكی و نور در تعقیب هند و سپاس خدایی را كه پروردگار عالمین است و درود بر آقای ما محمد و آل پاكش!

از نوشتن این رساله فارغ شد، فقیر الی الله تعالی احمد بن فهد در شب دوشنبه، شانزدهم جمادی الا ولی، سال 801 (هجری قمری).

و الحمد لله وحده و صلواته علی محمد و اله و سلامه