باب الثلاثة (باب خصلتهاى سه‏گانه)

سه طايفه را خداوند بدون رسيدگى بحسابشان به بهشت ميبرد و سه طايفه ديگر را بدون حساب به دوزخ‏ ثلاثة يدخلهم الله الجنة بغير حساب و ثلاثة يدخلهم الله النار بغير حساب‏

١ - حَدَّثَنَا أَبِى رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيُّ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنْ أَخِيهِ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ دُرُسْتَوَيْهِ عَنْ عَجْلَانَ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم قَالَ ثَلَاثَةٌ يُدْخِلُهُمُ اللَّهُ الْجَنَّةَ بِغَيْرِ حِسَابٍ وَ ثَلَاثَةٌ يُدْخِلُهُمُ اللَّهُ النَّارَ بِغَيْرِ حِسَابٍ فَأَمَّا الَّذِينَ يُدْخِلُهُمُ اللَّهُ الْجَنَّةَ بِغَيْرِ حِسَابٍ فَإِمَامٌ عَادِلٌ وَ تَاجِرٌ صَدُوقٌ وَ شَيْخٌ أَفْنَى عُمُرَهُ فِى طَاعَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَمَّا الثَّلَاثَةُ الَّذِينَ يُدْخِلُهُمُ اللَّهُ النَّارَ بِغَيْرِ حِسَابٍ فَإِمَامٌ جَائِرٌ وَ تَاجِرٌ كَذُوبٌ وَ شَيْخٌ زَانٍ‏

١ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: سه طائفه را خداوند بدون حساب به بهشت ميبرد و سه طائفه را بدون حساب بدوزخ آن سه كه بدون حساب به بهشت‏شان ميبرد يكى پيشواى عادل است و ديگر بازرگان راستگو سوم شخص سالمندى كه عمر خود را در فرمانبردارى حق سپرى كرده باشد و آن سه كه بدون حساب بدوزخشان ميبرد يكى پيشواى ستمكار است و ديگر بازرگان دروغگو و ديگر پيرمرد زناكار.

شرح-

ظاهرا مقصود از سوم نفر بهشتى اين است كه دوران پيرى خود را مشغول بعبادت حق باشد كه عبادت دوران پيرى كفاره گذشته است و تقصيرات دوران پيرى خود را مشغول بعبادت حق باشد كه عبادت دوران پيرى كفاره گذشته است و تقصيرات دوران جوانى را جبران ميكند كه إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئاتِ نه آنكه تمام عمر خود را تا زمان پيرى در اطاعت خداوند سپرى كرده باشد زيرا در اين صورت قسم ديگرى در مقابل قسم اول نخواهد بود و هم چنين نفر سوم جهنمى كه پير زناكار است نيز بهمين معنى است كه مقصود زناكار بودن در دوران پيرى است هر چند دوران جوانى را با پاكدامنى گذرانده باشد.

خداوند مؤمن را در مورد سه چيز بازخواست نميكند

ثلاثة أشياء لا يحاسب الله عز و جل عليهما المؤمن‏

٢ - حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنِ ابْنِ زِيَادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام ثَلَاثَةُ أَشْيَاءَ لَا يُحَاسِبُ اللَّهُ عَلَيْهَا الْمُؤْمِنَ طَعَامٌ يَأْكُلُهُ وَ ثَوْبٌ يَلْبَسُهُ وَ زَوْجَةٌ صَالِحَةٌ تُعَاوِنُهُ وَ تُحْصِنُ فَرْجَهُ‏

٢ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: سه چيز را خداوند از مؤمن بازخواست نميكند. غذائى كه خورده است و جامه‏اى كه پوشيده است و همسر شايسته‏اى كه كمك زندگى او بوده است و دامن شوهر خود را از آلودگى نگاه داشته است.

