(شكيات)
١/١١٧٣ - شكيات نماز ٢٢ قسم است: هفت قسم آن شكهايى است كه نماز را باطل مى كند و به شش قسم آن نبايد اعتنا كرد و نه قسم ديگر آن صحيح است.
(شك هاى باطل كننده)
١١٧٤ - شك هايى كه نماز را باطل مى كند از اين قرار است: اول شك در شماره ركعتهاى نماز دو ركعتى واجب، مثل نماز صبح و نماز مسافر.
ولى شك در شماره ركعتهاى نماز مستحب و نماز احتياط نماز را باطل نمى كند.
دوم شك در شماره ركعتهاى نماز سه ركعتى.
سوم آنكه در نماز چهار ركعتى شك كند كه يك ركعت خوانده يا بيشتر.
چهارم آنكه در نماز چهار ركعتى پيش از داخل شدن در سجده دوم شك كند كه دو ركعت خوانده يا بيشتر.
پنجم شك بين دو و پنج يا دو و بيشتر از پنج.
ششم شك بين سه و شش يا سه و بيشتر از شش.
هفتم شك بين چهار و شش يا چهار و بيشتر از شش، به تفصيلى كه خواهد آمد.
١١٧٥ - اگر يكى از شكهاى باطل كننده براى انسان پيش آيد بهتر آن است به همين اندازه كه شك او پا بر جا شد، نماز را به هم نزند، بلكه به قدرى فكر كند كه صورت نماز به هم بخورد يا از پيدا شدن يقين يا گمان نااميد شود.
(شكهايى كه نبايد به آنها اعتنا كرد)
١١٧٦ - شك هايى كه نبايد به آنها اعتنا كرد از اين قرار است: اول شك در چيزى كه محل بجا آوردن آن گذشته است، مثل آنكه در ركوع شك كند حمد را خوانده يا نه.
دوم شك بعد از سلام نماز.
سوم شك بعد از گذشتن وقت نماز.
چهارم شك كثير الشك يعنى كسى كه زياد شك مى كند.
پنجم شك امام در شماره ركعت هاى نماز، در صورتى كه ماموم شماره آنها را بداند و همچنين شك ماموم در صورتى كه امام شماره ركعتهاى نماز را بداند.
ششم شك در نمازهاى مستحبى و نماز احتياط.
(شك در چيزى كه محل آن گذشته است)
١١٧٧ - اگر در بين نماز شك كند كه يكى از كارهاى واجب آن را انجام داده يا نه، مثلا شك كند كه حمد خوانده يا نه، چنانچه مشغول كارى باشد كه شرعا نبايد در صورتى كه آن كار قبلى را عمدا ترك كرده است مشغول اين كار شود مثلا در حال خواندن سوره شك كند حمد خوانده يا نه، نبايد به شك خود اعتنا كند، و در غير اين صورت بايد آنچه را كه در انجام آن شك كرده بجا آورد.
١١٧٨ - اگر در بين خواندن آيه شك كند كه آيه پيش را خوانده يا نه يا وقتى كه آخر آيه را مى خواند شك كند كه اول آن را خوانده يا نه، بايد به شك خود اعتنا نكند.
١١٧٩ - اگر بعد از ركوع يا سجود شك كند كه كارهاى واجب آن مانند ذكر و آرام بودن بدن را انجام داده يا نه، بايد به شك خود اعتنا نكند.
١١٨٠ - اگر در حالى كه به سجده مى رود شك كند كه ركوع كرده يا نه، يا شك كند كه بعد از ركوع ايستاده يا نه، بايد به شك خود اعتنا نكند.
١١٨١ - اگر در حال برخواستن شك كند كه سجده يا تشهد را بجا آورده يا نه، بايد به شك خود اعتنا نكند.
١١٨٢ - كسى كه نشسته يا خوابيده نماز مى خواند، اگر موقعى كه حمد يا تسبيحات مى خواند، شك كند كه سجده يا تشهد را بجا آورد يا نه بايد به شك خود اعتنا نكند، و اگر پيش از آنكه مشغول حمد يا تسبيحات شود، شك كند كه سجده يا تشهد را بجا آورده يا نه، بايد بجا آورد.
١١٨٣ - اگر شك كند كه يكى از ركنهاى نماز را بجا آورده يا نه، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است نشده، بايد بجا آورد، مثلا اگر پيش از خواندن تشهد شك كند كه دو سجده را بجا آورده يا نه، بايد بجا آورد و چنانچه بعد يادش بيايد كه آن ركن را بجا آورده، چون ركن زياد شده نمازش بنابر احتياط لازم باطل است.
١١٨٤ - اگر شك كند عملى را كه ركن نيست بجا آورده يا نه، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است نشده، بايد آن را بجا آورد، مثلا اگر پيش از خواندن سوره شك كند كه حمد را خوانده يا نه، بايد حمد را بخواند و اگر بعد از انجام آن يادش بيايد كه آن را بجا آورده، چون ركن زياد نشده نمازش صحيح است.
