شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

احكام اعتكاف

نویسنده: محمد حسین فلاح زاده
^{فارسی 2011-07-31 08:15:51}

مقدمه


احكام اعتكاف

نويسنده : محمد حسين فلاح زاده

مقدمه

ضمن آرزوى قبولى طاعات و عبادات، حال كه اين توفيق نصيب شما شده است كه در جمع معتكفين حاضر هستيد جا دارد با تأمل و تدبر نسبت به اين عبادت اهتمام داشته باشيد.
گرچه در خصوص اعتكاف كتابهاى مفصلى نوشته شده است اما اكثراً در فضل اين عبادت و يا احكام آن بوده است. در اين نوشته چند توصيه عملى به معتكفين گردآورى شده است كه تقديم مى‏گردد.
١- آمادگى و تهيا :
معتكف بايد قبل از ورود به اعتكاف خود را از نظر معنوى و روحى آماده كند. بايد نسبت به اموال دقت كنيد، نسبت به مكان انتخابى بى تفاوت نباشيد. از قبل بگيريد كه به يك سفر سرنوشت‏ساز مى‏رويد لازم است يك جلد قرآن، مفاتيح الجنان، نهج‏البلاغه و صحيفه سجاديه و خودكار و كاغذ و لباسى پاك و مختصر پولى كه شبهه‏اى در آن نيست به همراه داشته باشيد.
٢- حضور دل :
معتكف با ورود به مسجد عبادت را با رضايت حضرت حق و قريةالى الله شروع مى‏كند . به دليل اهميتى كه حضور قلب در عبادت دارد به شما معتكفين توصيه مى‏شود هنگام ورود به مسجد در حالى كه از اعمال خود بيم و ترس داريد اما به فضل پروردگار اميدوار باشيد.
٣- برنامه‏ريزى و زمانبندى :
معتكفين براى خود برنامه دقيقى داشته باشند كه به عنوان نمونه به چند مورد اشاره مى‏شود :
١-٣- در طول اعتكاف با وضو باشيد : اين سنت حسنه كه در تقليل گناه مؤثر است و كمتر در بين جامعه رواج دارد به عنوان يك دستورالعمل به معتكفين توصيه مى‏شود.
٢-٣- نماز جماعت : همه نمازهاى واجب را به جماعت بخوانيد و اگر مردم رضايت داشته باشند از امام جماعت بخواهيد كه سجده‏ها ، ركوع ها و قنوقها را طول دهد و حتى الامكان تعقيبات كامل نماز و اوقات آنها مراعات گردد.
٣-٣- خوردن و آشاميدن : به ميزانى تناول كنيد كه حال عبادت داشته باشيد مطلقاً از پرخورى پرهيز كرده و به ميزان نياز آب و طعام استفاده نماييد.
٤-٣- قرائت قرآن كريم : در طول برنامه اعتكاف به ميزانى كه ميسر است قرآن بخوانيد و از علمايى كه در بين شما هستند بخواهيد در خصوص بعضى آيات براى شما سخن بگويند.
٥-٣- اقامه نمازهاى مستحبى : سعى كنيد در اين ايام نوافل را به جا آوريد چهار ركعت نماز پس از نماز مغرب و دو ركعت نماز نشسته پس از نماز عشاء دو ركعت قبل از نماز صبح، هشت ركعت قبل از اذان ظهر و هشت ركعت قبل از نماز عصر و ١١ ركعت نماز از نيمه شب تا قبل از طلوع فجر كه نافله و نماز شب است، اين نمازها به صورت دو ركعتى خوانده مى‏شوند.
٦-٣- انجام مطالعه و تشكيل جلسات علمى : حال كه توفيق داريد در خانه خدا به يكى از بهترين عبادات بپردازيد از علماء حاضر در اين شهر دعوت كنيد تا براى جمع شما سخنرانى و وعظ كنند.
در صورتى كه در اين شهر و مسجد عالمى يافت نشود از مطالعه كتاب غافل نشويد . موضوع مطالعه از قبل آماده شود. اگر مطالعه از عبادات معمول برتر نباشد قطعاً كمتر نخواهد بود.
٧-٣- بهره‏گيرى از مراسم مداحى و قرائت قاريان برجسته : مداحان عزيز مناجاتها و دعاها و قاريان گرامى آيات قرآن را براى معتكفين بخوانند. مناجات اميرالمؤمنين در مسجد كوفه با صداى خوب و مداحى ترجمه آن تحفه‏اى بس گرانبها براى معتكفين خواهد بود.
٤- حفظ دستاوردها :
شايسته است معتكفين از دستاورد اعتكاف به خوبى مراقبت كنند. اگر در اين سه روز موفق شدند و محاسبه دقيقى از اعمال خود داشته باشند . يا توانسته باشند با قرآن انس پيدا كنند و از عبادات لذت ببرند، اين روش را به تمام روزهاى سال بكشانند. اگر توفيق توبه پيدا شد اين توفيق را به راحتى از دست ندهند و خود را با گناه آلوده نكنند و توبه نشكنند.
٥- رعايت دقيق احكام مربوط اعتكاف :
به منظور آگاهى بيشتر معتكفين عزيز به احكام اعتكاف كتابى در اين خصوص تهيه و براى كليه مراكزى كه اين سنت حسنه برگزار مى‏گردد ارسال شده است حتماً نسبت به مطالعه آن اقدام نماييد.
٦- خلوت گزينى جهت عبادت :
اگر امكانات مسجد اجازه بدهد معتكف در قسمتى از مسجد جاى ويژه‏اى براى عبادت در نظر بگيرد تا در اين مكان بدون مزاحمت ديگران به انجام مستحبات و اعمال خود بپردازد.
٧- رعايت نظافت و بهداشت محيط اعتكاف :
شايسته است معتكفين در اوقات نمازها لوازم خود را جمع و جور كنند و مسجد را براى اقامه نماز جماعت آماده نمايند. خوابيدن در زمان نمازها و نامرتب بودن لوازم شخصى اثر خوبى براى نمازگزاران ندارد.
٨- دعاى خالصانه :
از همه عزيزان تقاضا مى‏شود جهت استفاده بيشتر از اين فضاى عرفانى و روحيات بالاى معنوى تحصيل شده از بركات ايام اعتكاف دعاى خالصانه و خاضعانه براى تعجيل در ظهور آقا امام زمان (عج) ، سلامتى و دوام عمر پر بركت براى مقام معظم رهبرى حضرت آيت الله خامنه‏اى (دام عزه)، افزايش عزت و اقتدار نظام مقدس جمهورى اسلامى در عرصه‏هاى بين‏المللى و همچنين نزول بركات و نعمات آسمانى از درگاه حق بارى تعالى مسئلت نمايند اميد است مورد اجابت واقع شود.
انشاء الله
معاونت فرهنگى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى
دبيرخانه ستاد عالى كانون‏هاى فرهنگى مساجد

