شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

درس پانزدهم: شیعه از منظر امام صادق عليه‌السلام

( یا ابْنَ جُنْدَبْ اِنَّما شیعَتُنا یعْرَفونَ بِخِصال شَتّى بالسَّخاءِ و البَذْلِ لِلاِخوانِ و بِاَنْ یصَلّوا الْخَمْسینَ لَیلا و نَهاراً. شیعَتُنا لا یهِرُّونَ هَریرَ الْكَلْبِ و لا یطْمَعونَ طَمَعَ الْغُرابِ و لایجاوِرونَ لَنا عَدُوّاً و لایسْأَلونَ لنا مُبْغِضاً وَ لَوْ ماتُوا جُوعاً. شیعَتُنا لایأْكُلونَ الْجِرّی و لایمْسَحونَ عَلَى الْخُفَّینِ و یحافِظونَ عَلَى الزَّوالِ و لایشْرَبونَ مُسْكِراً. قُلْتُ جُعِلْتُ فِداكَ فَأَینَ أَطْلُبُهُمْ قال عليه‌السلام عَلى رُؤُسِ الجِبالِ و اَطرافِ المُدُن و اِذا دَخَلْتَ مدینةً فَسَلْ عَمَّنْ لایجاوِرُهُمْ و لایجاوِرونَهُ فذلِكَ مُؤمنٌ كما قال اللّهُ وَ جاءَ مِنْ أَقْصَى الْمَدینَةِ رَجُلٌ یسْعى...  (113) و اللّهِ لَقَدْ كان حَبیبُ النَّجارِ وَحْدَهُ ) .

تفاوت شیعه و مُحب

شیعیان واقعى داراى ویژگى هاى خاصى هستند و به وسیله همان صفات و نشانه ها نیز شناخته مى شوند. صِرف داشتن محبت اهل بیت عليهم‌السلام براى شیعه بودن كافى نیست؛ زیرا بسیارند كسانى كه ادعاى محبت اهل بیت عليهم‌السلام دارند، اما شیعه واقعى نیستند. براى شیعه واقعى بودن باید دقیقاً با پیروى از ائمه اطهار عليهم‌السلام ، آنان را در گفتار، رفتار، عبادت و... الگو و سرمشق خود قرار دهیم و متمسك به سیره عملى آنان باشیم. كلمه «شیعه» در قرآن هم آمده است. قرآن كریم پس از بیان داستان حضرت نوح عليه‌السلام مى فرماید: وَ إِنَّ مِنْ شِیعَتِهِ لاَِبْراهِیمَ؛ (114) و بى گمان ابراهیم عليه‌السلام از پیروان او [نوح عليه‌السلام ] است؛ یعنى حضرت ابراهیم عليه‌السلام درست همان راهى را مى پیمود كه حضرت نوح عليه‌السلام پیموده بود.

بنابراین محبت اهل بیت عليهم‌السلام غیر از شیعه واقعى بودن است و باید این دو مقوله را از یكدیگر تفكیك كرد. براى روشن تر شدن موضوع، روایتى را در این زمینه نقل مى كنیم:

