شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

فلسفه حجاب

پرسش شماره ٣٨) از منظر قرآن كريم، حجاب چه ضرورتى يا بى حجابى و برهنگى، چه اشكالاتى دارد؟

عفت و پاكدامنى با آفرينش و فطرت زن آميخته است؛ به گونه اى كه هم خود زنان خواهان عفت و پاكدامنى هستند و هم ديگران زن را با اين ويژگى مى خواهند. اسلام نيز با در نظر گرفتن آفرينش زن و صلاح و خير جامعه، حجاب را لازم شمرده است تا عفت برونى زن با عفت درونى او هماهنگ و بنيان خانواده مستحكم گردد و زن همچون كالاى ناچيز در معرض همگان قرار نگيرد.

قرآن كريم موضوع حجاب را در چند آيه يادآورى و در بعضى از آنها به حكمت و فلسفه آن اشاره كرده است:

١. پاكى دل هاى مردان و زنان و آلوده نشدن آنها: در قرآن كريم افزون بر بهداشت جسمى، بهداشت روحى و روانى هم وجود دارد كه اگر آن مسائل مراعات نشود، روح مسموم مى شود و آثار خطرناكى در پى دارد كه از مسموميت جسمى به مراتب خطرتاك تر است.

قرآن كريم در آيه ٥٣ سوره احزاب درباره روبه رو شدن و صحبت كردن با زنان پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مى فرمايد:( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلَّا أَن يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلَىٰ طَعَامٍ غَيْرَ نَاظِرِينَ إِنَاهُ وَلَـٰكِنْ إِذَا دُعِيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانتَشِرُوا وَلَا مُسْتَأْنِسِينَ لِحَدِيثٍ إِنَّ ذَٰلِكُمْ كَانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ فَيَسْتَحْيِي مِنكُمْ وَاللَّـهُ لَا يَسْتَحْيِي مِنَ الْحَقِّ وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِن وَرَاءِ حِجَابٍ ذَٰلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ وَمَا كَانَ لَكُمْ أَن تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّـهِ وَلَا أَن تَنكِحُوا أَزْوَاجَهُ مِن بَعْدِهِ أَبَدًا إِنَّ ذَٰلِكُمْ كَانَ عِندَ اللَّـهِ عَظِيمًا ) هنگامى كه چيزى (از وسايل زندگى را به عنوان عاريت) از آنان (همسران پيامبر) مى خواهيد، از پشت پرده بخواهيد. اين كار براى پاكى هاى دل هاى شما و آنها بهتر است.

٢. در امان ماندن از آزار ديگران: خداوند در آيه ٥٩ سوره احزاب مى فرمايد( يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُل لِّأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِن جَلَابِيبِهِنَّ ذَٰلِكَ أَدْنَىٰ أَن يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّـهُ غَفُورًا رَّحِيمًا ) ؛ اى پيامبر! به همسران و دخترانت و زنان مومنان بگو كه چادرهاى خود را بر خويش فرو افكنند (طورى كه زير گلو و سينه هاى شان پيدا نباشد)، اين كار براى اينكه (به عفت و تقوا) شناخته شود و مورد اذيت (اهل فسق و فجور) قرار نگيرند، بهتر است (و اگر تاكنون خطا و كوتاهى از آنها سر زده، توبه كنند كه) خداوند همواره آمرزنده و رحيم است.

پس اگر زنان حجاب خود را رعايت نكنند، زمينه را براى اذيت و آزار خويش فراهم مى آورند؛ افزون بر اينكه از هوست مستقل و شناخته شده زنان مومن فاصله مى گيرند.

٣. به طمع نيفتادن افراد بيمار دل: در آيه ٣٢ از سوره احزاب، خطاب به زنان پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم - كه در واقع خطاب به همه زن ها است - آمده است:... به شكل هوس انگيز سخن نگوييد كه بيمار دلان در شما طمع كنند و سخن شايسته بگوييد.

روشن است زنى كه حجاب خود را رعايت نمى كند يا با ناز و كرشمه با مردان نامحرم سخن مى گويد، باعث مى شود افراد بيمار دل در او طمع كنند و باعث آزار او را فراهم سازند.

