شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

نشانه هاى منافق

امام صادقعليه‌السلام فرمود:

لقمان به فرزندش گفت:

لِلمُنافِقِ ثَلاثُ عَلامات:

يُخَالِفُ لِسانُهُ قَلْبَهُ وَقَلْبُهُ فِعْلَهُ وَعَلانِيَتُهُ سَرِيْرَتَهُ(١)

ترجمه

افراد منافق سه نشانه دارند:

زبان آنها با قلبشان هماهنگ نيست، و قلب آنها با عملشان، و ظاهر آنها با باطنشان.

شرح كوتاه

نفاق و دورويى درد بزرگى است كه از كمبود شخصيت و ضعف اراده سرچشمه مى گيرد، افرادى كه سعى دارند خود را غير از آن كه هستند نشان دهند، و زبان و دل، ظاهر و باطن، و گفتار و كردارشان از هم جداست، مردم ناتوانى هستند كه نه شجاعت اظهار شخصيت واقعى خود دارند و نه اراده و تصميم كافى براى اصلاح خود، در چهره هاى مختلف ظاهر مى شوند و عملا با همه كس حتى خودشان خيانت مى كنند. و از آنها خطرناكتر جوامعى هستند كه ظاهرى آراسته و درونى خراب دارند، زبان آنها كه همان وسايل ارتباط جمعى شان باشد با آنچه در قلب اين جوامع مى گذرد مخالف است.

____________

١. از كتاب بحارالانوار، جلد ١٥.

پند

اميرالمؤمنينعليه‌السلام فرمودند:

إِتَّعِظُوا بِمَنْ كانَ قَبْلَكُمْ قَبْلَ أَنْ يَتَّعِظَ بِكُمْ مَنْ بَعْدَكُمْ(١)

ترجمه

از پيشينيان خود پند و عبرت بگيريد قبل از آن كه آيندگان از زندگى و سرنوشت شما عبرت گيرند.

شرح كوتاه

تاريخ پر است از درس هاى عبرت، پر است از پندها و موعظه ها، سرانجام مظالم، ستم ها، اختلافات و پراكندگى ها، ركودها و تحجّرها، بى خبرى ها از وضع محيط و زمان، همه در آيينه تاريخ منعكس است. اما علىعليه‌السلام آن ابرمرد تاريخ بشريت به ما هشدار مى دهد كه شما از وضع زندگى و سرنوشت گذشتگان پند و عبرت گيريد و نگذاريد سرنوشت زشت و شوم شما درس عبرتى براى آيندگان گردد، اين درياى خروشان زمان همه را با خود مى برد، خوشبخت جمعيّتى كه به گذشته آن مى نگرند و سعادت و نيكبختى خويش را بر امواج آينده ترسيم مى كنند.

_____________

١. نهج البلاغه، از خطبه ٣١.

سخن و سكوت

علىعليه‌السلام فرمودند:

لا خَيْرَ فِى الصَّمْتِ عَنِ الْحُكْمِ كَما أَنَّه لا خَيْرَ فِى الْقَوْلِ بِالْجَهْلِ(١)

ترجمه

نه سكوت دانشمند سودى دارند و نه سخن گفتن جاهل.

شرح كوتاه

خداوند از آنها كه مى دانند و آگاهى دارند پيمان گرفته كه در برابر انحراف ها، كجروى ها، ستم ها و حق كشى ها، و سمپاشى هاى دشمنان سكوت نكنند و با منطق و بيان گرم و مستدل خود نور هدايت و حق و عدالت در دل ها بپاشند (و هركس نسبت به آنچه مى داند هر قدر كم باشد دانشمند است و مسؤول) همان طور كه افرادى كه از مسائل آگاهى كافى ندارند نبايد با دخالت نارواى خود مردم را به گمراهى بكشانند، آن «سكوت» و اين «سخن» هر دو بدبختى زاست.

_____________

١. نهج البلاغه، كلمات قصار.

لذت بخشش

پيغمبر گرامى اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود:

إذا قَدَرْتَ عَلى عَدُوِّكَ فَاْجعَلِ الْعَفْوَ شُكْراً لِلِقُدْرَةِ عَلَيْهِ(١)

ترجمه

هنگامى كه بر دشمنت پيروز شدى، عفو و بخشش را (زكات) اين پيروزى قرار بده.

