شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

چهار خصلت است كه در هر كسى باشد منافق است

‏ أربع من كن فيه فهو منافق‏

١٢٩ - حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَعِيدٍ الْعَسْكَرِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْوَلِيدِ الْعَدْلُ قَالَ حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ حَاتِمٍ قَالَ حَدَّثَنَا يَزِيدُ بْنُ هَارُونَ قَالَ حَدَّثَنَا شُعْبَةُ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُرَّةَ عَنْ مَسْرُوقٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ عَنِ النَّبِيِّصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم قَالَ أَرْبَعٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ فَهُوَ مُنَافِقٌ وَ إِنْ كَانَتْ فِيهِ وَاحِدَةٌ مِنْهُنَّ كَانَتْ فِيهِ خَصْلَةٌ مِنَ النِّفَاقِ حَتَّى يَدَعَهَا مَنْ إِذَا حَدَّثَ كَذَبَ وَ إِذَا وَعَدَ أَخْلَفَ وَ إِذَا عَاهَدَ غَدَرَ وَ إِذَا خَاصَمَ فَجَرَ

١٢٩ - رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: چهار خصلت است كه در هر كس باشد منافق است و چنانچه يكى از اين خصلت‏ها در كسى باشد يك خصلت از نفاق در او است تا آنگاه كه آن خصلت را ترك گويد كسى كه چون سخنى گويد دروغ گويد و چون وعده دهد به وعده خويش عمل نكند و چون پيمان بندد بمكر و حيله بر سر پيمان نماند و چون با كسى در افتد ناسزا گويد.

چهار نفر پادشاه همه روى زمين شدند دو مؤمن و دو كافر

ملك الأرض كلها أربعة مؤمنان و كافران‏

١٣٠ - حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ بِإِسْنَادِهِ رَفَعَهُ إِلَى أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام قَالَ مَلَكَ الْأَرْضَ كُلَّهَا أَرْبَعَةٌ مُؤْمِنَانِ وَ كَافِرَانِ فَأَمَّا الْمُؤْمِنَانِ فَسُلَيْمَانُ بْنُ دَاوُدَعليه‌السلام وَ ذُو الْقَرْنَيْنِ وَ الْكَافِرَانِ نُمْرُودُ وَ بُخْتَنَصَّرُ وَ اسْمُ ذِى الْقَرْنَيْنِ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ ضَحَّاكِ بْنِ مَعَدٍّ

١٣٠ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: چهار كس پادشاه همه روى زمين شدند دو مؤمن و دو كافر، دو مؤمن سليمان بن داود بود و ذو القرنين، و دو كافر نمرود بود و بخت نصر و نام ذو القرنين عبد اللَّه بن ضحاك بن معد بود.

حديث پيغمبر از چهار كس بدست مردم رسيد كه پنجمى ندارند

أتى الناس الحديث من رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم من أربعة ليس لهم خامس‏

١ - حَدَّثَنَا أَبِى رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عُمَرَ الْيَمَانِيِّ وَ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ أَبَانِ بْنِ أَبِى عَيَّاشٍ عَنْ سُلَيْمِ بْنِ قَيْسٍ الْهِلَالِيِّ قَالَ قُلْتُ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ إِنِّى سَمِعْتُ مِنْ سَلْمَانَ وَ الْمِقْدَادِ وَ أَبِى ذَرٍّ شَيْئاً مِنْ تَفْسِيرِ الْقُرْآنِ وَ أَحَادِيثَ عَنْ نَبِيِّ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم غَيْرَ مَا فِى أَيْدِى النَّاسِ ثُمَّ سَمِعْتُ مِنْكَ تَصْدِيقَ مَا سَمِعْتُ مِنْهُمْ وَ رَأَيْتُ فِى أَيْدِى النَّاسِ أَشْيَاءَ كَثِيرَةً مِنْ تَفْسِيرِ الْقُرْآنِ وَ مِنَ الْأَحَادِيثِ عَنْ نَبِيِّ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم أَنْتُمْ تُخَالِفُونَهُمْ فِيهَا وَ تَزْعُمُونَ أَنَّ ذَلِكَ كُلَّهُ بَاطِلٌ أَ فَتَرَى النَّاسَ يَكْذِبُونَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مُتَعَمِّدِينَ وَ يُفَسِّرُونَ الْقُرْآنَ بِ‏آرَائِهِمْ قَالَ فَأَقْبَلَ عَلِيٌّعليه‌السلام فَقَالَ قَدْ سَأَلْتَ فَافْهَمِ الْجَوَابَ إِنَّ فِى أَيْدِى النَّاسِ حَقّاً وَ بَاطِلًا وَ صِدْقاً وَ كَذِباً وَ نَاسِخاً وَ مَنْسُوخاً وَ عَامّاً وَ خَاصّاً وَ مُحْكَماً وَ مُتَشَابِهاً وَ حِفْظاً وَ وَهْماً وَ قَدْ كُذِبَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم عَلَى عَهْدِهِ حَتَّى قَامَ خَطِيباً فَقَالَ أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ كَثُرَتْ عَلَيَّ الْكَذَّابَةُ فَمَنْ كَذَبَ عَلَيَّ مُتَعَمِّداً

فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ ثُمَّ كُذِبَ عَلَيْهِ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّمَا أَتَاكُمُ الْحَدِيثُ مِنْ أَرْبَعَةٍ لَيْسَ لَهُمْ خَامِسٌ رَجُلٌ مُنَافِقٌ يُظْهِرُ الْإِيمَانَ مُتَصَنِّعٌ بِالْإِسْلَامِ لَا يَتَأَلَّمُ وَ لَا يَتَحَرَّجُ أَنْ يَكْذِبَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ مُتَعَمِّداً فَلَوْ عَلِمَ النَّاسُ أَنَّهُ مُنَافِقٌ كَذَّابٌ لَمْ يَقْبَلُوا مِنْهُ وَ لَمْ يُصَدِّقُوهُ وَ لَكِنَّهُمْ قَالُوا هَذَا قَدْ صَحِبَ رَسُولَ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم وَ رَآهُ وَ سَمِعَ مِنْهُ فَأَخَذُوا عَنْهُ وَ هُمْ لَا يَعْرِفُونَ حَالَهُ وَ قَدْ أَخْبَرَهُ اللَّهُ عَنِ الْمُنَافِقِينَ بِمَا أَخْبَرَهُ وَ وَصَفَهُمْ بِمَا وَصَفَهُمْ فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِذا رَأَيْتَهُمْ تُعْجِبُكَ أَجْسامُهُمْ وَ إِنْ يَقُولُوا تَسْمَعْ لِقَوْلِهِمْ ثُمَّ بَقُوا بَعْدَهُ فَتَقَرَّبُوا إِلَى أَئِمَّةِ الضَّلَالَةِ وَ الدُّعَاةِ إِلَى النَّارِ بِالزُّورِ وَ الْكَذِبِ وَ الْبُهْتَانِ- فَوَلَّوْهُمُ الْأَعْمَالَ وَ حَمَلُوهُمْ عَلَى رِقَابِ النَّاسِ وَ أَكَلُوا بِهِمُ الدُّنْيَا وَ إِنَّمَا النَّاسُ مَعَ الْمُلُوكِ وَ الدُّنْيَا إِلَّا مَنْ عَصَمَ اللَّهُ فَهَذَا أَحَدُ الْأَرْبَعَةِ وَ رَجُلٌ سَمِعَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ شَيْئاً لَمْ يَحْفَظْهُ عَلَى وَجْهِهِ وَ وَهِمَ فِيهِ وَ لَمْ يَتَعَمَّدْ كَذِباً فَهُوَ فِى يَدِهِ يَقُولُ بِهِ وَ يَعْمَلُ بِهِ وَ يَرْوِيهِ وَ يَقُولُ أَنَا سَمِعْتُهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فَلَوْ عَلِمَ الْمُسْلِمُونَ أَنَّهُ وَهِمَ لَمْ يَقْبَلُوهُ وَ لَوْ عَلِمَ هُوَ أَنَّهُ وَهِمَ لَرَفَضَهُ وَ رَجُلٌ ثَالِثٌ سَمِعَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم شَيْئاً أَمَرَ بِهِ ثُمَّ نَهَى عَنْهُ وَ هُوَ لَا يَعْلَمُ أَوْ سَمِعَهُ يَنْهَى عَنْ شَيْ‏ءٍ ثُمَّ أَمَرَ بِهِ وَ هُوَ لَا يَعْلَمُ فَحَفِظَ مَنْسُوخَهُ وَ لَمْ يَحْفَظِ النَّاسِخَ فَلَوْ عَلِمَ أَنَّهُ مَنْسُوخٌ لَرَفَضَهُ وَ لَوْ عَلِمَ الْمُسْلِمُونَ أَنَّهُ مَنْسُوخٌ لَرَفَضُوهُ وَ آخَرُ رَابِعٌ لَمْ يَكْذِبْ عَلَى رَسُولِ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مُبْغِضٌ لِلْكَذِبِ خَوْفاً مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ تَعْظِيماً لِرَسُولِ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم لَمْ يَسْهُ بَلْ حَفِظَ مَا سَمِعَ عَلَى وَجْهِهِ فَجَاءَ بِهِ كَمَا سَمِعَ لَمْ يَزِدْ فِيهِ وَ لَمْ يَنْقُصْ مِنْهُ وَ عَلِمَ النَّاسِخَ مِنَ الْمَنْسُوخِ فَعَمِلَ بِالنَّاسِخِ وَ رَفَضَ الْمَنْسُوخَ فَإِنَّ أَمْرَ النَّبِيِّصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مِثْلُ الْقُرْآنِ نَاسِخٌ وَ مَنْسُوخٌ وَ خَاصٌّ وَ عَامٌّ وَ مُحْكَمٌ وَ مُتَشَابِهٌ وَ قَدْ كَانَ يَكُونُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم الْكَلَامُ لَهُ وَجْهَانِ وَ كَلَامٌ عَامٌّ وَ كَلَامٌ خَاصٌّ مِثْلُ الْقُرْآنِ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِى كِتَابِهِ ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا فَيَشْتَبِهُ عَلَى مَنْ لَمْ يَعْرِفْ وَ لَمْ يَدْرِ مَا عَنَى اللَّهُ بِهِ وَ رَسُولُهُصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم وَ لَيْسَ كُلُّ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم يَسْأَلُهُ عَنِ الشَّيْ‏ءِ فَيَفْهَمُ كَانَ مِنْهُمْ مَنْ يَسْأَلُهُ وَ لَا يَسْتَفْهِمُ حَتَّى إِنْ كَانُوا لَيُحِبُّونَ أَنْ يَجِي‏ءَ الْأَعْرَابِيُّ وَ الطَّارِى فَيَسْأَلَ رَسُولَ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم حَتَّى يَسْمَعُوا وَ كُنْتُ أَدْخُلُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم كُلَّ يَوْمٍ دَخْلَةً وَ كُلَّ لَيْلَةٍ دَخْلَةً فَيُخْلِينِى فِيهَا أَدُورُ مَعَهُ حَيْثُمَا دَارَ وَ قَدْ عَلِمَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم أَنَّهُ لَمْ يَصْنَعْ ذَلِكَ بِأَحَدٍ مِنَ النَّاسِ غَيْرِى فَرُبَّمَا كَانَ ذَلِكَ فِى بَيْتِى يَأْتِينِى رَسُولُ اللَّهِ أَكْثَرَ ذَلِكَ فِى بَيْتِى وَ كُنْتُ إِذَا دَخَلْتُ عَلَيْهِ بَعْضَ مَنَازِلِهِ أَخْلَانِى وَ أَقَامَ عَنِّى نِسَاءَهُ فَلَا يَبْقَى عِنْدَهُ أَحَدٌ غَيْرِى وَ إِذَا أَتَانِى لِلْخَلْوَةِ مَعِى فِى بَيْتِى لَمْ تَقُمْ عَنْهُ فَاطِمَةُ وَ لَا أَحَدٌ مِنْ بَنِيَّ وَ كُنْتُ إِذَا سَأَلْتُهُ أَجَابَنِى وَ إِذَا سَكَتُّ وَ فَنِيَتْ مَسَائِلِى ابْتَدَأَنِى فَمَا نَزَلَتْ عَلَى رَسُولِ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آيَةٌ مِنَ الْقُرْآنِ إِلَّا أَقْرَأَنِيهَا وَ أَمْلَاهَا عَلَيَّ فَكَتَبْتُهَا بِخَطِّى وَ عَلَّمَنِى تَأْوِيلَهَا وَ تَفْسِيرَهَا وَ نَاسِخَهَا وَ مَنْسُوخَهَا وَ مُحْكَمَهَا وَ مُتَشَابِهَهَا وَ خَاصَّهَا وَ عَامَّهَا وَ دَعَا اللَّهَ لِى أَنْ يُؤْتِيَنِى فَهْمَهَا وَ حِفْظَهَا فَمَا نَسِيتُ آيَةً مِنْ كِتَابِ اللَّهِ وَ لَا عِلْماً أَمْلَاهُ عَلَيَّ وَ كَتَبْتُهُ مُنْذُ دَعَا اللَّهُ لِى بِمَا دَعَا وَ مَا تَرَكَ شَيْئاً عَلَّمَهُ اللَّهُ مِنْ حَلَالٍ وَ لَا حَرَامٍ وَ لَا أَمْرٍ وَ لَا نَهْيٍ كَانَ أَوْ يَكُونُ وَ لَا كِتَابٍ مُنْزَلٍ عَلَى أَحَدٍ قَبْلَهُ فِى أَمْرٍ بِطَاعَةٍ أَوْ نَهْيٍ عَنْ مَعْصِيَةٍ إِلَّا عَلَّمَنِيهِ وَ حَفِظْتُهُ فَلَمْ أَنْسَ حَرْفاً وَاحِداً ثُمَّ وَضَعَعليه‌السلام يَدَهُ عَلَى صَدْرِى وَ دَعَا اللَّهَ لِى أَنْ يَمْلَأَ قَلْبِى عِلْماً وَ فَهْماً وَ حُكْماً وَ نُوراً فَقُلْتُ يَا نَبِيَّ اللَّهِ بِأَبِى أَنْتَ وَ أُمِّى إِنِّى مُنْذُ دَعَوْتَ اللَّهَ لِى بِمَا دَعَوْتَ لَمْ أَنْسَ شَيْئاً وَ لَمْ يَفُتْنِى شَيْ‏ءٌ لَمْ أَكْتُبْهُ أَ فَتَتَخَوَّفُ عَلَيَّ النِّسْيَانَ فِيمَا بَعْدُ فَقَالَ لَا لَسْتُ أَخَافُ عَلَيْكَ النِّسْيَانَ وَ لَا الْجَهْلَ‏

