. تذکراین کتاب توسط مؤسسه فرهنگی - اسلامی شبکة الامامین الحسنینعليهما‌السلام بصورت الکترونیکی برای مخاطبین گرامی منتشر شده است.

لازم به ذکر است تصحیح اشتباهات تایپی احتمالی، روی این کتاب انجام گردیده است

زنان در حکومت امام زمانعليه‌السلام

نوشته: محمدجواد طبسی.

.

مقدمه ناشر

انقلاب اسلامی ایران که با لطف خدا و رهبری امام خمینی و به برکت خون شهیدان به پیروزی رسید، گامی بود در زمینه سازی برای حکومت جهانی حضرت مهدیعليه‌السلام و رسیدن به جامعه نوین جهانی با جوهره دینی. حضرت امام، صاحب انقلاب را امام زمان می دانست و یکی از آرمان های او این بود که «خدایا، این انقلاب را به دست صاحب اصلی آن برسان».

رهبر معظم انقلاب اسلامی آیت الله خامنه ای نیز در جمع کارگزاران نظام اسلامی فرمودند:

برای رسیدن به حکومت جهانی امام مهدیعليه‌السلام باید کشوری اسلامی به عنوان الگو داشته باشیم تا زمینه دعوت مردم جهان به آن حکومت آرمانی فراهم شود.

بنیاد فرهنگی امام مهدیعليه‌السلام بر آن است که با انتشار آگاهی هایی پیرامون مهدویت، عطر امید به آینده ای روشن را در بین مسلمانان

پاشیده و با انعکاس دیدگاه های متفکران بزرگ اسلامی، اندیشه انتظار را بارور سازد؛ از این رو کتب، مجلات و نرم افزارهای مختلفی را تاکنون منتشر کرده است.

کتابی که پیش رو دارید در همین راستا تدوین شده و نگاهی است به نقش بانوان شایسته در پیدایش انقلاب امام مهدیعليه‌السلام و نیز در اداره جامعه جهانی که نویدش را پیامبران الهی داده اند. امید است که گامی در ساختن مردان و زنانی منتظر و شایسته باشد.

بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف

مرکز تخصصی مهدویّت

اشاره

با آفرینش زن، برگ زرّینی به برگ های زرّین عالم وجود افزوده شد؛ زیرا که زن مظهر جمال و جلال خداوند بود که باید شناخته می شد. این نور الهی از آغاز آفرینش تاکنون دوران های تلخ و شیرینی سپری کرده است؛ گاه همراه با حرکت انبیای الهی گام در گام پیامبران خدا گذارده و دوشادوش مردان صالح، از پیامبر زمان خود حمایت کرده است؛ همانند آسیه - همسر فرعون- که نخست در حفظ موسی پیامبر خدا، ایفای نقش کرده و سرانجام با کشف راز او، به بدترین شکنجه ها گرفتار گردیده، ولی در هیچ حال از دین خدا و پیامبرش دست برنداشت. همچنین ماشطه که حاضر می شود خود و فرزندانش در آتش بسوزند امّا لحظه ای از ایمان به خدا دوری نکند. هاجر همسر ابراهیم به تنهایی در بدترین شرایط اقلیمی با کودک نوزادش در کنار خانه خدا زندگی می کند و فرمان خدا را گردن می نهد.

زنان اولین کسانی هستند که افتخار آموزگاری بشر را بر عهده گرفتند و دامانشان کانون شکل گیری تمام فضیلت هاست؛ زیرا با عطوفت و صبر در برابر تربیت فرزند، بهترین و سازنده ترین نقش تربیتی را بر عهده دارند. زن است که مرد را از دام های شیطانی و از منجلاب فساد و بدبختی نجات داده، به اوج قله کمال انسانی و خوشبختی می رساند. در قرآن کریم، در موارد بسیاری از این گوهر تابناک یاد شده است. سوره ای در قرآن به نام زنان (نساء) و سوره ای به نام یک زن (مریم) است. در برخی سوره های دیگر نیز ماجراهای زنان مؤمن و فداکار ذکر شده و در سوره تحریم از الگو بودن دو زن چنین یاد شده است: ؛(۱) و خداوند برای مؤمنان، به همسر فرعون مثل زده است، در آن هنگام که گفت: پروردگارا، خانه ای برای من نزد خود در بهشت بساز و مرا از فرعون و کار او نجات ده و مرا از گروه ستمگران رهایی بخش».

