شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

این کتاب توسط مؤسسه فرهنگی - اسلامی شبکة الامامین الحسنینعليهما‌السلام بصورت الکترونیکی برای مخاطبین گرامی منتشر شده است.

لازم به ذکر است تصحیح اشتباهات تایپی احتمالی، روی این کتاب انجام نگردیده است.

ماه مبارك رمضان، مكتب عالى تربيت و اخلاق

مؤلف : آيت الله لطف الله صافى گلپايگانى

مقدمه

«الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَالَمِین وَالصَّلوةُ عَلی سَیدِنَا وَنَبِینَا ابِی القاسِمِ مُحَمَّدٍ وَعَلَی آلِهِ الطَّاهِرِین»

( یآ ایهَا الَّذِینَ آمَنُوْا کُتِبَ عَلَیکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ أَیاماً مَعْدُودَات فَمَن کَانَ مِنْکُم مَّرِیضاً أَوْ عَلَی سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ ایام اخَرَ وَعَلَی الذینَ یطِیقُونَهُ فِدْیةٌ طَعام مِسکِین فَمن تَطَوَّعَ خَیراً فَهُوَ خَیرٌ لَهُ وَان تَصُومُوا خَیرٌ لَکُمْ انْ کُنْتُم تَعْلَمُونَ ) (بقره: ۱۸۳- ۱۸۴)

ای کسانی که ایمان آورده اید، روزه بر شما مقرّر شده است؛ همان گونه که بر کسانی که پیش از شما (بودند) مقرّر شده بود، باشد که پرهیزکاری کنید. روزه در روزهای معدودی بر شما مقرّر شده است. ولی هر کس از شما بیمار یا در سفر باشد، (به همان شماره تعدادی از روزهای دیگر را روزه بدارد)، و بر کسانی که روزه طاقت فرساست، کفّاره ای است که خوراک دادن به بینوایی است. و هر کس به میل خود، بیشتر نیکی کند، پس آن برای او بهتر است، و اگر بدانید، روزه گرفتن برای شما بهتر است.( شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًی لِّلنَّاسِ وَبَینَاتٍ مِّنَ الْهُدَی وَالْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهْرَ فَلْیصُمْهُ وَمَن کَانَ مَرِیضًا أَوْ عَلَی سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَیامٍ أُخَرَ یرِیدُ اللّهُ بِکُمُ الْیسْرَ وَلَا یرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَلِتُکْمِلُواْ الْعِدَّةَ وَلِتُکَبِّرُواْ اللّهَ عَلَی مَا هَدَاکُمْ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ ) (بقره: ۱۸۵)

ماه رمضان همان ماه است که در آن، قرآن فرو فرستاده شده است، کتابی که مردم را راهبر، و متضمّن دلایل آشکار هدایت، و میزان تشخیص حقّ از باطل است. پس هر کس از شما این ماه را درک کند باید آن را روزه بدارد، و کسی که بیمار یا در سفر است (باید به شماره آن،) تعدادی از روزهای دیگر (را روزه بدارد). خدا برای شما آسانی می خواهد و برای شما دشواری نمی خواهد؛ تا شماره (مقرّر) را تکمیل کنید و خدا را به پاس آنکه رهنمونتان کرده است به بزرگی بستایید، و باشد که شکرگزاری کنید.

«الَّلهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمِّدٍ وَآلِهِ، وَالهِمنا مَعرِفَةَ فَضلِه وَاجلالَ حُرْمَتِه والتَّحفظَ مِمّا حَظَرتَ فِیه وَاعِنّا عَلی صِیامِهِ بِکَفِّ الجَوارِحِ عَن مَعَاصِیکَ وَاستِعْمالِها فِیه بِما یرضِیکَ حَتَّی لا نُصغی بِاسماعِنا الی لَغو وَلا نُسرِع بِابصارِنا الی لَهو وَحَتّی لانَبسط ایدِینا الَی مَحظُور. وَلا نَخطُوَ بِاقدامِنا الی مَحجُور وَحَتّی لا تَعِی بُطُونَنَا الّا ما احلَلتَ، وَلا تَنطِق السِنَتَنا الّا بِما مَثَلتَ، وَلا نَتکلف الّا ما یدنِی مِن ثَوابِکَ وَلا نتعاطی الّا الذی یقی مِن عِقابِکَ ثُمَّ خَلِّص ذلک کُلَّه مِن رِئاءِ المُرائِین، وَسُمعَةِ المُسمِعِین، لا نَشرَکُ فِیه احداً دُونَکَ وَلا نَبتَغِی فِیهِ مراداً سِواکَ »(۱)

خدایا بر محمّد و آل او درود فرست؛ و شناختن فضیلت این ماه و بزرگ داشتن حرمت آن و خودداری از آن چه در آن حرام کرده ای را به ما الهام فرما و ما را بر روزه آن به وسیله نگاه داشتن اعضا از معاصی و به کار بردن آن ها به چیزی که تو را راضی می سازد؛ یاری کن تا آن که با گوش هایمان (صدا و سخن لَغْوی را نشنویم؛ و با دیدگانمان به سوی اعمال سهوی شتاب نکنیم و دست های خود را به سوی حرام دراز نکنیم. و با قدم هایمان به سوی کاری که ممنوع شده، نرویم و شکم هایمان را غیر از آن چه تو حلال کرده ای نگاه ندارد و زبان های ما را جز به آن چه تو حدیث کرده ای، گویا نشود و رنجی متحمّل نشویم؛ مگر در آن چه ما را به ثواب نزدیک می کند و جز آن چه از عقاب تو نگاه می دارد، فرانگیریم.

