شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

(احكام ارث)

٢٧٣٧ - كسانى كه به واسطه خويشى ارث مى برند سه دسته هستند: دسته اول - پدر و مادر و اولاد ميت است و با نبودن اولاد، اولاد اولاد هر چه پايين روند، هر كدام آنان كه به ميت نزديكتر است ارث مى برد و تا يك نفر از اين دسته هست دسته دوم ارث نمى برند.

دسته دوم - جد يعنى پدر بزرگ و جده يعنى مادر بزرگ و خواهر و برادر است و با نبودن برادر و خواهر اولاد ايشان هر كدام آنان كه به ميت نزديكتر است ارث مى برد و تا يك نفر از اين دسته هست دسته سوم ارث نمى برند.

دسته سوم - عمو و عمه و دايى و خاله و اولاد آنان است و تا يك نفر از عموها و عمه ها و دايى ها و خاله هاى ميت زنده اند اولاد آنان ارث نمى برند ولى اگر ميت عموى پدرى و پسر عموى پدر و مادرى داشته باشد، ارث به پسر عموى پدر و مادرى مى رسد و عموى پدرى ارث نمى برد، ليكن اگر عمو يا پسر عمو متعدد باشد و يا اين كه همسر ميت حيات داشته باشد اين حكم خالى از اشكال نيست.

٢٧٣٨ - اگر عمو و عمه و دايى و خاله خود ميت و اولاد آنان و اولاد اولاد آنان نباشند، عمو و عمه و دايى و خاله پدر و مادر ميت ارث مى برند و اگر اينها نباشند اولادشان ارث مى برند و اگر اينها هم نباشند، عمو و عمه و دايى و خاله جد و جده ميت ارث مى برند و اگر اينها هم نباشند، اولادشان ارث مى برند.

٢٧٣٩ - زن و شوهر به تفصيلى كه بعدا گفته مى شود، از يكديگر ارث مى برند.

(ارث دسته اول)

٢٧٤٠ - اگر وارث ميت فقط يك نفر از دسته اول باشد مثلا پدر يا مادر يا يك پسر يا يك دختر باشد، همه مال ميت به او مى رسد و اگر پسر و دختر باشند، مال را طورى قسمت مى كنند كه هر دو پسر دو برابر دختر ببرد.

٢٧٤١ - اگر وارث ميت فقط پدر و مادر او باشند، مال سه قسمت مى شود، دو قسمت آن را پدر و يك قسمت را مادر مى برد، ولى اگر ميت دو برادر يا چهار خواهر يا پك برادر و دو خواهر داشته باشد كه همه آنان مسلمان و آزاد و پدرى باشند يعنى پدر آنان با پدر ميت يكى باشد، خواه مادرشان هم با مادر ميت يكى باشد يا نه، و هيچ كدام حمل نباشند، اگر چه تا ميت پدر و مادر دارد اينها ارث نمى برند، اما به واسطه بودن اينها مادر شش يك مال را مى برد و بقيه را به پدر مى دهند.

٢٧٤٢ - اگر وارث ميت فقط پدر و مادر و يك دختر باشد، چنانچه ميت دو برادر يا چهار خواهر يا يك برادر و دو خواهر پدرى با شرايط گفته شده در مساله گذشته نداشته باشد، مال را پنج قسمت مى كنند، پدر و مادر، هر كدام يك قسمت و دختر سه قسمت آن را مى برد و اگر دو برادر يا چهار خواهر يا يك برادر و دو خواهر پدرى با شرايط گذشته داشته باشد، بنابر قولى باز هم مال را به ترتيب گذشته پنج قسمت مى كنند و وجود اين اشخاص اثرى ندارد ولى مشهور آن است كه در اين صورت مال را شش قسمت مى كنند پدر و مادر، هر كدام يك قسمت و دختر سه قسمت مى برد و يك قسمت باقيمانده را چهار قسمت مى كنند يك قسمت را به پدر و سه قسمت را به دختر مى دهند و در نتيجه مال ميت را ٢٤ قسمت كنند ١٥ قسمت آن را به دختر و پنج قسمت آن را به پدر و چهار قسمت آن را به مادر مى دهند، و چون مساله خالى از اشكال نيست مراعات احتياط در مقدار تفاوت ميان يك پنجم و يك ششم از سهم مادر ترك نشود.