شرح كوتاه

از نظر اسلام هر نعمت و موهبتى - بدون استثنا - زكات دارد و زكات قدرت عفو است. پيروزى هاى ظاهرى در صورتى ريشه دار خواهد شد كه دل دشمن از كينه شستشو گردد، و ريشه اصلى مخالفت قطع شود، و اين موضوع راهى بهتر از پرداختن زكات قدرت يعنى عفو ندارد، در اين هنگام است كه او از دل و جان منقلب مى گردد، و دشمن ديروز دوست امروز مى شود و پيروزى از نظر ظاهر و باطن تكميل مى گردد، امّا به عكس كسانى كه به هنگام قدرت دست به انتقامجويى مى زنند نه تنها از يك فضيلت بزرگ انسانى محروم شده اند بلكه پيروزى خود را نيز به خطر مى افكنند.

_____________

١. از كتاب سخن محمّدصلى‌الله‌عليه‌وآله .

زهد به معناى واقعى

علىعليه‌السلام فرمودند:

اَلزّاهِدُ فِى الدُّنْيا مَنْ لَمْ يَغْلِبِ الْحَرامُ صَبْرَهُ وَلَمْ يَشْغَلِ الْحَلالُ شُكْرَهُ(١)

ترجمه

زاهد واقعى در جهان آن كس است كه اموال حرام نيروى مقاومت او را در هم نشكند و حلال او را از ياد خدا و وظيفه سپاسگزارى باز ندارد.

شرح كوتاه

بعضى از افراد بى خبر مفهوم زهد را تحريف كرده و يك شكل منفى به آن داده اند زهد را به معناى فاصله گرفتن از مواهب الهى و پشت پا زدن به امكانات اقتصادى و همچون فقيران زيستن تفسير كرده اند، در حالى كه چنين نيست، زهد به معناى واقعى همان است كه در عبارت بالا از علىعليه‌السلام نقل شده كه خلاصه آن دو جمله است:

«مقاومت و چشم پوشى در برابر اموال حرام» و «فراموش نكردن مسؤوليت ها و وظايف در برابر اموال حلال».

اگر زهد را چنين تفسير كنيم يك عامل سازنده و پيش برنده و تربيت كننده در اجتماع خواهد بود نه يك عامل منفى و باز دارنده.

________________

١. از كتاب تحف العقول.

همرديف شهيدان

اميرالمؤمنينعليه‌السلام فرمودند:

مَا الُْمجاهِدُ الشَّهِيْدُ في سَبِيْلِ اللهِ بِأَعْظَمَ أَجْراً مِمَّنْ قَدَرَ فَعَفَّ(١)

ترجمه

آن كس كه در راه خدا جهاد كند و شربت شهادت بنوشد بلند مقام تر از آن كس نيست كه توانايى بر گناه داشته باشد و دامن خود را آلوده نكند.

شرح كوتاه

از نظر منطق اسلام بزرگ ترين جهاد، جهاد با هوس هاى سركش مخصوصاً در محيط هاى آلوده است، حتى جهاد با دشمن آن گاه نتيجه بخش خواهد بود كه با اخلاص و اتحاد و نيّت پاك و دور از خود خواهى و اغراض شخصى صورت گيرد و اينها جز با پرورش اخلاقى كافى و جهاد با نفس ممكن نيست.

به همين دليل علىعليه‌السلام مى فرمايد آنها كه در ميدان جهاد با هوا و هوس پيروز مى گردند و در محيط هاى آلوده دامان خود را پاك نگه مى دارند كمتر از مجاهدان شهيد در راه خدا نيستند، حتى در دنبال اين حديث در نهج البلاغه مى خوانيم اين گونه افراد در رديف فرشتگان آسمانى هستند.

_______________

١. نقل از نهج البلاغه، كلمات قصار.

بهترين مردم

اميرمؤمنانعليه‌السلام فرمود:

خَيْرُ النّاسِ قُضاةُ الْحَقِّ(١)

ترجمه

بهترين مردم كسانى هستند كه به حق داورى كنند.