سپس تمام این اعمال را از ریاکاری ریاکاران، و سمعه سمعه کنندگان، خالص ساز که احدی را در آن شریک تو قرار ندهیم و غیر از تو به آن مرادی طلب ننماییم.

«اللّهُمَّ قَد حضَرَ شَهرُ رَمَضان وَقَدِ افتَرَضتَ علَینا صِیامَه، وَانزَلتَ فِیهِ القُرآن هُدَی لِلنّاسِ وَبَینَاتٍ مِنَ الْهُدَی وَالْفُرْقَانِ اللّهُمَّ اعِنّا عَلی صِیامِهِ اللّهُمَّ تَقَبَّلْهُ مِنّا وَسَلَّمْنا فِیه، وَتَسُلَّمهُ مِنّا فِی یسر مِنکَ وَعافِیةٍ انَّکَ عَلَی کُلِّ شَی ءٍ قَدِیرٌ یا ارْحَمَ الرّاحِمِین »(۲)

خدایا! همانا که ماه رمضان آمد و به درستی که روزه اش را بر ما فرض کردی و در آن قرآن را - که راهنمایی از برای مردم و حجّت هایی روشن از هدایت و فرقان بین حقّ و باطل است - نازل کردی. بارالها! ما را بر روزه آن یاری کن؛ خدایا! آن را از ما بپذیر و ما را در آن ماه سالم بدار و آن را در آسان گیری خودت و عافیت دریافت بدار و تحویل بگیر. به درستی که بر هر کاری توانایی. ای رحم کننده ترین رحم کنندگان!

فضیلت و شرافت ماه مبارک

رمضان قالَ رَسُولُ اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم لِجَابِرِبنِ عَبدِاللهِ:

«یا جَابِرُ هذَا شَهرُ رَمَضان مَن صامَ نَهارَهُ، وَقامَ وَرداً مِن لَیلِه وَعَفَّ بَطنَهُ وَفَرْجَهُ وَکَفَّ لِسانَهُ خَرَجَ مِن ذُنُوبِه کَخُرُوجِه مِنَ الشَهر ». فَقالَ جابِرُ: یا رَسُولَ الله ما احسن هَذا الحَدِیث فقال رسُولُ اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم یا جابرُ وما اشَدَّ هَذِه الشُرُوط(۳) وقالَصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

«شهْرُ رَمَضَانَ شَهرٌ فَرِضَ اللهُ عَلَیکُمْ صَیامَهُ فَمَن صامُهُ ایماناً وَاحتساباً خَرَجَ مِن ذُنُوبِهِ کَیوم وَلَدتهُ امَّه »(۴)

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به جابر فرمود: ای جابر! این ماه رمضان است. هر کس آن را روزه بدارد و پاره ای از شبش را به عبادت بایستد و شکم و عورت خود را از حرام باز دارد و زبان خود را نگاه بدارد، از گناهان خود- مثل بیرون رفتن او از ماه- بیرون می رود.

جابر عرض کرد: یا رسول الله! این حدیث چه نیکو است. پیغمبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: و چقدر این شروط سخت است.

روایت دیگر:

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: ماه رمضان، ماهی است که خدا روزه آن را بر شما واجب کرده. پس هر کس از روی ایمان و برای طلب اجر و ثواب، این ماه را روزه بگیرد، از گناهان بیرون می رود. مانند: روزی که مادر، او را زایید.

فصل اوّل: فضیلت ماه مبارک رمضان

در خطبه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله شیخ صدوق علیه الرّحمه به سند خود از حضرت امام رضاعليه‌السلام از پدران بزرگوارش از حضرت امیرالمؤمنینعليه‌السلام روایت کرده است که فرمود: پیغمبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم روزی برای ما خطبه خواند و فرمود:

ای مردم! به درستی که ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش به شما رو کرده است. ماهی که نزد خدا بهترین ماه ها، روزهایش بهترین روزها، شب هایش بهترین شب ها و ساعاتش بهترین ساعات است.

ماهی که در آن به ضیافت خدا خوانده و از اهل کرامت خدا قرار داده شده اید. نفس های شما در آن ثواب تسبیح دارد و خواب شما در آن عبادت و عمل شما در آن مقبول و دعای شما در آن مستجاب است؛ پس با نیت های راست و دل های پاک، از خدا درخواست کنید که شما را برای روزه و تلاوت قرآن توفیق دهد.

