فصل دوم : مسؤوليت پذيرى در خانواده
همچنان که در جامعه اى بزرگ مسؤوليتها کارساز است و انجام درست آن جامعه را سامان مى بخشد. در خانواده هم احساس مسؤوليت و انجام درست و به موقع آن خانواده را که جامعه اى کوچک و مقدس به شمار مى رود. به سوى فلاح و رستگارى رهنمون مى گردد. براى رسيدن به اين مهم در آغاز بايد جايگاه افراد مشخص شود؛ چون مسؤوليت زمانى معنا مى يابد که وظيفه و جايگاه فرد مسؤول مشخص شده باشد. همان طور که هيچ فردى بدون وظيفه نيست، هيچ يکى از افراد هم همى وظايف را ندارند. دوم اين که بايد مسؤوليتها تقسيم شود.
در خانواده بايد در گام اول جايگاه مرد و زن مشخص شود. هنگامى که مسؤوليتها بنابر جايگاه فرد معنا پيدا مى کند. در گام بندى به تقسيم مسؤوليتها پرداخته مى شود.
قرآن کريم همان طور که براى مرد مسؤوليتهايى را بيان مى کند براى بانوان هم به وظايفى اشاره مى کند. بايد توجه داشته باشيم که تقسيم مسؤوليتها به معناى تعيين ارزشمندى و کرامت افراد نيست، بلکه بر اساس توانمنديهاست که هر مسؤوليتى مشخص مى گردد.
مهمترين نکته در مسألى مسؤوليت و مسؤوليت پذيرى امانتدارى است. اين نکته را در سورى يوسف هنگامى که آن حضرت مى خواهد خزانه دارى حکومت مصر را قبول کند، مى يابيم:«إِنّى حَفيشُ عليمُ»
نمونه ديگرى که قرآن کريم به آن اشاره مى کند، هنگامى است که دختر حضرت شعيبعليه‌السلام
به پدر پيشنهاد مى کند که حضرت موسىعليه‌السلام
را براى کار اجير کند؛
«يا أبَتِ استَاجِرهُ إِنَّ خَيرَ مَنِ استَأجَرتَ القَوِيُّ الآمينٌ»
اى پدر، او را استخدام کن؛ چرا که بهترين کسى است که استخدام مى کني: هم نيرومند [و هم] در خور اعتماد است.
در اين بيان نيز به خوبى مى بينيم توانمندى و قدرت يکى ديگر از نکته هاى شايان توجه در پذيرش مسؤوليت است.
احساس مسؤوليت به يک معنا عبارت است از به انجام رساندن تمامى وظايف که افراد مسؤول به آن نياز دارند، لذا مسؤوليت امرى فراگير است و براى تعيين يک مسؤول ويژگيهاى گوناگونى را مى بايست در نظر داشت.
در نظام خانواده نه زن بودن ملاک کرامت و برترى است و نه مرد بودن دليلى براى ارزشمندى بيشتر، از نظر قرآن کريم ملاک برترى و کرامت انسانى فقط تقواست. از ميان زن و مرد هر کدام که با تقواتر باشند نزد خداوند محبوبترند و از درجى کرامت بيشترى برخوردار. قرآن کريم مى فرمايد:
«يا اَيُّها النّاسُ إِنّا خَلَقناکُم مِن ذَکَرٍ اَو اُنثى وَ جَعَلناکُم شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفوا إِن اَکرمَکُم عِندَ اللهِ أتقاکُم»
مردم، ما شما را از مرد و زنى آفريديم، و شما را ملت ملت و قبيله قبيله گردانيديم تا يکديگر را بشناسيد. در حقيقت ارجمندترين شما نزد خدا پرهيزگارترين شماست».
از ديدگاه قرآن کريم ارزش اعمال انسان به جنسيت وى مربوط نمى شود. اگر کسى عمل خوبى انجام دهد،نتيجه عملش رامى بيند و تفاوتى نمى کند که زن باشد يا مرد. در پيشگاه الهى همه يکسانند و به يک ميزان از کرامت انسانى بهره مند و کرامت بيشتر زمانى به دست مى آيد که فرد در راه تقوا گام بيشترى بردارد و تلاش بيشترى کند.