پس از این كه مسأله ولایت عهدى امام رض عليه‌السلام ، مطرح گردید و آن حضرت به مَروْ تشریف فرما شدند، مردم دسته دسته براى عرض تبریك خدمت ایشان شرفیاب مى شدند؛ زیرا در نظر مردم این پیش آمد پیروزى بزرگى براى اهل بیت عليهم‌السلام به حساب مى آمد. مدتى پس از استقرار امام عليه‌السلام در مَروْ، دسته اى از شیعیان براى زیارت آن حضرت به محضر ایشان شرفیاب شدند. دربان و خدمت كار حضرت از آنان سؤال كرد: شما كیستید و چه مى خواهید؟ گفتند: ما جمعى از شیعیان امام هستیم و تقاضاى شرفیابى حضور امام را داریم. دربان گفت: منتظر باشید تا من اجازه بگیرم، سپس خدمت حضرت آمد و عرض كرد: جمعى آمده اند و مى گویند ما از شیعیان شما هستیم و مى خواهیم شما را زیارت كنیم. حضرت اجازه نفرمودند. دربان، پاسخ حضرت را به آنان گفت. آنان رفتند و روز دوم آمدند و همان درخواست را مطرح كردند. باز هم حضرت اجازه ملاقات به آنان ندادند. براى روز سوم آمدند و مجدداً همان تقاضا را تكرار كردند. این بار نیز حضرت اجازه نفرموند. آنان بسیار متأثر شدند و فهمیدند تعمدى در كار است كه حضرت اجازه نمى فرمایند. بعضى از آنان با گریه و زارى از دربان خواستند تا از حضرت سؤال كند گناهشان چیست كه اجازه ملاقات نمى دهند. دربان مطلب را خدمت امام عرض كرد. حضرت فرمودند: چه گناهى بالاتر از این كه آنان دروغ مى گویند، آنان مى گویند ما شیعه هستیم در حالى كه صفات شیعه در آنان نیست؛ شیعیان واقعى امثال سلمان و ابوذر هستند. دربان برگشت و فرمایش حضرت را به آنان گفت. آنان گفتند: ما واقعاً شیعه هستیم و امام را دوست داریم، ما دروغ نمى گوییم. حضرت به دربان فرمودند: به آنان بگو شما از دوست داران و محبان ما هستید، اما از شیعیان ما نیستید. آنان گفتند: آرى، ما اهل بیت عليهم‌السلام را دوست داریم و از دوست داران امام عليهم‌السلام هستیم. حضرت فرمودند: حالا راست گفتند، مى توانند وارد شوند.

شاید اگر ما جاى آنان بودیم و سه مرتبه درِ خانه امام مى رفتیم و اجازه حضور نمى یافتیم، خسته مى شدیم و برمى گشتیم، ولى آنان چون عاشق بودند، ایستادند و استقامت كردند تا سرّ مطلب را دریابند. حضرت به این وسیله آنان را تربیت كردند و به آنان فهماندند كه صِرف داشتن محبت اهل بیت عليهم‌السلام كافى نیست، بلكه محبت اهل بیت عليهم‌السلام قدم اول است و نباید به آن اكتفا كرد؛ مراتبى كه شیعیان در سایه انتساب به اهل بیت عليهم‌السلام باید كسب كنند، بسیار بیش از اینها است. اگر خداى متعال لطف كرده و محبت اهل بیت عليهم‌السلام را در دل ما قرار داده است، باید به خوبى از آن استفاده كنیم و در همان پله اول توقف نكنیم.

نشانه هاى شیعیان

1 . گشاده دستى نسبت به برادران ایمانى

امام صادق عليه‌السلام در این روایت شریف، اولین صفت شیعیان را جود و بخشش و عدم امساك نسبت به سایر شیعیان ذكر مى كنند. انسان همان گونه كه به اهل و عیالش توجه مى كند، باید نسبت به برادران ایمانى اش هم احساس مسؤولیت داشته باشد. در حقوق اِخوان، كه در اصول كافى هم بابى به این نام وجود دارد، آمده است: اگر كسى غلامى دارد كه امور منزلش را انجام مى دهد و برادر ایمانى اش از داشتن غلام محروم است، او به عنوان حق اخوت موظف است غلام خودش را بفرستد تا كارهاى برادر ایمانى خود را هم انجام دهد. در جایى كه حتى فرستادن غلام ـ كه آن زمان داشتن غلام بسیار مرسوم بود ـ به خانه برادر دینى براى انجام كارهاى او از وظایف مؤمنانى كه از این نعمت برخوردارند ذكر شده است، مسلّماً برطرف كردن نیاز برادر ایمانى و یا رفتن به ملاقات او هنگام بیمارى و یا مراجعت از سفر و... از ابتدایى ترین وظایف شیعیان به شمار مى آید. البته رعایت این گونه دستورات اخلاقى اهل بیت عليهم‌السلام بسیار مشكل است. مثلاً فرض كنید شما در خانه خود كتاب هایى دارید كه نیاز چندانى به آنها ندارید و از آن طرف، دوست شما گرفتار مشكل بزرگى شده است كه احتیاج مبرم به مقدارى پول دارد، این كه شما بروید و آن كتاب ها را بفروشید تا نیاز دوست خود را برطرف سازید، كار آسانى نیست.