پيشگفتار

اسلام، فكر جدايى از زندگى دنيا و گوشه نشينى و كناره‏گيرى از مردم و به تعبير ديگر رهبانيت راباطل و ناپسند اعلام كرد، اما اعتكاف را به عنوان فرصتى براى بازگشت به خويش و خداى خويش قرار داد، تا كسانى كه از هياهو و جنجالهاى زندگى مادى خسته مى‏شوند، بتوانند چند صباحى با خداى خود خلوت كنند و جان و روح خود را با خالق هستى ارتباط دهند، و با توشه معنوى و اعتقادى راسخ و ايمان و اميدى بيشتر به زندگى خود ادامه دهند، و خود را براى صحنه‏هاى خطر و جهاد در راه خدا آماده سازند و هميشه با ياد خدا تلاش كنند و خود را در محضر پروردگار ببينند و از نافرمانى او بپرهيزند و به سوى سعادت دنيا و آخرت گام بردارند. كه با اندك تأملى در احكام و مسائل اين برنامه زيباى عبادى پى به چنين حقايقى خواهيم برد.
از آنجا كه پس از پيروزى انقلاب اسلامى در ايران، سنت اعتكاف حيات ديگرى يافته و جمع زيادى از مشتاقان به ويژه جوانان بدان روى آورده‏اند و چون در سابق، كمتر مورد توجه بوده ، احكام آن در اكثر رساله‏هاى توضيح المسائل يافت نمى‏شود، لذا بر آن شديم كه احكام اعتكاف را به مقدارى كه مورد ابتلاء و نياز است، با استفاده از منابع معتبر فقهى و استفتاء آت جديد، مطابق با فتاواى مراجع معظم تقليد آماده كنيم، كه دفتر حاضر حاصل اين تلاش است . اميدواريم راه‏گشاى بندگان خالص خداوند باشد و مورد قبول حضرت حق قرار بگيرد.
يادآورى :
آنچه در اين نوشته به صورت مسأله آورده شده براساس فتاواى بنيانگذار جمهورى اسلامى حضرت آيت الله العظمى امام خمينى (ره) است كه از ترجمه بحث اعتكاف كتاب «العروة الوثقى» با ملاحظه حواشى معظم له و كتاب «تحرير الوسيله» استفاده شده است .
فتاواى ساير مراجع معظم تقليد نيز با استفاده از تعليقات آن بزرگواران بر كتاب «عروة» و استفتاءاتى كه توسط معاونت فرهنگى مسجد مقدس جمكران و ستاد مركزى اعتكاف قم در اختيار گذاشتند، آورده شده است .
ربنا تقبل منا انك انت السميع العليم
قم - پائيز ٧٨ - محمد حسين فلاح زاده

آشنايى با اعتكاف

آشنايى با اعتكاف

تعريف اعتكاف‏

١- اعتكاف، در لغت به معناى توقف در جايى است و در اصطلاح احكام، عبارت است از ماندن در مسجد به قصد عبادت خداوند ، با شرايطى كه خواهد آمد.
٢- انسان مى‏تواند، در حال اعتكاف ، بنشيند، بايستد، بخوابد، يا راه برود.

اقسام اعتكاف‏

٣- اعتكاف بر دو قسم است، مستحب و واجب، كه در اصل، يك عمل مستحبى است ، ولى ممكن است به سببى واجب شود، كه از جمله اسباب وجوب اعتكاف ، اين امور است :
* نذر، عهد يا قسم؛ مثلاً انسان نذر كند يا با خداى خود عهد كند يا قسم بخورد كه اگر در فلان كار موفق شد، يا از فلان بيمارى شفا پيدا كرد چند روز در مسجد معتكف شود.
* شرط ضمن عقد ؛ مثلاً هنگام قرار داد اجاره منزل، صاحب خانه شرط مى‏كند كه مستأجر هر سال پنج روز در مسجد معتكف شود و مستأجر نيز اين شرط را مى پذيرد.
* اجاره ؛ مثلاً شخصى اجير مى‏شود كه با دريافت مزد - يا بدون دريافت مزد - از طرف ميت در مسجد معتكف شود. (مانند نماز استيجارى).

زمان اعتكاف

٤- در طول سال در هر زمانى كه انسان بتواند، حداقل سه روز در مسجد بماند و روزه بگيرد صحيح است . (تفصيل اين مسأله در بحث مدت اعتكاف و روزه اعتكاف خواهد آمد ) ولى بهترين زمان براى اعتكاف ماه مبارك رمضان، و در ماه رمضان ، دهه آخر آن است .
٥- س : آيا اعتكاف نذرى را مى‏توان در ماه رمضان انجام داد؟
آيت الله بهجت : مانعى ندارد.
آيت الله مكارم : مانعى ندارد، مگر اينكه نيت او غير ماه رمضان باشد.
آيت الله صافى : اگر نذر مطلق يا مقيد به ماه رمضان باشد اشكال ندارد.
٦- س : افضل اوقات اعتكاف چه زمانى است ؟ آيا ايام البيض ماه رجب فضيلت خاصى براى اعتكاف‏ دارد؟ (ايام البيض = سيزدهم و چهاردهم و پانزدهم)
آيت الله مكارم : بهترين اوقات اعتكاف ، ماه مبارك رمضان و از همه بهتر دهه آخر آن است.
آيت الله بهجت : افضل اوقات ماه رمضان است خصوصاً در دهه آخر آن و ايام البيض رجب نيز تأكيد شده است .

شرايط اعتكاف

٧- در صحت اعتكاف امورى شرط است كه برخى از آنها مربوط به شخص معتكف و برخى مربوط به خود اعتكاف است كه در اينجا به بيان آن شرايط، و احكام لازم آنها مى‏پردازيم.
شرايط معتكف :
١- عقل. (از ديوانه صحيح نيست)
٢- ايمان . (از غير مومن صحيح نيست)
(آيت الله سيستانى :
ايمان شرط صحت اعتكاف نيست ، هر چند در استحقاق ثواب معتبر است
آيت الله مكارم : ايمان شرط قبول اعتكاف است نه صحت آن
شرط ايمان در فتاواى حضرت آيت الله صافى ذكر نشده است)
٣- قصد قربت . (هرگونه ريا و خودنمايى ، اعتكاف را باطل مى‏كند).
٤- روزه‏دارى در ايام اعتكاف.
٥- اجازه گرفتن از كسى كه اجازه او لازم است .
شرايط اعتكاف :
١- از سه روز كمتر نباشد. (زمان)
٢- در مسجد جامع باشد. (مكان).
٣- ادامه ماندن در مسجد و خارج نشدن از آن.

نيت اعتكاف

نيت اعتكاف

٨- اعتكاف، همانند ساير عبادات ، بايد با نيت و قصد قربت باشد و هرگونه ريا و خودنمايى و قصد غيرالهى آن را باطل مى‏كند.
٩- در نيت اعتكاف، قصد وجه شرط نيست؛ يعنى لازم نيست قصد كند كه اعتكاف واجب است يا مستحب.
١٠- كسى كه بخواهد در نيت اعتكاف، قصد وجه كند، در اعتكاف واجب نيت وجوب و در اعتكاف مستحب ، نيت استحباب مى‏كند و واجب بودن اعتكاف در روز سوم ضررى ندارد، هر چند بهتر است كه از روز سوم نيت وجوب كند.
١١- از آغاز تا پايان اعتكاف، بايد با نيت و قصد قربت باشد، بنابراين اگر به همين قصد ، اعتكاف را شروع كند صحيح است، همچنين اگر به قصد اينكه فردا معتكف شود به مسجد برود و از اول وقت (طلوع فجر) در آنجا باشد صحيح است.
١٢- س : زمان نيت اعتكاف چه وقتى مى‏باشد؟ و آيا اول شب مى‏شود نيت كرد؟
آيت الله تبريزى : زمان نيت اعتكاف، وقت شروع اعتكاف است كه طلوع فجر مى‏باشد و با استمرار نيت اول شب هم مانعى ندارد.
١٣- س : آيا در اعتكاف نيازى به قصد نمودن عبادات ديگر هم هست؟
آيت الله صافى : احتياط مستحب است .
آيت الله مكارم : قصد عبادت ديگرى در آن شرط نيست .
آيت الله بهجت : ظاهراً معتبر است در اعتكاف منضم شدن قصد عبادت ديگرى كه خارج از اوست.
١٤- س : آيا تجديد نيت در روزسوم اعتكاف مستحب لازم است؟
آيت الله صافى : بهتر است كه تجديد نيت وجوب نمايد.
آيت الله بهجت : تجديد نيت در روزسوم لازم نيست، گرچه احوط است.
آيت الله مكارم : تجديد نيت لازم نيست.

