شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

تكبیرة الاحرام

اللّه اكبر

زائران خانه خدا، اوّلین كلام واجبشان گفتن لبیك است كه با گفتن آن وارد اعمال حج مى شوند و یك سرى چیزها بر آنها حرام مى شود.

نماز نیز با گفتن اللّه اكبر شروع مى شود و امورى را بر نمازگزار حرام مى كند، مانند خوردن، آشامیدن و حرف زدن، لذا به تكبیر اوّل نماز تكبیرة الاحرام مى گویند.

زائران مكّه در مسیر راه به هر فراز و نشیب كه مى رسند لبیك را تكرار مى كنند و این تكرار مستحب است. نمازگزار نیز در هر خم و راست شدن و قیام و قعود مستحب است اللّه اكبر را تكرار كند.

«اللّه اكبر» اوّلین كلمه واجب به هنگام صبح است.

اوّلین كلمه اى است كه نوزاد مسلمان در آغاز تولد به عنوان اذان و اقامه مى شنود و آخرین كلمه اى است كه بر مرده خوانده مى شود (در نماز میت) و سپس وارد قبر مى شود.

یگانه ذكرى است كه در نماز هم واجب است و هم ركن نماز است.

اولین جمله در سرود مسلمانان یعنى اذان است.

«اللّه اكبر»، بیشترین ذكرى است كه هم در مقدّمات نماز، هم در خود نماز و هم در تعقیبات آن گفته مى شود، بطورى كه یك مسلمان در طول یك روز فقط در نمازهاى پنجگانه واجب (نه نمازهاى مستحب) حدود ۳۶۰ مرتبه آنرا تكرار مى كند. بدین صورت كه:

۱- براى هر ۵ نماز اذان وارد شده و در هر اذانى ۶ مرتبه «اللّه اكبر» گفته مى شود (مجموعاً ۳۰ مرتبه)

۲- براى هر ۵ نماز اقامه وارد شده كه در هر اقامه اى ۴ مرتبه اللّه اكبر گفته مى شود (مجموعاً ۲۰ مرتبه)

۳- قبل از تكبیرة الاحرام، در هر ۵ نماز، ۶ تكبیر مستحب است و تكبیر هفتم همان تكبیرة الاحرام واجب است، (مجموعاً ۳۰ مرتبه)

۴- تكبیرة الاحرامِ آغاز نمازها كه در مجموع ۵ تكبیر مى شود.

۵ - قبل از هر ركوع در ۱۷ ركعت یك تكبیر وارد شده است. (مجموعاً ۱۷ مرتبه)

۶- در هر هفده ركعت نماز دو سجده داریم كه براى هر سجده دو تكبیر مستحب است، یكى قبل و یكى بعد از آن. (مجموعاً ۶۸ مرتبه)

۷- هر نماز یك قنوت دارد كه قبل از هر قنوت یك تكبیر وارد شده است (مجموعاً ۵ مرتبه).

۸ - در پایان هریك از نمازهاى ۵گانه ۳ تكبیر وارد شده است. (مجموعاً ۱۵ مرتبه)

۹- بعد از هر نماز ۳۴ مرتبه تكبیر به عنوان تسبیحات حضرت زهرا مى گوییم. (مجموعاً ۱۷۰ مرتبه)

اما حیف كه در طول عمر یك اللّه اكبر با توجه نگفتیم، كه اگر انسانى با ایمان و توجه كامل هر روز بیش از ۳۶۰ مرتبه بگوید: خدا بزرگتر است، دیگر از هیچ قدرت وابرقدرت و توطئه اى هراس ندارد.

تكبیر در نمازهاى دیگر

در نمازهاى عید فطر و قربان، نه فقط در نماز كه قبل و بعد نماز، شعارها همه تكبیر است.

در نماز آیات پنج ركوع داریم وبراى هر ركوع تكبیرى وارد شده است.