2 . نماز 51 ركعت

اما در رابطه با بندگى خدا هم باید نشانه هایى در شیعیان وجود داشته باشد. ما به این دلیل نسبت به اهل بیت عليهم‌السلام محبت داریم كه آنان بندگان خاص و ممتاز خدا هستند؛ یعنى در عبودیت و بندگى و تقرب الى اللّه گوى سبقت را از دیگران ربوده اند. بنابراین كسى كه خود را شیعه آنان مى داند، باید نشانه اى از این بندگى و ارتباط بیش تر با خدا در او به چشم بخورد. یكى از نشانه هاى شیعیان این است كه 51 ركعت نماز شبانه روزى وى ترك نشود (17 ركعت نماز واجب و دو برابر آن نماز نافله): بِاَنْ یصَلّوا الخمسین لیلا و نهار؛ پنجاه ركعت نماز شبانه روز را بخواند. خمسین از باب تغلیب است؛ یعنى نماز پنجاه و یك ركعت را مى گویند نماز پنجاه ركعت.

3 و4. پرخاش گر و طمع كار نبودن

در عرب مرسوم است كه بعضى از صفات ناپسند را به حیوانات نسبت مى دهند. البته، در فرهنگ ما هم كم و بیش این مسأله وجود دارد؛ یعنى وقتى مى خواهند زشتى عملى را مجسم سازند، آن صفت را به حیوانى نسبت مى دهند. معروف است كه سگ در میان حیوانات، حمله كننده و پارس كننده است؛ یعنى وقتى فرد ناشناسى را مى بیند به او حمله مى كند. این حالت سگ، نشان گر روحیه پرخاش گرى است. البته سگ هاى پاسبان براى همین منظور تربیت مى شوند كه در مقابل افراد بیگانه چنین حالتى داشته باشند؛ در این حالت، از وجود این خویى كه در حیوان هست به صورت صحیح استفاده شده است. هم چنین معروف است كه طمع زیاد یكى از صفات كلاغ است. این حیوان حتى اگر گرسنه هم نباشد، مواد غذایى را ذخیره مى كند تا در آینده از آنها استفاده كند. مثلاً گردو را زیاد دفن مى كند؛ مشهور است كه مى گویند بسیارى از درختان گردو از گردوهایى به عمل آمده كه كلاغ ها آنها را دفن كرده اند. حضرت مى فرمایند: ( شیعتُنا لایهِرُّونَ هَریرَ الْكَلبِ و لایطْمَعونَ طَمَعَ الْغُرابِ ) ؛ شیعیان ما مانند سگ، پرخاش گر و مانند كلاغ، طمع كار نیستند؛ یعنى نه درصدد آزار و اذیت دیگران برمى آیند و نه بیش از نیازشان به جمع آورى مال و ثروت مى پردازند. به كار بردن چنین تعبیرهایى براى این است كه زشتى بعضى رفتارها نشان داده شود تا كسانى كه زمینه این گونه صفات در آنها وجود دارد، خودشان را تزكیه كنند و نگذارند این صفات در آنها رشد كرده و به صورت ملكاتى ثابت درآید. شأن شیعیان اهل بیت عليهم‌السلام با روحیه پرخاش گرى و طمع كارى سازگار نیست؛ آنان باید عزت نفس داشته باشند و نسبت به مال و كار دیگران طمع نورزند.