تعبیرهای قرآن درباره مریم هر فرد را به شگفتی وا می دارد. آیا این تکریم های بسیار زیبا از این پاسداران حریم عفت و اخلاق نشان دهنده عظمت روحی و مقام والای آن ها نیست؟! آیا زن ها نبودند که در صدر اسلام، در جنگ صفین و در حادثه خونین کربلا حماسه آفریدند؟!

___________________________________________

۱- تحریم (۶۶): ۱۱.

امروز شما بانوان همانند بسیاری از مردم به آینده می اندیشید؛ به یک انقلاب جهانی و یک حکومت موعود، و این که چگونه در برابر قدرت های بزرگ غلبه پیدا می کند و برنامه های او چیست؟ چه کسانی با او همکاری می کنند و زنان در آن زمان چه نقشی دارند؟ دشمنانش چه کسانی هستند و راز و رمز موفقیتش در گرو چیست؟

نوشتار حاضر به بخشی از این پرسش ها پاسخ داده و بررسی کوتاهی درباره نقش زنان در ایام ظهور امام زمانعليه‌السلام ارائه می دهد.

محمد جواد مروّجی طبسی

قم

در گذر تاریخ

رفتار غیر انسانی مردم جاهلیت پیش از اسلام با زنان و دختران چیزی نیست که بر کسی پوشیده باشد. در آن روزگار، زن کالایی بی ارزش شناخته و در بازار برده فروشان عرضه می شد. دختران به بدترین شیوه زنده به گور می شدند و زنان در شدیدترین قید و بندها بدترین روزها را سپری می کردند و از خود هیچ اراده و اختیاری حتی حق زندگی شرافتمندانه، نداشتند و روزنه های امید به روی آن ها بسته بود. در چنین عصری پیامبر رحمت به دستور پروردگار، بارقه امید و چراغ زندگی را در دل های مأیوس آن ستمدیدگان روشن ساخت و پیوسته با گفتار و رفتار خود در زدودن افکار جاهلیت و بازگرداندن شخصیت به زنان کوشش بسیار نمود.

نقش زنان در صدر اسلام

اشاره

مشاهده حمایت های قاطع و فداکاری ها و تلاش های پیگیر زنان در تاریخ اسلام گواه تأثیر گفتار و عملکرد پیامبر و معصومینعليهم‌السلام است. بخشی از این تلاش های خالصانه را در دوران پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و علیعليه‌السلام می توان در زندگی خدیجه کبریعليها‌السلام یافت. او اولین زن مسلمان بود که ثروت انبوه خود را در راه اسلام مصرف کرد. نیز دخت پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بانوی عالم هستی بهترین نقش را در حفظ اسلام ایفا کرد و سرانجام در راه دفاع از ولایت و امامت به افتخار شهادت نایل گردید.

بزرگان دین در برخی کتابهای خود، بخشی را به معرفی و شرح حال زنان اختصاص داده اند. شیخ طوسی; در کتاب رجال خود در پایان هر بخش بابی با عنوان «باب النساء» گرد آورده و در آن نام زنان روایت کننده از معصومین را برشمرده است، که شمار آنان به شصت و دو نفر می رسد. این مقامی والاست که بانویی افتخار یابد سخن معصومان را برای آیندگان روایت کند و به یادگار گزارد و در هر زمان نامش به عظمت یاد شود.

افزون بر این، در صدر اسلام گروه زیادی از زنان به همراه پیامبر در صحنه نبرد شرکت می کردند و به درمان مجروحان و سرپرستی بیماران می پرداختند و در انتقال آب و حمل غذا و آشپزی و نگهداری وسایل رزمندگان و تهیه دارو و رساندن مهمّات به رزمندگان، و تعمیر تجهیزات آسیب دیده و انتقال مجروحان و شهدا، انجام وظیفه می کردند که نظرتان را به این موارد و نام تنی چند از آن زنان مجاهد جلب می نمائیم:

الف: حضور در جبهه و مداوای مجروحان

۱ - امّ عطیّه

وی از زنان انصار بود و علاقه شدیدی به شرکت در جنگ و حضور در جبهه ابراز می کرد. امّ عطیّه در هفت غزوه شرکت کرد و مداوای مجروحان از جمله خدمات وی در جبهه به شمار می آید.(۱)

۲ - نسیبه دختر کعب، مشهور به امّ عماره

وی از زنان فداکار و شجاعی است که رشادت های وی در غزوه احد معرّف شخصیت او می باشد. فداکاری نسیبه، به اندازه ای حساس و ضروری بود که پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به فرزند او عماره فرمود: «امروز مقام مادر تو از مردان جنگی نام دو تن از مردان دلیر را می برد والاتر است»(۲) ؛ زیرا آن دو از ترس جنگ و کشته شدن، پیامبر خدا را تنها گذاشته، فرار کردند؛ ولی نسیبه با احساس خطر نسبت به پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم وظیفه عادی خویش را رها کرد و همگام با سایر رزمندگان، از وجود گرامی پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به دفاع پرداخت.

عماره فرزند نسیبه گوید:

در جنگ احد، بازوی چپم زخمی شد. مردی به تنومندی درخت خرما، ضربتی به بازویم زد و بی توجه به راه خود ادامه داد. خون همچنان سرازیر بود و باز نمی ایستاد. پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود زخم را ببند. آنگاه مادرم آمد و با پارچه هایی که آماده کرده بود آن را

______________________________________

۱- مسند ابی عوانه ، ج۴، ص۳۳۱.

۲- المغازی ، ج۱، ص۲۷۳.

بست. پیامبر می نگریست. پس از بستن زخم ها، مادرم گفت: پسرم! به پاخیز و جنگ کن(۱).

۳ - امّ ابیه

وی، یکی از شش نفری بود که عده ای زیر نظر وی به معالجه مجروحین جنگی در جبهه ها اشتغال داشتند. امّ ابیه با همراهانش راهی خیبر شدند. پیامبر اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم با اطلاع از آمدن ایشان، فردی را فرستاد و با احضار آنان فرمود: «به دستور چه کسی به اینجا آمده اید؟» امّ ابیه گوید: «چون آثار غضب را بر چهره آن حضرت مشاهده کردیم، گفتیم: یا رسول الله! ما با مقداری دارو به منظور مداوای مجروحین آمده ایم. آن گاه حضرت با ماندن ما موافقت فرمود. شغل ما در این جنگ مداوای مجروحان و پختن غذا و طعام بود»(۲).

۴ - امّ ایمن

یکی دیگر از زنانی که نامش زینت بخش تاریخ جنگ های اسلام شده، امّ ایمن است. وی زنی بسیار شریف و مؤمن بود. همواره در کنار زنان مجاهد در راه خدا، در جبهه جنگ به مداوای مجروحان می پرداخت.(۳)

۵ - حمنه دختر جحش

حمنه، از زنان بسیار صبور و مقاومی بود که در جنگ ها افتخار حضور داشت. با اینکه دایی و برادر و شوهرش در جنگ احد شرکت کردند و

____________________________________________

۱- المغازی ، ج۱، ص۲۷۰.

۲- کنزالعمال ، ج۴، ص۳۴۵.

۳- الاصابه ، ج۴، ص۴۳۳.

به فوز عظیم شهادت نایل آمدند، خود نیز با کمال رشادت و شهامت، همگام با سایر رزمندگان به مداوای مجروحان می پرداخت و به آنان آب می رساند.(۱)

۶ - ربیع دختر معوذ

وی از زنان انصار و بسیار محترمه و از صحابه پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در جنگها شرکت داشت و مجروحان را درمان می کرد.(۲)

۷ - امّ زیاد

وی از خاندان اشجع و از جمله شش نفری بود که به سرپرستی عده ای از زنان به خیبر رفته بودند.(۳)

۸ - امیّه دختر قیس

امیّه از جمله زنانی بود که پس از هجرت به مدینه مسلمان شد و با پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بیعت نمود و در جنگ خیبر شرکت کرد.

امیّه گوید:

با عده ای از زنان بنی غفار به حضور پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم رسیده، عرض کردیم: یا رسول الله! مایل هستیم در خدمت شما برای معالجه مجروحان و کمک به رزمندگان، به سوی خیبر حرکت کنیم،

__________________________________________

۱- طبقات الکبری ، ج۸، ص۲۴۱.