هر كس سه صفت و يا يكى از آن سه را داشته باشد در سايه عرش الهى خواهد بود ثلاث خصال من كن فيه أو واحدة منهن كان فى ظل عرش الله عز و جل‏

٣ - حَدَّثَنَا أَبِى رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنِى مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ أَبِى حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍعليه‌السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ثَلَاثُ خِصَالٍ مَنْ كُنَّ فِيهِ أَوْ وَاحِدَةٌ مِنْهُنَّ كَانَ فِى ظِلِّ عَرْشِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَوْمَ لَا ظِلَّ إِلَّا ظِلُّهُ رَجُلٌ أَعْطَى النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ مَا هُوَ سَائِلُهُمْ لَهَا وَ رَجُلٌ لَمْ يُقَدِّمْ رِجْلًا وَ لَمْ يُؤَخِّرْ أُخْرَى حَتَّى يَعْلَمَ أَنَّ ذَلِكَ لِلَّهِ فِيهِ رِضًى أَوْ سَخَطٌ وَ رَجُلٌ لَمْ يَعِبْ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ بِعَيْبٍ حَتَّى يَنْفِيَ ذَلِكَ الْعَيْبَ مِنْ نَفْسِهِ فَإِنَّهُ لَا يَنْفِى مِنْهَا عَيْباً إِلَّا بَدَا لَهُ عَيْبٌ وَ كَفَى بِالْمَرْءِ شُغُلًا بِنَفْسِهِ عَنِ النَّاسِ‏

٣ - رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: در هر كس سه صفت و يا يكى از آن سه باشد بروز قيامت كه هيچ سايه‏اى جز سايه الهى نيست او در سايه عرش خدا خواهد بود: مرديكه رفتارش با ديگران آنچنان باشد كه همان رفتار را نسبت بخود از ديگران انتظار دارد و مردى كه تا رضا و خشم الهى را در كارى احراز نكرده گامى پس و پيش ننهد و مرديكه تا عيبى را از خويشتن دور نساخته از برادرش در آن باره عيب‏جوئى ننمايد و البته چنين است كه هر عيبى را از خود دور بكند عيبى ديگر در خويشتن مشاهده خواهد نمود و هر كس بخويشتن بپردازد مجال عيب‏جوئى ديگران را نخواهد داشت.

٤ - حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الْعَطَّارُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِى الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ حَدَّثَنَا الْخَضِرُ بْنُ مُسْلِمٍ الصَّيْرَفِيُّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام يَقُولُ ثَلَاثَةٌ فِى ظِلِّ عَرْشِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ يَوْمَ لَا ظِلَّ إِلَّا ظِلُّهُ رَجُلٌ أَنْصَفَ النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ وَ رَجُلٌ لَمْ يُقَدِّمْ رِجْلًا وَ لَمْ يُؤَخِّرْ أُخْرَى حَتَّى يَعْلَمَ أَنَّ ذَلِكَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ رِضًى أَوْ سَخَطٌ وَ رَجُلٌ لَمْ يَعِبْ أَخَاهُ بِعَيْبٍ حَتَّى يَنْفِيَ ذَلِكَ الْعَيْبَ مِنْ نَفْسِهِ فَإِنَّهُ لَا يَنْفِى مِنْهَا عَيْباً إِلَّا بَدَا لَهُ عَيْبٌ آخَرُ وَ كَفَى بِالْمَرْءِ شُغُلًا بِنَفْسِهِ عَنِ النَّاسِ‏

٤ - خضر بن مسلم صيرفى گويد: شنيدم از امام صادقعليه‌السلام كه ميفرمود: آن روزى كه سايه‏اى جز سايه عرش الهى نيست سه كس در آن سايه خواهند بود: مرديكه نسبت برفتار مردم با او منصفانه قضاوت كند و مرديكه تا رضا و خشم خداوند را در كارى نداند گامى پس و پيش ننهد و مرديكه تا عيبى را از خويشتن دور نساخته است از برادرش در آن باره عيب‏جوئى نكند و البته هر عيبى را كه از خود دور كند عيب ديگرى خود نمائى خواهد نمود و هر كس بخويشتن بپردازد مجال عيب‏جوئى ديگران را نخواهد داشت.