5 و6. عزت نفس در برابر دشمنان اهل بیت عليهم‌السلام و دورى از آنان

یكى از صفات پسندیده انسانى كه اسلام هم تأكید فراوانى بر آن نموده، حالت استغنا و عزت نفس است. انسان باید تا مى تواند از دیگران حتى از نزدیكان و یا پدر و مادرش هم چیزى نخواهد. البته ممكن است در زندگى مواردى پیش آید كه انسان حتى براى انجام برخى وظایف واجب خود به كمك دیگران نیاز پیدا كند. گاهى شبى، نیمه شبى گرفتارى و مشكلى براى انسان پیش مى آید كه ناچار مى شود مثلاً براى رساندن همسر و یا فرزند بیمار خود به بیمارستان، وسیله نقلیه همسایه اش را امانت بگیرد. دنیاى امروز، دنیایى نیست كه انسان بتواند به تنهایى و بدون این كه هیچ گونه نیازى به دیگران داشته باشد، زندگى كند؛ خواه ناخواه مواردى پیش مى آید كه انسان چاره اى جز كمك گرفتن از دیگران ندارد. اما این كه از چه كسانى باید تقاضاى كمك كنیم، نكته مهمى است كه حضرت به آن اشاره فرموده اند: ( لایجاوِرونَ لَنا عَدُوّاً و لایسأَلون لَنا مُبغِضاً وَلو ماتوا جوع ) ؛ شیعیان ما با دشمن ما همسایه نمى شوند و حتى اگر از گرسنگى هم بمیرند، از كسى كه با ما عناد و دشمنى دارد چیزى نمى خواهند. در دستورات اخلاقى اهل بیت عليهم‌السلام سفارش شده است كه هرچه مى توانید از مؤمنان و شیعیان اهل بیت عليهم‌السلام كمك بگیرید و زیربار منّت فُسّاق و كسانى كه با این خاندان سر و كارى ندارند، بالاخص دشمنان اهل بیت عليهم‌السلام نروید. البته برقرارى رابطه و انجام معامله و یا حتى درخواست كمك از افرادى كه بنا به دلایلى هنوز اهل بیت عليهم‌السلام را نشناخته اند؛ یعنى جاهل و گمراهند اما عناد ندارند، شاید چندان اشكالى نداشته باشد، چه بسا انسان بتواند در اثر ارتباطى كه با آنان پیدا مى كند، كم كم آنان را هدایت نماید. اما بعضى از افراد ذاتاً اهل عنادند. این گونه افراد در زمان ائمه عليهم‌السلام تعدادشان زیاد بود. اگرچه امروزه انگیزه هاى عناد كم تر شده است، ولى به هر حال هنوز هم هستند كسانى كه دشمن اهل بیت عليهم‌السلام مى باشند. اصولا غیرت شیعیان به آنان اجازه نمى دهد كه دست نیاز به سوى كسانى دراز كنند كه دشمن اهل بیت عليهم‌السلام هستند.

7 . عمل به فتاواى اهل بیت عليهم‌السلام در كلیه احكام

شیعیان از همان ابتدا در یك سلسله احكام، اختلافاتى با اهل تسنن داشتند. این اختلافات كه بسیار هم معروف بود، هم در عبادات، هم در خوردنى ها و آشامیدنى ها و هم در مناسكى كه مسلمانان داشتند، به چشم مى خورد. از جمله، خوردن مارماهى مورد اختلاف شیعه و غیرشیعه بود. اهل بیت عليهم‌السلام خوردن آن را حرام مى دانستند، در حالى كه اهل تسنن به فتواى علماى خود، صید و خوردن آن را حلال مى دانستند. هم چنین در وضو، بعضى از مخالفان شیعه مسح پا از روى كفش رابه خصوص در مواقع اضطرار و سرما جایز مى دانستند، در حالى كه شیعه از همان اوایل با این فتوا، كه به «مسح على الخُفّین» معروف است، مخالف بود. در مورد مُسكرات هم اختلافاتى بین شیعه و اهل سنت وجود داشت. البته مسلمانانِ غیرشیعه هم خوردن شراب را حرام مى دانستند، ولى در موارد مشتبه، مانند فُقّاع و آب جو، كه مُسكرِ بَین به شمارنمى آمدند، بین شیعه و اهل تسنن اختلاف وجود داشت؛ بسیارى از اهل سنت بر خلاف شیعه، استفاده از آنها را جایز و حلال مى دانستند. در آن زمان، مرسوم بود كه خرما و مویز را براى مدتى خیس مى كردند و سپس آب آن را كه مستى ضعیفى ایجاد مى كرد، مى نوشیدند. گویا اشاره حضرت در این روایت شریف به همین مسأله است كه موارد فوق نیز مُسكر و حرام بوده و شیعیان ما همان طور كه خمر را تحریم مى كنند و از شُرب آن اجتناب مى ورزند، از سایر مُسكرات هم هرچند درجه اسكار آنها ضعیف باشد، مانند آب جو و مویز، استفاده نمى كنند. حضرت مى فرمایند: ( شیعتُنا لا یأْكُلُونَ الْجِرّی وَ لا یمْسَحونَ عَلَى الخُفّینِ و یحافِظونَ عَلَى الزَّوالِ و لا یشْرَبونَ مُسْكِر ) ؛ شیعیان ما از خوردن مارماهى امتناع مى ورزند، مسح على الخُفّین انجام نمى دهند، مواظب هستند كه نماز ظهر و نافله اش را درست انجام دهند و شرب خمر نمى كنند.