١٣١ - سليم بن قيس هلالى گويد: به امير المؤمنين عرض كردم يا امير المؤمنين من از سلمان و ابى ذر و مقداد كمى از تفسير قرآن و حديثهائى از پيغمبر شنيده‏ام كه بجز آن مطالبى است كه در دست مردم است و آنچه را كه از اين سه نفر شنيده‏ام شما نيز تصديق فرموديد ولى در دست مردم از تفسير قرآن و احاديث پيغمبر خدا مطالب فراوانى است كه شماها با آنان در آن گونه مطالب مخالفيد و معتقديد كه همه آن مطالب باطل و نادرست است آيا به نظر شما مردم عمدا به رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم دروغ مى‏بندند و قرآن را از پيش خود تفسير ميكنند؟

راوى گويد: علىعليه‌السلام روى به من كرده فرمود: پرسيدى اكنون در پاسخش نيكو دقت كن همانا مطالبى كه در دست مردم است آميخته است درست و نادرست و راست و دروغ و ناسخ و منسوخ و عام و خاص و صريح و مجمل و محفوظ و مغلوط و در زمان حيات رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آنقدر دروغ بر آن حضرت بستند كه ايستاد و خطبه خواند و فرمود اى مردم دروغگويان از زبان من فراوان شده‏اند هر كس عمدا از زبان من دروغ بسازد بايد نشستنگاه خود را از دوزخ برگزيند و پس از رحلت حضرتش نيز بر او دروغ بستند و حديث بدست شما فقط از چهار كس رسيده كه پنجمى ندارند.

اول از مرد منافقى كه مؤمن نما است و مسلمان ساختگى، دروغ بستن عمدى به رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم را نه گناهى پندارد و نه از آن پروائى دارد و اگر مردم آگاه شوند كه اين مرد منافقى است دروغ پرداز سخنش را نپذيرند و گفتارش را تصديق نكنند ولى ميگويند اين مرد همنشين رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بوده است و او را ديده و از آن حضرت حديث شنيده است از اين رو حديث را از او ميگيرند بدون اينكه شناسائى در حقش داشته باشند و خداوند پيغمبر را از حال آنان آن طور كه بايد خبر داد و آن طور كه شايد توصيف‏شان كرد و فرمود چون آنان را بينى ظاهر فريبنده‏شان تو را خوش آيد و اگر سخنى گويند گوش به سخنشان فرا دهى همين منافقين بودند كه پس از رحلت رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم زنده بودند و با سخنان كفر آميز و دروغ و بهتان خود را بدربار پيشوايان گمراهى و رهبران دوزخ نزديك كردند تا آنجا كه پيشوايان زمام كارها را بدست همين مردم منافق سپردند و آنان را بر گردن مردم سوار كردند و به دستيارى آنان دنيا را بكام خود كشيدند و حقيقت مطلب جز اين نيست كه مردم تابع پادشاهان‏اند و دنيا طلب مگر كسى كه خداوند او را نگهدارد اين يكى از چهار كس بود.

دوم مردى است كه چيزى از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم شنيده است ولى آن طور كه بايد بخاطر نسپرده و به غلط و اشتباه دچار شده است نه اينكه عمدا دروغ گفته باشد و اين كلام غلط را بدست گرفته قائل به‏آن است و مطابق آن عمل ميكند و براى ديگران نيز روايت ميكند و ميگويد من خود از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم چنين شنيدم و اگر مسلمانان بدانند كه اين مرد در گفتارش به اشتباه است از او نپذيرند و خود او نيز اگر به اشتباهش پى برد دست از آن بر ميدارد.

سومين مرد كسى است كه شنيده است از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم كه در باره چيزى دستورى داده است ولى ندانسته كه سپس از آن نهى فرموده است يا شنيده است كه از چيزى نهى فرموده ولى ندانسته كه سپس بدان امر كرده است و در نتيجة، حكمى را كه منسوخ و لغو شده بياد دارد ولى حكمى را كه ناسخ است بياد ندارد و خود او اگر متوجه شود كه اين حكم از اعتبار افتاده است رهايش خواهد كرد و مسلمانان نيز اگر مى‏دانستند كه حكمى است منسوخ رهايش مينمودند.