نيابت در اعتكاف

١٥- انسان مى‏تواند اعتكاف را براى خود يا براى ديگرى بجاى آورد. به قسم دوم ، اعتكاف نيابتى گفته مى‏شود.
١٦- اعتكاف به نيابت ميت بى‏اشكال است ولى به نيابت از انسان زنده، بنابر احتياط به قصد رجاء ، اشكال ندارد. پس به طور خلاصه مى‏توان در اين بخش اعتكاف را اينگونه تقسيم كرد :
(آيت الله گلپايگانى : اعتكاف به نيابت از زنده بنابر احتياط واجب صحيح نيست .
آيت الله مكارم : اعتكاف به نيابت از ديگرى ، زنده يا مرده، به قصد رجاء اشكال ندارد.
حكم اعتكاف به نيابت از زنده در فتاواى حضرت آيت الله صافى ذكر نشده است .)
اعتكاف‏
١- براى خود
٢- براى ديگران : (به نيابت از ميت ---- به نيابت از زنده)
يادآورى :
گرچه روزه به نيابت از انسان زنده صحيح نيست ولى روزه گرفتن در اعتكاف مانند نماز براى طواف است كه به تبع عمل ديگر لازم مى‏شود و همچنانكه طواف و نماز آن به نيابت زنده‏ها صحيح است اعتكاف و روزه آن نيز صحيح است .
١٧- اعتكاف به نيابت از دو يا چند نفر، صحيح نيست، ولى مى‏تواند اعتكاف را به نيت خود بجا آورد و ثواب آن را به ديگران اهدا كند، خواه يك نفر باشد يا چند نفر، زنده يا مرده.
١٨- س : آيا اعتكاف را به نيابت از كسى كه مرده است و يا به نيابت از كسى كه زنده است مى‏توان انجام داد؟
آيت الله تبريزى : به نيابت از ميت مانعى ندارد ولى به نيابت از حى (زنده) اشكال دارد.

عدول از نيت اعتكاف‏

١٩- عدول از اعتكافى به اعتكافى ديگر جايز نيست، و فرقى نيست كه هر دو واجب باشد، مثلاً از اعتكاف استيجارى به نذرى، يا هر دو مستحب، مثلاً از اعتكاف براى خود به اعتكاف نيابتى تبرعى يا يكى واجب و (اعتكاف استيجارى = اعتكافى كه براى ديگرى با دريافت مزد انجام مى‏دهد.) ديگرى مستحب، مثلاً از ابتدا به نيت اعتكاف نذرى در مسجد مانده و در روز دوم نيت را از نذر به استحباب برگرداند. (تبرعى = داوطلبانه و بدون دريافت مزد)
٢٠- عدول از نيابت شخصى به نيابت از شخص ديگر جايز نيست، مثلاً دو روز به نيابت «على» معتكف بوده و روز سوم به نيابت از «حسن» اعتكاف كند.
٢١- اگر قصد داشته كه اعتكاف را براى خودش انجام دهد، پس از شروع نمى‏تواند نيت را بر گرداند ، و به نيابت از ديگرى به اتمام برساند، همچنانكه عكس اين نيز جايز نيست.

روزه اعتكاف‏

٢٢- انسان، در ايام اعتكاف بايد روزه بگيرد، بنابراين، كسى كه نمى‏تواند روزه بگيرد، مانند، مسافر، مريض و زن حايض يا نفساء و كسى كه عمداً روزه نگيرد، اعتكافش صحيح نيست.
٢٣- مسافر و مريض اگر معتكف شوند صحيح نيست ولى زن حايض يا نفساء نه تنها اعتكافش صحيح نيست بلكه به جهت توقف در مسجد گناه كار است .
٢٤- اعتكاف در روز عيد فطر و قربان يا دو روزقبل از عيد به طورى كه روز سوم آن عيد باشد صحيح نيست.
٢٥- لازم نيست كه روزه، مخصوص به اعتكاف باشد، بلكه هر روزه‏اى باشد صحيح است ، مثلاً در ايام اعتكاف ، روزه قضا يا نذرى يا استيجارى بجا آورد.
(آيت الله مكارم : روزه استيجارى بنابر احتياط واجب كفايت نمى‏كند.
آيت الله فاضل : بنابر احتياط واجب ، روزه براى ديگرى خواه استيجارى باشد يا مثلاً فضاى روزه پدر كه بر پسر بزرگتر واجب است باشد اگر اعتكاف براى همان كسى كه برايش روزه مى گيرد نيست كفايت نمى‏كند. )
٢٦- اگر شخصى نذر كند كه در ايام معينى معتكف شود و در همان ايام روزه نذرى يا استيجارى بر عهده او (آيت الله فاضل : اگر نذر كرده باشد كه ايام معينى معتكف شود نمى‏تواند براى آن ايام روزه استيجارى قبول كند.) باشد، مى‏تواند در همان اعتكاف ، روزه نذرى يا اجاره‏اى خود را بجاى آورد. ولى اگر نذر اعتكاف بدين گونه بوده است كه روزه براى اعتكاف يا به خاطر اعتكاف باشد، كفايت از روزه نذرى يا اجاره‏اى نمى‏كند.
(آيت الله گلپايگانى : مگر آنكه هر دوروزه را قصد كند كه در اين صورت، اعتكافش صحيح است هر چند به جهت مخالف با نذر گناه كرده است . نظر حضرت آيت الله صافى به دست نيامد.)
٢٧- انسان مى‏تواند نذر كند، در سفر روزه بگيرد و به نظر برخى مراجع معظم تقليد، حتى هنگام سفر هم مى‏تواند نذر كند كه روزه بگيرد و در اين صورت اعتكافش صحيح است . به يك استفتاء توجه كنيد :
٢٨- س : آيا در مسافرت مى‏شود روزه در سفر را نذر كند؟
آيات عظام خامنه‏اى ، سيستانى ، بهجت : مى تواند.
آيت الله مكارم : اشكال دارد ولى اگر نذر كرد، احتياط آن است كه به نذر خود عمل كند.
آيت الله فاضل : خير.
٢٩- س : آيا هر گونه روزه، ولو استيجارى و ... براى اعتكاف كافى است ؟
آيت الله فاضل : خير، بلكه روزه اعتكاف بايد به نيت كسى باشد، كه اعتكاف به نيت او انجام مى‏گيرد، لذا كفايت روزه استيجارى و غيره براى كسى كه در نيت خود اعتكاف نموده محل تأمّل و اشكال است.
آيت الله مكارم : كفايت روزه استيجارى براى اعتكاف مشكل است .
آيت الله بهجت : كافى است .

نيت اعتكاف

اجازه اعتكاف‏

٣٠- اين افراد بدون اجازه، نمى‏توانند معتكف شوند :
* زن بدون اجازه شوهرش، در صورتى كه اعتكاف موجب از بين رفتن حق او باشد، بنابراين احتياط واجب (آيت الله اراكى : نسبت به دو روز اول اجازه لازم است.) اجازه او لازم است.
(آيت الله گلپايگانى ، آيت الله صافى : اجازه لازم است و اگر موجب از بين رفتن حق او نباشد، اجازه او براى اعتكاف لزومى ندارد ولى بدون اجازه شوهر نمى‏تواند از خانه بيرون رود. بنابراين جايز بودن اعتكاف بستگى به اجازه شوهر دارد وچنانچه اجازه ندهد، اعتكاف باطل است .
آيت الله سيستانى : اگر توقف او در مسجد بدون اجازه شوهر حرام باشد، اعتكافش باطل است .
آيت الله خويى : اگر منافات با حق شوهر داشته باشد اجازه او لازم است و اگر منافات نداشته باشد و روزه او مستحبى باشد، بنابراين احتياط واجب بازهم اجازه لازم است . )
* فرزند بدون اجازه والدين ، در صورتى كه اعتكاف او موجب اذيت و آزار آنان باشد و اگر موجب اذيت و (آيت الله گلپايگانى : بنابر احتياط واجب، ولى اگر فرزند را نهى كنند و مخالفت با آنان سبب اذيت و آزارشان باشد اعتكاف باطل است .) آزار آنها هم نباشد احتياط مستحب است اجازه بگيرد.
(آيت الله اراكى : نسبت به فرزند اجازه والدين شرط است و نسبت به زن اجازه شوهر بنابر احتياط واجب لازم است.)
* كسى كه در استخدام ديگرى است ؛ مانند برخى از كارگران و كارمندان ، در صورتى كه قرار داد اجاره به گونه‏اى است كه منفعت اعتكاف را نيز در بر مى‏گيرد؛ يعنى اعتكاف با عمل به اجاره منافات دارد.
٣١- در اعتكاف ، بلوغ شرط نيست، بنابراين اگر كودك مميز معتكف شود، صحيح است.

مدت اعتكاف‏

٣٢- مدت اعتكاف حداقل سه روز است و در كمتر از آن صحيح نيست ولى در زياده حدى ندارد. ولى اگر پنج روز معتكف شود، روزششم را نيز واجب است بماند، بلكه بنابر احتياط واجب، هرگاه دو روز اضافه كرد، روز سومش هم بايد بماند، پس اگر هشت روز معتكف شد، روز نهم هم واجب است .
٣٣- اين سه روز از طلوع فجر روز اول تا مغرب روز سوم است ، بنابراين اگر بعد از طلوع فجر، ولو با چند ( آيت الله خويى، آيت الله سيستانى : بنابر احتياط واجب تا مغرب. آيتالله مكارم : تا غروب آفتاب.) دقيقه تأخير به مسجد برسد آن روز جزو اعتكاف به حساب نمى‏آيد و چنانچه قبل از مغرب روز سوم، اعتكاف را قطع كند، افزون بر آنكه كار حرامى كرده ، اعتكاف نيز باطل است .
٣٤- سه روز اعتكاف باشبهاى آن است كه حداقل سه روز و دو شب در وسط است، بنابراين نمى‏تواند شبها را از مسجد خارج شود، يا نذر كند كه سه روز بدون شبها در مسجد معتكف شود.
٣٥- اگر انسان نذر كند كه دو روز معتكف شود نه بيشتر از آن، اينگونه نذر باطل است ولى اگر مقيد نكرده كه‏ ( آيتالله خويى، آيتالله سيستانى : اگر همين اعتكاف مستحبى معروف را نذر كرده باشد. باطل است، ولى اگر اين اعتكاف نباشد.مثلاً مقصودش ماندن در مسجد باشد. صحيح است. ) بيشتر نباشد نذر صحيح است و واجب است كه روز سوم را نيزبماند.
٣٦- س : منظور از روز در اعتكاف چيست؟
آيات عظام تبريزى ، بهجت ، مكارم : منظور از روز طلوع فجر است تا غروب آفتاب چنانچه در احكام نماز ذكر شده است .
٣٧- س : اگر كسى نذر كند، سه روز منفصل اعتكاف كند آيا نذرش منعقد مى‏شود؟ نذر اعتكاف كمتر از سه روز چه؟
آيت الله بهجت : منعقد نمى‏شود.
آيت الله صافى : الف : منعقد نمى‏شود. ب : اگر مقيد به كمتر از سه روز باشد منعقد نمى‏شود.
٣٨- س : آيا بيشتر از سه روز مى‏توان اعتكاف كرد به طورى كه آن زياده، قسمتى از يك روز يا قسمتى از يك شب باشد.
آيت الله تبريزى : مانعى ندارد.
٣٩- س : كسى كه پنج روز در اعتكاف بوده : آيا روز ششم بر او واجب است؟
آيت الله تبريزى : واجب است.