٢٧٤٣ - اگر وارث ميت فقط پدر و مادر و يك پسر باشد، مال را شش قسمت مى كنند، پدر و مادر هر كدام يك قسمت و پسر چهار قسمت آن را مى برد، و اگر چند پسر يا چند دختر باشند، آن چهار قسمت را به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند و اگر پسر و دختر باشند، آن چهار قسمت را طورى تقسيم مى كنند كه هر پسرى دو برابر يك دختر ببرد.

٢٧٤٤ - اگر وارث ميت فقط پدر، يا مادر و يك يا چند پسر باشند مال را شش قسمت مى كنند، يك قسمت آن را پدر يا مادر و پنج قسمت را پسر مى برد، و اگر چند پسر باشند آن پنج قسمت را به طور مساوى تقسيم مى نمايد.

٢٧٤٥ - اگر وارث ميت فقط پدر، يا مادر، يا پسر و دختر باشد مال را شش قسمت مى كنند، يك قسمت آن را پدر، يا مادر مى برد و بقيه را طورى قسمت مى كنند كه هر پسرى دو برابر دختر ببرد.

٢٧٤٦ - اگر وارث ميت فقط پدر، يا مادر و يك دختر باشد مال را چهار قسمت مى كنند، يك قسمت آن را پدر يا مادر و بقيه را دختر مى برد.

٢٧٤٧ - اگر وارث ميت فقط پدر يا مادر و چند دختر باشد، مال را پنج قسمت مى كنند، يك قسمت را پدر يا مادر مى برد و چهار قسمت را دخترها به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند.

٢٧٤٨ - اگر ميت اولاد نداشته باشد، نوه پسرى او اگر چه دختر باشد سهم پسر ميت را مى برد و نوه دخترى او اگر چه پسر باشد، سهم دختر ميت را مى برد مثلا اگر ميت يك پسر از دختر خود و يك دختر از پسرش داشته باشد، مال را سه قسمت مى كنند يك قسمت را به پسر دختر و دو قسمت را به دختر پسر مى دهند.

(ارث دسته دوم)

٢٧٤٩ - دسته دوم از كسانى كه به واسطه خويشى ارث مى برند جد يعنى پدربزرگ، و جده يعنى مادربزرگ، و برادر، و خواهر ميت است و اگر برادر و خواهر نداشته باشد، اولادشان ارث مى برند.

٢٧٥٠ - اگر وارث ميت فقط يك برادر، يا يك خواهر باشد همه مال به او مى رسد و اگر چند برادر پدر و مادرى، يا چند خواهر پدر و مادرى باشد، مال به طورى مساوى بين آنان قسمت مى شود و اگر برادر و خواهر پدر و مادرى با هم باشند، هر برادرى دو برابر خواهر مى برد، مثلا اگر دو برادر و يك خواهر پدر و مادرى دارد مال را پنج قسمت مى كنند، هر يك از برادرها دو قسمت و خواهر يك قسمت آن را مى برد. v ٢٧٥١ - اگر ميت برادر و خواهر پدر و مادرى دارد، برادر و خواهر پدرى كه از مادر با ميت جدا است ارث نمى برد، و اگر برادر و خواهر پدر و مادرى ندارد، چنانچه فقط يك خواهر يا يك برادر پدرى داشته باشد، همه مال به او مى رسد و اگر چند برادر يا چند خواهر پدرى داشته باشد مال به طورى مساوى بين آنان قسمت مى شود و اگر هم برادر و هم خواهر پدرى داشته باشد هر برادرى دو برابر خواهر مى برد.

٢٧٥٢ - اگر وارث ميت فقط يك خواهر يا يك برادر مادرى باشد كه از پدر با ميت جدا است همه مال به او مى رسد، و اگر چند برادر مادرى يا چند خواهر مادرى يا چند برادر و خواهر مادرى باشند، مال به طور مساوى بين آنان قسمت مى شود.