پروردگار متعال مى فرمايد:
«أنّى لا اُضيعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنکُم مِن ذَکَرٍ اَو اُنثي»
من عمل هيچ صاحب عملى از شما را، از مرد يا زن، تباه نمى کنم.
مبرهن است که جامعه چه کوچک و چه بزرگ احتياج به يک مدير و مسؤول دارد و اداره آن جامعه با دو مدير و دو مسؤول امکان پذير نيست؛ چه در آن صورت کارها و امور به سامان نمى رسد. هميشه در يک جامعه صرف نظر از کوچکى و بزرگى يک نفر در رأس مى ايستد و مسؤوليت انجام امور را بر عهده مى گيرد. با دقت در امور رايج بشرى و بالاتر از آن حتى امور الهى، به دست مى آيد که کلام آخر را هميشه يک نفر مى زند و بقيه افراد، کار مشاوره و رايزنى را انجام مى دهند. همچنين است در نظام خانواده. اين که قرآن کريم براى خانواده مسؤول تعيين مى نمايد؛ نشانى ارزش بخشيدن به کانون خانواده است و گوياى اين نکته که خانواده در نگاه اين کتاب آسمانى حائز اهميت است لذا براى واگذارى مسؤوليت بايد فرد اصلح انتخاب گردد. در اين ميان بايد توجه داشت بحث بر سر اصلح بودن در ميان زن و مرد است نه پرهيزگارتر بودن؛ به ديگر سخن بايد ديد کدام يک براى پذيرش مسؤوليت خانواده صلاحيت بيشترى دارد و کدام از توانمندى بيشترى براى اين امر برخوردار است. البته نبايد فراموش کرد که تنها مرجع تعيين صلاحيت پروردگار حکيم است.
نکته شايان توجه اين که پذيرش مسؤوليت نبايد ايجاد نگرانى کند، بلکه مسؤوليت امرى مقدس است که اگر فرد مفهوم آن را به خوبى دريابد و از آن پاسدارى کند، اجر و پاداش بى حساب را از آن خود ساخته است. همى افراد در پيشگاه خداوند مسؤولند و بايد به وظايف خود عمل کنند و هر چه اين مسؤوليت بزرگتر و سنگين تر باشد، اجر و پاداش بيشترى به آن تعلق مى گيرد. در حديثى نبوى آمده است:
«يا مَعاشِرَ قُرَاء القُرآنِ اِتَّقُوال اللهَ عَزَّوَجَلَّ فيما حَمَلکُم مِن کِتابِهِ فَإِنّى مَسؤولٌ وَ إِنَّکُم مَسؤُولُونَ إِنِى مَسؤُولُ عَن تَبليغِ الرِّسالَهِ وَ اَمَّا أنتُم فَتُسألُونَ عَمّا حَمَلکُم مِن کِتابِ اللهِ وَ سُنَّتي»
اى قاريان قرآن، در آنچه از کتاب پروردگار متعال فراگرفته ايد تقواى الهى را پيشه سازيد که من و شما مسؤوليت من مسؤول تبليغ رسالت خويشم و شمايان از آنچه از کتاب خداوند و آيين و سنتم فرا گرفته ايد پرسيد، خواهيد شد.
در باين حضرت رسولصلى‌الله‌عليه‌وآله
آشکارا مشخص است که مسؤوليت امرى کاملاً طرفينى است؛ يعنى در يک جامعه علاوه بر رهبران مردم آن جامعه هم مسؤولند و همه در قبال مسؤوليتى که دارند پرسيده خواهند شد.
شايان ذکر است که مسؤول در حوزه مسؤوليتش بايد اختيارات کافى داشته باشد تا بتواند به وظايفى که بر عهده دارد به خوبى عمل کند هيچ کس حق دخالت در حوزى مسؤوليت ديگرى را ندارد و در عين حال بايد به مشاوره، همکارى و هميارى ديگران توجه گردد در ادامه ويژگيهاى مسؤول خانواده بررسى مى شود.
0%
نویسنده: دكتر سيد محسن مير باقرى