مكان اعتكاف‏

٤٠- اعتكاف تنها در مسجد صحيح است ، بنابراين اگر كسى در خانه خود يا در تكيه، يا حسينيه يا در حرم معتكف شود صحيح نيست و ازمساجد نيز تنها در اين مساجد، اعتكاف صحيح است .
* مسجد الحرام
* مسجد النبى (ص)
* مسجد جامع كوفه‏
* مسجد بصره (در روايتى آمده است ، اعتكاف تنها در مساجدى صحيح است كه پيامبر يا وصى پيامبر در آن نماز جماعت خوانده باشد و در دو مسجد اول پيامبر (ص) و حضرت على (ع) و در دو مسجد ديگر حضرت على (ع) نماز جماعت خوانده‏اند و اعتكاف در مسجد جامع نيز در برخى روايات ديگر آمده است (وسائل الشيعه، ج ٧، ص ٤٠٦).)
* و به قصد رجاء مى توان در مسجد جامع هر شهر معتكف شد. (به قصد رجاء ؛ يعنى به نيت مطلوب بودن و به اميد پاداش و ثواب.) ( آيات عظام ، خوئى، گلپايگانى ، اراكى ، سيستانى ، صافى، مكارم : اعتكاف در مسجد جامع نيز صحيح است هر چند احتياط آن است كه در يكى از آن چهار مسجد معتكف شود.)
٤١- در اين مسأله فرقى بين مردان و زنان نيست، بنابراين اگر دختران و بانوان بخواهند معتكف شوند، بايد در يكى از همين مساجد باشد.
٤٢- س : آيا اعتكاف در غير مساجد جامع؛ مثل نماز خانه دانشگاه‏ها رجاءاً اشكال دارد يا نه؟ در صورت صحت، آيا احكام اعتكاف؛ از قبيل ترك محرمات جارى مى‏شود يا خير؟
آيت الله خامنه‏اى : رجاءاً اشكالى ندارد.
آيت الله بهجت : ظاهراً جايز نيست و احكام اعتكاف را ندارد.
آيت الله فاضل : اعتكاف در مسجد جامع رجاءاً صحيح است و در غير از مساجد جامع جايز نيست.
آيت الله سيستانى : مشروع نيست و احكام آن را ندارد.
آيت الله مكارم : اعتكاف بايد فقط در مساجد جامع باشد و منظور از مسجد جامع مسجدى است كه قشرهاى مختلف شهر در آن شركت كنند.
آيت الله تبريزى : اعتكاف بايد در مسجد جامع شهر باشد و اعتكاف در غير مساجد جامع صحيح نيست.
٤٣- س : آيا انسان مى‏تواند نذر كند كه در شهر ديگرى معتكف شود؟
آيت الله تبريزى : مانعى ندارد، بايد روزه‏اش در آنجا صحيح باشد و نذر اعتكاف در شهر ديگر، نذر روزه نيست.
٤٤- اگر در يك شهر، دو يا چند مسجد جامع وجود داشته باشد، در هر كدام كه بخواهد مى‏تواند معتكف شود.
٤٥- اگر جاى خاصى از مسجد را براى اعتكاف خود مشخص كند، چنين قصدى لغو است ، و لازم نيست حتماً در آنجا معتكف شود.
٤٦- اگر معتكف جنب شود و با حال جنابت در مسجد بماند اعتكاف او باطل است. چون توقف او در مسجد ، حرام است. (آيت الله خويى : هر چه با حال جنابت در مسجد توقف كند، جزء اعتكاف نيست. )
٤٧- اگر جاى شخص ديگرى را غصب كند، يا عمداً بر فرش غصبى بنشيند، هر چند گناه كرده است ولى اعتكافش باطل نيست . (آيات عظام گلپايگانى ، اراكى، صافى : بنابراحتياط واجب اعتكافش باطل است .
آيت الله خويى : اگر جاى كسى را غصب كند اعتكافش اشكال دارد ولى اگر بر فرش غصبى بنشيند اعتكاف باطل نيست.
آيت الله مكارم : به احتياط واجب، اعتكافش باطل نيست. )
٤٨- اگر كسى از روى فراموشى يا جهل به مسأله ، بر فرش غصبى بنشيند، اعتكاف باطل نيست.
٤٩- س : اگر جاى كسى را كه معتكف بوده غصب كند، فرموده‏اند اعتكاف او باطل است، حال اگر جاهل بود يا عامد بود و حال پشيمان شده و جاى خود را عوض كند، اعتكاف او صحيح است يا خير؟ در صورت عمد آيا كفّاره دارد يا خير؟
آيت الله بهجت : در فرض مذكور اعتكاف او صحيح است و در صورت بطلان كفاره ندارد.
آيت الله خامنه‏اى : اعتكاف صحيح است و كفاره هم ندارد.
آيت الله سيستانى : عمداً هم اگر باشد اعتكاف صحيح است.
آيت الله فاضل : على اى حال اعتكاف صحيح است.
آيت الله مكارم : اگر جاهل به موضوع باشد، اعتكافش صحيح است ولى اگر غصب بودن را مى‏دانسته و حكم اعتكاف را نمى‏دانسته ، اعتكاف او صحيح نيست و توبه در اينجا مشكل را حل نمى‏كند.
آيت الله تبريزى : چنانچه غافل بوده ، اعتكافش صحيح است و اگر جاهل متردد بوده يا عامد بوده اعتكافش صحيح نيست. لكن كفاره ندارد.
٥٠- س : اگر كسى را كه زودتر از او در مسجد رفته، بيرون كند و جايش را بگيرد، اعتكافش صحيح است يانه؟
آيت الله صافى گلپايگانى : بنابر احتياط ، اعتكاف او باطل مى‏شود، بايد اگر اتمام اعتكاف بر او واجب شده، آن را تمام نمايد و اگر اعاده آن، واجب است، پس از اتمام اعاده نمايد.
آيت الله بهجت : اگر مكان منحصر به آنجا باشد بنابر اقوى اعتكافش باطل است.
آيت الله مكارم : خالى از اشكال نيست.
آيت الله فاضل : بلى اعتكاف او صحيح است و بطلان آن محل منع است.
٥١- س : آيا گذاشتن وسائل يا نوشتن نام و امثال آن موجب سبقت در محلى از مسجد مى‏شود؟
آيت الله مكارم : هرگاه به موقع در مسجد حضور يابند بعيد نيست موجب حق سبق باشد.
آيت الله بهجت : مى‏شود.

تعريف مسجد جامع‏

٥٢- س : تعريف مسجد جامع چيست؟
آيت الله گلپايگانى : مسجد جامع مسجدى است كه اغلب اوقات بيشتر از ساير مساجد جمعيت داشته باشد.
آيت الله خامنه‏اى : مسجدى كه براى اجتماع زيادى از اهالى آنجا ساخته شده و اختصاص به گروه خاصى يا اهالى محله‏اى نداشته باشد؟
٥٣- س : مسجد جامعى در شهرى ساخته شده ، بعد از آن ، مسجد بسيارى بزرگترى ساخته شده و آن نيز مسجد جامع معروف گشته، كداميك از اين دو مسجد، شرعاً مسجد جامع مى‏باشد،و ملاك در تعيين مسجد جامع چيست ، با توجه به اينكه گاهى در اين مسجد نمازجمعه خوانده مى‏شود و گاهى در آن و حكم اعتكاف در اين دو مسجد چيست؟
آيت الله خويى : در صدق جامع بودن مسجد شرط نيست كه تنها يك مسجد باشد، پس تعدد مسجد جامع در يك شهر ضررى نمى‏زند و اعتكاف درهر دو صحيح است، اگر جامع ناميده شود و اقامه نماز جمعه دخلى در موضوع ندارد.
٥٤- جامع بودن مسجد را از اين راهها مى‏توان فهميد : (نظر آيت الله صافى در اين مسأله به دست نيامد.)
* خود انسان يقين كند.
* به طورى بين مردم مشهور باشد كه جامع بودن آن معلوم شود. ( آيت الله سيستانى : يا اطمينان حاصل شود. )
* دو نفر عادل بگويند. (آيات عظام خويى ، فاضل، مكارم : يك نفر عادل هم بگويد كفايت مى‏كند.)
* و چنانچه دو نفر در جامع بودن مسجدى اختلاف داشته باشند، با حكم حاكم نيز معلوم مى‏شود. (آيت الله گلپايگانى ، آيت الله اراكى : به هر حال ، حكم حاكم كفايت مى‏كند. آيت الله مكارم : حكم حاكم بنابراحتياط واجب كافى نيست. )
٥٥- اگر انسان در جايى به اعتقاد اينكه مسجد جامع است معتكف شود، بعداً معلوم شود مسجد نيست (مثلاً تكيه يا حسينيه است) يا مسجد جامع نيست، اعتكاف باطل است .
حدود مسجد
٥٦- پشت بام و سرداب و محراب مسجد، و هر چه به سبب توسعه مسجد آن افزوده شده جزو مسجد به حساب مى‏آيد ، مگر آنكه بدانيم؛ جزو مسجد نيست .
(آيت الله سيستانى : در صورتى كه نشانه‏اى بر اينكه جزء مسجد است وجود داشته باشد حكم مسجد را دارد.
آيت الله صافى : افزوده‏هاى مسجد ، تا معلوم نشود جزء مسجد است حكم مسجد را ندارد. ) (در صورت شك ، چنين جاهايى ، حكم مسجد را دارد)
٥٧- به جز سه مكانى كه در مسأله قبل گفته شد، جايى را كه انسان نداند جزو مسجد است يا از متعلقات آن، (مثل حياط مسجد) حكم مسجد را ندارد و اعتكاف در آنجا صحيح نيست.
(آيت الله سيستانى : اگر نشانه‏اى بر مسجد بودن آن وجود نداشته باشد.
آيت الله مكارم : مگر آنكه ظاهر حال دلالت داشته باشد كه جزو مسجد است .)
٥٨- س : مسجدى كه علاوه بر شبستان ، داراى حياط و صحن و راهرو است و در عرف همه آنها را مسجد مى‏خوانند ، آيا احكام مسجد بر آنها جارى است يا نه، و در صورتى كه قصد بانى معلوم نباشد، ساختن مستراح و امثال آن در يك طرف آن صحن چه صورت دارد، دليل و قرينه بر عدم مسجديت لازم است يا نه؟
آيت الله گلپايگانى : با شك در آنكه صحن را جزء مسجد قرار داده، اگر اماره‏اى بر مسجد بودن نباشد، محكوم‏ ( اماره = نشانه، علامت.) به مسجديت نيست، و اماره بر عدم ، لازم نيست.