پس برهنگى، بدحجابى يا بى حجابى، در واقع سبب ناهنجارى هاى اجتماعى براى خود مسلمانان مى گردد و زمينه را براى فساد و فحشا آماده مى كند، همچنين بر استوارى اجتماع و استحكام پيوند خانوادگى، جلوگيرى از چشم چرانى ها، حفظ ارزش ها و احترام زن افزوده مى شود(١٨٠) .

پرسش شماره ٣٩) مگر خداوند زيبايى و زينت را دوست ندارد كه به زنان دستور مى دهد زينت ها و زيبايى هاى خود را بپوشانند و حجاب داشته باشند؟

خداوند زيبا است و زيبايى را دوست دارد؛ به همين جهت در قرآن كريم مى فرمايد:( يَا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ ) (١٨١) ...؛ اى فرزندان آدم! زينت خود را هنگام رفتن به مسجد با خود برداريد... بگو: چه كسى زينت هاى الهى را كه براى بندگان خود آفريده و روزى هاى پاكيزه را حرام كرده است؟! بگو اينها در زندگى دنيا براى كسانى است كه ايمان آورده اند (اگر چه ديگران نيز با آنها مشاركت دارند، ولى) در قيامت، خالص (براى مومنان) خواهد بود.

پس اسلام زينت و زيبايى را دوست دارد و حتى از زنان مى خواهد كه خودشان را براى همسران شان بيارايند و از مردان نيز مى خواهد در برابر همسران شان آراسته باشند(١٨٢) .

روش اسلام درباره استفاده از زينت و آرايش، موزون و معتدل است؛ نه تمايلات زيبايى دوستى روح انسان را سركوب مى كند و نه بر كردار تجمل پرستان صحه مى گذارد.

در اسلام، استفاده كردن از زيبايى هاى طبيعت، لباس هاى زيبا و متناسب، به كار بردن انواع عطرها و امثال آن، نه تنها جايز شمرده شده، بلكه در روايات زيادى به آن سفارش شده است(١٨٣) ؛ چنان كه پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مى فرمايد: خداوند دوست دارد هنگامى كه بنده مومنش مى خواهد به ديدار برادرش (ايمانى يا نسبى) برود، خود را مهيا و زيبا سازد(١٨٤) .

اما اسراف و زياده روى در زينت و همچنين زينت و آرايشى را كه موجب فساد، گناه، تجمل پرستى، اشاعه فحشا و پديد آمدن زشتى ها در جامعه مى شود، جايز نمى داند، چنان كه قرآن مجيد زنان را از نشان دادن زينت و آرايش خود به نامحرمان نهى كرده است(١٨٥) .

در اسلام، زينت كردن مرد به طلا (مثل آويختن زنجير طلا به سينه، پوشيدن انگشتر طلا، بستن ساعت مچى طلا و...) و همچنين پوشيدن لباس زنانه توسط مرد ديگرى، حرام شمرده شده است(١٨٦) .و لباس مردانه به وسيله زن و زينت كردن هر يك از مرد و زن به زينت

البته توجه داشتن به زينت و زيبايى ظاهر خوب است، اما اسلام افزون بر اينكه از اسراف و زياده روى در زينت و تجمل پرستى نهى كرده، به زيبايى باطن بيشتر اهميت داده است(١٨٧) .

آنچه بر آيه مورد پرسش آمده (اى فرزند آدم! براى رفتن به مسجد زينت خود را برگيريد) معناى همراه داشتن زينت هنگام رفتن به مسجد و تنها آرايش ظاهرى نيست، بلكه آرايش معنوى نيز مدنظر است؛ بنابراين هنگام رفتن به مسجد - كه محل اجتماع مسلمانان است - بايد به گونه اى آراسته شد؛ از اين رو به پوشيدن لباس هاى مرتب و پاك، شانه كردن موها، به كار بردن عطر و نيز مزين شدن به ملكات اخلاقى و پاكى نيت و اخلاص تاكيد و سفارش شده است(١٨٨) .