٢٧٥٣ - اگر ميت برادر و خواهر پدر و مادرى و برادر و خواهر پدرى و يك برادر يا يك خواهر مادرى داشته باشد، برادر و خواهر پدرى ارث نمى برند و مال را شش قسمت مى كنند، يك قسمت آن را به برادر يا خواهر مادرى و بقيه را به برادر و خواهر پدر و مادرى مى دهند و هر برادرى دو برابر خواهر مى برد.

٢٧٥٤ - اگر ميت برادر و خواهر پدر و مادرى و برادر و خواهر پدرى و چند برادر و خواهر مادرى داشته باشد، برادر و خواهر پدرى ارث نمى برد و مال را سه قسمت مى كنند، يك قسمت آن را برادر و خواهر مادرى به طورى مساوى بين خودشان قسمت مى كنند و بقيه را به برادر و خواهر پدر و مادرى مى دهند و هر برادرى دو برابر خواهر مى برد.

٢٧٥٥ - اگر وارث ميت فقط برادر و خواهر پدرى و يك برادر مادرى يا يك خواهر مادرى باشد، مال را شش قسمت مى كنند، يك قسمت آن را برادر يا خواهر مادرى مى برد و بقيه را به برادر و خواهر پدرى مى دهند و هر برادرى دو برابر خواهر مى برد.

٢٧٥٦ - اگر وارث ميت فقط برادر و خواهر پدرى و چند برادر و خواهر مادرى باشد، مال را سه قسمت مى كنند، يك قسمت آن را برادر و خواهر مادرى به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند و بقيه را به برادر و خواهر پدرى مى دهند و هر برادرى دو برابر خواهر مى برد.

٢٧٥٧ - اگر وارث ميت فقط برادر و خواهر و زن او باشد، زن ارث خود را به تفصيلى كه بعدا گفته مى شود مى برد و خواهر و برادر به طورى كه در مسايل گذشته گفته شد ارث خود را مى برند، و نيز اگر زنى بميرد و وارث او فقط خواهر و برادر و شوهر او باشد، شوهر نصف مال را مى برد و خواهر و برادر به طورى كه در مسايل پيش گفته شد ارث خود را مى برند.

ولى براى آن كه زن يا شوهر ارث مى برد از سهم برادر و خواهر مادرى چيزى كم نمى شود، و از سهم برادر و خواهر پدر و مادرى يا پدرى كم مى شود، مثلا اگر وارث ميت شوهر و برادر و خواهرمادرى و برادر و خواهر پدر و مادرى او باشد، نصف مال به شوهر مى رسد و يك قسمت از سه قسمت اصل مال را به برادر و خواهر مادرى مى دهند و آنچه مى ماند مال برادر و خواهر پدر و مادرى است، پس اگر همه مال او شش تومان باشد سه تومان به شوهر و دو تومان به برادر و خواهر مادرى و يك تومان به برادر و خواهر پدر و مادرى مى دهند.

٢٧٥٨ - اگر ميت خواهر و برادر نداشته باشد، سهم ارث آنان را به اولادشان مى دهند و سهم برادرزاده و خواهرزاده مادرى به طور مساوى بين آنان قسمت مى شود، و از سهمى كه به برادرزاده و خواهرزاده پدرى يا پدر و مادرى مى رسد بنابر مشهور هر پسرى دو برابر دختر مى برد ولى بعيد نيست كه بين اينها هم بالسويه قسمت شود و احوط رجوع به صلح است.

٢٧٥٩ - اگر وارث ميت فقط يك جد يا يك جده است، چه پدرى باشد يا مادرى، همه مال به او مى رسد و با بودن جد ميت، پدر جد او ارث نمى برد، و اگر وارث ميت فقط جد و جده پدرى باشد، مال سه قسمت مى شود، دو قسمت را جد و يك قسمت را جده مى برد، و اگر جد و جده مادرى باشد، مال را به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند.

٢٧٦٠ - اگر وارث ميت فقط يك جد يا جده پدرى و يك جد يا جده مادرى باشد مال سه قسمت مى شود، دو قسمت را جد يا جده پدرى و يك قسمت را جد يا جده مادرى مى برد.

٢٧٦١ - اگر وارث ميت جد و جده پدرى و جد و جده مادرى باشد مال سه قسمت مى شود يك قسمت آن را جد و جده مادرى به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند و دو قسمت آن را به جد و جده پدرى مى دهند و جد دو برابر جده مى برد.