اعتكاف در دو مسجد

٥٩- يك اعتكاف بايد در يك مسجد باشد، پس اعتكاف در دو مسجد كه بخشى از وقت را در يكى و بخشى از آن را در ديگرى بماند صحيح نيست، خواه آن دو مسجد، متصل به هم باشند يا جداى از هم، آرى اگر به گونه‏اى‏ (آيت الله مكارم : اعتكاف در دو مسجد متصل به هم اشكال ندارد. ) وصل به يكديگر باشد، كه يك مسجد شمرده شود، صحيح است .
٦٠- اگر در مسجد معتكف شود ولى مانعى از ادامه ماندن در آن مسجد پيش آيد، اعتكاف باطل است و (آيت الله مكارم : اعتكاف باطل نيست و ادامه آن را در مسجد ديگرى به پايان ببرد.) چنانچه آن اعتكاف، واجب باشد، بايد در مسجدى ديگر و اگر مانع برطرف شد، در همان مسجد، بار ديگر معتكف شود، ياقضا كند.
٦١- اعتكافى را كه به سبب پيش آمدن مانع به هم خورده است، نمى‏توان پس از آنكه مانع برطرف شد، ادامه دهد . چه در آن مسجد يا مسجد ديگر ، بنابراين اگر پس از يك روز اعتكاف در مسجد، مانع پيش آمد، نمى‏تواند (آيت الله مكارم : به حاشيه مسأله قبل مراجعه شود.) به مسجد ديگرى برود و بقيه ايام را در آن مسجد بماند، يا بعد از آنكه مانع برطرف شد، برگردد و بقيه را در همان مسجد بماند.

خروج از مسجد

خروج از مسجد

٦٢- در موارد ذيل معتكف مى‏تواند از مسجد خارج شود :
* براى گواهى دادن در دادگاه.
* براى تشييع جنازه، در صورتى كه ميت يك نحو وابستگى به معتكف داشته باشد به طورى كه شركت در (آيات عظام اراكى، گلپايگانى ، خويى : خارج شدن ازمسجد براى شركت در تشييع جنازه مطلقاً جايز است.) تشييع جنازه او از ضرورتهاى عرفى او به حساب آيد.
* و براى انجام ساير كارهاى ضرورى عرفى يا شرعى، خواه واجب باشد يا مستحب ، مربوط به امور دنيوى باشد يا اخروى ولى مصلحتى در آن نهفته باشد.
(آيت الله اراكى، آيت الله خويى : براى شركت در نماز جماعت نيزمى تواند از مسجد خارج شود.
آيت الله سيستانى : در صورتى كه ناچار باشد بيرون رود. )
٦٣- و در اين موارد ، بر معتكف واجب است از مسجد خارج شود :
* براى انجام غسل جنابت.
* براى پرداخت طلب ديگران ، در صورتى كه نتواند در مسجد آن را بپردازد.
* براى انجام كار واجب ديگرى كه لازم باشد از مسجد خارج شود.
٦٤- كسى كه خارج شدن از مسجد بر او واجب شده باشد ولى تخلف كند و خارج نشود، هر چند گناه كرده است ولى اعتكاف باطل نيست، مگر كسى كه با حال جنابت در مسجد توقف كند.
٦٥- اگر به جهت ضرورت از مسجد خارج شد، اين امور را بايد مراعات كند :
* بيش از مقدار ضرورت و نياز بيرون مسجد نماند.
* در صورت امكان زير سايه ننشيند.
(آيات عظام، خويى ، گلپايگانى ، اراكى : و زير سايه راه نرود.
آيت الله صافى : بنابر احتياط واجب زير سايه راه نرود و مطلقاً زير سايه ننشيند.)
* بلكه مطلقاً ننشيند،مگر در حال ضرورت.
* بنابراين احتياط واجب نزديكترين راه را انتخاب كند. ( آيت الله مكارم : انتخاب نزديكترين راه واجب نيست، مگر آنكه اختلاف دو راه بسيار زياد باشد.)
٦٦- اگر به جهت ضرورت از مسجد خارج شود و به قدرى طول بكشد كه صورت اعتكاف بر هم بخورد، اعتكاف باطل است .
٦٧- اگر به سبب فراموشى از مسجد خارج شود، اعتكافش باطل نيست .
(آيت الله خويى ، آيت الله سيستانى : باطل است .
آيت الله گلپايگانى : بنابر احتياط واجب باطل است. )
٦٨- س : اگر كسى از روى فراموشى محل اعتكاف را ترك كند، اعتكافش چه حكمى دارد؟
آيت الله تبريزى : ظاهر اين است كه اعتكافش باطل مى شود.
٦٩- س : در چه مواردى خروج از مسجد مبطل اعتكاف است؟ و در چه مواردى مبطل نيست؟
آيت الله صافى : اگر عمداً و اختياراً بدون ضرورت عقلى يا شرعى يا عادى خارج شود، اعتكاف باطل مى‏شود و اگر براى امورى كه ذكر شد بيرون رود يا او را اكراه بر بيرون رفتن نمايند باطل نمى‏شود، ولى اگر نسياناً از راه فراموشى بيرون رفت اگر اتمام آن واجب شده باشد، تمام كند و اگر اعاده واجب باشد اعاده نمايد.
آيت الله بهجت : خروج از مسجد با عمد و اختيار مبطل است.
آيت الله مكارم : عمداً و اختياراً نبايد از مسجد خارج شود ولى در مواردى كه ضرورت شرعى يا عرفى داشته باشد مانعى ندارد؛مانند بيرون رفتن براى قضاى حاجت و غسل جنابت و مانند آن يا امثال تشييع جنازه نزديكانى كه اگر در آن شركت نكند امر شايسته‏اى نيست.
٧٠- س : در مواردى كه مى‏توان از مسجد خارج شد آيا مى‏توان نشست يا در سايه رفت يا در جماعت حاضر شد؟
آيت الله صافى : جواز بيرون رفتن براى جماعت مورد اشكال است.
٧١- س : خارج شدن معتكف از مسجد در موارد ذيل چه حكمى دارد؟
الف : براى وضو و غسل مستحبى و مسواك زدن.
ب : جهت تلفن زدن به خانواده در موارد غير ضرورى و امور متعارف.
ج : جهت ديدار با خانواده در بيرون و در حياط.
آيت الله خامنه‏اى : الف - جايز است اما زياد معطل نشود.
ب - در موارد ضرورى اشكالى ندارد و در موارد غير ضرورى اگر امور مستحبى را در بر بگيرد و طول هم نكشد اشكالى ندارد.
ج - در بعضى موارد اشكالى ندارد، مثل رسيدگى امور خانواده و ديدن فرزندان كه عدم ديدار باعث مفسده و اشكالاتى مى‏شود.
آيت الله بهجت : ضابطه كلى در موارد جواز خروج نيست، هر كارى كه خروج براى آن عقلاً يا شرعاً يا عادتاً لازم است از امورواجبه باشد يا راجحه چه متعلق به امور دنيا باشد يا امور آخرت ولى بايد اقرب طرق را مراعات نمايد و اقتصار كند بر مقدار حاجت و ضرورت، البته خروج هم به قدرى طول نكشد كه محو صورت اعتكاف شود.
آيت الله سيستانى : به احتياط واجب جايز نيست،مگر در مورد حاجت ضرورى باشد.
آيت الله تبريزى : خارج شدن معتكف از مسجد در موارد مذكور جايز نيست.
آيت الله فاضل : مانعى ندارد، ولى تلاش كنند اين امور با سرعت انجام شده و هر چه سريعتر به مسجد برگردند.
آيت الله مكارم : الف - براى وضو و غسل مستحبى اشكالى ندارد و براى مسواك كه مقدمه آن باشد نيز اشكالى ندارد.
ب - اشكال ندارد.
ج - اشكال دارد.