حجاب و مسئله غريزه جنسى

پرسش شماره ٤٠) آيا قرآن كريم با تشريع حجاب كه ميان زن و مرد حريم ايجاد مى كند - بر اشتياق و التهاب جنسى ميان آنها نمى افزايد؟ آيا تنها راه آرام كردن غريزه و شهوت، اشباع بى حد و حصر آن است؟ عطش روحى با حرارت جسمى چه تفاوتى دارد؟

١. اسلام با فطرت و طبيعت مطابق است و در احكام خود، واقعيت هاى زندگى را در نظر مى گيرد؛ بنابراين راه برخورد اسلام با شهوت - كه قوى ترين غريزه انسان است - راه منطق و واقع نگرى است. خداوند در سوره مبارك مومنون مى فرمايد:

( وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ ﴿٥﴾ إِلَّا عَلَىٰ أَزْوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومِينَ ) (١٨٩) ؛ و آنها كه دامان خود را (از آلوده شدن به بى عفتى) حفظ مى كنند و تنها با همسران و كنيزان شان آميزش جنسى دارند و بهره گيرى از آنها ملاقات نمى شوند.

تعبير ملامت نمى شوند نكته مهمى را بيان مى كند و به طرز فكر غلط و انحرافى مسيحيت اشاره دارد كه هرگونه آميزش جنسى را خلاف شان انسان مى دانند و شايد همچنين سخت گيرى هاى بيجا و برخورد غلط با غريزه، زمينه ساز لجام گسيختگى امروز غرب شده است(١٩٠) .

٢. اسلام تامين مشروع غريزه را راه حل منطقى مى داند و به همين علت بر ازدواج تاكيد فراوان دارد تا آنجا كه بهترين بنا در اسلام، ازدواج است و ازدواج، سنت پيامبر است كه هر شخصى از آن اعراض كند، از او نيست(١٩١) .

اسلام كنار ارضاى مشروع اين غريزه، با ايجاد حريم و حجاب، مى خواهد جامعه را از خطر انحراف جنسى و آلودگى ها پاك نگه دارد و اينكه مى گويند: انسان نسبت به هر چه ممنوع شود، حريص مى شود درست است و در روايات نيز به آن اشاره شده است(١٩٢) ؛ ولى بايد توجه داشت كه اسلام عمل جنسى و ارضاى غريزه را ممنوع نكرده تا حرص و عطش كاذب به وجود آيد؛ بلكه آن را سامان داده و هدفمند ساخته است.

البته تجربه كشورهاى غربى و پيروان آنان به ما نشان مى دهد كه ولنگارى غربى به فساد و فحشا منجر مى شود و اين عمل خود آنان را به ستوه آورده است.

بنابراين بهترين راه برخورد با غريزه جنسى، ايجاد حريم و تامين مشروع غريزه است.

٣. فرق عطش روحى با نياز جسم اين است كه جسم ما به طور طبيعى نيازهايى دارد كه بايد برآورده شود؛ براى مثال بدن ما در هر روز مقدار معينى غذا نياز دارد كه نياز جسم است؛ اما اگر كسى به حرص و آز گرفتار شود و هزاران برابر غذاى مورد نياز بدن را احتكار كند، سير نخواهد شد و اسمن يك مريض روحى به حساب مى آيد؛ از اين رو نياز جسم به ازدواج، محدود و قابل تامين است و اگر خداى ناكرده به انحراف كشيده شود، به مرض روحى تبديل مى شود كه اشباع پذير نيست؛ مانند حرم سراهاى شاهان گذشته(١٩٣) .

٤. اين گونه نيست كه هميشه محدوديت ها و ايجاد حريم ها بر اشتياق بيفزايد و باعث حريص شدن آدمى بشود. ممنوعيت ها و محدوديت ها اگر با شناخت و معرفت باشد و انسان حكمت آنها را بداند، هيچ دليلى ندارد كه انسان را نسبت به آنها حريص يا كنجكاو كند. كسى كه مى داند سم چيست يا فلان ماده شيميايى چه اثر مخربى بر بدن انسان مى گذارد، نسبت به آن كنجكاوى به خرج نمى دهد و آن را تجربه نمى كند؛ چون مى داند اين تجربه براى او گران تمام مى شود.

درباره محدوديت روابط زن و مرد نامحرم نيز وضع به همين گونه است. اگر كسى بداند كه نگاه به نامحرم و رابطه نامشروع با او در هر حدى گناه است و اين گناه مانند سم كشنده، اثر نامطلوبى بر فرد و جامعه دارد و آنها را آلوده مى كند(١٩٤) ، به طور طبيعى سعى مى كند از اين گونه روابط ناسالم و بى حساب بپرهيزد.