١١٨٥ - اگر شك كند كه ركنى را بجا آورده يا نه مثلا مشغول تشهد است، اگر شك كند كه دو سجده را بجا آورده يا نه و به شك خود اعتنا نكند و بعدا يادش بيايد كه آن ركن را بجا نياورده، در صورتى كه مشغول ركن بعد نشده بايد آن را بجا آورد، و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش بنابر احتياط لازم باطل است، مثلا اگر پيش از ركوع ركعت بعد يادش بيايد كه دو سجده را بجا نياورده، بايد بجا آورد و اگر در ركوع يا بعد از آن يادش بيايد نمازش چنانكه گفته شد باطل است.
١١٨٦ - اگر شك كند عملى را كه ركن نيست بجا آورده يا نه، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است شده، بايد به شك خود اعتنا نكند، مثلا موقعى كه مشغول خواندن سوره است، اگر شك كند كه حمد را خوانده يا نه، بايد به شك خود اعتنا نكند و اگر بعد يادش بيايد كه آن را بجا نياورده، در صورتى كه مشغول ركن بعد نشده، بايد بجا آورد و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش صحيح است، بنابر اين اگر مثلا در قنوت يادش بيايد كه حمد را نخوانده بايد بخواند، و اگر در ركوع يادش بيايد نمازش صحيح است.
١١٨٧ - اگر شك كند كه سلام نماز را گفته يا نه، چنانچه مشغول به تعقيب نماز يا مشغول نماز ديگر شده يا به واسطه انجام كارى كه نماز را به هم مى زند، از حال نمازگزار بيرون رفته، بايد به شك خود اعتنا نكند و اگر پيش از اينها شك كند، بايد سلام را بگويد.
و اگر شك كند كه سلام را درست گفته يا نه به شك خود اعتنا نكند، در هر جايى كه باشد.
(شك بعد از سلام)
١١٨٨ - اگر بعد از سلام نماز شك كند كه نمازش صحيح بوده يا نه، مثلا شك كند ركوع كرده يا نه، يا بعد از سلام نماز چهار ركعتى شك كند كه چهار ركعت خوانده يا پنج ركعت، به شك خود اعتنا نكند، ولى اگر هر دو طرف شك او باطل باشد، مثلا بعد از سلام نماز چهار ركعتى شك كند كه سه ركعت خوانده يا پنج ركعت، نمازش باطل است.
(شك بعد از وقت)
١١٨٩ - اگر بعد از گذشتن وقت نماز، شك كند كه نماز خوانده يا نه، يا گمان كند كه نخوانده، خواندن آن لازم نيست، ولى اگر پيش از گذشتن وقت شك كند كه نماز خوانده يا نه، اگر چه گمان كند كه خوانده است، بايد آن نماز را بخواند.
١١٩٠ - اگر بعد از گذشتن وقت شك كند كه نماز را درست خوانده يا نه، به شك خود اعتنا نكند.
١١٩١ - اگر بعد از گذشتن وقت نماز ظهر و عصر بداند چهار ركعت نماز خوانده، ولى نداند به نيت ظهر خوانده يا به نيت عصر، بايد چهار ركعت نماز قضاء به نيت نمازى كه بر او واجب است بخواند.
١١٩٢ - اگر بعد از گذشتن وقت نماز مغرب و عشا، بداند يك نماز خوانده، ولى نداند سه ركعتى خوانده يا چهار ركعتى، بايد قضاى نماز مغرب و عشا را بخواند.
(كثير الشك (كسى كه زياد شك مى كند))
١١٩٣ - كثير الشك كسى است كه زياد شك مى كند به اين معنى كه بيش از كسانى كه مانند او هستند از جهت بودن يا نبودن اسباب اغتشاش حواس شك كند پس كسى كه موجب اغتشاش حواس ندارد و در هر سه نماز لا اقل يك مرتبه شك كند، چنين شخصى به شك خود اعتنا نكند.
١١٩٤ - كثير الشك اگر در بجا آوردن چيزى از اجزاء نماز شك كند بايد بنا بگذارد كه آن را بجا آورده، مثلا اگر شك كند كه ركوع كرده يا نه، بايد بنا بگذارد كه ركوع كرده است و اگر در بجا آوردن چيزى شك كند كه نماز را باطل مى كند، مثل اينكه شك كند كه نماز صبح را دو ركعت خوانده يا سه ركعت بنا را بر صحت مى گذارد.
١١٩٥ - كسى كه در يك چيز نماز زياد شك مى كند به طورى كه زيادى شك از مختصات آن چيز حساب شود، چنانچه در چيزهاى ديگر نماز شك كند، بايد به دستور آن عمل نمايد، مثلا كسى كه زيادى شك او در اين است كه سجده كرده يا نه، اگر در بجا آوردن ركوع شك كند بايد به دستور آن رفتار نمايد، يعنى اگر به سجده نرفته ركوع را بجا آورد و اگر به سجده رفته اعتنا نكند.
١١٩٦ - كسى كه در نماز مخصوصى مثلا در نماز ظهر زياد شك مى كند، اگر در نماز ديگر مثلا در نماز عصر شك كند، بايد به دستور شك رفتار نمايد.