٢٧٦٢ - اگر وارث ميت فقط زن و جد و جده پدرى و جد و جده مادرى او باشد زن ارث خود را به تفصيلى كه بعدا گفته مى شود مى برد و يك قسمت از سه قسمت اصل مال را به جد و جده مادرى مى دهند مه به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند و را به جد و جده پدرى مى دهند و جد دو برابر جده مى برد.

و اگر وارث ميت شوهر و جد و جده باشد، شوهر نصف مال را مى برد و جد و جده به دستورى كه در مسايل گذشته گفته شد، ارث خود را مى برند.

٢٧٦٣ - در اجتماع برادر يا خواهر يا برادرها يا خواهرها با جد يا جده يا اجداد يا جدات چند صورت است: اول اين كه هر يك از جد يا جده و برادر يا خواهر همه از طرف مادر باشند در اين صورت مال بين آنها به طور مساوى تقسيم مى شود، اگر چه از حيث ذكورت و انوثت مختلف باشند.

دوم اين كه همه آنها از طرف پدر باشند در اين صورت مال بين آنها نيز به طور مساوى تقسيم مى شود در فرضى كه همه ذكور و يا همه اناث باشند، و اگر مختلف باشند پس هر يك ذكرى دو مقابل انثى مى برد.

سوم اين كه هر يك از جد يا جده از طرف پدر باشد و برادر، يا خواهر از طرف پدر و مادر باشد حكم اين صورت حكم صورت گذشته است، و دانسته شد كه برادر يا خواهر پدرى ميت اگر با برادر يا خواهر پدرى و مادرى جمع شود پدرى تنها ارث نمى برد.

چهارم اين كه اجداد يا جدات بعض از آنها پدرى باشند و بعضى مادرى چه اين كه همه شان ذكور باشند يا اناث يا مختلف و برادرها يا خواهرها نيز چنين باشند در اين صورت از براى خويشان مادرى از برادرها و خواهرها و اجداد و جدات يك سوم از تركه است، و به طور مساوى بين آنها تقسيم مى شود، اگر چه مختلف باشند از جهت ذكورت و انوثت و از براى خويشان پدرى از آنها دو سوم از تركه است كه به هر ذكرى دو مقابل انثى داده مى شود، و اگر اختلاف بين آنها نباشد و همه ذكور و يا همه اناث باشند به طور مساوى بين آنها تقسيم مى شود.

پنجم اين كه جد يا جده از طرف پدر با برادر يا خوهر از طرف مادر جمع شود در اين صورت برادر يا خواهر در فرضى كه يكى باشد يك ششم از مال را مى برد، و اگر متعدد باشند يك سوم را به طور مساوى بين خودشان تقسيم مى نمايند و باقى مانده مال جد يا جده است، و اگر جد و جده هر دو باشند، جد دو مقابل جده مى برد.

ششم اين كه جد يا جده از طرف مادر با برادر از طرف پدر جمع شود در اين صورت از براى جد يا جده يك سوم است، اگر چه يكى باشد، و دو سوم آن از براى برادر است اگر چه نيز يكى باشد، و اگر با آن جد يا جده خواهر از طرف پدر باشد در صورتى كه يكى باشد نصف را مى برد، و اگر متعدد باشد دو سوم را مى برند، و در هر صورت از براى جد و يا جده يك سوم است و بنابر اين اگر خواهر يكى شد يك ششم از تركه زايد از فريضه مى ماند و احتياط واجب در آن مصالحه است.

هفتم اين كه اجداد يا جدات بعض از آنها پدرى و بعض از آنها مادرى و با آنها برادر يا خواهر پدرى باشد، چه اين كه يكى باشد يا متعدد در اين صورت از براى جد يا جده مادرى يك سوم است و با تعدد به طور مساوى بين آنها تقسيم مى شود، اگر چه اختلاف داشته باشند از حيث ذكورت و انوثت، و از براى جد يا جده پدرى، و برادر يا خواهر پدرى دو سوم باقى از تركه است، و با اختلاف از حيث ذكورت و انوثت با تفاضل و بدون اختلاف به طور مساوى قسمت مى شود، و اگر با آن اجداد يا جدات برادر يا خواهر مادرى باشد از براى جد يا جده مادرى، با برادر يا خواهر مادرى يك سوم است كه به طور مساوى بين آنها تقسيم مى شود اگر چه از حيث ذكورت و انوثت اختلاف داشته باشند و از براى جد و يا جده پدرى دو سوم است و بين آنان در صورت اختلاف با تفاضل والا به طور مساوى تقسيم مى شود.