تعداد اندك شیعیان واقعى

پس از این كه حضرت ویژگى هاى شیعیان واقعى را برشمردند، ابن جندب از جا و مكان این گونه افراد سؤال مى كند. حضرت در پاسخ، با اشاره به آیه اى از قرآن، محل زندگى آنان را بالاى كوه ها و اطراف شهرها بیان مى كنند: قُلْتُ: جُعِلْتُ فِداكَ فَاَینَ اَطْلُبُهُم؟ قال عليه‌السلام :

( عَلى رؤوسِ الجِبالِ و اطرافِ المُدُنِ و اذا دَخَلْتَ مدینَةً فَسِلْ عَمَّنْ لایجاوِرُهُمْ و لایجاوِرونَهُ فَذلِكَ مُؤْمِنٌ كما قال اللّهُ "وَجاءَ مِن أَقْصَى الْمَدینَةِ رَجُلٌ یسْعى" واللّهِ لَقَدْ كان حَبیبُ النَّجَّار وَحْدَهُ ) .

حضرت در زمانى این سخنان را بیان مى فرمایند كه حكومت نسبت به اهل بیت عليهم‌السلام و شیعیان، سخت گیرى هاى شدیدى روا مى داشت. خصوصاً در زمان بنى مروان، شیعیان سخت تحت فشار قرار داشتند؛ گاهى به اتهام تشیع، افراد را زندانى مى كردند، شكنجه مى دادند و حتى به طرز فجیعى به قتل مى رساندند. همین امر موجب شده بود تا شیعیان غالباً از حجاز به سایر مناطق، از جمله ایران مهاجرت نمایند. یكى از دلایل وجود مقبره امام زاده ها در مناطق كوهستانى و خصوصاً در شمال ایران، همین مسأله است. زیرا آنان براى در امان ماندن از ایادى حكومت، به گوشه و كنار شهرها و بالاى كوه ها پناه مى بردند. در چنین شرایطى است كه حضرت به ابن جندب مى فرمایند: توقع نداشته باش شیعیان ما را فوج فوج در شهرها و در میان عموم مردم ببینى؛ اگر خواستى آنها را بیابى، دقت كن چه كسانى هستند كه با مردم عادى رفاقت و معاشرت ندارند، نه آنان با مردم انس مى گیرند و نه مردم با آنان، از این طریق مى توانى شیعیان ما را پیدا كنى. سپس حضرت مى فرمایند: مَثَل شیعیان ما در بین مردم، مَثَل حبیب نجار در انطاكیه است.

خداى متعال در سوره «یس»، پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله را مورد خطاب قرار داده و از وى مى خواهد براى مردمى كه هنوز ایمان نیاورده اند، از شهرى ـ كه در روایات به انطاكیه معرّفى شده است ـ مَثَل بزند كه مردمانش على رغم دعوت پیامبران سه گانه (كه از طرف خداوند براى هدایت آنان، به آن جا رفته بودند) هم چنان از ایمان آوردن و پذیرش حق سر باز مى زدند: ( إِذْ أَرْسَلْنا إِلَیهِمُ اثْنَینِ فَكَذَّبُوهُما فَعَزَّزْنا بِثالِث فَقالُوا إِنّا إِلَیكُمْ مُرْسَلُونَ ) ؛ (115) نخست دو تن از رسولان را فرستادیم، چون تكذیب كردند، رسول سومى براى مدد و نصرت مأمور كردیم تا همه گفتند ما (از جانب خدا) به رسالت (براى هدایت) شما آمده ایم. مردم آن شهر نه تنها به پیامبران الهى ایمان نیاوردند، بلكه آنان را به قتل نیز تهدید كردند. در چنین شرایطى بود كه حبیب نجار براى حمایت پیامبران الهى، از دورترین نقطه شهر، نزد آنان آمد: ( وَ جاءَ مِنْ أَقْصَا الْمَدِینَةِ رَجُلٌ یسْعى قالَ یا قَوْمِ اتَّبِعُوا الْمُرْسَلِینَ ) ؛ (116) و (در این گفتوگوها بودند) مردى (حبیب نام) شتابان از دورترین نقاط شهر فرا رسید و گفت اى مردم (از من بشنوید و) رسولان خدا را پیروى كنید. حبیب نجار در گوشه اى از شـهر، تنـها و دور از اجـتماع زندگى مى كرد؛ زیرا با آن مردم سنخیتى نداشت. پس از این كه وى آن قوم را به پیـروى از رسولان خدا دعـوت كرد، مـورد آزار و اذیت مردم قرار گرفت و به دست آنان كشته شد.