پرسش شماره ٤١) آيا قرآن راهى براى جلوگيرى از بدحجابى معرفى كرده است؟

قرآن كريم با بيان راهكارهاى كلى براى آموزه هايش، اجرايى كردن احكامش را ميسر ساخته است. قرآن مجيد از سويى به حجاب و پوشش - كه از فساد و تباهى جوامع جلوگيرى مى كند - دستور مى دهد:( يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُل لِّأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِن جَلَابِيبِهِنَّ ذَٰلِكَ أَدْنَىٰ أَن يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّـهُ غَفُورًا رَّحِيمًا ) (١٩٥) و از اين رو حجاب را يكى از مهم ترين كارهى پسنديده به شمار مى آورد و از سوى ديگر در آيه ٤١ سوره حج، كسانى را كه به كارهاى پسنديده دستور مى دهند و از كارهاى ناروا باز مى دارند، تمجيد مى كند و در واقع، امر به معروف و نهى از منكر را از وظايف مومنان به شمار مى آورد، پس اين وظيفه مومنان است كه در خصوص بدحجابى ساكت ننشينند و براى حفظ سلامت جامعه از فساد، كسانى را كه به بدحجابى تمايل دارند، از كار ناپسندشان باز دارند.

البته اين اقدام، راهكارهايى دارد؛ از جمله:

١. تقويت باورهاى دينى.

٢. احياى فرهنگ اصيل اسلامى و شناساندن حجاب به عنوان يك ارزش برتر.

٣. شناساندن الگوهاى والا در اين خصوص.

٤. برخورد شديد با اين پديده.

حجاب برتر

پرسش شماره ٤٢) آيا در قرآن از چادر به عنوان حجاب كامل و پوشش برتر نام برده شده است؟

قرآن مجيد خطاب به پيامبرش فرمود:به زنان و دختران خود و زنان مومنان بگو كه خويشتن را با جلباب بپوشانند كه براى آنان بهتر است؛ چون به عفت شناخته مى شوند و از تعرض محفوظ مى مانند(١٩٦) . همان گونه كه در بحث واژه شناسى حجاب گفته شد، بسيارى از واژه شناسان و مفسران قرآن كريم، جلباب را پوششى فراگير معنا كرده اند كه از بالاى سر تا پايين پا را مى پوشاند و چيزى مانند چادر است. بر اين اساس مى توان گفت كه قرآن از چادر يا چيزى مانند آن كه تمام بدن را بپوشاند، به عنوان حجاب برتر نام برده است.

البته پوشش كامل با مانتو و روسرى نيز مطلوب است؛ ولى حجاب برتر نيست؛ زيرا با مانتو و روسرى نيز پوشش صورت مى گيرد؛ ولى باز حجم بدن مشخص است و در مقايسه با چادر، قطعا چادر برتر است.

به بيان ديگر، به چيزى كامل و برتر گفته مى شود كه نسبت به هدفى كه براى آن در نظر گرفته شده است، نزديك تر باشد. مسلم است كه جلباب بر چادر تطبيق مى شود.

آنچه مهم است، مراقبت زن از خود و حجاب و عفت خويش براى ايجاد جامعه اى سالم است؛ از اين رو آن چيزى كه بهتر بتواند اين هدف را تامين كند، همان حجاب برتر است؛ در عين حال زن بايد با حفظ عفت و حجاب، نقش اجتماعى خود را به خوبى ايفا كند(١٩٧) .

حجاب، حكمى هميشگى

پرسش شماره ٤٣) در پاسخ به اين شبهه كه مى گويد: تاكيد قرآن به حجاب بانوان، مخصوص زمانى بود كه بى حجابى نشانه هرزگى و فحشا شمرده مى شد و زنان عفيف، به اين وسيله خود را از زنان فاحشه متماميز مى كردند، پس در اين عصر كه اين امر صدق نمى كند، حجاب لازم نيست، چه بايد گفت؟

اين شبهه از دو مقدمه تشكيل شده كه چون مقدمه ها فاسد هستند، نتيجه نيز باطل است. مقدمه اول اين است: قبلا بى حجابى نشانه هرزگى و فحشا شمرده مى شد و زنان عفيف و با حجاب، خود را از زنان فاحشه متمايز مى كردند. درباره اين مقدمه بايد گفت:

در گذشته، زنان حجاب داشتند؛ ولى دو طرف روسرى را به گونه اى پشت سر خود مى انداختند كه گردن و بخشى از سينه آنان پيدا بود. در اين هنگام، خداوند در آيه ٣١ سوره نور، آيه ٥٩ سوره احزاب و مانند آن، دستور داد كه حجاب خود را كامل كنند(١٩٨) .