١١٩٧ - كسى كه فقط وقتى كه در جاى مخصوصى نماز مى خواند، زياد شك مى كند، اگر در غير آنجا نماز بخواند و شكى براى او پيش آيد، بايد به دستور شك عمل نمايد.
١١٩٨ - اگر انسان شك كند كه كثير الشك شده يا نه، بايد به دستور شك عمل نمايد، و كثير الشك تا وقتى يقين نكند كه به حال معمولى مردم برگشته بايد به شك خود اعتنا نكند.
١١٩٩ - كسى كه زياد شك مى كند، اگر شك كند ركنى را جا آورده يا نه، و اعتنا نكند بعد يادش بيايد كه آن را بجا نياورده، چنانچه مشغول ركن بعد نشده، بايد آن را بجا آورد، و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش بنابر احتياط باطل است، مثلا اگر شك كند ركوع كرده يا نه، و اعتنا نكند، چنانچه پيش از سجده دوم يادش بيايد كه ركوع نكرده است، بايد برگردد و ركوع كند و اگر در سجده دوم يادش بيايد، نمازش بنابر احتياط باطل است.
١٢٠٠ - كسى كه زياد شك مى كند اگر شك كند چيزى را كه ركن نيست بجا آورده يا نه و اعتنا نكند و بعد يادش بيايد كه آن را بجا نياورده چنانچه از محل بجا آوردن آن نگذشته، بايد آن را بجا آورد و اگر از محل آن گذشته نمازش صحيح است، مثلا اگر شك كند كه حمد خوانده يا نه و اعتنا نكند چنانچه در قنوت يادش بيايد كه حمد نخوانده بايد بخواند، و اگر در ركوع يادش بيايد، نمازش صحيح است.
(شك امام و ماموم)
١٢٠١ - اگر امام جماعت در شماره ركعت هاى نماز شك كند، مثلا شك كند كه سه ركعت خوانده يا چهار ركعت، چنانچه ماموم يقين يا گمان داشته باشد كه چهار ركعت خوانده و به امام بفهماند كه چهار ركعت خوانده است، امام بايد نماز را تمام كند و خواندن نماز احتياط لازم نيست و نيز اگر امام يقين يا گمان داشته باشد كه چند ركعت خوانده است، و ماموم در شماره ركعتهاى نماز شك كند، بايد به شك خود اعتنا ننمايد.
(شك در نماز مستحبى)
١٢٠٢ - اگر در شماره ركعت هاى نماز مستحبى شك كند، چنانچه طرف بيشتر شك نماز را باطل مى كند، بايد بنا را بر كمتر بگذارد مثلا اگر در نافله صبح شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت، بايد بنا بگذارد كه دو ركعت خوانده است.
و اگر طرف بيشتر شك نماز را باطل نمى كند، مثلا شك كند كه دو ركعت خوانده يا يك ركعت به هر طرف شك عمل كند، نمازش صحيح است.
(شكهاى صحيح)
١٢٠٣ - كم شدن ركن نافله را باطل مى كند، ولى زياد شدن ركن آن را باطل نمى كند.
پس اگر يكى از كارهاى نافله را فراموش كند و موقعى يادش بيايد كه مشغول ركن بعد از آن شده بايد آن كار را انجام دهد و دوباره آن ركن را بجا آورد، مثلا اگر در بين ركوع يادش بيايد كه سوره حمد را نخوانده بايد برگردد و حمد را بخواند و دوباره به ركوع رود.
١٢٠٤ - اگر در يكى از كارهاى نافله شك كند، خواه ركن باشد يا غير ركن، چنانچه محل آن نگذشته، بايد بجا آورد، و اگر محل آن گذشته به شك خود اعتنا نكند.
١٢٠٥ - اگر در نماز مستحبى دو ركعتى گمانش به سه ركعت يا بيشتر برود، بايد اعتنا نكند و نمازش صحيح است.
و اگر گمانش به دو ركعت يا كمتر برود، بايد بنابر احتياط واجب به همان گمان عمل كند، مثلا اگر گمانش به يك ركعت مى رود، بايد احتياطا يك ركعت ديگر بخواند.
١٢٠٦ - اگر در نماز نافله كارى كند كه براى آن در نماز واجب سجده سهو واجب مى شود، يا يك سجده را فراموش نمايد، لازم نيست بعد از نماز، سجده سهو يا قضاى سجده را بجا آورد.
١٢٠٧ - اگر شك كند كه نماز مستحبى را خوانده يا نه، چنانچه آن نماز مثل نماز جعفر طيار وقت معين نداشته باشد بنا بگذارد كه نخوانده است و همچنين است اگر مثل نافله يوميه وقت معين داشته باشد و پيش از گذشتن وقت شك كند كه آن را بجا آورده يا نه.
ولى اگر بعد از گذشتن وقت شك كند كه خوانده است يا نه، به شك خود اعتنا نكند.