سه كس روز قيامت از همه كس به خدا نزديكتراند

ثلاثة أقرب الخلق إلى الله عز و جل يوم القيامة

٥ - حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم قَالَ ثَلَاثَةٌ هُمْ أَقْرَبُ الْخَلْقِ إِلَى اللَّهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ حَتَّى يَفْرُغَ النَّاسُ مِنَ الْحِسَابِ رَجُلٌ لَمْ تَدْعُهُ قُدْرَتُهُ فِى حَالِ غَضَبِهِ إِلَى أَنْ يَحِيفَ عَلَى مَنْ تَحْتَ يَدَيْهِ وَ رَجُلٌ مَشَى بَيْنَ اثْنَيْنِ فَلَمْ يَمِلْ مَعَ أَحَدِهِمَا عَلَى الآْخَرِ بِشَعِيرَةٍ وَ رَجُلٌ قَالَ الْحَقَّ فِيمَا لَهُ وَ عَلَيْهِ‏

٥ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: سه كس در روز قيامت بيش از همه در جوار رحمت حق آرميده‏اند تا مردم از حساب فارغ شوند: مردى كه در حال خشم از قدرت خود بر عليه زير دست استفاده نكند و مرديكه كار دو نفر بدست او بيفتد و دل بيكى ندهد كه بر ديگرى ضرر برساند و مرديكه در سود و زيان خود حق گو باشد.

بهنگام پيدايش سه چيز دعا مستجاب مى‏شود عند وجود ثلاثة أشياء إجابة الدعاء

٦ حَدَّثَنَا أَبِى رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ إِسْحَاقَ التَّاجِرِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ حَدِيدٍ رَفَعَهُ إِلَى أَبِى عَبْدِ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم قَالَ إِذَا اقْشَعَرَّ جِلْدُكَ وَ دَمَعَتْ عَيْنَاكَ وَ وَجِلَ قَلْبُكَ فَدُونَكَ دُونَكَ فَقَدْ قُصِدَ قَصْدُكَ‏

٦- امام صادقعليه‌السلام فرمود: هر وقت پوست بر تنت جمع شد و اشگت روان و دلت لرزان گرديد آن حال را بگير و از دست مده كه حاجتت مورد توجه حق قرار گرفته است.

تا سه خصلت در كسى نباشد مؤمن نيست‏

لا يكون المؤمن مؤمنا حتى يكون فيه ثلاث خصال‏

٧ - حَدَّثَنَا أَبِى رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِيسَ قَالَ حَدَّثَنِى مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ قَالَ حَدَّثَنِى سَهْلُ بْنُ زِيَادٍ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الدِّلْهَاثِ مَوْلَى الرِّضَاعليه‌السلام قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِعليه‌السلام يَقُولُ لَا يَكُونُ الْمُؤْمِنُ مُؤْمِناً حَتَّى يَكُونَ فِيهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ سُنَّةٌ مِنْ رَبِّهِ وَ سُنَّةٌ مِنْ نَبِيِّهِ وَ سُنَّةٌ مِنْ وَلِيِّهِ فَالسُّنَةُ مِنْ رَبِّهِ كِتْمَانُ سِرِّهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلى‏ غَيْبِهِ أَحَداً إِلَّا مَنِ ارْتَضى‏ مِنْ رَسُولٍ وَ أَمَّا السُّنَّةُ مِنْ نَبِيِّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فَمُدَارَاةُ النَّاسِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَ نَبِيَّهُصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بِمُدَارَاةِ النَّاسِ فَقَالَ خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِينَ وَ أَمَّا السُّنَّةُ مِنْ وَلِيِّهِ فَالصَّبْرُ فِى الْبَأْسَاءِ وَ الضَّرَّاءِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ وَ الصَّابِرِينَ فِى الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ

٧ - امام رضاعليه‌السلام فرمود: تا سه خصلت در مؤمن نباشد مؤمن واقعى نگردد يك راه و روش از پروردگارش و يك روش از پيغمبرش و يك روش از امامش روش الهى راز پوشيدن است كه خداوند فرموده است؛ خدا داناى غيب است و كسى را بر آن آگاه نگرداند مگر از پيغمبران آن را كه از وى راضى باشد، و اما روشى كه از پيغمبرش بايد داشته باشد مدارا كردن با مردم است كه خداوند عز و جل پيغمبر خود را بمدارا با مردم مأمور كرد و فرمود: گذشت داشته باش و مردم را به نيكى وادار و از نادانان روى بگردان و اما روشى كه از امام‏اش بايد داشته باشد شكيبائى در گرفتارى و سختى است كه خداى عز و جل ميفرمايد آنان كه در گرفتارى‏ها و سختى‏ها شكيبا هستند

سه صفت در مؤمن ديده نميشود

ثلاث خصال لا تكون فى المؤمن‏

٨ - حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِى الْخَطَّابِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ شُعَيْبٍ عَنِ الْحَارِثِيِّ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِعليه‌السلام قَالَ لَا يُؤْمِنُ رَجُلٌ فِيهِ الشُّحُّ وَ الْحَسَدُ وَ الْجُبْنُ وَ لَا يَكُونُ الْمُؤْمِنُ جَبَاناً وَ لَا حَرِيصاً وَ لَا شَحِيحاً

٨ - امام باقرعليه‌السلام فرمود: مردى كه داراى بخل و حسد و ترس باشد ايمان ندارد كه مؤمن نه ترسو مى‏شود و نه حريص و نه بخيل.

پيغمبر سه دعا كرد كه دو دعا مستجاب گرديد و يكى مستجاب نشد سأل النبىصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ربه عز و جل ثلاث خصال فأعطاه اثنتين و منعه واحدة

٩ - أَخْبَرَنَا سُلَيْمَانُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ أَيُّوبَ اللَّخْمِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عُثْمَانَ بْنِ أَبِى شَيْبَةَ قَالَ حَدَّثَنَا مِنْجَابُ بْنُ الْحَارِثِ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو حُذَيْفَةَ الثَّعْلَبِيُّ عَنْ زِيَادِ بْنِ عِلَاقَةَ عَنْ جَابِرِ بْنِ سَمُرَةَ السُّوَائِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِى طَالِبٍعليه‌السلام أَنَّ النَّبِيَّصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم قَالَ سَأَلْتُ رَبِّى تَبَارَكَ وَ تَعَالَى ثَلَاثَ خِصَالٍ فَأَعْطَانِى اثْنَتَيْنِ وَ مَنَعَنِى وَاحِدَةً قُلْتُ يَا رَبِّ لَا تُهْلِكْ أُمَّتِى جُوعاً قَالَ لَكَ هَذِهِ قُلْتُ يَا رَبِّ لَا تُسَلِّطْ عَلَيْهِمْ عَدُوّاً مِنْ غَيْرِهِمْ يَعْنِى مِنَ الْمُشْرِكِينَ فَيَجْتَاحُوهُمْ قَالَ لَكَ ذَلِكَ قُلْتُ يَا رَبِّ لَا تَجْعَلْ بَأْسَهُمْ بَيْنَهُمْ فَمَنَعَنِى هَذِهِ‏

قال سليمان بن أحمد لا يروى هذا الحديث عن علىعليه‌السلام إلا بهذا الإسناد تفرد به منجاب بن الحارث‏