هشتم اين كه برادرها يا خواهرها بعض از آنها پدرى و بعض از آنها مادرى و با آنها جد يا جده پدرى باشد در اين صورت از براى برادر يا خواهر مادرى يك ششم تركه است اگر يكى باشد، و يك سوم از آن است اگر متعدد باشند، و به طور مساوى بين آنها تقسيم مى شود، و از براى برادر يا خواهر پدرى با جد يا جده پدرى باقى آن تركه است به طور مساوى بين آنها تقسيم مى شود در صورتى كه اختلاف از حيث ذكورت و انوثت نداشته باشند، و در صورت اختلاف به تفاضل بين آنها تقسيم مى شود، و اگر با آن برادرها يا خواهرها جد يا جده مادرى باشد از براى جد يا جده مادرى با برادر يا خواهر مادرى تمام يك سوم است و به طور مساوى بين آنها تقسيم مى شود، و از براى برادر يا خواهر پدرى دو سوم است و بين آنها در صورت اختلاف از حيث ذكورت و انوثت با تفاضل و در صورت عدم اختلاف به طور مساوى تقسيم مى شود.

٢٧٦٤ - در صورتى كه ميت برادر يا خواهر دارد برادرزاده يا خواهرزاده او ارث نمى برد ولى اين حكم در جايى كه ارث برادرزاده يا خواهرزاده با برادر يا خواهر مزاحمت نكند جارى نيست، مثلا اگر ميت برادر پدر و جد مادرى داشته باشد برادر پدرى دو ثلث و جد مادرى يك ثلث ارث مى برد، و در اين صورت اگر ميت پسر برادر مادرى نيز داشته باشد پسر برادر با جد مادرى در ثلث شريك مى باشند.

(ارث دسته سوم)

٢٧٦٥ - دسته سوم عمو و عمه و دايى و خاله و اولاد آنان است به تفصيلى كه گفته شد كه اگر از طبقه اول و دوم كسى نباشد اينها ارث مى برند.

٢٧٦٦ - اگر وارث ميت فقط يك عمو يا يك عمه است، چه پدر و مادرى باشد يعنى با ميت از يك پدر و مادر باشد، يا پدرى باشد يا مادرى همه مال به او مى رسد و اگر چند عمو يا چند عمه باشند و همه پدر و مادرى، يا همه پدرى باشند، مال به طورى مساوى بين آنان قسمت مى شود و اگر عمو و عمه هر دو باشد، و همه پدر و مادرى، يا همه پدرى باشند، بنابر اقوى عمو دو برابر عمه مى برد، مثلا اگر وارث ميت دو عمو و يك عمه باشد، مال را پنج قسمت مى كنند، يك قسمت را به عمه مى دهند و چهار قسمت را عموها به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند.

٢٧٦٧ - اگر وارث ميت فقط چند عموى مادرى يا چند عمه مادرى باشند، مال به طور مساوى بين آنان قسمت مى شود، و اگر وارث عمو و عمه مادرى باشند عمو دو برابر عمه ارث مى برد هر چند احتياط آن است كه در مقدار زيادى از سهم عمو با هم صلح كنند.

٢٧٦٨ - اگر وارث ميت عمو و عمه باشد و بعضى پدرى و بعضى مادرى و بعضى پدر و مادرى باشند، عمو و عمه پدرى ارث نمى برند و اقوى اين است كه اگر ميت يك عمو يا يك عمه مادرى دارد، مال را شش قسمت مى كنند يك قسمت را به عمو يا عمه مادرى و بقيه را به عمو و عمه پدر و مادرى و در فرض نبودن آنها به عمو و عمه پدرى مى دهند و اگر هم عمو و هم عمه مادرى دارد، مال را سه قسمت مى كنند دو قسمت را به عمو و عمه پدر و مادرى و در فرض نبودن آنها به عمو و عمه پدرى و يك قسمت را به عمو و عمه مادرى مى دهند، و مشهور آن است كه سهم عمو و عمه مادرى ميان آنان به طور مساوى تقسيم مى شود ولى بعيد نيست كه عمو دو برابر عمه ارث ببرد هر چند احتياط آن است كه با هم صلح كنند.