غافل نشدن از فعالیت هاى اجتماعى و برنامه هاى عبادى

نكته اى كه در این جا باید مورد توجه قرار دهیم این است كه ببینیم این سخنان حضرت ناظر به چه شرایطى است. فهمیدن كلمات ائمّه معصومین عليهم‌السلام احتیاج به دقت و نوعى اجتهاد دارد. درست نیست كه انسان روایتى را بخواند یا بشنود، بعد بدون تحقیق و دقت كافى به اطلاق و عموم ظاهرى آن عمل كند. بعضى از افراد كه شرایط ورود، لحن و قیود روایت را به خوبى درك نمى كنند، اگر روایتى به مذاقشان خوش بیاید و زمینه اش هم در آنها وجود داشته باشد، به آن روایت عمل یا استناد مى كنند. مثلاً آنان با دیدن روایاتى كه شیعیان را افرادى گوشه نشین و یا بریده از اجتماع معرفى مى كند، چنین مى پندارند كه همه شیعیان در هر زمانى باید از تمام مردم حتى شیعیان دیگر نیز دورى كنند؛ و یا كسى كه شیعه است باید سرش در لاك خودش باشد، از خانه اش كم بیرون بیایید، اگر هم بیرون آمد، عبایش را روى سرش بكشد تا كم تر دیگران را ببیند، باكسى حرف نزند و.... این گونه افراد با چنین سلیقه هایى پیش از انقلاب زیاد بودند، اما به بركت انقلاب و رهنمودهاى امام راحل رحمه‌الله و سایر بزرگان، بحمدالله این گرایش هاى انحرافى كم شده است. البته هنوز هم گوشه و كنار هستند كسانى كه به این گونه روایات تمسك مى كنند. در این رابطه باید بدانیم كه هیچوقت امر مستحبى و اخلاقى، جاى تكلیف واجب را نمى گیرد؛ آن جا كه امر به معروف، نهى از منكر، مشاركت در امر سیاسى و... واجب است، استناد به این گونه دستورات اخلاقى، كه در شرایطى خاص به افرادى داده شده، به هیچ وجه صحیح نیست. كسانى كه گرایش هاى درویش مآبى دارند، از روایاتى كه درباب عُزلت گزینى و گوشه نشینى وارد شده، چنین برداشت مى كنند كه باید دور از اجتماع زندگى كنند و با هیچ كس معاشرت نداشته باشند. اگر چنین باشد، پس این همه تكالیف اجتماعى كه ما در اسلام داریم براى كیست و چه وقت باید به آنها عمل شود؟!

از سوى دیگر، كسان دیگرى فقط دستورات اجتماعى اسلام را مى بینند و احكام عبادى را به كلى فراموش مى كنند. آنها گمان مى كنند كه اگر وارد فعالیت هاى اجتماعى شدند، دیگر نیازى به انجام عبادات مستحبى ندارند. عبادت مخصوص افرادى است كه گوشه اى نشسته اند، براى پیرزن ها و پیرمردهایى است كه دستشان به جایى نمى رسد و از این رو، وقتشان را با خواندن قرآن و دعا و گفتن ذكر پر مى كنند! این اشتباهى بزرگ است كه كسى به بهانه انجام تكالیف اجتماعى، از مسایل عبادى غافل شود. هیچ كس از برنامه هاى عبادى و خودسازى بى نیاز نیست. البته شرایط زندگى و نیازهاى افراد با یكدیگر متفاوت است و بالطبع نوع عباداتشان هم فرق مى كند، ولى به هر حال، فعالیت هاى اجتماعى، جاى اینها را نمى گیرد. اگر انسان این عبادت ها را ترك كند، كم كم ماهیت آن فعالیت هاى اجتماعى هم عوض مى شود؛ یعنى به جاى این كه به قصد انجام وظیفه واجب باشد، گرایش هاى مادى و دنیوى جاى آن را مى گیرد. اگر چنین حالتى پیش آمد، رعایت احكام شرع به فراموشى سپرده مى شود و خداى ناكرده انسان به گناه آلوده مى گردد. كسانى كه مسؤولیت هاى مهم اجتماعى دارند، نباید فكر كنند كه از وظایف عبادى مانند نمازهاى نافله، دعاهاى مستحبى، قرائت قرآن و... معاف هستند و با خود بگویند ما آن قدر به جامعه خدمت مى كنیم كه ثواب هر كدامش از چند ختم قرآن بیش تر است! البته خدمتى كه وظیفه و واجب باشد، ثوابش از ختم قرآن بیش تر است، اما انسان براى انجام دادن آن خدمت، از برنامه هاى عبادى مستغنى نیست. اگر انسان با عبادت سر و كار داشته باشد، آن روح معنوى در او باقى مى ماند تا بتواند به جامعه خدمت كند، وگرنه انگیزه هاى الهى در انسان ضعیف مى شود و به جاى این كه انجام وظیفه كند، خودش هم آفت زده مى شود و فاسد مى گردد.