٩ - رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: از خداى خود سه چيز خواستم كه دو از آنها را بمن عطا فرمود و يكى را دريغ داشت يكى آنكه عرض كردم: پروردگارا امت مرا از گرسنگى مميران فرمود: اين خواسته‏ات رواست ديگر عرض كردم: پروردگارا بر آنان دشمن خارجى: مشركين- مسلط مفرما كه نابودشان سازد فرمود: اين حاجتت نيز رواست عرض كردم: اينان را با يك ديگر دشمن مكن، اين حاجت را برنياورد، سليمان بن احمد گفته است اين حديث از علىعليه‌السلام فقط بهمين يك سند روايت شده است و منجاب بن حارث تنها كسى است كه اين حديث را روايت نموده است

سه چيز موجب بالا رفتن درجه است

و سه چيز باعث كفاره گناه و سه چيز كشنده و سه چيز نجات بخش‏اند ثلاث درجات و ثلاث كفارات و ثلاث موبقات و ثلاث منجيات‏

١٠ - حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيُّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنْ ثُوَيْرِ بْنِ أَبِى فَاخِتَةَ عَنْ أَبِى جَمِيلَةَ الْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِيفٍ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْبَاقِرِعليه‌السلام قَالَ ثَلَاثٌ دَرَجَاتٌ وَ ثَلَاثٌ كَفَّارَاتٌ وَ ثَلَاثٌ مُوبِقَاتٌ وَ ثَلَاثٌ مُنْجِيَاتٌ فَأَمَّا الدَّرَجَاتُ فَإِفْشَاءُ السَّلَامِ وَ إِطْعَامُ الطَّعَامِ وَ الصَّلَاةُ بِاللَّيْلِ وَ النَّاسُ نِيَامٌ وَ الْكَفَّارَاتُ إِسْبَاغُ الْوُضُوءِ فِى السَّبَرَاتِ وَ الْمَشْيُ بِاللَّيْلِ وَ النَّهَارِ إِلَى الصَّلَوَاتِ وَ الْمُحَافَظَةُ عَلَى الْجَمَاعَاتِ وَ أَمَّا الثَّلَاثُ الْمُوبِقَاتُ فَشُحٌّ مُطَاعٌ وَ هَوًى مُتَّبَعٌ وَ إِعْجَابُ الْمَرْءِ بِنَفْسِهِ وَ أَمَّا الْمُنْجِيَاتُ فَخَوْفُ اللَّهِ فِى السِّرِّ وَ الْعَلَانِيَةِ وَ الْقَصْدُ فِى الْغِنَى وَ الْفَقْرِ وَ كَلِمَةُ الْعَدْلِ فِى الرِّضَا وَ السَّخَطِ

١٠ - امام باقرعليه‌السلام فرمود: سه چيز باعث بالا رفتن درجه است و سه چيز موجب كفاره گناه و سه چيز كشنده است و سه چيز نجات بخش.

اما موجبات درجات: آشكار سلام دادن و اطعام كردن و در دل شب كه مردم بخواب‏اند نماز خواندن است و اما كفاره‏ها در هواى سرد وضوى كامل ساختن و براى اداى نمازهاى شبانه روزى گام برداشتن و بنماز جماعت مواظبت نمودن ميباشد.

و اما آن سه كه كشنده است بخلى است كه در وجود انسانى حاكم و فرمانروا باشد و هواى نفسى كه از آن پيروى شود و خود پسندى است.

و اما چيزهاى نجات بخش: در پنهان و آشكار از خداوند ترسيدن و در حال ثروتمندى و تهى دستى ميانه‏روى كردن و در حال رضا و خشم سخن بعدالت گفتن است و روايت ١١ نيز بهمين مضمون است و روايت ديگرى از امام صادقعليه‌السلام رسيده است كه من آن را در كتاب معانى الاخبار با سند نقل كرده‏ام و در آن روايت شح مطاع را كه بمعنى بخل است به بدگمانى بخداى عز و جل معنا فرموده است.