٢٧٦٩ - اگر وارث ميت فقط يك دايى، يا يك خاله باشد همه مال به او مى رسد و اگر هم دايى و هم خاله باشد و همه پدر و مادرى، يا پدرى يا مادرى باشند، بعيد نيست كه دايى دو برابر خاله ارث ببرد ولى احتمال تساوى هم مى رود پس مراعات احتياط ترك نشود.

٢٧٧٠ - اگر وارث ميت فقط يك يا چند دايى، و خاله مادرى و دايى و خاله پدر و مادرى و دايى و خاله پدرى باشد ارث نبردن دايى و خاله پدرى محل اشكال است و در هر حال بعيد نيست كه دايى دو برابر خاله ارث ببرد ولى احتياط به مصالحه ترك نشود.

٢٧٧١ - اگر وارث ميت يك يا چند دايى يا يك يا چند خاله يا دايى و خاله و يك يا چند عمو يا يك يا چند عمه يا عمو و عمه باشد مال را سه قسمت مى كنند يك قسمت را دايى يا خاله يا هر دو و بقيه را عمو يا عمه يا هر دو مى برند.

٢٧٧٢ - اگر وارث ميت يك دايى يا يك خاله و عمو و عمه باشد چنانچه عمو و عمه، پدر و مادرى يا پدرى باشند، مال را سه قسمت مى كنند يك قسمت را دايى يا خاله مى برد و از بقيه بنابر اقوى دو قسمت را به عمو و يك قسمت را به عمه مى دهند، بنابر اين مال را نه قسمت مى كنند سه قسمت را به دايى يا خاله و چهار قسمت را به عمو و دو قسمت را به عمه مى دهند.

٢٧٧٣ - اگر وارث ميت يك دايى يا يك خاله و يك عمو يا يك عمه مادرى و عمو و عمه پدر و مادرى يا پدرى باشد، مال را سه قسمت مى كنند، يك قسمت آن را به دايى يا خاله مى دهند، و دو قسمت باقيمانده را عمو و عمه بين خود تقسيم مى كنند، و بعيد نيست كه عمو دو برابر عمه ارث ببرد، هر چند مراعات احتياط بهتر است.

٢٧٧٤ - اگر وارث ميت چند دايى و چند خاله باشد كه همه پدر و مادرى يا پدرى يا مادرى باشند و عمو و عمه هم داشته باشند، مال سه سهم مى شود، دو سهم آن را به دستورى كه گفته شد بين عمو و عمه تقسيم مى كنند، و يك سهم آن را دايى ها و خاله ها به طورى كه در مساله (٢٧٧٠) گذشت بين خودشان قسمت مى نمايند.

٢٧٧٥ - اگر وارث ميت دايى يا خاله مادرى و چند دايى و خاله پدرى و مادرى يا پدرى تنها و عمو و عمه باشد، مال سه سهم مى شود، دو سهم آن را به دستورى كه سابقا گفته شد، عمو و عمه بين خودشان قسمت مى كنند، و بعيد نيست بقيه ورثه در تقسيم يك سهم باقيمانده با هم مساوى باشند.

٢٧٧٦ - اگر ميت عمو و عمه و دايى و خاله نداشته باشد، مقدارى كه به عمو و عمه مى رسد، به اولاد آنان و مقدارى كه به دايى و خاله مى رسد به اولاد آنان داده مى شود.