(شك هاى صحيح)
١٢٠٨ - در نه صورت اگر در شماره ركعتهاى نماز چهار ركعتى شك كند، بايد فكر نمايد پس اگر يقين يا گمان به يك طرف پيدا كرد، همان طرف را بگيرد و نماز را تمام كند و گرنه به دستورهايى كه گفته مى شود عمل نمايد، و آن نه صورت از اين قرار است: اول آنكه بعد از داخل شدن در سجده دوم شك كند كه دو ركعت خوانده است يا سه ركعت، بايد بنا بگذارد كه سه ركعت خوانده است و يك ركعت ديگر بخواند و نماز را تمام كند و بعد از نماز بنابر احتياط واجب يك ركعت نماز احتياط ايستاده بجا آورد.
دوم شك بين دو و چهار بعد از داخل شدن در سجده دوم كه بايد بنا بگذارد چهار ركعت خوانده و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده بخواند.
سوم شك بين دو و سه و چهار بعد از داخل شدن در سجده دوم كه بايد بنا را بر چهار بگذارد و بعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده و بعد دو ركعت نشسته بجا آورد.
چهارم شك بين چهار و پنج بعد از داخل شدن در سجده دوم كه بايد بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو سجده سهو بجا آورد بعيد نيست كه اين حكم جارى شود در هر موردى كه طرف كمتر شك چهار ركعت باشد مثل شك بين چهار و شش و همچنين بعيد نيست در هر مورى كه شك كند بين چهار ركعت و كمتر از آن و زيادتر از آن پس از داخل شدن در سجده دوم، آنكه بتواند بنا را بر چهار بگذارد و وظيفه هر دو شك را انجام دهد يعنى نماز احتياط بخواند از جهت احتمال آنكه از چهار ركعت كمتر خوانده باشد و بعد دو سجده سهو بياورد از جهت احتمال آنكه بيش از چهار ركعت آورده باشد.
و در هر صورت اگر بعد از سجده اول و پيش از داخل شدن در سجده دوم، يكى از چهار شك گذشته براى او پيش آيد، نمازش باطل است.
پنجم شك بين سه و چهار، كه در هر جاى نماز باشد، بايد بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بجا آورد.
ششم شك بين چهار و پنج در حال ايستادن، بايد بنشيند و تشهد بخواند و سلام نماز را بدهد و يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بجا آورد.
هفتم شك بين سه و پنج در حال ايستادن، بايد بنشيند و تشهد بخواند و سلام نماز را بدهد و دو ركعت نماز احتياط ايستاده بجا آورد.
هشتم شك بين سه و چهار و پنج در حال ايستادن، بايد بنشيند و تشهد بخواند و بعد از سلام نماز، دو ركعت نماز احتياط ايستاده و بعد دو ركعت نشسته بجا آورد.
نهم شك بين پنج و شش در حال ايستادن، بايد بنشيند و تشهد بخواند و سلام نماز را بدهد و دو سجده سهو بجا آورد.
و نيز بنابر احتياط مستحب دو سجده سهو براى ايستادن بى جا در اين چهار صورت بجا آورد.
١٢٠٩ - اگر يكى از شكهاى صحيح براى انسان پيش آيد چنانچه وقت نماز تنگ باشد كه نتواند نماز را از سر گيرد نبايد نماز را بشكند و بايستى به دستورى كه گفته شد عمل نمايد.
بلكه اگر وقت نماز وسعت هم داشته باشد احتياط مستحب آن است كه نماز را نشكند و به دستورى كه گفته شد عمل نمايد.
١٢١٠ - اگر يكى از شكهايى كه نماز احتياط براى آنها واجب است در نماز پيش آيد، چنانچه انسان نماز را تمام كند، احتياط مستحب آن است كه نماز احتياط را بخواند و بدون خواندن نماز احتياط، نماز را از سر نگيرد، و اگر پيش از انجام كارى كه نماز را باطل مى كند نماز را از سر بگيرد، نماز دومش هم بنابر احتياط باطل است، ولى اگر بعد از انجام كارى كه نماز را باطل مى كند، مشغول نماز شود، نماز دومش صحيح است.
١٢١١ - وقتى يكى از شكهاى باطل براى انسان پيش آيد، و بداند كه اگر به حالت بعدى منتقل شود براى او يقين يا گمان پيدا مى شود، در صورتى كه شك باطل او در دو ركعت اول نماز باشد، جايز نيست با حالت شك نماز را ادامه دهد، مثلا اگر در حال ايستادن شك كند كه يك ركعت خوانده يا بيشتر و بداند كه اگر به ركوع رود به يك طرف يقين يا گمان پيدا مى كند جايز نيست با اين حال ركوع كند، و اما در بقيه شكهاى باطل ظاهرا مى تواند نماز را ادامه دهد تا يقين يا گمان براى او پيدا شود.
١٢١٢ - اگر اول گمانش به يك طرف بيشتر باشد، بعد دو طرف در نظر او مساوى شود، بايد به دستور شك عمل نمايد.
و اگر اول دو طرف در نظر او مساوى باشد و به طرفى كه وظيفه او است بنا بگذارد، بعد گمانش به طرف ديگر برود، بايد همان طرف را بگيرد و نماز را تمام كند.
١٢١٣ - كسى كه نمى داند گماش به يك طرف بيشتر است يا هر دو طرف در نظر او مساوى است، بايد به دستور شك عمل كند.