۲- اعلام النساء ، ج۱، ص۴۴۲؛ اسدالغابه ، ج۵، ص۴۵۱.

۳- الاصابه ، ج۴، ص۴۴۴.

پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به نشانه رضایت و موافقت فرمود: با عنایات الهی حرکت کن(۱) .

۹ - لیلای غفاریه

وی شیرزنی بود که در خدمت رسول اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در جنگ ها شرکت می کرد و به پرستاری و یاری مجروحان می پرداخت.

عبد الله بن عمر، از لیلای غفاریه نقل کرده است که می گفت: «من زنی بودم که با پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم برای مداوای مجروحین به جنگ می رفتم».

۱۰ - امّ سلیم

وی در جنگ احد شرکت داشت و به تشنگان آب می داد و مجروحین را درمان می کرد. در جنگ حنین، با این که حامله بود از شرکت در جنگ خودداری نکرد.(۲)

۱۱ - معاذه غفاریه

به تعبیر اعلام النساء، وی از زنان دانشمند عصر خویش به شمار می رفت و با محضر پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم انس داشت. در جنگ ها شرکت می کرد و بیماران را پرستاری و مجروحین را معالجه می کرد.(۳)

۱۲ - ام سنان اسلمیه

وی زنی با محبت، دوستدار اهل بیت عصمت و در جهاد با کفّار، صاحب

___________________________________________

۱- اعلام النساء ، ج۱، ص۹۱؛ اسد الغابه ، ج۵، ص۴۰۵؛ مغازی ، ج۲، ص۵۲۲.

۲- طبقات الکبری ، ج۸، ص۴۲۵.

۳- اعلام النساء ، ج۵، ص۶۱.

همّت و شجاعت بود؛ هنگامی که رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم عازم خیبر بود، به حضور پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آمد و عرض کرد: «یا رسول الله! دوست دارم با شما حرکت کنم و در میدان جنگ به معالجه مجروحین و مداوای بیماران و یاری مجاهدان پرداخته، از وسائل ایشان محافت نمایم و تشنگان را سیراب کنم». حضرت فرمود: «رواست؛ با زوجه من امّ سلمه حرکت کن»(۱).

ب. پرستاری بیماران

دومین مسؤلیتی که زنان عهده دار آن بودند، وظیفه پرستاری از بیماران جبهه است. پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم همه نیروهای کارآمد را در جبهه به کار می گرفت و زنانی چون: امّ عطیّه(۲) ، معاذه غفاریه(۳) ، لیلای غفاریه(۴) و امّ سنان اسلمیه(۵) را به جبهه می برد تا علاوه بر مسئولیت معالجه مجروحین، وظیفه پرستاری بیماران را نیز عهده دار باشند.

__________________________________________

۱- ریاحین الشریعه ، به نقل از الأستیعاب ، ج۳، ص۴۱۰.

۲- الاصابه ، ج۴، ص۴۷۱؛ مسند احمد بن حنبل ، ج۴، ص۸۴: «و کانت تغزوا کثیراً مع رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم تمرض المرضی تداوی الجرحی».

۳- اعلام النساء ، ج۵، ص۶۱: «کانت انیساً به رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم تخرج معه فی الاسفار و تقوم علی المرضی و تداوی الجرحی».

۴- الاصابه ، ج۴، ص۴۰۲: «قال ابوعمر کانت تخرج مع النبیصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فی مغازیه تداوی الجرحی و تقوم علی المرضی».

۵- ریاحین الشریعه ، ج۳، ص۴۱۰، به نقل از الاستیعاب

ج - تدارکات و پشتیبانی جبهه

اشاره

یکی از مسایل حساس جبهه، وجود سازمان قوی و منظمی است که تأمین کننده نیازهای تدارکاتی جبهه باشد. هنگامی که مردان مشغول رزمند؛ زنان می توانند بدین مهم اقدام کنند؛ همچنان که در جنگ های صدر اسلام، با تمام تلاش خویش و به خوبی انجام وظیفه کردند. اینک مواردی از مشارکت زنان در تأمین نیازهای تدارکاتی و پشتیبانی جنگ های معصومینعليهم‌السلام را می آوریم.