پس اين گونه نبود كه پيش از اسلام و حتى پيش از نزول آيات حجاب، تنها زنان فاحشه بى حجاب باشند، بلكه حجاب اسلامى با اسلام و نزول آيات حجاب وارد مدينه شد.

مقدمه دوم اين است: امروزه بدحجابى نشانه هرزگى نيست. بايد گفت: كليت اين سخن درست نيست؛ زيرا بى حجابى و بد حجابى ريشه ها و زمينه هايى مانند ضعيف ايمان، جهل نسبت به مسئله شرعى يا حدود آن، مدگرايى، خود كم بينى و نداشتن هويت دينى و سياسى و هوسرانى دارد. مسلم است كه در عصر حاضر، هرزگى و هوسرانى تنها عامل بى حجابى نيست؛ بلكه به عوامل ديگرى كه بيان شد، بستگى دارد. همان گونه كه از آيه هاى حجاب برمى آيد، جهل نسبت به مسئله ضرورت و فوايد حجاب، يكى از عوامل اصلى بد حجابى است كه اين امر ميان عصر حاضر و عصر نزول قرآن مشترك است.

وانگهى، موضوع حجاب و پوشش زنان در فطرت زن ريشه دارد؛ پس اساس آن را بايد در تاريخ خلقت انسان و شرايع الهى جست و جو كرد. تا انسان انسان است، تمايل به عفاف و پوشش نيز در وجودش قرار داده شده است. هرگاه خوى حيوانى در او پديد آيد، برهنگى نيز - كه ويژگى حيوانات است - برايش امرى عادى خواهد شد.

از منظر اسلام و قرآن كريم، حفظ حجاب و پوشش زن به نوعى، احترام گذاشتن به زن و محفوظ نگه داشتن وى از نگاه هاى شهواتى و حيوانى است و اين امر به زمان رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم اختصاص نداشته و ندارد؛ بلكه در هر زمان و عصرى چنانچه هر زنى حدود را رعايت نكند و حجاب و عفت نداشته باشد، در معرض طمع بيمار دلان واقع مى شود؛ همانان كه با نگاه آلوده خود، حريم زن را مى شكنند و او را به سوى گناه و شهوات پست حيوانى سوق مى دهند.

گذشته از اين، جمله ذللك ادنى ان يعرفن فلا يوذين(١٩٩) ؛ به اين معنا نزديك است كه رعايت حجاب به معرفى اهل عفت، حجاب و صلاح كمك مى كند و در نتيجه، وقتى به اين عنوان شناخته شدند، ديگر اذيت نمى شوند و اهل فسق و فجور متعرض آنان نمى گردند؛ چرا كه آنان تجسم حرمت و عفاف جامعه هستند و حرمت دارند و اين دستور براى حفظ عفت آنان در همه اعصار است(٢٠٠) .

حد حجاب

پرسش شماره ٤٤) از نظر قرآن كريم حد حجاب اسلامى براى بانوان چگونه است؟ آيا چانه و كف پا بايد از ديد نامحرم پوشانده شود؟

جزئيات احكام اسلامى در قرآن با صراحت نيامده است؛ اما مجتهدان با توجه به قرآن و روايات، احكام خداوند را براى ما بيان كرده اند. حضرت امام خمينى در اين باره مى فرمايد: زن در غير نماز، هنگامى كه در معرض ديد نامحرم قرار گيرد، لازم است تمام بدنش به جز دست تا مچ و چهره را بپوشاند و در حال نماز، اگر نامحرم او را نبيند، اگر علاوه بر دو موضع بالا، كف و روى پاها تا قوزك پا را نپوشاند، نمازش صحيح است(٢٠١) .

نكته ديگر اينكه زنان بنابر احتياط واجب بايد بخشى از وجه و كفين خود را بپوشانند تا مطمئن شوند تمام جاهايى را كه بايد پوشانده شود، پوشانده اند (وجه، يعنى مقدارى از صورت كه در وضو واجب است شسته شود و كفين عبارت است از مچ تا سر انگشتان(٢٠٢) .