١٢١٤ - اگر بعد از نماز بداند كه در بين نماز حال ترديدى داشته، كه مثلا دو ركعت خوانده يا سه ركعت، و بنا را بر سه گذاشته، ولى نداند كه گمانش بخواندن سه ركعت بوده يا هر دو طرف در نظر او مساوى بوده، لازم نيست نماز احتياط را بخواند.
١٢١٥ - اگر بعد از ايستادن شك كند كه دو سجده را بجا آورده يا نه و در همان موقع يكى از شكهايى كه اگر بعد از تمام شدن دو سجده اتفاق بيفتد صحيح مى باشد براى او پيش آيد، مثلا شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت، چنانچه به دستور آن شك عمل كند نمازش صحيح است، ولى اگر موقعى كه تشهد مى خواند يكى از آن شكها اتفاق بيفتد، چنانچه بر فرض علم به آنكه دو سجده را آورده بايد بنا مى گذاشت بر اينكه در ركعتى است كه تشهد ندارد، نمازش باطل است، همچون مثالى كه گذشت، و گرنه نمازش صحيح است، مثل اينكه شك كند دو ركعت خوانده يا چهار ركعت.
١٢١٦ - اگر پيش از آنكه مشغول تشهد شود يا پيش از ايستادن - در ركعتهايى كه تشهد ندارد - شك كند كه يك يا دو سجده را بجا آورده يا نه، و در همان موقع يكى از شكهايى كه بعد از تمام شدن دو سجده صحيح است، برايش پيش آيد نمازش باطل است.
١٢١٧ - اگر موقعى كه ايستاده بين سه و چهار يا بين سه و چهار و پنج شك كند و يادش بيايد كه يك يا دو سجده از ركعت پيش را بجا نياورده نمازش باطل است.
١٢١٨ - اگر شك او از بين برود و شك ديگرى برايش پيش آيد، مثلا اول شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت، بعد شك كند كه سه ركعت خوانده يا چهار ركعت، بايد به دستور شك دوم عمل نمايد.
١٢١٩ - اگر بعد از نماز شك كند كه در حال نماز مثلا بين دو و چهار شك كرده يا بين سه و چهار، مى تواند به دستور هر دو شك عمل كند و نيز مى تواند نماز را بشكند و پس از انجام كارى كه نماز را باطل مى كند آن را دوباره بخواند.
١٢٢٠ - اگر بعد از نماز بفهمد كه در حال نماز شكى براى او پيش آمده، ولى نداند از شكهاى باطل يا صحيح بوده، و اگر از شكهاى صحيح بوده نداند كدام قسم آن بوده است، جايز است نماز را بهم زده و دوباره بخواند.
١٢٢١ - كسى كه نشسته نماز مى خواند، اگر شكى كند كه بايد براى آن يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بخواند، بايد يك ركعت نشسته بجا آورد.
و اگر شكى كند كه بايد براى آن دو ركعت نماز احتياط ايستاده بخواند، بايد دو ركعت نشسته بجا آورد.
١٢٢٢ - كسى كه ايستاده نماز مى خواند، اگر موقع خواندن نماز احتياط از ايستادن عاجز شود، بايد مثل كسى كه نماز را نشسته مى خواند كه حكم آن در مساله پيش گفته شد، نماز احتياط را بجا آورد.
١٢٢٣ - كسى كه نشسته نماز مى خواند، اگر موقع خواندن نماز احتياط بتواند بايستد، بايد به وظيفه كسى كه نماز را ايستاده مى خواند عمل كند.
(دستور نماز احتياط)
١٢٢٤ - كسى كه نماز احتياط بر او واجب است، بعد از سلام نماز بايد فورا نيت نماز احتياط كند و تكبير بگويد و حمد را بخواند و به ركوع رود و دو سجده نمايد، پس اگر يك ركعت نماز احتياط بر او واجب است، بعد از دو سجده تشهد بخواند و سلام دهد و اگر دو ركعت نماز احتياط بر او واجب است بعد از دو سجده، يك ركعت ديگر مثل ركعت اول بجا آورد و بعد از تشهد سلام دهد.
١٢٢٥ - نماز احتياط سوره و قنوت ندارد و بايد بنابر احتياط لازم آن را آهسته بخوانند و نيت آن را به زبان نياورند و احتياط مستحب آن است كه بسم اللّه آن را هم آهسته بگويند.
١٢٢٦ - اگر پيش از خواندن نماز احتياط بفهمد، نمازى كه خوانده درست بوده، لازم نيست نماز احتياط را بخواند و اگر در بين نماز احتياط بفهمد، لازم نيست آن را تمام نمايد.
١٢٢٧ - اگر پيش از خواندن نماز احتياط بفهمد كه ركعتهاى نمازش كم بوده، چنانچه كارى كه نماز را باطل مى كند انجام نداده، بايد آنچه را از نماز نخوانده بخواند و براى سلام بيجا بنابر احتياط لازم دو سجده سهو بنمايد.
و اگر كارى كه نماز را باطل مى كند، انجام داده، مثلا پشت به قبله كرده، بايد نماز را دوباره بجا آورد.