۱ - انتقال و حمل آب و غذا به جبهه

در جنگ احد، بسیاری از نیروهای مسلمانان فرار کرده بودند و پیامبر اسلام با تنی چند از یاران نزدیک خود، در برابر هجوم دشمن مقاوت می کرد. وضعیت سختی پیش آمده بود که چهارده تن از زنان مسلمان برای یاری رزمندگان روانه جبهه احد شدند. واقدی می نویسد:

محمّد بن مسلمه، همراه زنان به جستجوی آب پرداختند. اینان چهارده نفر بودند که فاطمهعليها‌السلام دختر پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم نیز با ایشان بود.

زنان، آب و غذا را بر پشت خویش می بردند و به درمان مجروحان می پرداختند و به آنان آب می دادند.(۱)

عمر بن الخطّاب درباره امّ سلیط گوید که وی در جنگ احد مشکهای آب را برای ما حمل می کرد.(۲)

_____________________________________

۱- المغازی ، ج۱، ص۲۴۹.

۲- الاستیعاب ، در حاشیه الاصابه، ج۴، ص۴۶۳؛ تنقیح المقال ، ج۳، ص۷۳۳؛ صحیح بخاری ، ج۱۲، ص۱۵۳: «امره المبایعات حضرت مع رسول الله قال عمر بن الخطّاب: کانت تزفرلنا القرب یوم احد».

۲ - آبرسانی

در متون تاریخی، نام شش تن از زنان مسلمان به عنوان ساقیان رزمندگان به چشم می خورد که علاوه بر درمان مجروحان عهده دار آبرسانی و سقایت رزمندگان جبهه نیز بوده اند. اینان عبارت بودند از: امّ ایمن، امّ سلیم، امّ کثیر، ربیع دختر معوذ، حمنه و نسیبه.

نسیبه دختر کعب و مادر عماره و همسر عزیه بن عمر، به همراه شوهر و دو پسر خویش، در جنگ احد شرکت کرد. در آغاز نبرد، مشک آبی را برداشت و مجروحین را سیراب می کرد. آنگاه با وضعیت استثنایی جنگ، به نبرد پرداخت و دوازده زخم از شمشیرها و نیزه های دشمن بر او وارد آمد.(۱)

امّ کثیر، از دانشمندان عصر خود بود که در نبرد قادسیّه شرکت کرد. وی می گوید:

چون از مراحل پایانی جنگ اطلاع یافتیم، چادرها را به کمر بستیم و چماقها و چوب دستیهای خود را به دست گرفتیم و به خطوط مقدّم جبهه شتافتیم. هر یک از مجروحان را که می یافتیم آب می دادیم و از زمین بلند می کردیم و می نشاندیم(۲)

۳ - آشپزی

تهیه غذای گرم برای رزمندگان، یکی از بهترین خدماتی بود که توسط زنان قهرمان صدر اسلام، در جبهه های نبرد حق انجام می شد و پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم هم هیچ گونه مخالفتی با شرکت آنان نکرد

__________________________________________

۱- المغازی ، ج۱، ص۲۶۸.

۲- اعلام النساء ، ج۴، ص۲۳۶.

.

امّ عطیّه گوید:

با رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در هفت جنگ شرکت کردم و یکی از وظایفم تهیه غذا برای رزمندگان بود.(۱)

۴ - نگهداری وسایل رزمندگان

هنگامی که رزمندگان اسلام، به سوی دشمن حمله ور می شوند، حفاظت و نگهداری اشیاء و وسایل آنان باید به عهده افرادی گذاشته شود. در صدر اسلام، گروهی از زنان، با پیشنهاد خودشان، همراه پیامبر اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در جبهه حضور می یافتند و انبارداری و کارهای دیگر جبهه را بر عهده می گرفتند.

امّ عطیّه گوید:

در هفت جنگ شرکت کردم و یکی از وظایف من حراست از وسایل سربازان اسلام بود.(۲)

امّ سنان اسلمیه نزد پیامبر آمد وبه منظور شرکت در جبهه و کمک به رزمندگان و محافظت از وسایل آنان تقاضای موافقت حضرت برای شرکت در جنگ را کرد و پیامبر پذیرفت.(۳)

________________________________________

۱- الطبقات الکبری ، ج۸، ص۴۵۵؛ مسند احمد بن حنبل ، ج۸، ص۸۴؛ نیل الاوطار ، ج۷، ص۲۸۹؛ جامع ترمذی ، ج۲، ص۳۸۸؛ سنن ابی داوود ، ج۳، ص۲۶.