ضرورت حفظ هویت شیعى

این كه در روایات تأكید شده شیعیان ما كم تر در میان اجتماع و سایر مردم زندگى مى كنند، نسبت به اشخاص فرق مى كند. مثلاً على بن یقطین، كه یكى از بزرگان شیعه و از اصحاب خاص امام موسى كاظم عليه‌السلام بود، به دستور حضرت، عهده دار وزارت هارون الرشید گردید؛ زیرا علاوه بر این كه ایمان خودش را حفظ مى كرد، مى توانست به شیعیان هم خدمت كند. كسانى كه از چنین قدرتى برخوردارند كه معاشرت با دیگران، در عقاید، عبادات و اخلاقشان اثر سوء نمى گذارد، باید در اجتماعات فاسد حضور داشته باشند تا دیگران را هدایت كنند. هیچ گاه وظیفه هدایت دیگران از دوش ما برداشته نمى شود. از سوى دیگر، كسانى كه مراتب ایمانشان ضعیف است، اگر در میان اجتماعى فاسد قرار گرفتند كه بیم ذوب شدن در آن جمعیت و یا از دست دادن هویتشان مى رود، باید هرچه زودتر از آن اجتماع جدا شوند. هم چنین افرادى كه معرفتشان كم است و پشتوانه علمى آن چنان قویى براى عقایدشان ندارند، نباید با هر كس و در هر زمینه اى بحث كنند. اگر یك گروه از مسلمانان در جامعه اى كه اكثریت آنان فاسد و یا كافرند قرار گرفتند، باید هویت خودشان را حفظ و رابطه با یكدیگر را زیاد كنند. امروزه ما شاهد هستیم كه در بسیارى از كشورهاى غیر مسلمان، جمعیت هایى از مسلمانان به خصوص شیعیان ارتباط خودشان را با یكدیگر حفظ كرده اند، احكام دینى شان را رعایت مى كنند و به غیر از خودشان با دیگران معاشرت ندارند، مگر در امور بازار، آن هم در حدى كه به مسایل دینى و عملى آنان لطمه اى وارد نیاید. من خودم در كشور كنیا، جوان مسلمان شیعه اى را دیدم كه روزه ماه رجب و شعبانش ترك نمى شد. گروه اندكى از شیعیان در یك كشور مسیحى آن هم در قلب افریقا، آن چنان خودشان را حفظ كرده اند كه حتى مستحباتشان را هم ترك نمى كنند. چرا؟ به دلیل این كه در آن جامعه ذوب نشده اند. از سوى دیگر، برخى از شیعیان ایرانى كه در كشورهاى مسلمان دیگر زندگى مى كنند، آن چنان تحت تأثیر فرهنگ آن جوامع قرار گرفته و در آن ذوب شده اند كه وقتى انسان آنان را مى بیند حتى در مسلمان بودنشان نیز شك مى كند. آنان هویت خودشان را از دست داده اند و فقط اسم شیعه را یدك مى كشند. از تشیع نیز فقط امام حسین عليه‌السلام را مى شناسند و بس! امام صادق عليه‌السلام چنین روزى را مى دیدند كه به شیعیان سفارش مى فرمودند هویت شیعى شان را حفظ كنند. مخصوصاً كسانى كه از نظر عقاید و افكار ضعیف هستند بیش تر باید مواظب خودشان باشند تا خداى ناكرده معاشرت و مجاورت با دیگران، موجب از دست رفتن دین و مذهبشان نگردد.