١٢٢٨ - اگر بعد از نماز احتياط بفهمد كسرى نمازش به مقدار نماز احتياط بوده، مثلا در شك بين سه و چهار يك ركعت نماز احتياط بخواند، بعد بفهمد نماز را سه ركعت خوانده، نمازش صحيح است.
١٢٢٩ - اگر بعد از خواندن نماز احتياط بفهمد كسرى نماز كمتر از نماز احتياط بوده، مثلا در شك بين دو و چهار، دو ركعت نماز احتياط بخواند، بعد بفهمد نماز را سه ركعت خوانده، بايد نماز را دوباره بخواند.
١٢٣٠ - اگر بعد از خواندن نماز احتياط بفهمد كسرى نمازش بيشتر از نماز احتياط بوده، مثلا در شك بين سه و چهار يك ركعت نماز احتياط بخواند، بعد بفهمد نماز را دو ركعت خوانده، چنانچه بعد از نماز احتياط كارى كه نماز را باطل مى كند انجام داده، مثلا پشت به قبله كرده بايد نماز را دوباره بخواند و اگر كارى كه نماز را باطل مى كند انجام نداده، احتياط لازم آن است كه در اين صورت نيز نمازش را دوباره بخواند و اكتفا به ضميمه كردن ركعت باقيمانده نكند.
١٢٣١ - اگر بين دو و سه و چهار شك كند و بعد از خواندن دو ركعت نماز احتياط ايستاده، يادش بيايد كه نماز را دو ركعت خوانده، لازم نيست دو ركعت نماز احتياط نشسته را بخواند.
١٢٣٢ - اگر بين سه و چهار شك كند و موقعى كه يك ركعت نماز احتياط ايستاده را مى خواند يادش بيايد كه نماز را سه ركعت خوانده، بايد نماز احتياط را رها كند، و چنانچه پيش از داخل شدن در ركوع يادش آمده باشد يك ركعت به طور متصل بخواند و نمازش صحيح است، و براى سلام زيادى بنابر احتياط لازم دو سجده سهو بنمايد و اگر پس از داخل شدن در ركوع يادش آمده باشد بايد نماز را دوباره بخواند و بنابر احتياط نمى تواند اكتفا به ضميمه كردن ركعت باقيمانده نمايد.
١٢٣٣ - اگر بين دو و سه و چهار شك كند و موقعى كه دو ركعت نماز احتياط ايستاده را مى خواند يادش بيايد كه نماز را سه ركعت خوانده، نظير آنچه در مساله گذشته گفته شد در اينجا جارى است.
١٢٣٤ - اگر در بين نماز احتياط بفهمد كسرى نمازش بيشتر يا كمتر از نماز احتياط بوده، نظير آنچه در مساله (١٢٣٢) گفته شد در اينجا مى آيد.
١٢٣٥ - اگر شك كند نماز احتياطى را كه بر او واجب بوده، بجا آورده يا نه، چنانچه وقت نماز گذشته به شك خود اعتنا نكند و اگر وقت دارد، در صورتى كه بين شك و نماز زياد طول نكشيده و كارى هم مثل رو گرداندن از قبله كه نماز را باطل مى كند انجام نداده، بايد نماز احتياط را بخواند.
و اگر كارى كه نماز را باطل مى كند بجا آورده يا بين نماز و شك او زياد طول كشيده بنابر احتياط لازم بايد نماز را دوباره بخواند.
١٢٣٦ - اگر در نماز احتياط، بجاى يك ركعت دو ركعت بخواند، نماز احتياط باطل مى شود و بايد دوباره اصل نماز را بخواند و همچنين است - بنابر احتياط لازم - اگر در نماز احتياط ركنى را اضافه كند.
١٢٣٧ - موقعى كه مشغول نماز احتياط است اگر در يكى از كارهاى آن شك كند، چنانچه محل آن نگذشته، بايد بجا آورد و اگر محلش گذشته، بايد به شك خود اعتنا نكند، مثلا اگر شك كند كه حمد خوانده يا نه چنانچه به ركوع نرفته بايد بخواند و اگر به ركوع رفته بايد به شك خود اعتنا نكند.
١٢٣٨ - اگر در شماره ركعت هاى نماز احتياط شك كند، چنانچه طرف بيشتر شك نماز را باطل مى كند، بايد بنا را بر كمتر بگذارد و اگر طرف بيشتر شك نماز را باطل نمى كند، بايد بنا را بر بيشتر بگذارد، مثلا موقعى كه مشغول خواندن دو ركعت نماز احتياط است، اگر شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت، چون طرف بيشتر شك نماز را باطل مى كند، بايد بنا بگذارد كه دو ركعت خوانده و اگر شك كند كه يك ركعت خوانده يا دو ركعت، چون طرف بيشتر شك نماز را باطل نمى كند، بايد بنا بگذارد كه دو ركعت خوانده است.
١٢٣٩ - اگر در نماز احتياط چيزى كه ركن نيست سهوا كم يا زياد شود، سجده سهو ندارد.
١٢٤٠ - اگر بعد از سلام نماز احتياط شك كند كه يكى از اجزاء يا شرايط آن را بجا آورده يا نه، به شك خود اعتنا نكند.