۲- کنز العمال ، ج۴، ص۳۴۵.

۳- ریاحین الشریعه ، ج۳، ص۴۱، به نقل از الاستیعاب

۵ - تهیه دارو

تهیه دارو از کارهای بسیار ارزشمند و حیاتی زنان بود که در صحنه جنگ انجام می شد. امّ ابیه گوید: «یکی از کارهای ما در جنگ خیبر تهیه دارو برای معالجه رزمندگان مجروح بود».(۱)

۶ - رسانیدن مهمّات به رزمندگان

یکی دیگر از وظایفی که تاریخ برای زنان قهرمان صدر اسلام ثبت کرده، رسانیدن مهمّات به خطوط مقدّم نبرد است.

امّ ابیه ضمن برشمردن فعالیت های خود در جنگ خیبر، گوید: «و نناولُ السّهام»(۲) ، یعنی تیرها را برای رزمندگان فراهم می کردیم.

همچنین گوید: «نردُّهم السّهام»(۳) ، یعنی تیرها را به آنان باز می آوردیم.

در جمله اول، سخن از آوردن تیرها و مهمّات برای رزمندگان اسلام به خطوط مقدّم است؛ ولی در جمله دوم، ممکن است جمع آوری تیرهای پرتاپ شده از سوی دشمن منظور باشد، تا جنگجویان تیرهای دشمن را علیه خود او به کار گیرند.

۷ - تعمیر تجهیزات آسیب دیده

یکی از مسایل پشتیبانی، تعمیر تجهیزات آسیب دیده است. وجود یگانی به منظور راه اندازی مجدّد ابزار و تجهیزات آسیب دیده و از کار افتاده، موجب

________________________________________

۱- کنزالعمال ، ج۴، ص۳۴۵.

۲- اسدالغابه ، ج۵، ص۵۸۴.

۳- کنزالعمال ، ج۴، ص۳۴۵.

برتری توان رزمی نیروهاست.

امّ سنان اسلمیه یکی از زنان قهرمانی است که در جنگ خیبر حضور یافت. هنگامی که از حرکت پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به سوی خیبر آگاه شد، نزد رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آمد و گفت:

ای پیامبر خدا! بسیار مایلم که در این نبرد در معیّت شما باشم تا مشک های آسیب دیده را تعمیر و اصلاح کنم.(۱)

امّ سلیط از زنان انصار است که در جنگ های مختلف شرکت داشت. در جنگ احد به تعمیر وسایل و تجهیزات لشکریان اسلام می پرداخت.(۲)

۸ - انتقال مجروحان به پشت جبهه

زنان مسلمان، در جنگ های صدر اسلام، مسئولیت انتقال مجروحان را نیز به عهده داشتند. آنان مجروحان را از صحنه درگیری به پشت جبهه می رساندند و اگر نیاز بیشتری به درمان و استراحت داشتند، آنان را به مدینه انتقال می دادند.

ربیعه دختر معوذبن عقراء از زنان متعهدی است که چنین مسئولیتی را عهده دار بود. وی گوید:

آن گاه که با رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در جنگی شرکت می جستیم به رزمندگان خدمت کرده، آنان را سیراب می کردیم و مجروحان را

________________________________________

۱- اعلام النساء ، ج۲، ص۲۶۳.

۲- صحیح بخاری ، ج۱۲، ص۱۵۳.