در نماز میت نیز اصولاً ۵ تكبیر ركن نماز است.

در نماز چگونه تكبیر بگوییم؟

اسلام براى هر كار آدابى را بیان كرده است. در گفتن اللّه اكبر نیز آدابى باید مراعات شود، از جمله:

۱- هنگام گفتن تكبیر در نماز، دو دست را تا مقابل گوش ها بالا بیاوریم، بطورى كه وقتى دستها مقابل گوش رسید تكبیر تمام شده باشد.

امام رضاعليه‌السلام فرمود: حركت دستها در موقع تكبیر در توجه و ابتهال به خدا و حضور قلب مؤ ثر است.(۱۵۱)

۲- انگشتان دست موقع تكبیر بهم چسبیده باشد و بالا رود.

۳- كف دستها رو به قبله باشد.

روایات بلندكردن دست هنگام تكبیر را زینت نماز معرّفى كرده اند.(۱۵۲)

معناى تكبیر

اللّه اكبر، یعنى خدا برتر از همه موجوداتِ حسّى، ذهنى، مُلكى و ملكوتى است.

اللّه اكبر، یعنى خدا برتر از آنست كه كسى بتواند او را توصیف كند.

امام صادقعليه‌السلام مى فرماید: چون تكبیر مى گویى باید همه چیز نزد تو كوچك شود جز او.(۱۵۳) اینكه انسان با زبان تكبیر بگوید اما دل به دیگرى بسته باشد دروغگو و حیله گر است و بخاطر همین امر خداوند شیرینى ذكر خدا را از او مى گیرد.

تكبیر در فرهنگ اسلامى

نه فقط در نماز، بلكه در بسیارى از موارد و مواضع، گفتن اللّه اكبر وارد شده است و لذا مسلمانان در صدر اسلام، هم در تلخى ها و هم در شادى ها تكبیر مى گفته اند كه ما به گوشه اى از آن اشاره مى كنیم:

۱- در جنگ خندق، مسلمین هنگام كندن خندق به سنگ محكمى برخورد كردند كه كلنگ شكست اما سنگ نشكست. پیامبر آمد و با ضربه اى سنگ را شكست. مسلمانان یك صدا تكبیر گفتند و در همانجا پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: من سقوط كاخهاى روم و ایران را در برق و جرقه سنگ ها دیدم.(۱۵۴)

۲- علىعليه‌السلام در جنگ صفین، هر كس را كه مى كشت با صداى بلند تكبیر مى گفت و مسلمین با شمردن تكبیرها فهمیدند كه حضرت چه تعداد را به هلاكت رسانده است.(۱۵۵)

۳- شبى كه فاطمه زهراعليها‌السلام را به خانه على ابن ابیطالبعليه‌السلام مى بردند هفتاد هزار فرشته، تكبیرگویان به زمین نازل شدند.(۱۵۶)

۴- پیامبر گرامى ما بر جنازه فاطمه بنت اسد، ۴۰ تكبیر(۱۵۷) و بر جنازه عموى خود حضرت حمزه، ۷۰ تكبیر خواندند.(۱۵۸)

۵ - مستحب است در مراسم حج هر سنگ ریزه اى كه به جایگاه شیطان پرتاب مى شود یك تكبیر گفته شود.(۱۵۹)

۶- در تسبیحات حضرت زهرا كه ثوابش معادل هزار ركعت نماز مستحبى است، ۳۴ مرتبه تكبیر آمده است.(۱۶۰)

۷- هنگامى كه پیامبراكرم متولد شد اولین كلمه اى كه بر زبان آورد كلمه مباركه اللّه اكبر بود.(۱۶۱)

۸ - روزى كه مكّه بدست مسلمانان فتح شد، پیامبر وارد مسجدالحرام شد و به حجرالاسود اشاره كرد و تكبیر گفت و مسلمانان با صداى بلند چنان تكبیر گفتند كه لرزه بر اندام مشركین افتاد.(۱۶۲)