شرح-

هر دو معنا يكى است زيرا منشأ بخل همان بدگمانى بخداوند است، دقت شود.

١١ - أَخْبَرَنِى الْخَلِيلُ بْنُ أَحْمَدَ السِّجْزِيُّ الْقَاضِى قَالَ أَخْبَرَنَا ابْنُ صَاعِدٍ قَالَ حَدَّثَنَا يُوسُفُ بْنُ مُوسَى الْقَطَّانُ وَ أَحْمَدُ بْنُ مَنْصُورِ بْنِ سَيَّارٍ قَالا حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ يُونُسَ قَالَ حَدَّثَنَا أَيُّوبُ بْنُ عُتْبَةَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ بُكَيْرٍ الْعَبْدِيِّ قَالَ حَدَّثَنَا قَتَادَةُ عَنْ أَنَسٍ عَنْ رَسُولِ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم قَالَ ثَلَاثٌ مُهْلِكَاتٌ وَ ثَلَاثٌ مُنْجِيَاتٌ فَالْمُنْجِيَاتُ خَشْيَةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِى السِّرِّ وَ الْعَلَانِيَةِ وَ الْقَصْدُ فِى الْغِنَى وَ الْفَقْرِ وَ الْعَدْلُ فِى الرِّضَا وَ الْغَضَبِ وَ الثَّلَاثُ الْمُهْلِكَاتُ شُحٌّ مُطَاعٌ وَ هَوًى مُتَّبَعٌ وَ إِعْجَابُ الْمَرْءِ بِنَفْسِهِ وَ قَدْ رُوِيَ حَدِيثٌ آخَرُ عَنِ الصَّادِقِعليه‌السلام أَنَّهُ قَالَ الشُّحُّ الْمُطَاعُ سُوءُ الظَّنِّ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ و قد أخرجته مسندا فى كتاب معانى الأخبار

١٢ - حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الشَّاهِ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو حَامِدٍ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو يَزِيدَ أَحْمَدُ بْنُ خَالِدٍ الْخَالِدِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ صَالِحٍ التَّمِيمِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِى قَالَ حَدَّثَنَا أَنَسُ بْنُ مُحَمَّدٍ أَبُو مَالِكٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِى طَالِبٍعليه‌السلام عَنِ النَّبِيِّصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم أَنَّهُ قَالَ فِى وَصِيَّتِهِ لَهُ يَا عَلِيُّ ثَلَاثٌ دَرَجَاتٌ وَ ثَلَاثٌ كَفَّارَاتٌ وَ ثَلَاثٌ مُهْلِكَاتٌ وَ ثَلَاثٌ مُنْجِيَاتٌ فَأَمَّا الدَّرَجَاتُ فَإِسْبَاغُ الْوُضُوءِ فِى السَّبَرَاتِ وَ انْتِظَارُ الصَّلَاةِ بَعْدَ الصَّلَاةِ وَ الْمَشْيُ بِاللَّيْلِ وَ النَّهَارِ إِلَى الْجَمَاعَاتِ وَ أَمَّا الْكَفَّارَاتُ فَإِفْشَاءُ السَّلَامِ وَ إِطْعَامُ الطَّعَامِ وَ التَّهَجُّدُ بِاللَّيْلِ وَ النَّاسُ نِيَامٌ وَ أَمَّا الْمُهْلِكَاتُ فَشُحٌّ مُطَاعٌ وَ هَوًى مُتَّبَعٌ وَ إِعْجَابُ الْمَرْءِ بِنَفْسِهِ وَ أَمَّا الْمُنْجِيَاتُ فَخَوْفُ اللَّهِ فِى السِّرِّ وَ الْعَلَانِيَةِ وَ الْقَصْدُ فِى الْغِنَى وَ الْفَقْرِ وَ كَلِمَةُ الْعَدْلِ فِى الرِّضَا وَ السَّخَطِ