١٢٤١ - اگر در نماز احتياط، تشهد يا يك سجده را فراموش كند و در جاى خود تداركش ممكن نباشد، احتياط واجب آن است كه بعد از سلام نماز سجده را قضا نمايد.
١٢٤٢ - اگر نماز احتياط و قضاى يك سجده يا دو سجده سهو بر او واجب شود، بايد اول نماز احتياط را بجا آورد.
١٢٤٣ - حكم گمان در نماز نسبت به ركعات مثل حكم يقين است، مثلا اگر نداند كه يك ركعت خوانده يا دو ركعت و گمان داشته باشد كه دو ركعت خوانده بنا مى گذارد كه دو ركعت است و اگر در نماز چهار ركعتى گمان دارد كه چهار ركعت خوانده، نبايد نماز احتياط بخواند و اما نسبت به افعال گمان حكم شك را دارد، پس اگر گمان دارد ركوع كرده در صورتى كه داخل سجده نشده است، بايد آن را بجا آورد و اگر گمان دارد حمد را نخوانده، چنانچه در سوره داخل شده باشد اعتنا به گمان ننمايد و نمازش صحيح است.
١٢٤٤ - حكم شك و سهو و گمان در نمازهاى واجب يوميه و نمازهاى واجب ديگر فرق ندارد، مثلا اگر در نماز آيات شك كند كه يك ركعت خوانده يا دو ركعت، چون شك او در نماز دو ركعتى است، نمازش باطل مى شود و اگر گمان داشته باشد كه دو ركعت يا يك ركعت است بر طبق گمان خود نماز را تمام مى نمايد.
(سجده سهو)
١٢٤٥ - براى پنج چيز بعد از سلام نماز، انسان بايد دو سجده سهو به دستورى كه بعدا گفته مى شود بجا آورد: اول آنكه در بين نماز، سهوا حرف بزند.
دوم جايى كه نبايد سلام نماز را بدهد، مثلا در ركعت اول سهوا سلام بدهد.
سوم آنكه تشهد را فراموش كند.
چهارم آنكه در نماز چهار ركعتى بعد از داخل شدن در سجده دوم شك كند كه چهار ركعت خوانده يا پنج ركعت يا شك كند كه چهار ركعت خوانده يا شش ركعت همچنانكه در مورد چهارم از شك هاى صحيح گذشت.
پنجم آنكه پس از نماز اجمالا بداند كه در نماز چيزى را اشتباها كم يا زياد كرده و نماز هم محكوم به صحت باشد، در اين پنج مورد بايد - بنابر احتياط در مورد اول و دوم و پنجم و بنابر اقوى در سوم و چهارم - دو سجده سهو بجا آورد، و احتياط مستحب آن است كه اگر يك سجده را فراموش كند يا اينكه در جايى كه بايد بايستد مثلا موقع خواندن حمد و سوره اشتباها بنشيند و در موقعى كه بايد بنشيند مثلا موقع تشهد اشتباها بايستد، دو سجده سهو بجا آورد.
بلكه براى هر چيزى كه در نماز اشتباها كم يا زياد كند دو سجده سهو بنمايد.
و احكام اين چند صورت در مسائل آينده گفته مى شود.
١٢٤٦ - اگر انسان اشتباها يا به خيال اينكه نمازش تمام شده حرف بزند، بايد بنابر احتياط دو سجده سهو بجا آورد.
١٢٤٧ - براى صدايى كه از سرفه كردن پيدا مى شود سجده سهو واجب نيست. ولى اگر سهوا ناله بكند يا آه بكشد يا آه بگويد، بايد بنابر احتياط سجده سهو نمايد.
١٢٤٨ - اگر چيزى را كه سهوا غلط خوانده دوباره به طور صحيح بخواند، براى دوباره خواندن آن سجده سهو واجب نيست.
١٢٤٩ - اگر در نماز سهوا مدتى حرف بزند و تمام آنها عرفا يك مرتبه حساب شود، دو سجده سهو بعد از سلام نماز كافى است.
١٢٥٠ - اگر سهوا تسبيحات اربعه را نگويد، احتياط مستحب آن است كه بعد از نماز دو سجده سهو بجا آورد.
١٢٥١ - اگر در جايى كه نبايد سلام نماز را بگويد سهوا بگويد «السلام علينا وعلى عباد اللّه الصالحين» يا بگويد «السلام عليكم اگر چه ورحمة اللّه وبركاته» را نگفته باشد بايد بنابر احتياط لازم دو سجده سهو بنمايد، ولى اگر اشتباها بگويد: «السلام عليك ايها النبي ورحمة اللّه وبركاته»، احتياط مستحب آن است كه دو سجده سهو بجا آورد.
١٢٥٢ - اگر در جايى كه نبايد سلام دهد اشتباها هر سه سلام را بگويد، دو سجده سهو كافى است.
١٢٥٣ - اگر يك سجده يا تشهد را فراموش كند و پيش از ركوع ركعت بعد يادش بيايد، بايد برگردد و بجا آورد و بعد از نماز بنابر احتياط مستحب براى ايستادن بيجا دو سجده سهو بنمايد.