چهارمين مرد، كسى است كه به رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم دروغ نه بندد و از ترس خداى عز و جل و بزرگداشت رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم دشمن دروغ است آنچه از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم شنيده فراموش نكرده بلكه نيكو بخاطرش سپرده است و همان طور كه شنيده بى‏كم و زياد نقل ميهكند و ناسخ را از منسوخ تميز ميدهد به ناسخ عمل ميكند و منسوخ را رها ميكند كه دستورهاى پيغمبر همانند قرآن است ناسخ و منسوخ دارد خاص و عام دارد محكم و متشابه دارد گاهى اتفاق مى‏افتاد كه گفتار رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم دو پهلو بود و مانند قرآن كلماتى داشت كه براى همه بود و كلماتى كه براى عده‏اى مخصوص بود و خداوند در قرآنش فرموده است آنچه رسول بشما دستور داد بگيريد و از آنچه شما را باز داشت باز ايستيد از اين جهت بر كسى كه معرفت ندارد و مقصود خدا و رسولش را درك نمى‏كند امر مشتبه گردد و اين چنين نبود كه هر كس از ياران رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم كه سؤالى داشت قدرت فهم نيز داشته باشد.

در ميان اصحاب افرادى بود كه مى‏پرسيد ولى در مقام فهم كلمات آن حضرت نبود تا آنجا كه دوست مى‏داشتند يك عرب بيابانى و از راه رسيده‏اى بيايد و از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مطالبى بپرسد و آنان فقط مستمع باشند آن من بودم كه هر روز يك نوبت و هر شب يك نوبت به حضور رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ميرسيدم و آزادانه با آن حضرت بودم و همه اصحاب رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مى‏دانستند كه آن حضرت بجز با من با هيچ كس از مردم اين گونه رفتار نميكرد چه بسا كه اين مصاحبه در خانه من انجام مى‏گرفت و غالبا رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به خانه من تشريف مى‏آورد و اگر من در پاره‏اى از منزل‏هاى آن حضرت به خدمتش ميرسيدم خانه را براى من خلوت ميفرمود و همسرهاى خود را از خانه بيرون مى‏فرستاد و جز من هيچ كس در خدمتش باقى نمى‏ماند ولى اگر آن حضرت براى مذاكرات خصوصى به خانه من تشريف مى‏آورد نه فاطمه از خانه بيرون ميرفت نه هيچ يك از فرزندان من آنگاه هر چه مى‏پرسيدم پاسخم ميداد و چون من خاموش ميشدم و سؤالاتم پايان مى‏يافت حضرتش آغاز سخن ميفرمود اين چنين بود كه هيچ آيه‏اى از قرآن به رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرود نيامد مگر اينكه آن آيه را براى من خواند و ديكته فرمود تا من بخط خود آن را نوشتم و تأويل آيات و تفسيرش و ناسخش و منسوخش و محكمش و متشابهش و خاصش و عامش را به من ياد داد و از خداوند مسألت نمود كه نيروى فهم و نگهدارى آن دانش را بمن عطا فرمايد و از وقتى كه آن حضرت در باره من دعا فرمود. نه يك آيه از قرآن فراموشم شد و نه يك نكته از دانشهائى كه براى من فراخوانده بود و من آن را نوشته بودم و از دانشى كه خداوند پيغمبر را فراياد داده بود از حلال و حرام و امر و نهى از گذشته و آينده و كتاب‏هايى كه به پيغمبران پيشين فرود آمده بود در باره دستورى كه بايد بكار بست و يا گناهى كه بايد مرتكب نشد هيچ فروگذار نشد و همه را بمن ياد داد و خاطر نشانم فرمود و من حتى يك حرف آن را فراموش نكردم و پس از همه اينها دست مبارك را بر سينه من نهاد و دعا كرد كه خداوند دل مرا از دانش و فهم و حكمت و روشنائى لب‏ريز گرداند عرضكردم اى پيغمبر خدا پدر و مادرم بقربانت از آن هنگام كه براى من آنچنان دعا فرموده‏اى هيچ چيز را فراموش نكرده‏ام و اگر چيزى را ننوشته‏ام هنوز بياد دارم ترس اين هست كه بعد از اين فراموشى بر من عارض شود؟ فرمود: نه، من از بابت فراموشى و ناتوانى هيچ نگرانى در باره تو ندارم.