محرمات اعتكاف

٧٢- آنچه بر معتكف حرام است به طور اجمال بدين شرح است :
* استفاده از عطريات و گياهان خوشبو
* خريد و فروش‏
* مجادله
* استفاده شهوانى از جنس مخالف‏
* استمناء (استمناء يعنى انسان با خود كارى كند كه از او منى بيرون آيد.)
توضيح محرمات اعتكاف‏
٧٣- بوئيدن عطريات و گياهان خوشبو براى كسى كه از آن لذت مى‏برد در حال اعتكاف حرام است، پس‏ (آيت الله سيستانى ، آيت الله مكارم : نسبت به عطريان لذت بردن معتبر نيست ، پس اگر بوى آن را احساس كند، هر چند لذت نبرد حرام است. آيت الله فاضل : اگر بو را احساس مى‏كند ولى لذت نمى‏برد، بنابر احتياط واجب بايد پرهيز كند.) براى كسى كه حس بويايى ندارد اشكال ندارد.
٧٤- در حال اعتكاف ، خريد و فروش و بنابر احتياط واجب، هر نوع داد و ستدى؛ مانند اجاره و مضاربه حرام است .
٧٥- هر چند داد وستد در حال اعتكاف حرام است، ولى باطل كننده اعتكاف نيست.
٧٦- اشتغال به امور دنيوى؛ مانند خياطى، نساجى نقاشى، مطالعه و امثال آن اشكال ندارد.
٧٧- در حال اعتكاف مجادله در امور دنيوى و دينى در صورتى كه به قصد غلبه بر طرف مقابل و اظهار فضيلت و برترى باشد حرام است ، اما اگر به قصد اظهار حق و بازداشتن طرف از طريق باطل باشد نه تنها حرام نيست، بلكه از افضل طاعات و عبادات است.
٧٨- هرگونه استفاده شهوانى از جنس مخالف، نظير لمس، بوسه و آميزش حرام است و فرقى در اين مسأله‏ (آيات عظام خويى، مكارم، سيستانى ، صافى : لمس و بوسه، بنابر احتياط واجب حرام است.) بين زن و مرد نمى‏باشد.
٧٩- در حال اعتكاف نگاه از روى شهوت به همسر خود اشكال ندارد، هر چند احتياط مستحب ترك آن است.
٨٠- استمناء نيز بنابر احتياط واجب از محرمات اعتكاف شمرده شده است، هر چند از راه حلال آن؛ مانند بازى با همسر باشد. گر چه استمناء حرام در هر حال حرام و از گناهان بزرگ است ولى در حال اعتكاف گناهى بزرگتر است.
٨١- معتكف بايد روزها را روزه‏دار باشد و از هر كارى كه روزه را باطل مى‏كند، پرهيز كند و هر آنچه روزه را باطل مى‏كند ، اعتكاف را نيز باطل مى‏كند.
٨٢- اگر معتكف جماع كند اعتكافش باطل است ولى اگر يكى ديگر از محرمات را مرتكب شود، احكام‏ (آيت الله خويى، آيت الله اراكى : در غير جماع اگر سهواً باشد اعتكاف باطل نيست .
آيت الله گلپايگانى، آيت الله مكارم : بنابر احتياط واجب اعتكاف باطل است .
آيت الله سيستانى : جماع نيزحكم ساير محرمات را دارد.) مفصلى دارد كه در بحث «قضا و كفاره اعتكاف» خواهد آمد.
٨٣- بر معتكف واجب نيست از كارهايى كه بر محرم حرام است؛ مثل پوشيدن لباس دوخته (آيت الله مكارم : نسبت به نپوشيدن لباس دوخته و پوشيدن لباسى مانند لباس احرام ، احتياط مستحب نيست بلكه بهتر است نپوشند، چون خلاف عمل افراد متشرع و ممكن است گمان بدعت نيز داشته باشد. ) وكندن مو از بدن و نگاه در آينه پرهيز كند، هر چند احتياط مستحب است.
٨٤- بجز مبطلات روزه، ساير محرمات، اختصاص به روز ندارد، بلكه در شب نيز بايد ازآنها پرهيز كند.
٨٥- س : عطر و گلاب زدن يا بو كردن عطر و گلاب اعتكاف را باطل مى‏كند يا خير؟
آيت الله تبريزى : استعمال عطر و گلاب چنانچه مستلزم بو كردن آن باشد، هر چند بر معتكف حرام است لكن بطلان اعتكاف از جهت آن محل اشكال است و اگر معتكف در روز سوم اين كار را كرده بايد اعتكافش را تمام كند.
آيت الله سيستانى : بو كردن آنها اعتكاف را باطل مى كند.
آيت الله بهجت : اگر با تلذذ باشد بنابر احتياط باطل مى‏شود واحتياط واجب در صورت وجوب اعتكاف (آن است كه) آن را تمام كند و سپس قضا نمايد.
٨٦- س : آيا در صورت نياز مى‏تواند خريد و فروش نمايد؟ آيا توكيل يا نقل به غير بيع لازم است ؟ (يعنى به شخص ديگرى وكالت دهد تا از طرف او خريد و فروش كند يا به غير خريد و فروش ، مثلاً با قرض يا بخشش نقل و انتقال كنند. )
آيت الله مكارم : در صورت عدم امكان توكيل يا نقل به غير بيع اشكالى ندارد.
آيت الله بهجت : در صورت اضطرار براى حاجت خودش مانعى ندارد.
٨٧- س : ارتكاب سهوى محرمات اعتكاف چه حكمى دارد؟
آيت الله فاضل لنگرانى : ارتكاب سهوى سائر محرمات غير از جماع ضررى به اعتكاف نمى‏زند.
آيت الله مكارم : خالى از اشكال نيست.
آيت الله بهجت : ارتكاب سهوى ، حرام و مبطل نيست.