١٢٥٤ - اگر در ركوع يا بعد از آن يادش بيايد كه يك سجده يا تشهد را از ركعت پيش فراموش كرده، بايد بعد از سلام نماز سجده را قضا نمايد و براى تشهد دو سجده سهو بجا آورد.
١٢٥٥ - اگر سجده سهو را بعد از سلام نماز عمدا بجا نياورد، معصيت كرده و بنابر احتياط واجب بايد هر چه زودتر آن را انجام دهد، و چنانچه سهوا بجا نياورد، هر وقت يادش آمد بايد فورا انجام دهد و لازم نيست نماز را دوباره بخواند.
١٢٥٦ - اگر شك دارد مثلا دو سجده سهو بر او واجب شده يا نه، لازم نيست بجا آورد.
١٢٥٧ - كسى كه شك دارد مثلا دو سجده سهو بر او واجب شده يا چهار تا، اگر دو سجده بنمايد كافى است.
١٢٥٨ - اگر بداند يكى از دو سجده سهو را بجا نياورده و تدارك ممكن نباشد بايد دو سجده سهو بجا آورد و اگر بداند سهوا سه سجده كرده، احتياط واجب آن است كه دوباره دو سجده سهو بنمايد.
(دستور سجده سهو)
١٢٥٩ - دستور سجده سهو اين است كه بعد از سلام نماز فورا نيت سجده سهو كند و پيشانى را بنابر احتياط لازم بر چيزى كه سجده بر آن صحيح است بگذارد و احتياط مستحب آن است كه در آن ذكر بگويد بهتر آن است كه بگويد: «بسم اللّه و باللّه السلام عليك ايها النبي ورحمة اللّه وبركاته
» بعد بايد بنشيند و دوباره به سجده رود و ذكرى را كه گفته شد بگويد و بنشيند و بعد از تشهد بگويد: السلام عليكم و اولى اين است و رحمة اللّه وبركاته را اضافه كند.
(قضاى سجده و تشهد فراموش شده)
١٢٦٠ - سجده و تشهدى را كه انسان فراموش كرده و بعد از نماز، قضاى آن را بجا مى آورد، بايد تمام شرايط نماز مانند پاك بودن بدن و لباس و رو به قبله بودن و شرطهاى ديگر را داشته باشد.
١٢٦١ - اگر سجده را چند دفعه فراموش كند، مثلا يك سجده از ركعت اول و يك سجده از ركعت دوم فراموش نمايد، بايد بعد از نماز قضاى هر دو را بجا آورد و بهتر آن است احتياطا براى فراموشى هر كدام دو سجده سهو بجا آورد.
١٢٦٢ - اگر يك سجده و تشهد را فراموش كند، احتياطا براى فراموشى هر كدام دو سجده سهو بجا آورد.
١٢٦٣ - اگر دو سجده از دو ركعت فراموش نمايد لازم نيست هنگام قضا مراعات ترتيب نمايد.
١٢٦٤ - اگر بين سلام نماز و قضاى سجده كارى كند كه اگر عمدا يا سهوا در نماز اتفاق بيفتد نماز باطل مى شود، مثلا پشت به قبله نمايد، احتياط مستحب آن است كه بعد از قضاى سجده دوباره نماز را بخواند.
١٢٦٥ - اگر بعد از سلام نماز يادش بيايد كه يك سجده يا تشهد را از ركعت آخر فراموش كرده، بايد برگشته و نماز را تمام نموده و بنابر احتياط واجب دو سجده سهو براى سلام بيجا بجا آورد.
١٢٦٦ - اگر بين سلام نماز و قضاى سجده كارى كند كه براى آن سجده سهو واجب مى شود، مثل آنكه سهوا حرف بزند، بنابر احتياط واجب بايد اول سجده را قضا كند و بعد دو سجده سهو بنمايد.
١٢٦٧ - اگر نداند كه در نماز سجده را فراموش كرده يا تشهد را بايد سجده را قضا نمايد و دو سجده سهو بجا آورد، و احتياط مستحب آن است كه تشهد را نيز قضا نمايد.
١٢٦٨ - اگر شك دارد كه سجده يا تشهد را فراموش كرده يا نه واجب نيست قضا يا سجده سهو نمايد.
١٢٦٩ - اگر بداند سجده را فراموش كرده و شك كند كه پيش از ركوع ركعت بعد يادش آمده و بجا آورده يا نه، احتياط مستحب آن است كه آن را قضا نمايد.
١٢٧٠ - كسى كه بايد سجده را قضا نمايد، اگر براى كارى سجده سهو بر او واجب شود، بايد بنابر احتياط بعد از نماز اول سجده را قضا نمايد، بعد سجده سهو را بجا آورد.
١٢٧١ - اگر شك دارد كه بعد از نماز قضاى سجده فراموش شده را بجا آورده يا نه، چنانچه وقت نماز نگذشته، بايد سجده را قضا نمايد بلكه اگر وقت نماز هم گذشته باشد بنابر احتياط واجب بايد آن را قضا كند.
0%
نویسنده: علی عطائی اصفهانی