١٣٢ - حَدَّثَنَا أَبِى رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِيسَ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو سَعِيدٍ سَهْلُ بْنُ زِيَادٍ الْأَدَمِيُّ قَالَ حَدَّثَنِى جَعْفَرُ بْنُ بَشَّارٍ الْوَاسِطِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الدِّهْقَانُ عَنْ دُرُسْتَ بْنِ أَبِى مَنْصُورٍ الْوَاسِطِيِّ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْيَنَ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍعليه‌السلام قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام مَنْ صَنَعَ مِثْلَ مَا صُنِعَ إِلَيْهِ فَقَدْ كَافَأَ وَ مَنْ أَضْعَفَ كَانَ شَكُوراً وَ مَنْ شَكَرَ كَانَ كَرِيماً وَ مَنْ عَلِمَ أَنَّ مَا صَنَعَ إِنَّمَا صَنَعَ لِنَفْسِهِ لَمْ يَسْتَبْطِ النَّاسَ فِى بِرِّهِمْ وَ لَمْ يَسْتَزِدْهُمْ فِى مَوَدَّتِهِمْ فَلَا تَطْلُبَنَّ غَيْرَكَ شُكْرَ مَا أَتَيْتَهُ إِلَى نَفْسِكَ وَ وَقَيْتَ بِهِ عِرْضَكَ وَ اعْلَمْ أَنَّ طَالِبَ الْحَاجَةِ إِلَيْكَ لَمْ يُكْرِمْ وَجْهَهُ عَنْ وَجْهِكَ فَأَكْرِمْ وَجْهَكَ عَنْ رَدِّهِ‏

١٣٢ - امير المؤمنينعليه‌السلام فرمود: هر كس به اندازه آنچه در باره او نيكى شده است نيكى كند عوضى بيش نداده است و هر كس چند برابرش نيكى نمود سپاسگزارى كرده است و هر كس سپاسگزار باشد بزرگوار خواهد بود و هر كس بداند كه هر چه كند بهره‏اش براى خود او است در نيكى بمردم مسامحه نكند و در برابر دوستى با مردم انتظار دوستى از آنان نخواهد داشت پس پاداش آنچه براى خود كرده و آبروى خود را بدان نگهداشته‏اى از ديگران مخواه و بدان كه هر كس حاجتى نزد تو آورد تو را از خود آبرومندتر انگاشته تو نيز روى بزرگوارى خود را از او بر مگردان.

١٣٣ - حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِى الْخَطَّابِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ سُلَيْمٍ مَوْلَى طِرْبَالٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍعليه‌السلام قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ الدُّنْيَا دُوَلٌ فَمَا كَانَ لَكَ فِيهَا أَتَاكَ عَلَى ضَعْفِكَ وَ مَا كَانَ مِنْهَا عَلَيْكَ أَتَاكَ وَ لَمْ تَمْتَنِعْ مِنْهُ بِقُوَّةٍ ثُمَّ أَتْبَعَ هَذَا الْكَلَامَ بِأَنْ قَالَ مَنْ يَئِسَ مِمَّا فَاتَ أَرَاحَ بَدَنَهُ وَ مَنْ قَنِعَ بِمَا أُوتِيَ قَرَّتْ عَيْنُهُ‏

١٣٣ - مردى گويد: از امام باقرعليه‌السلام شنيدم كه ميفرمود دنيا (خواه و ناخواه) در گردش است بهره‏اى كه در دنيا دارى تو را خواهد رسيد هر چند سست و ناتوان باشى و زيانى كه از دنيا تو را نصيب است دامنگير تو خواهد گشت و نيرومند هم باشى نتوانى از آن جلوگير شوى سپس بدنبال اين سخن فرمود هر كس از آنچه از دست او بشد نوميد گردد آسايش جسمى خود را بدست آورده و هر كس با آنچه او راست بسازد چشمش روشن خواهد شد.

١٣٤ - حَدَّثَنَا أَبِى رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِى نَصْرٍ الْبَزَنْطِيِّ عَنْ رَجُلٍ مِنْ خُزَاعَةَ عَنْ أَسْلَمِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام قَالَ تَعَلَّمُوا الْعَرَبِيَّةَ فَإِنَّهَا كَلَامُ اللَّهِ الَّذِى تَكَلَّمَ بِهِ خَلْقَهُ وَ نَظِّفُوا الْمَاضِغَيْنِ وَ بَلِّغُوا بِالْخَوَاتِيمِ‏

قال محمد بن على بن الحسين مصنف هذا الكتاب رضى الله عنه قد روى هذا الحديث أبو سعيد الأدمى و قال فى آخره بلعوا بالخواتيم أى اجعلوا الخواتيم فى آخر الأصابع و لا تجعلوها فى أطرافها فإنه يروى أنه من عمل قوم لوط

١٣٤ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: زبان عربى را ياد بگيريد كه آن كلام خدا است و خداوند به‏آن زبان با بندگان خود سخن گفته است (مقصود قرآن است) و آرواره‏هاى خود را با عربى به سخن در آوريد و پايان كلمات را روشن ادا كنيد.