وَ فِى حَدِيثٍ آخَرَ عَنِ النَّبِيِّصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم أَنَّهُ لَمَّا سُئِلَ فِى الْمِعْرَاجِ فِيمَا اخْتَصَمَ الْمَلَأُ الْأَعْلَى قَالَ فِى الدَّرَجَاتِ وَ الْكَفَّارَاتِ قَالَ فَنُودِيتُ وَ مَا الدَّرَجَاتُ قُلْتُ إِسْبَاغُ الْوُضُوءِ فِى السَّبَرَاتِ وَ الْمَشْيُ إِلَى الْجَمَاعَاتِ وَ انْتِظَارُ الصَّلَاةِ بَعْدَ الصَّلَاةِ وَ وَلَايَتِى وَ وَلَايَةُ أَهْلِ بَيْتِى حَتَّى الْمَمَاتِ و الحديث طويل قد أخرجته مسندا على وجهه فى كتاب إثبات المعراج‏

١٢ - رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در وصيتش به امير المؤمنينعليه‌السلام فرمود: يا على سه چيز باعث درجه است و سه چيز كفاره گناه و سه چيز كشنده و سه چيز نجات بخش.

اما موجبات درجه: در هواى سرد وضوى كامل گرفتن، و پس از اداى نمازى بانتظار نماز ديگر بودن و در شبانه روز بنماز جماعت رفتن است.

و اما كفارات: آشكار سلام دادن و اطعام نمودن و نماز شب خواندن است، و اما كشنده‏ها: بخل فرمانروا در وجود انسانى و هواى نفس پيروى شده و خود پسندى است.

و اما نجات بخش‏ها: در پيدا و نهان از خداى ترسيدن و در حال بى‏نيازى و نيازمندى ميانه‏رو بودن و در حال رضا و خشم به عدالت سخن گفتن است.

و در حديث ديگر است كه چون از پيغمبر در معراج سؤال شد كه فرشتگان عالم بالا در چه باره گفتگو داشتند؟ جواب فرمود: در درجات و كفارات.

پيغمبر فرمود: آوازى بمن رسيد كه درجات چيست؟ گفتم: در هواى سرد وضوى كامل گرفتن و به نماز جماعت رفتن و پس از اداى نمازى بانتظار نماز ديگر بودن و دوستى من و خاندان من تا بهنگام مردن و روايت مفصل است و من آن را با سندش در جاى خود در كتاب (اثبات معراج) نقل كرده‏ام.

١٣ - حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ مَاجِيلَوَيْهِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنِى عَمِّى مُحَمَّدُ بْنُ أَبِى الْقَاسِمِ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ زِيَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِعليه‌السلام أَنَّ النَّبِيَّصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم قَالَ ثَلَاثٌ مُوبِقَاتٌ نَكْثُ الصَّفْقَةِ وَ تَرْكُ السُّنَّةِ وَ فِرَاقُ الْجَمَاعَةِ وَ ثَلَاثٌ مُنْجِيَاتٌ تَكُفُّ لِسَانَكَ وَ تَبْكِى عَلَى خَطِيئَتِكَ وَ تَلْزَمُ بَيْتَكَ‏

١٣ - رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: سه چيز هلاك‏كننده است: پيمان‏شكنى و ترك سنت پيغمبر و دورى از اجتماع مسلمانان و سه چيز نجات بخش‏اند زبان خود را نگاه بدارى و بر گناهت بنالى و خانه‏نشين باشى.

پاداش سه صفت همسرى با حور العين است‏ ثلاث من كن فيه زوجه الله من الحور العين‏

١٤ - حَدَّثَنَا أَبِى رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِى عُمَيْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام ثَلَاثٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ زَوَّجَهُ اللَّهُ مِنَ الْحُورِ الْعِينِ كَيْفَ يَشَاءُ كَظْمُ الْغَيْظِ وَ الصَّبْرُ عَلَى السُّيُوفِ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ رَجُلٌ أَشْرَفَ عَلَى مَالٍ حَرَامٍ فَتَرَكَهُ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَ‏

١٤ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: هر كس سه صفت داشته باشد خداوند به دلخواه او از حوريان بهشت همسرش ميدهد: خشم فرو بردن و در برابر شمشيرها در راه خدا شكيبا بودن و آنكه به مال حرامى دست يابد و براى رضاى خداى عز و جل از آن بگذرد.