۹- در روایات مى خوانیم: هرگاه چیزى موجب تعجب شما شد تكبیر بگویید.(۱۶۳)

۱۰- در جنگ اُحُد، قهرمانى از كفار مبارز مى طلبید. حضرت علىعليه‌السلام جلو رفت و چنان ضربه اى بر او وارد كرد كه پیامبر و مسلمانان با صداى بلند تكبیر گفتند.(۱۶۴)

۱۱- پیامبراكرم به حضرت على مى فرمود: هرگاه به هلال ماه یا آینه نظر كردى و یا مشكلى به تو رو آورد ۳ مرتبه تكبیر بگو.(۱۶۵)

۱۲- زید فرزند امام سجادعليه‌السلام كه علیه حكومت بنى امیه قیام كرد، شعارش اللّه اكبر بود.(۱۶۶)

۱۳- در جنگ بدر، پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله در انتظار هلاكتِ یكى از سران دشمن به نام نوفل بود، همین كه خبر دادند حضرت على او را از میان برداشت پیامبر تكبیر گفت.(۱۶۷)

۱۴- هنگامى كه حضرت على به خواستگارى حضرت زهرا آمد، پیامبر فرمود: صبركن تا موضوع را با دخترم فاطمه در میان بگذارم. اما حضرت زهرا سكوت كرد و چیزى نگفت. پیامبر فرمود: «اللّه اكبر سكوتها اقرارها».(۱۶۸)

۱۵- در جنگ با خوارج، وقتى فرمانده آنها به هلاكت رسید، حضرت على تكبیر گفت و سجده كرد و همه مردم تكبیر گفتند.(۱۶۹)

۱۶- گروهى از یهود مسلمان شدند و به پیامبر گفتند: پیامبران قبلى جانشین داشته اند وصىّ شما كیست؟

در اینجا آیه ولایت نازل شد كه رهبر شما خدا و رسول او و مؤمنانى هستند كه در حال ركوع زكات مى دهند.(۱۷۰) پیامبر فرمودند: به مسجد برویم. وقتى وارد شدند فقیرى را دیدند كه خوشحال است و حضرت على در حال ركوع انگشتر خود را به او داده است. در این هنگام پیامبر تكبیر گفتند.(۱۷۱)

۱۷- گفتن تكبیر به هنگام ورود به حرم امامان معصوم سفارش شده است. چنانكه قبل از خواندن زیارت جامعه، ۱۰۰ تكبیر در سه مرحله مى خوانیم كه به قول مرحوم مجلسى شاید دلیل این همه تكبیر آن باشد كه جملاتِ زیارت جامعه شما را دچار غلوّ در مورد امامان نكند.(۱۷۲)

۱۸- حضرت علىعليه‌السلام در قضاوت هاى خود وقتى مجرم را شناسایى مى كرد تكبیر مى گفت.(۱۷۳)

۱۹- میثم تمار كه به جرم طرفدارى از حضرت علىعليه‌السلام بدستور ابن زیاد به دار آویخته شد و با نیزه به او حمله كردند، در لحظه شهادت تكبیر مى گفت و از دهانش خون مى آمد.(۱۷۴)

۲۰- در شب معراج، پیامبر از هر آسمانى كه مى گذشت تكبیر مى گفت.(۱۷۵)

۲۱- جبرئیل نزد پیامبر بود كه حضرت على وارد شد جبرئیل گفت: اى محمّد! به خدائى كه ترا به پیامبرى مبعوث كرد، اهل آسمان ها از اهل زمین این على را بهتر و بیشتر مى شناسند، هرگاه او در جنگ ها تكبیر مى گوید ما فرشتگان نیز با او همصدا مى شویم.(۱۷۶)

۲۲- در جنگ خیبر وقتى مسلمانان وارد قلعه شدند، چنان تكبیر مى گفتند كه یهودیان پا به فرار گذاشتند.(۱۷۷)