محمد بن على بن الحسين مصنف اين كتاب گويد: ابو سعيد آدمى همين حديث را روايت كرده و در معناى جمله آخر: (و بلغو بالخواتيم) گفته است كه انگشترها را كه در دست مى‏كنيد در آخر انگشتان باشد نه در نيمه كه روايت شده است انگشتر را در نيمه انگشتان نمودن از جمله كارهاى قوم لوط بوده است‏

مردم در ماه رمضان از چهار چيز بى‏نياز نيستند

أربع خصال لا غنى بالناس عنها فى شهر رمضان‏

١٣٥ - حَدَّثَنَا أَبِى رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِى أَيُّوبَ الْخَزَّازِ عَنْ أَبِى الْوَرْدِ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّعليه‌السلام قَالَ خَطَبَ رَسُولُ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم النَّاسَ فِى آخِرِ جُمُعَةٍ مِنْ شَعْبَانَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَيْهِ ثُمَّ قَالَ أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَظَلَّكُمْ شَهْرٌ فِيهِ لَيْلَةٌ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ وَ هُوَ شَهْرُ رَمَضَانَ فَرَضَ اللَّهُ صِيَامَهُ وَ جَعَلَ قِيَامَ لَيْلَةٍ فِيهِ بِتَطَوُّعِ صَلَاةٍ كَمَنْ تَطَوَّعَ بِصَلَاةِ سَبْعِينَ لَيْلَةً فِيمَا سِوَاهُ مِنَ الشُّهُورِ وَ جَعَلَ لِمَنْ تَطَوَّعَ فِيهِ بِخَصْلَةٍ مِنْ خِصَالِ الْخَيْرِ وَ الْبِرِّ كَأَجْرِ مَنْ أَدَّى فَرِيضَةً مِنْ فَرَائِضِ اللَّهِ وَ مَنْ أَدَّى فِيهِ فَرِيضَةً مِنْ فَرَائِضِ اللَّهِ كَانَ كَمَنْ أَدَّى فِيهِ سَبْعِينَ فَرِيضَةً فِيمَا سِوَاهُ وَ هُوَ شَهْرُ الصَّبْرِ وَ إِنَّ الصَّبْرَ ثَوَابُهُ الْجَنَّةُ وَ هُوَ شَهْرُ الْمُوَاسَاةِ وَ هُوَ شَهْرٌ يَزِيدُ اللَّهُ فِيهِ فِى رِزْقِ الْمُؤْمِنِ وَ مَنْ فَطَّرَ فِيهِ مُؤْمِناً صَائِماً كَانَ لَهُ بِذَلِكَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عِتْقُ رَقَبَةٍ وَ مَغْفِرَةٌ لِذُنُوبِهِ فِيمَا مَضَى فَقِيلَ لَهُ يَا رَسُولَ اللَّهِ لَيْسَ كُلُّنَا يَقْدِرُ عَلَى أَنْ يُفَطِّرَ صَائِماً فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى كَرِيمٌ يُعْطِى هَذَا الثَّوَابَ مِنْكُمْ لِمَنْ لَا يَقْدِرُ إِلَّا عَلَى مَذْقَةٍ مِنْ لَبَنٍ يُفَطِّرُ بِهَا صَائِماً أَوْ شَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ عَذْبٍ أَوْ تُمَيْرَاتٍ لَا يَقْدِرُ عَلَى أَكْثَرَ مِنْ ذَلِكَ وَ مَنْ خَفَّفَ فِيهِ عَنْ مَمْلُوكِهِ خُفِّفَ عَنْهُ حِسَابُهُ وَ هُوَ شَهْرٌ أَوَّلُهُ رَحْمَةٌ وَ وَسَطُهُ مَغْفِرَةٌ وَ آخِرُهُ إِجَابَةٌ وَ الْعِتْقُ مِنَ النَّارِ وَ لَا غِنَى بِكُمْ فِيهِ عَنْ أَرْبَعِ خِصَالٍ خَصْلَتَيْنِ تُرْضُونَ اللَّهَ بِهِمَا وَ خَصْلَتَيْنِ لَا غِنَى بِكُمْ عَنْهُمَا وَ أَمَّا اللَّتَانِ تُرْضُونَ اللَّهَ بِهِمَا فَشَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنِّى رَسُولُ اللَّهِ وَ أَمَّا اللَّتَانِ لَا غِنَى بِكُمْ عَنْهُمَا فَتَسْأَلُونَ اللَّهَ فِيهِ حَوَائِجَكُمْ وَ الْجَنَّةَ وَ تَسْأَلُونَ‏