سه طايفه‏اند كه اگر ستم بر آنان نكنى آنان بر تو ستم خواهند كرد

ثلاثة إن لم تظلمهم ظلموك‏

١٥ - حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيُّ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ الْبَجَلِيِّ عَنْ ذَرِيحٍ الْمُحَارِبِيِّ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِعليه‌السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ثَلَاثَةَ إِنْ لَمْ تَظْلِمْهُمْ ظَلَمُوكَ السَّفِلَةُ وَ زَوْجَتُكَ وَ خَادِمُكَ‏

١٥ - رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: سه طايفه را اگر ستم نكنى بر تو ستم كنند: فرومايگان و همسرت و خدمتكارت‏

شرح:

توجيه روايت باين لفظ كه نقل شد چنين است: كه اين سه طايفه بواسطه نداشتن رشد فكرى از رفق و مدارا سوء استفاده ميكنند، لذا بايستى تا حدود مشروع به آنان سخت‏گيرى نمود ولى در روايت تحف العقول و بحار حرف واو اضافه دارد

(ثلاثة و ان لم تظلمهم ظلموك)

يعنى سه طايفه بر تو ستم خواهند كرد هر چند تو بر آنان ستمى روا ندارى بنا بر اين احتياجى بتوجيه روايت نيست.

سه كس نميتواند حق خود را از سه كس بستاند

ثلاثة لا ينتصفون من ثلاثة

١٦ - حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ مَاجِيلَوَيْهِ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِى الْقَاسِمِ قَالَ حَدَّثَنِى أَحْمَدُ بْنُ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُبَيْدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِيٍّعليه‌السلام قَالَ ثَلَاثَةٌ لَا يَنْتَصِفُونَ مِنْ ثَلَاثَةٍ شَرِيفٌ مِنْ وَضِيعٍ وَ حَلِيمٌ مِنْ سَفِيهٍ وَ بَرٌّ مِنْ فَاجِرٍ

١٦ - رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ‌ فرمود: سه كس نميتواند حق خود را از سه كس بستاند: شريف از پست بردبار از سفيه، نيكوكار از بدكردار.

بنده همواره با سه چيز روبرو است‏

ثلاث خصال العبد بينهن‏

١٧ - حَدَّثَنَا أَبِى رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِى الْقَاسِمِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ أَبِى عِمْرَانَ عَمْرِو بْنِ مُصْعَبٍ الْعَرْزَمِيِّ عَنْ أَبِى حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍعليه‌السلام يَقُولُ الْعَبْدُ بَيْنَ ثَلَاثَةٍ بَلَاءٍ وَ قَضَاءٍ وَ نِعْمَةٍ فَعَلَيْهِ فِى الْبَلَاءِ مِنَ اللَّهِ الصَّبْرُ فَرِيضَةً وَ عَلَيْهِ فِى الْقَضَاءِ مِنَ اللَّهِ التَّسْلِيمُ فَرِيضَةً وَ عَلَيْهِ فِى النِّعْمَةِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الشُّكْرُ فَرِيضَةً

١٧ - ابى حمزه گويد: شنيدم از امام باقرعليه‌السلام كه ميفرمود: بنده با سه چيز روبرو است بلا و قضا و نعمت در بلاى الهى صبر بر او لازم است و در قضاى الهى تسليم بر او واجب و در نعمتى كه از خداوند به او ميرسد وظيفه‏اش شكرگزارى است.