به مدینه انتقال می دادیم.(۱)

و نیز درباره حمنه دختر جحش آورده اند که وی از زنان مهاجر بود و در جنگ احد حضور یافت. تشنگان را سیراب می کرد و حمل مجروحان و معالجه آنان را بر عهده داشت.(۲)

۹ - تخلیه شهدا

یکی دیگر از وظایفی که زنان مسلمان در صدر اسلام عهده دار بودند تخلیه شهدا بود. آنان به هنگام درگیری و یا در پایان نبرد، به انتقال پیکرهای پاک شهدا مبادرت می کردند. در انجام این مسئولیت، با این که ممکن بود هر لحظه با پیکر پدر یا فرزند یا همسر یا برادر خویش روبرو شده، مضطرب شوند، ولی با کمال رشادت و شجاعت، شهدا را به پشت جبهه انتقال می دادند. حتی برخی از زنان، با اطلاع از شهادت عزیزان خود، با کسب اجازه از محضر رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم پیکرهای پاک آنان را برای خاکسپاری به مدینه حمل می کردند.

ربیعه دختر معوذ می گوید: «با رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم عازم نبرد می شدیم … و شهدا را به مدینه انتقال می دادیم»(۳).

انیسه با کسب اجازه از محضر پیامبر اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرزند شهیدش را از

_________________________________________

۱- شرح صحیح مسلم بخاری ، ج۱۴، ص۱۶۸؛ الاصابه ، ج۴، ص۳۰۱؛ مسند احمد بن حنبل، ج۶، ص۳۵۸؛ اسد الغابه ، ج۵، ص۴۵۱؛ اعلام النساء ، ج۱، ص۴۴۲.

۲- اسد الغابه ، ج۵، ص۴۲۸.

۳- شرح صحیح مسلم بخاری ، ج۱۴، ص۱۶۸؛ قالت: «کنّا نغزوا مع رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ... و نردُّ الجرحی القتلی الی المدینه».

جبهه احد به مدینه حمل کرد و او را در آن جا به خاک سپرد.

سعید بن عثمان می گوید:

انیسه دختر عدی، حضور پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم رسید و گفت: «یا رسول الله! فرزندم عبد الله بن سلمه از رزم آوران نبرد بدر، اینک در جنگ احد شهید شده است؛ دوست دارم او را به مدینه انتقال دهم و در آنجا به خاک سپارم تا مزارش نزدیک باشد و با وی انس گیرم.» پیامبر اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به او اجازه داد. انیسه پیکر پاک فرزند شهید خود را به همراه یکی دیگر از شهدای اسلام به نام مجدربن زیاد در عبایی پیچید و آن را به وسیله شتر به مدینه حمل کرد.(۱)

سمیرا دختر قیس، به همراه پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در نبرد احد بود. پسرانش، نعمان و سلیم در این نبرد شهید شدند. وقتی از شهادت ایشان آگاه شد، پرسید: «پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در چه حال است؟» گفتند: «شکر خدای را که به سلامت است؛ همانگونه که تو دوست داری». گفت: او را به من نشان دهید». چون حضرت را دید، گفت: «ای رسول خدا! در قبال سلامتی شما، هر مصیبتی تحمل پذیر است». آنگاه پیکر دو فرزند شهیدش را با شتری به مدینه انتقال داد. در بین راه، عایشه او را دید و پرسید: «در جبهه چه خبر است؟» سمیرا پاسخ داد: «خدای را شکر که پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به سلامت است. البته خداوند گروهی از مؤمنان را به درجه شهادت رسانید و کافران را با خشم به هزیمت واداشت. آنان خیری ندیدند و خداوند متعال مؤمنان را از جنگ کفایت فرمود». عایشه پرسید: «این ها

________________________________________

۱- اسد الغابه ، ج۵، ص۴۰۶.

جنازه کیست؟» پاسخ داد: «دو پسر شهیدم».(۱)

هند دختر عمروبن حزام و همسر عمروبن جموح، پیکر مطهر سه شهید را به سوی مدینه حمل می کرد. عایشه به او رسید و گفت: «لابد اخبار حسّاسی در دست داری. در جبهه چه خبر است؟» هند گفت: «خیر است، رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به سلامت است. با سلامتی وی، هر مصیبتی اندک و قابل تحمل است. البته خداوند متعال گروهی از مؤمنان را به درجه شهادت رسانید». سپس این آیه را خواند: «و خداوند، کافران را با همان خشم و غضبی که به مؤمنان داشتند، بدون کمترین نفعی مأیوسانه بازگردانید، و خداوند جنگ را از مؤمنان کفایت فرمود، و خدا بسیار توانا و مقتدر است».(۲)

عایشه پرسید: «این جنازه ها، از چه کسانی هستند؟»

هند پاسخ داد: «برادرم و پسرم و شوهرم».