اللَّهَ فِيهِ الْعَافِيَةَ وَ تَتَعَوَّذُونَ بِهِ مِنَ النَّارِ

١٣٥- امام باقرعليه‌السلام فرمود: رسول خدا: روز جمعه آخر ماه شعبان خطبه‏اى خواند سپاس خداى كرد و او را ستود سپس فرمود: اى مردم ماهى بر شما سايه افكنده است كه در آن شبى است كه از هزار ماه بهتر است و آن ماه رمضان است خداوند روزه آن ماه را بر شما واجب كرده و بيدارى يك شب را با نمازهاى مستحبى برابر با بيدارى هفتاد شب به عبادت از ماه‏هاى ديگر قرار داده و براى كسى كه در اين ماه يك كار مستحبى از كارهاى نيك را انجام دهد پاداش انجام يكى از واجبات را قرار داده و هر كس واجبى از واجبات الهى را در اين ماه انجام دهد مانند كسى است كه هفتاد واجب در ديگر ماهها انجام داده است ماه رمضان ماه صبر است و پاداش شكيبائى بهشت است ماه رمضان ماه همدردى است و ماهى است كه خداوند روزى مؤمن را در آن ماه مى‏افزايد و هر كس يك مؤمن روزه دار را افطار بدهد در نزد خداوند پاداش آزاد كردن بنده‏اى و آمرزش گناهان گذشته‏اش را دارد عرض شد يا رسول اللَّه همه ما توانائى نداريم كه روزه‏دارى را افطار دهيم فرمود: خداى تبارك و تعالى كريم است همين پاداش را از شماها به كسى ميدهد كه به بيش از يك شربت شير توانائى نداشته باشد و با همان يك روزه‏دارى را افطار بدهد و يا از يك شربت آب گوارا و يا چند دانه خرما بيش ندارد و هر كس در اين ماه كار بنده خود را سبك گرداند خداوند كار حساب او را سبك گرداند و اين ماهى است كه آغازش رحمت است و وسطش آمرزش و پايانش پذيرش درخواست و آزادى از دوزخ و شما در اين ماه از چهار خصلت بى‏نياز نيستيد كه با دو خصلت آن خداوند را خوشنود سازيد و بدو خصلت ديگر خودتان سخت نيازمنديد اما آن دو خصلت كه خداى را بدان خوشنود خواهيد ساخت گواهى بر يگانگى خدا و رسالت من است و اما آن دو كه سخت بدان نيازمنديد اين است كه نيازمنديها و بهشت را در اين ماه از خداوند در خواست كنيد و از خداوند بخواهيد كه بشما سلامتى بدهد و در پناه خود از آتش و دوزخ نگاه دارد.

حيوانات چهار چيز را تميز ميدهند

لم تبهم البهائم عن أربعة

١٣٦ - حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِى حَمْزَةَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِعليه‌السلام أَنَّهُ كَانَ يَقُولُ مَا بُهِمَتِ الْبَهَائِمُ عَنْهُ فَلَمْ تُبْهَمْ عَنْ أَرْبَعَةٍ مَعْرِفَتِهَا بِالرَّبِّ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى وَ مَعْرِفَتِهَا بِالْمَوْتِ وَ مَعْرِفَتِهَا بِالْأُنْثَى مِنَ الذَّكَرِ وَ مَعْرِفَتِهَا بِالْمَرْعَى الْخِصْبِ‏

١٣٦ - امام زين العابدينعليه‌السلام فرمود: حيوانات هر چند بى‏تميز باشند نسبت به چهار چيز بى‏تميز نيستند شناسائيشان به پروردگار تبارك و تعالى و شناسائيشان به مرگ و تشخيص ماده از نر و شناختنشان چراگاه پر علف را.

خداى عز و جل اسب را از چهار چيز آفريده است‏

خلق الله عز و جل الخيل من أربعة أشياء

١٣٧ - حَدَّثَنَا أَبِى وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالا حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِيسَ وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ جَمِيعاً قَالا حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى قَالَ حَدَّثَنِى مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِى خَالِدٍ زَيْدِ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ زَيْدٍ قَالَ بَلَغَنِى أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ الْخَيْلَ مِنْ أَرْبَعَةِ أَشْيَاءَ مِنَ الْبَحْرِ الْأَعْظَمِ الْمُحْدِقِ بِالدُّنْيَا وَ مِنَ النَّارِ وَ مِنْ دُمُوعِ مَلَكٍ يُقَالُ لَهُ إِبْرَاهِيمُ وَ مِنْ بِئْرِ طَيْبَةَ

و الحديث طويل أخذنا منه موضع الحاجة

١٣٧ - حسين بن زيد گويد: شنيده‏ام كه خداى عز و جل اسب را از چهار چيز آفريده است از دنياى بزرگى كه دور زمين را گرفته و از آتش و از اشك چشم فرشته‏اى كه ابراهيم‏اش گويند و از چاه پاكيزه‏اى حديث طولانى است مورد نياز را نقل كرديم.

شرح:

حديث بودن اين خبر معلوم نيست.