٢٧٧٧ - اگر وارث ميت عمو و عمه و دايى و خاله پدر و عمو و عمه و دايى و خاله مادر او باشند، مال سه سهم مى شود، يك سهم آن را عمو و عمه و دايى و خاله مادر ميت، ارث مى برند و مال بنابر مشهور ميان آنها به طور مساوى تقسيم مى شود، ولى احتياط به صلح ترك نشود، و دو سهم ديگر آن را سه قسمت مى كنند، يك قسمت را دايى و خاله پدر ميت به همان كيفيت بين خودشان قسمت مى نمايند و دو قسمت ديگر آن را نيز به همان كيفيت به عمو و عمه پدر ميت مى دهند.

(ارث زن و شوهر)

٢٧٧٨ - اگر زنى بميرد و اولاد نداشته باشد، نصف همه مال را شوهر او و بقيه را ورثه ديگر مى برند، و اگر از آن شوهر يا از شوهر ديگر اولاد داشته باشد، چهار يك همه مال را شوهر و بقيه را ورثه ديگر مى برند.

٢٧٧٩ - اگر مردى بميرد و اولاد نداشته باشد، چهار يك مال او را زن و بقيه را ورثه ديگر مى برند، و اگر از آن زن يا از زن ديگر اولاد داشته باشد، هشت يك مال را زن و بقيه را ورثه ديگر مى برند.

و زن از زمين خانه و باغ و زراعت و زمينهاى ديگر ارث نمى برد، نه از خود زمين و نه از قيمت آن و نيز از خود هوايى خانه مانند بنا و درخت ارث نمى برد، ولى از قيمت آنها ارث مى برد، و هم چنين است درخت و زراعت و ساختمانى كه در زمين باغ و زراعت و زمينهاى ديگر است.

٢٧٨٠ - اگر زن بخواهد در چيزهايى كه از آنها ارث نمى برد، مانند زمين خانه مسكونى، تصرف كند، بايد از ورثه ديگر اجازه بگيرد، و جايز نيست كه ورثه تا سهم زن را نداده اند، بايد از ورثه ديگر اجازه بگيرد، و جايز نيست كه ورثه تا سهم زن را نداده اند، در چيزهايى كه زن از قيمت آنها ارث مى برد، مانند بنا و درخت بدون اجازه او تصرف كنند.

٢٧٨١ - اگر بخواهند بنا و درخت و مانند آن را قيمت نمايند بايد همان طور كه نزد مقومين معمول است آنها را بدون در نظر گرفتن خصوصيت زمينى كه در آن هستند حساب كنند چقدر ارزش دارند، نه اين كه آنها را كنده شده از زمين فرض نمايند، و قيمت گذارند، يا اين كه قيمت آنها را در حالى كه بدون اجاره در همين زمين باقى بمانند تا از بين بروند حساب كنند.

٢٧٨٢ - مجراى آب قنات و مانند آن حكم زمين را دارد و آجر و چيزهايى كه در آن به كار رفته، در حكم ساختمان است.

٢٧٨٣ - اگر ميت بيش از يك زن داشته باشد، چنانچه اولاد نداشته باشد، چهار يك مال، و اگر اولاد داشته باشد، هشت يك مال به شرحى كه گفته شد، به طور مساوى بين زنهاى او قسمت مى شود، اگر چه شوهر با همه يا بعض آنان نزديكى نكرده باشد، ولى اگر در مرضى كه در آن مرض از دنيا رفته، زنى را عقد كرده و با او نزديكى نكرده است، آن زن از او ارث نمى برد، و حق مهر هم ندارد.

٢٧٨٤ - اگر زن در حال مرض شوهر كند و به همان مرض بميرد شوهرش اگر چه با او نزديكى نكرده باشد، از او ارث مى برد.

٢٧٨٥ - اگر زن را به ترتيبى كه در احكام طلاق گفته شد، طلاق رجعى بدهند، و در بين عده بميرد، شوهر از او ارث مى برد، و نيز اگر شوهر در بين آن عده بميرد زن از او ارث مى برد.

ولى اگر بعد از گذشتن عده يا در عده طلاق باين، يكى از آنان بميرد، ديگرى از او ارث نمى برد.

٢٧٨٦ - اگر شوهر در حال مرض عيالش را طلاق دهد و پيش از گذشتن دوازده ماه هلالى بميرد، زن با سه شرط از او ارث مى برد: اول آن كه در اين مدت شوهر ديگر نكرده باشد، و در صورتى كه شوهر كرده باشد، ارث نمى برد، هر چند احتياط اين است كه صلح نمايند.

