فصل دوم (بررسی فقهی و تاريخی) - تاريخ تحريم ازدواج با بيگانگان در اسلام

درباره تاريخ تحريم ازدواج با بيگانگان ، تاريخ دقيقی را نمی توان ذكر كرد، ولی آنچه مسلم است ، تحريم ازدواج با بيگانگان مربوط به دوران بعد از هجرت است ، چه اين كه حكم تحريم در سوره های مكی ذكر نشده وتنها در سوره های مدنی ذكری از آن رفته است ، واما در سوره های مكی ، تنها سخن از حرمت زنا به ميان آمده است ، چنان كه در سوره مومنون می خوانيم :( وَالَّذِينَ هُمْ لِلزَّكَاةِ فَاعِلُونَ ﴿ ٤ ﴾ وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ ﴿ ٥ ﴾ إِلَّا عَلَىٰ أَزْوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومِينَ ﴿ ٦ ﴾ فَمَنِ ابْتَغَىٰ وَرَاءَ ذَٰلِكَ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْعَادُونَ .) (٦٩) همان گونه كه ملاحظه می شود، در اين آيات رابطه جنسی با همسران وكنيزان ، مجاز واطفای غريزه جنسی از هر طريق ديگر ممنوع دانسته شده است ، واما اين كه همسران وكنيزان شخص ، بايستی دارای اعتقاد اسلامی باشند، مطرح نبوده وعملا نيز مسلمانان با غير مسلمانان ازدواج می كرده اند، چنانكه شخص رسول خداصلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم دختران خودش(٧٠) را به ازدواج افراد مشرك در آورده بود : همسر زينب ، دختر پيامبرصلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم شخصی به نام ابی العاص بوده ، وهمسر ام كلثوم ورقيه ، دو پسر ابولهب بوده اند.

يكی از عوامل مشخص نبودن تاريخ تحريم ازدواج با بيگانگان در اسلام ، اين است كه عملا مسلمانان كمتر در معرض ازدواج با بيگانگان بوده اند، چه اين كه يهوديان ومسيحيان خود براساس شريعت خويش از ازدواج با مسلمانان اجتناب داشته اند، بنابراين بر فرض كه مسلمانان از نظر شرعی مانعی در ازدواج با اهل كتاب نداشتند، عملا چنين ازدواجی رخ نمی داد، واما در ازدواج با مشركان ، به حكم اين كه با آنان درگير جنگ بوده اند، به صورت طبيعی زمينه ای برای ازدواج با آنها مطرح نبوده است

استاد، علامه طباطبائیرحمه‌الله در تفسير الميزان می نويسد : بعضی را عقيده بر اين است كه مسلمانان تا سال ششم هجرت ، در ازدواج با همه بيگانگان مجاز بوده اند وآيه سوره نور را كه می فرمايد :( الزَّانِي لَا يَنكِحُ إِلَّا زَانِيَةً أَوْ مُشْرِكَةً وَالزَّانِيَةُ لَا يَنكِحُهَا )

نگاهی گذرا به آرای فقهای اسلام در زمينه ازدواج با بيگانگان

زان او مشرك وحرم ذلك علی المومنين، قرينه بر همين امر گرفته اند، چه اين كه در اين آيه ، تنها از ازدواج مسلمانان با مردان وزنان زناكار منع شده ، ولی زناكاران از ازدواج با زناكاری مثل خود ويا با زنان ومردان مشرك منع نشده اند.

بنابراين ، اين آيه می تواند قرينه خوبی بر عدم حرمت ازدواج با بيگانگان تا زمان نزول اين آيه بوده باشد، وآيات سوره نور به صورت كلی ظاهرا در نيمه دوم هجرت پيامبرصلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به مدينه ، نازل شده است ، زيرا در اين سوره ، داستان افك ومسائلی ديگر، مانند حجاب وغيره آمده كه همگی مربوط به سالهای نيمه دوم هجرت پيامبرصلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به مدينه می باشد.

آيات سوره ممتحنه نيز مربوط به دوران بعد از سال ششم می باشد، چه اين كه در مورد زنان مهاجر از مكه نازل شده كه براساس قرارداد صلح حديبيه ، مسلمانان موظف بوده اند آنان را به مكه باز گردانند، ومعلوم است كه صلح حديبيه در سال ششم رخ داده است

تنها ابهامی كه در آيات تحريم ازدواج وجود دارد، مربوط به آيات سوره بقره وسوره نساء می باشد.