به درستی که شقی و بد عاقبت، کسی است که از آمرزش خدا در این ماه بزرگ محروم شود و به گرسنگی و تشنگی خود در این ماه، گرسنگی و تشنگی روز قیامت را یاد کنید. و بر فقیران و مسکینان خود تصدّق کنید، سالمندان را احترام نمایید، بر صغار و خُردسالان رحم کنید؛ و صله ارحام نمایید و زبان های خود را از آن چه نباید گفت و چشم های خود را از آن چه نباید به آن نگاه کرد، نگاه دارید؛ و گوش های خود را از آن چه نباید شنید حفظ کنید، و با یتیمان مردم مهربانی کنید، تا با یتیمان شما مهربانی شود، و از گناهان خود به سوی خدا توبه و بازگشت نمایید و دست های خود را در اوقات نماز به دعا بلند کنید که آن هنگام بهترین ساعت ها است.

خدا به رحمت به سوی بندگانش نظر می فرماید و هرگاه ایشان با او مناجات نمایند، جواب می فرماید و هرگاه او را ندا کنند، لبیک می گوید و هرگاه او را بخوانند، مستجاب می کند.

ای مردم! به درستی که جان های شما در گرو عمل های شما است؛ پس با استغفار، از گرو بیرون آورید، و پشت های شما از گناهانتان سنگین است. پس به طول دادن سجود، آن را سبک سازید. و بدانید که خدا به عزّت خود سوگند یاد کرده است که نمازگزاران و سجده کنندگان را عذاب نکند و آن ها را به آتش جهنّم در روز قیامت نترساند.

ای مردم! هر کس از شما مؤمن روزه داری را در این ماه افطار دهد، برای او نزد خدا ثواب یک بنده آزاد کردن و آمرزش گناهان گذشته خواهد بود. پس گفته شد: یا رسول الله! همه ما قدرت بر آن نداریم؛ فرمود: با افطار دادن به روزه دار- اگر چه به نصف دانه خرما باشد- از آتش بپرهیزید. اگر چه به شربتی آب باشد.

ای مردم! هر کس از شما خلق خود را در این ماه نیکو سازد، گذشتن از صراط در روزی که قدم ها بر آن بلغزد، برای او است.

ایها النّاس! کسی که در این ماه خدمت غلام و کنیز خود را سبک گرداند، خدا در قیامت حساب او را آسان سازد. و هر کس در این ماه شرّ خود را باز دارد، خدا خشم خود را از او در روز قیامت باز دارد. و کسی که یتیمی را در این ماه گرامی بدارد، خدا او را در روز قیامت گرامی دارد.

و کسی که در این ماه با خویشاوند خود صله نماید، خدا او را در قیامت به رحمت خود وصل کند. و کسی که در این ماه قطع رحم کند، خدا در روز قیامت رحمت خود را از او قطع فرماید. و هر کس در این ماه نماز مستحبّی به جای آورد، برای او برائت از آتش نوشته می شود. و کسی که نماز واجب به جای آورد، مثل کسی است که در ماه های دیگر هفتاد نماز واجب به جا آورد.

و کسی که در این ماه بسیار بر من صلوات بفرستد، خدا در روزی که میزان ها سبک باشد، میزان او را سنگین سازد. و هر کس در این ماه تلاوت آیه ای از قرآن کند، ثواب ختم قرآن در ماه های دیگر را دارد.

ایها النّاس! درهای بهشت در این ماه گشوده است؛ از خدا بخواهید که (این درها را) به روی شما نبندد و درهای آتش، بسته است؛ از پروردگار خود بخواهید که آن ها را به روی شما باز نگرداند. و شیاطین دربند هستند؛ از خدا درخواست کنید که آن ها را بر شما مسلّط نسازد.

امیرالمؤمنینعليه‌السلام فرمود: پس من برخاستم وعرض کردم: یا رسول الله! بهترین اعمال در این ماه چیست؟ فرمود: یا اباالحسن! فاضل ترین اعمال در این ماه پارسایی است از آن چه خدا حرام کرده است.

سپس رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم گریست. عرض کردم: یا رسول الله! چه چیز شما را به گریه درآورد؟ فرمود: گریه می کنم برای آن چه در این ماه به تو می رسد. گویا تو را می بینم که برای پروردگارت نماز می گزاری. و برخاسته است شقی ترینِ اوّلین و آخرین جفت پی کننده ناقه ثمود و بر فرقت ضربتی زده است که با آن ریش تو خضاب شده است.

پس، من عرض کردم: این در سلامت دین من است. فرمود: در سلامت دین تو است! سپس فرمود: یا علی! هر کس تو را بکشد، مرا کشته و هر کس تو را دشمن بدارد، مرا دشمن داشته؛ برای این که تو از من، مثل جان منی و طینت تو از طینت من است و تو وصی من و خلیفه من بر امّتم هستی!