دوم آن كه طلاق به در خواست و رضاى زن انجام نگرفته باشد، و گرنه ارث نمى برد، خواه چيزى به شوهر داده باشد كه او را طلاق دهد يا نه.

سوم شوهر در مرضى كه در آن مرض زن را طلاق داده، به واسطه آن مرض يا به جهت ديگرى بميرد، پس اگر از آن مرض خوب شود و به جهت ديگرى از دنيا برود زن از او ارث نمى برد.

٢٧٨٧ - لباسى كه مرد براى پوشيدن زن خود گرفته اگر چه زن آن را پوشيده باشد، بعد از مردن شوهر جزء مال شوهر است.

(مسايل متفرقه ارث)

٢٧٨٨ - قرآن و انگشتر و شمشير ميت و لباسهايى را كه پوشيده مال پسر بزرگتر است، و اگر ميت از سه چيز اول بيشتر از يكى دارد، مثلا دو قرآن يا دو انگشترى دارد، احتياط واجب آن است كه پسر بزرگ در آنها با ورثه ديگر صلح كند و الحاق رحل و تفنگ و خنجر و مانند اينها از سلاح هاى ديگر به چهار چيز گذشته خالى از وجه نيست، ولى احتياط واجب آن است كه پسر بزرگتر در آنها با ديگر ورثه صلح نمايد.

٢٧٨٩ - اگر پسر بزرگ ميت بيش از يكى باشد مثلا از دو زن او در يك وقت دو پسر به دنيا آمده باشند، بايد چيزهاى گذشته را به طور مساوى بين خودشان قسمت كنند.

٢٧٩٠ - اگر ميت قرض داشته باشد، چنانچه قرضش به اندازه مال او يا زيادتر باشد، بايد پسر بزرگتر چيزهايى هم كه مال او است و در مساله پيش گفته شد، به قرض او بدهد، و يا به مقدار قيمت آنها از مال خود بدهد و اگر قرض ميت كمتر از مال او باشد، چنانچه بقيه اموالش غير از آن چند چيزى كه به پسر بزرگتر مى رسد كافى براى اداء قرضش نباشد، بايد پسر بزرگتر از آن چيزها يا از مال خود به نسبت به قرض او بدهد و اگر بقيه اموالش كافى به قرض باشد، باز هم احتياط لازم آن است كه پسر بزرگتر به كيفيت گذشته در اداى قرض ميت شركت كند.

مثلا اگر همه دارايى ميت شصت تومان است و به مقدار بيست تومان آن از چيزهايى است كه مال پسر بزرگتر است و سى تومان هم قرض دارد، پسر بزرگ بايد به مقدار ده تومان از آن چيزها را بابت قرض ميت بدهد.

٢٧٩١ - مسلمان از كافر ارث مى برد ولى كافر اگر چه پدر يا پسر ميت مسلمان باشد از او ارث نمى برد.

٢٧٩٢ - اگر كسى يكى از خويشان خود را عمدا و بنا حق بكشد، از او ارث نمى برد، ولى اگر از روى خطا باشد مثل آن كه سنگ را به هوا بيندازد و اتفاقا به يكى از خويشان او بخورد و او را بكشد، از او ارث مى برد، ولى ارث بردن او از ديه قتل محل اشكال است.

٢٧٩٣ - هر گاه بخواهند ارث را تقسيم كنند، براى بچه اى كه در شكم است كه اگر زنده به دنيا بيايد ارث مى برد، در صورتى كه احتمال بيشتر از يكى نرود، و اطمينان نباشد كه آن بچه دختر است بنابر احتياط سهم يك پسر را كنار مى گذارند، و زيادى را ورثه بين خود تقسيم مى كنند، بلكه اگر احتمال معتنابه بدهند بيشتر از يكى است، مثلا احتمال بدهند كه زن به دو يا سه بچه پسر حامله باشد، بايد بنابر احتياط سهم حمل محتمل را كنار بگذارند، و چنانچه مثلا يك پسر يا يك دختر به دنيا آمد، زيادى را ورثه بين خودشان تقسيم مى كنند.