بسيارى از مراجع، از جمله حضرات آيات از جمله: امام خمينى، گلپايگانى و اراكىرحمه‌الله درباره كف پا، رو پاشنه پا و... فرموده اند: نمايان بودن اين مواضع در حضور مرد نامحرم شرعا جايز نيست(٢٠٣) .

همچنين بنابر احتياط واجب، زن در حال نماز بايدزير گلو و چانه خود را بپوشاند(٢٠٤) .

حجاب پيرزنان

پرسش شماره ٤٥) آيا در قرآن كريم آيه اى وجود دارد مبنى بر اينكه زنان از سن ٥٠ سالگى مى توانند در صورت سفيدى موهاى شان، بى حجاب باشند؟

قرآن كريم مى فرمايد:( وَالْقَوَاعِدُ مِنَ النِّسَاءِ اللَّاتِي لَا يَرْجُونَ نِكَاحًا فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُنَاحٌ أَن يَضَعْنَ ثِيَابَهُنَّ غَيْرَ مُتَبَرِّجَاتٍ بِزِينَةٍ وَأَن يَسْتَعْفِفْنَ خَيْرٌ لَّهُنَّ وَاللَّـهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ ) (٢٠٥) ؛ زنان از كار افتاده اى كه اميد به ازدواج ندارند، گناهى بر آنان نيست كه لباس هاى (رويين) خود را بر زمين بگذارند، به شرط اينكه در برابر مردم خود آرايى نكنند و اگر خود را بپوشانند، براى آنان بهتر است و خداوند شنوا و دانا است.

كلمه قواعد جميع قاعده و به معناى زنى است كه از ازدواج بازنشسته شده باشد؛ يعنى به خاطر پيرى، ديگر كسى براى ازدواج به او ميل نمى كند كه چنين حالتى براى زنان ٧٠ تا ٨٠ سال به بالا مى آيد و نمى توان گفت شامل زنان ٥٠ ساله مى شود؛ چون قواعد به معناى نشستن و از كار و فعاليت باز ايستادن است و زنان پير و كهنسالى را كه از ٧٠ سال فراتر رفته اند و هيچ ميلى براى ازدواج يا زينت در خود نمى بينند، شامل مى شود(٢٠٦) .

آيه ياد شده، زنان مسن را از رعايت كامل حجاب، در صورت عدم خود آرايى استثنا كرده است؛ گرچه همين زنان سالخورده نيز اگر حجاب را رعايت كنند، بهتر است(٢٠٧) .

خلاصه اينكه سن و سفيد شدن مو، هيچ كدام معيار و ملاك بى حجابى نيستند؛ بلكه اسلام مى فرمايد: زنانى كه آنقدر پير شده اند كه شرايط ازدواج ندارند، مى توانند بخشى از موهاى خودشان را نپوشانند(٢٠٨) .

ارزيابى حجاب

پرسش شماره ٤٦) چطور مطمئن شويم لباس و حركات مان باوقار است و تحريك كننده نيست؟

شناخت عوامل تحريك كننده، امرى وجدانى است كه از دو راه فهميده مى شود:

١. از طريق خود زنان؛ زيرا آنان بيش از مردان مى دانند چه چيز محرك است.

٢. از طريق مردان؛ زيرا گاه از شيوه برخورد جوانان و مردان به خوبى مى توان فهميد كه آيا حضور زنى با پوشش خاص در جامعه محرك است يا خير؟

برخى از عوامل تحريك عبارت اند از:

١. نشان دادن زينت ها: قرآن به زنان مسلمان دستور مى دهد :( وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَىٰ جُيُوبِهِنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَىٰ عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّـهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ) (٢٠٩) ؛ زينت خود را جز آن مقدار كه ظاهر است، آشكار ننمايند معناى وسيعى دارد و حتى شامل لباس، چادر و مقنعه اى كه انگشت نما باشد و جلب توجه كند نيز مى شود.

٢. نگاه: قل للمومنت يغضضن من ابصرهن(٢١٠) ؛ و به زنان با ايمان بگو چشم هاى خود را (از نگاه هوس آلود) فرو گيرند. يكى از عوامل تحريك كننده، به ويژه از سوى زنان، نگاه هوس آلوده است؛ از اين رو براى كاهش تحريك بايد نگاه هاى غير ضرورى به حداقل برسد.