عایشه گفت: «آنان را به کجا می بری؟»

هند پاسخ داد: «برای خاکسپاری به مدینه می برم». آن گاه شتر را به سوی مدینه راند؛ ولی شتر به زانو درآمد.

عایشه گفت: «شاید طاقت حمل آنان را ندارد؟»

هند جواب داد: «نه اینگونه نیست. گاهی اوقات، بار دو شتر را حمل می کند. شاید دلیل دیگری داشته باشد».

_________________________________________

۱- المغازی ، ج۱، ص۲۶۵.

۲- (احزاب (۳۳): ۲۵).

عایشه گوید: «چون بار دیگر به شتر نهیب زد حیوان به پاخواست، و چون او را به سمت احد برگردانید. شتابان به راه افتاد».

هند ناچار نزد پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم برگشت و موضوع را به اطلاع حضرت رسانید. پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: «آن شتر مأمور است. آیا عمرو بن جموح هنگام خروج از مدینه مطلبی نگفت؟»

هند پاسخ داد: «هنگام رفتن به جبهه، رو به قبله ایستاد و گفت: پروردگارا! مرا به خانواده ام بازمگردان و شهادت را روزی من قرار ده».

پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: به همین جهت، شتر از حرکت به سوی مدینه امتناع می ورزد». آنگاه حضرتصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم خطاب به اصحاب فرمود: «ای انصار! در میان شما نیکانی هستند که اگر خدای را سوگند دهند، خداوند اجابت می فرماید و عمروبن جموح از آنان است». و افزود: «ای هند! از زمانی که برادرت شهید شده است، فرشتگان بر او سایه افکنده اند و منتظرند که در چه مکانی به خاک سپرده می شود».

رسول اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم پس از خاکسپاری شهیدان به هند فرمود: «شوهرت عمروبن جموح و پسرت خلّاد و برادرت عبدالله، دوستان یکدیگر در بهشتند».

هند عرض کرد: «ای رسول خدا! دعا کن و از خدا بخواه که مرا نیز با آنان همنشین قرار دهد».(۱)

____________________________________-

ترجمه المغازی ، ج۱، ص۲۶۵.

نقش زنان در دوران امام علیعليه‌السلام

اشاره

در دوران زندگی علیعليه‌السلام نقش زنان مؤمن در حفظ اسلام چشمگیر بود. آن ها دفاع از پیشوای مسلمانان را یک وظیفه دینی می دانستند و زمانی که دشمنان علیعليه‌السلام قرار گذاشتند تا وی را در نماز غافلگیرکرده، به قتل برسانند، اسماء بنت عمیس بی درنگ این توطئه را به واسطه کنیز خود به امیر مؤمنان گزارش کرد.(۱)

ام سلمه - همسر محترم پیامبر اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم - بارها از امام علیعليه‌السلام دفاع و تلاش کرد از رفتن عایشه و طلحه و زبیر برای آشوب جلوگیری نماید، هرچند آن ها به کار خود ادامه دادند(۲) . مادر عبد الله بن عباس نیز یکی از همان زنان با تقواست که با فرستادن مردی از قبیله جهینه به نزد امیرمؤمنان علیعليه‌السلام خبر خروج طلحه و زبیر را به سوی بصره گزارش کرد.(۳)

در جنگ صفین گروهی از زنان مجاهد و فداکار با خطابه های آتشین خود در جمع رزمندگان، آنان را به جنگ تشویق می کردند، آن گونه که معاویه از این حرکت سخت به خشم آمد؛ زیرا این امر موجب تقویت روحیه یاران علیعليه‌السلام و تضعیف نیروهای دشمن شده بود. به نوشته آگاهان تاریخ، برخی زنان هوادار علیعليه‌السلام از درون لشکر معاویه گزارش تهیه کرده، به هر وسیله ممکن آن را به آگاهی علیعليه‌السلام

________________________________________

۱- بیت الاحزان ، ص ۱۳۲؛ المسترشد ، ص ۴۵۱؛ احتجاج طبرسی ، ج ۱، ص ۱۱۷.

۲- الجمل ، ص۱۲۴.

۳- الفصول المهمه ، ص۵۱.