قطع اعتكاف‏

٨٨- براى شناخت حكم قطع اعتكاف بايد اقسام آن را شناخت.
اقسام اعتكاف :
واجب معين - پس از شروع قطع آن جايز نيست.
واجب موسّع پس از تكميل دو روز، قطع آن جايز نيست.
مستحب
توضيح :
اگر اعتكاف ، واجب معين باشد؛ يعنى وقت مشخص داشته باشد؛ مثلاً نذر كند از ٢١ تا ٢٦ ماه رمضان در مسجد معتكف شود، همين كه اعتكاف را شروع كرد اتمام آن واجب و قطع آن غير جايز است .
و اگر اعتكاف، واجب موسع باشد؛ يعنى وقت آن وسعت دارد؛ مثلاً نذر كرده باشد كه امسال، يا در اين ماه سه روز معتكف شود، يا اعتكاف مستحب باشد، تا قبل از تكميل دو روز مى‏تواند آن را رها كند، مثلاً در روز اول، شب اول يا روز دوم، ولى اگر اعتكاف را رها نكرد و در مسجد ماند تا غروب روز سوم در اين صورت ، بر او واجب است كه اعتكاف را كامل كند و روز سوم را بماند.
٨٩- انسان مى‏تواند از آغاز ، هنگام نيت، شرط كند كه اگر مشكلى پيش آمد - مثلاً بگويد اگر هوا سرد شد - اعتكاف را رها مى‏كنم، در صورت پيش آمدن مانع ، رها كردن اعتكاف اشكال ندارد، حتى در روز سوم .
٩٠- در اعتكاف نذرى، انسان مى‏تواند هنگام خواندن صيغه نذر شرط كند كه اگر مانعى پيش آمد اعتكافم را رها كنم.
٩١- س : آيا معتكف مى‏تواند به هنگام نيت اعتكاف شرط كند كه هر زمان خواست از اعتكاف خود رجوع كند؟ اگر بعد از نيت حكم شرط خود را ساقط نمود، آيا شرط او ساقط مى‏شود يا خير؟
آيت الله تبريزى : مى‏تواند شرط كند و با اسقاط ساقط نمى‏شود.
٩٢- س : اگر شرط رجوع در وقت نذر كردن براى اعتكاف باشد چه حكمى دارد؟
آيت الله تبريزى : مثل شرط كردن در زمان نيت اعتكاف است و چنانچه اعتكاف را به عنوان وفاء به نذر مزبور انجام دهد، حتى در روز سوم مى‏تواند رجوع كند.

قضا و كفاره اعتكاف

قضاء
٩٣- اگر در حال اعتكاف جماع كند - عمداً باشد يا سهواً پس اگر اعتكاف ، واجب معين باشد؛ بايد قضاى آن‏ (آيات عظام گلپايگانى ، خويى ، اراكى : اگر در اعتكاف واجب، سهواًجماع كند، بنابر احتياط واجب ، اعتكاف را دو باره انجام دهد.) را بجا آورد. و اگر واجب غير معين باشد؛ بايد آن را از سر بگيرد.
٩٤- اگر يكى ديگر از محرمات اعتكاف را سهواً انجام دهد و اعتكاف : ( آيت الله گلپايگانى : احتياط در تمام موارد ترك نشود. )
* واجب معين باشد : بنابر احتياط واجب بايد اعتكاف را به پايان ببرد و قضاى آن را بجا آورد.
* واجب غير معين باشد : اگر در دو روز اول باشد بايد اعتكاف را از سر بگيرد و اگر روزسوم باشد، اعتكاف را به پايان ببرد و از سر بگيرد.
* اگر اعتكاف مستحب را بعد از روز دوم باطل كند؛ بايد قضاى آن را بجا آورد . ولى اگر قبل از اتمام روز دوم ( آيت الله سيستانى : بنابراحتياط واجب.)‏ باطل كند؛ چيزى بر عهده او نيست.
٩٥- واجب نيست قضاى اعتكاف را فوراً بجا آورد، گرچه احتياط مستحب است . (آيت الله سيستانى : ولى به قدرى تأخير نيندازد كه سهل‏انگارى به شمار آيد.)
٩٦- س : اگر كسى نذر كند ايام معينى را معتكف باشد و از آن ايام معين تخلف نمايد - يك روز يا بيشتر - آيا قضاء بر او واجب است يا خير؟
آيت الله تبريزى : بنابر احتياط، قضاى آن واجب است.
كفاره :
٩٧- اگر اعتكاف واجب را با آميزش (جماع) باطل كند،كفاره واجب است و در ساير محرمات كفاره نيست، هر چند احتياط مستحب است.
٩٨- اگر در دو روز اول اعتكاف مستحب آميزش كند و اعتكاف را رها نكند بنابراحتياط واجب كفاره لازم است .
٩٩- كفاره بطلان اعتكاف، مانند كفاره روزه ماه رمضان است، يعنى ، بايد :
- دو ماه روزه بگيرد.
- يا به ٦٠ مسكين ، طعام بده.
- يا يك برده را آزاد كند.
١٠٠- احتياط مستحب است كه اگر ممكن است يك برده آزاد كند و در صورت ناتوانى دو ماه روزه بگيرد و (آيت الله خويى : بلكه واجب است به همين ترتيب عمل كند.) چنانچه نتواند روزه بگيرد، به ٦٠ فقير طعام بدهد.
« و الحمد لله اولاً و آخراً »

منابع و مآخذ

١- العروة الوثقى ، (دو جلدى) آيت الله سيد محمد كاظم يزدى (ره) ، چاپ تهران : المكتبةالعلمية الاسلاميه.
٢- العروة الوثقى ، (دو جلدى) آيت الله سيد محمد كاظم يزدى (ره) چاپ سوم، مؤسسه مطبوعاتى اسماعيليان ، ١٤١٢ ه. ق.
٣- تحرير الوسيله، امام خمينى (قدس سره) چاپ بيروت، دارالانوار، ١٤٠٣ ه. ق.
٤- العروة الوثقى ، (سه جلدى) يا تعليقه آيت الله حاج سيد على سيستانى ،چاپ اول ، ستاره قم ١٤١٥ ه. ق.
٥- الحواشى على العروة الوثقى آيت الله حاج شيخ محمد فاضل لنكرانى،چاپ دوم ، مهر قم ، ١٤١٥ ه. ق.
٦- تعليقات على العروة الوثقى آيت الله ناصر مكارم شيرازى ، چاپ دوم ، مدرسه اميرالمؤمنين قم، ١٤١٣ ه. ق.
٧- هداية العباد، آيت الله حاج شيخ لطف الله صافى گلپايگانى ، چاپ اول ، سپهر ١٤١٦ ه. ق.
٨- مجموعه استفتا آئات ستاد مركزى اعتكاف قم ومعاونت فرهنگى مسجد مقدس جمكران.