٣. پوشش نامناسب: يكى از عوامل تحريك، پوشيدن لباس هاى چسبان و نازك يا كفش يا هر چيزى است كه صدا توليد كند. براى اطمينان از محرك نبودن پوشش، بهتر است چادر يا لباس هاى غير چسبان پوشيده شود: و ليضربن بخمرهن على جيوبهن(٢١١) ؛ و (اطراف) روسرى هاى خود را روى سينه خود افكنند (تا گردن و سينه با آن پوشانده شود) و از پوشيدن چيزهايى كه توليد صدا مى كند، پرهيز شود: ولا يضربن بارجلهن ليعلم ما يخفين من زينتهن(٢١٢) ؛ و هنگام راه رفتن، پاهاى خود را بر زمين نزنند پنهان شان دانسته شود (و صداى خلخالى كه برپا دارند، به گوش نرسد).

بنابراين برخى از كفش هايى كه زنان مى پوشند و هنگام راه رفتن، صداى آن به گوش ديگران مى رسد، به يقين يكى از عوامل تحريك كننده است. فقهاى بزرگوار مى فرمايند: در مورد حجاب، كافى است كه زن بدن خود را جز صورت و دست (تا مچ) به هر وسيله اى كه مى تواند، بپوشاند و لباس خاصى شرط نيست؛ ولى پوشيدن لباس هاى تنگ و چسبان و همچنين لباس هاى زينتى اشكال دارد(٢١٣) .

٤. بيرون آمدن از منزل در موارد غير ضرورى: از آنجا كه حضور زن در اجتماع نامحرمان، حتى با حفظ حجاب كامل، ممكن است سبب تحريك شود، توصيه مى شود در غير موارد ضرورى از منزل خارج نشوند: وقرن فى بيوتكن و لا تبرجن تبرج الجهليه الاولى(٢١٤) ؛ در خانه هاى خود بمانيد و همچون جاهليت نخستين (ميان مردم) ظاهر نشويد.

٥. صداى زن: صداى زنان يكى از عوامل تحريك كننده است به ويژه اگر صدا نازك شود و به صورت غير معمول درآيد:( يَا نِسَاءَ النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِّنَ النِّسَاءِ إِنِ اتَّقَيْتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَّعْرُوفًا ) (٢١٥) ؛ پس به گونه اى هوس انگيز سخن نگوييد كه بيمار دلان در شما طمع كنند و سخن شايسته بگوييد.

٦. اختلاط زنان و مردان: اختلاط زنان و مردان در مجامع، مراكز، ساختمان ها، خيابان ها و... از ديگر عوامل تحريك است؛ از اين رو شايسته است با تدبير و رعايت حجاب در اين گونه مكان ها از هر گونه اختلاط كه زمينه گناه را فراهم مى كند، پرهيزكرد(٢١٦) .

پرسش شماره ٤٧) آيا پوشيدن جوراب نازك همراه شلوار، از نظر قرآن اشكال دارد؟

زنان بايد از خود نمايى، پوشيدن لباس هاى تنگ و مدهاى رنگارنگ كه موجب جلب توجه نامحرم مى شود، اجتناب كنند(٢١٧) .

قرآن كريم درباره رعايت عفت، به زنان پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مى فرمايد:( وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَىٰ وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّـهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّـهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ) (٢١٨) ؛ در خانه هاى خود بمانيد و همچون دوران جاهليت نخستين (ميان مردم) ظاهر نشويد و لوازم و وسايل زينت خود را در معرض تماشاى نامحرمان قرار ندهيد.

بنابراين زن هر اندازه با وقارتر و عفيف تر باشد و خود را در معرض نمايش نامحرمان قرار ندهد، بهتر است؛ از اين رو قرآن كريم پس از آنكه توصيه مى كند زنان، خود را بپوشانند، مى فرمايد:( يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُل لِّأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِن جَلَابِيبِهِنَّ ذَٰلِكَ أَدْنَى أَن يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّـهُ غَفُورًا رَّحِيمًا ) (٢١٩) ؛ اين كار براى اينكه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند، بهتر است(٢٢٠) .