استاد، علامه طباطبائیرحمه‌الله در تفسير الميزان می نويسد : سوره بقره اولين سوره ای است كه پس از هجرت ، در مدينه نازل شده است ، بنابراين ، سوره نساء از نظر زمان متاخر از سوره بقره است وبر اين مطلب ، قراينی در قرآن وجود دارد،( وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ النِّسَاءِ إِلَّا مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ كِتَابَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَأُحِلَّ لَكُم مَّا وَرَاءَ ذَٰلِكُمْ أَن تَبْتَغُوا بِأَمْوَالِكُم مُّحْصِنِينَ غَيْرَ مُسَافِحِينَ فَمَا اسْتَمْتَعْتُم بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا تَرَاضَيْتُم بِهِ مِن بَعْدِ الْفَرِيضَةِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمًا ) (٧١) راجع به ازدواج موقت است وترديدی نيست كه اين حكم ضرورتی بوده كه در جنگها برای جنگجويان مسلمان ، بر اثر دوری از خانواده مطرح بوده وبر اساس نقل بسياری از مورخان ، پيامبرصلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به همين مناسبت به جنگجويان مسلمان اجازه ازدواج موقت را داده است

علاوه بر اين ، در اين سوره از تعدد زوجات وسرپرستی يتيمان سخن به ميان آمده ، كه مطرح شدن آنها به احتمال قوی پس از جنگهای متعددی بوده كه وجود يتيمان و بيوه زنان را در جامعه اسلامی اقتضا داشته است ، چنان كه آيات ارث نيز از همين قبيل احكام می باشد.

به هرحال از مجموع قراين استفاده می شود كه پس از سوره بقره ، سوره آل عمران كه آيات بسياری در آن ناظر به جنگ احد است نازل گرديده وپس از آن ، سوره نساء نازل شده است

وليكن نكته مهمی كه در بررسی تاريخ نزول آيات وحوادث ياد شده در قرآن بايستی مدنظر قرار گيرد، اين است كه آيات قرآن تدريجا وبه مناسبتهای مختلفی نازل شده است ، بنابراين مانعی ندارد كه پاره ای از آيات در سوره ای قرار گرفته باشد كه آن سوره از نظر زمان نزول ، مقدم بر بسياری از سور ديگر است ، در عين حال آيه ای در آن وجود داشته باشد كه نزول آن متاخر از سور ديگر باشد، تا آن جا كه بعضی از آيات مكی در سوره های مدنی قرار گرفته وبالعكس

از اين رو، ما بايد برای تعيين تاريخ تحريم ازدواج با بيگانگان ، آيات مربوطه وتاريخ نزول آنها وقراينی را كه در اين زمينه وجود دارد، مدنظر قرار دهيم

به هرحال ، آنچه در مجموع آيات ناظر برتحريم ازدواج ، از نظر زمانی در بوته ابهام قرار دارد، آيات سوره بقره است كه به اعتقاد بعضی از مفسران ، به مناسبت سفر مرثد بن ابی مرثد به مكه ، برای نجات مسلمانان وپيشنهاد هم خوابگی زنی از مردم مكه ، به نام عناق با او نازل شده ، وبه اعتقاد بعضی ديگر به مناسبت ازدواج عبداللّه بن رواحه با كنيز سياه پوستش ويا به مناسبت ازدواج حذيفه با كنيزش كه او را آزاد ساخت وسپس به همسری خود برگزيد نازل گرديده است

احتمال اول بعيد به نظر می رسد كه مناسبت نزول آيه باشد، واحتمال دوم وسوم قوی تر است ، چه اين كه در آيه شريفه ، ازدواج مسلمان با مشرك وكنيز مسلمان وبرده مسلمان مطرح شده وپيشنهاد عناق به مرثد بن ابی مرثد، ازدواج نبوده ، بلكه صرفا تقاضای همخوابگی بوده است ، بنابراين ، آيه ٢٢١ بقره احتمالا مربوط به سالهای پنجم وششم هجرت است كه مهاجران از نظر مالی از بن بست شديد آغاز هجرت بيرون آمده ودارای كنيزانی بوده اند، وهمان گونه كه می دانيم ، بن بست اقتصادی مهاجران تا بعد از جنگ با يهوديان بنی قريظه كه بعد از جنگ احزاب رخ داد وپيامبرصلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم غنايم حاصل ازآن را بين مهاجران تقسيم كرد، ادامه داشته است

حاصل اين كه از مجموع قراين ياد شده ، سخنی را كه علامه طباطبائیرحمه‌الله از بعضی مفسران نقل كرده كه تا سال ششم هجرت ، مسلمانان در ازدواج با بيگانگان منعی نداشته اند، قوی به نظر می رسد.

نتيجه مهمی كه از بررسی فوق حاصل می شود، اين است كه استدلال بعضی از فقهای(٧٢) اهل سنت به عمل اصحاب در كامجويی از كنيزان اهل كتاب وحتی مشركه برای اثبات حليت ازدواج ويا همخوابگی با آنان ، نسبت به زمان حال صحيح به نظر نمی رسد، چه اين كه اين نوع بهره گرفتن ها ممكن است پيش از نزول آيات تحريم بوده باشد وقهرا دليلی بر حليت آن برای ديگر مسلمانان وحتی برای خود آنان پس از نزول آيات تحريم بر فرض اين كه دلالت آنها بر حرمت تمام باشد نخواهد بود.