شرح كوتاه

داورى عادلانه در مسائل حقوقى و اجتماعى و اخلاقى تنها از كسى ميسر است كه منافع خود و ديگران را با يك چشم ببيند و حب و بغض هاى شخصى مانع از عدالت و دادگرى او نشود.

و اين كار تنها از كسانى ساخته است كه نور ايمان و فضائل انسانى و عواطف مردمى آنچنان وجود آنها را روشن ساخته باشد كه امواج نيرومند خودخواهى و سودجويى و حبّ ذات نتواند عقربه فكر و وجدان آنان را منحرف سازد، و چنين كسانى شايسته عنوان «بهترين مردم»اند.

________________

١. از كتاب اسلام در قلب اجتماع.

عبادت آزادگان

امام صادقعليه‌السلام فرمود:

اَلْعُبّادُ ثَلثَةٌ:

قَوْمٌ عَبَدُوا اللهَ خَوْفاً فَتِلْكَ عِبادَةُ الْعَبِيِدْ.

وَقَوْمٌ عَبَدُوا الله طَلَبَ الثَّوابِ فَتِلْكَ عِبادَةُ الأُجراءِ.

وَقَوْمٌ عَبَدُوا اللهَ حُبّاً لَهُ فَتِلْكَ عِبادَةُ الأَحْرارِ(١)

ترجمه

عبادت كنندگان سه دسته اند:

آنها كه از ترس دوزخ خدا را مى پرستند، اين عبادت بردگان است.

و آنها كه براى پاداش خدا را مى پرستند، اين عبادت مزد بگيران است.

و آنها كه براى عشق و محبّت او او را عبادت مى كنند، اين عبادت آزادگان است.

شرح كوتاه

گرچه وعده كيفر و پاداش الهى، همه حق است، پاداشش فوق العاده پر ارزش و كيفرش بسيار دردناك، اما آزادگان بلند همّتى كه جز خدا نمى بينند و جز خدا نمى جويند و پيمانه قلبشان از عشق و محبّت او لبريز است، چشم به نقطه اى بالاتر از پاداش و كيفر دوخته، و انگيزه آنها در اطاعت فرمان خدا تنها عشقى است آميخته با معرفت شناسايى او.

____________

١. از كتاب وسايل الشيعه.

آنچه پشت را مى شكند

امام باقرعليه‌السلام فرمود:

ثَلاثُ قاصِماتُ الظَّهْرِ: رَجُلٌ إسْتَكْثَرَ عَمَلَهُ وَنَسِىَ ذنُوبَهُ وأَعَجَبَ بِرَأيِهِ(١)

ترجمه

سه چيز پشت آدمى را مى شكند: كسى كه عمل نيك خود را بزرگ بشمرد و كسى كه گناهان خويش را فراموش كند و آن كس كه استبداد رأى داشته باشد.

شرح كوتاه

كسانى كه اعمال خود را بزرگ مى شمرند، مسلّماً به همان قانع مى شوند و همين طرز فكر سدى در برابر تكامل و پيشرفت آنها ايجاد مى كند.

و آنها كه گناه خويش را فراموش كنند، به جاى جبران آنها هر روز آلوده گناه تازه اى مى شوند و يكباره سقوط خواهند كرد.

و آنها كه تنها به فكر خود تكيه مى كنند، از پشتوانه افكار عمومى و عقول دانش هاى فراوان ديگران محروم مى مانند، لغزش ها پشت سر هم دامن آنها را مى گيرد و بالاخره پشت آنها در زير بار انبوه مشكلات خواهد شكست.

_____________

١. وسايل الشيعه، جلد ١، صفحه

پاكيزه باش

پيامبر اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود:

أَفْوَاهُكُمْ مِنْ طُرُقِ رَبِّكُمْ فَأَحَبُّها إلى الله أَطْيَبُها رِيحْاً فَطَيَّبُوها بِما قَدَرْتُمْ عَلَيْهِ(١)

ترجمه

دهان شما يكى از راه هاى خداست، محبوب ترين دهان در پيشگاه خدا آن است كه از همه خوشبوتر باشد، پس تا مى توانيد دهان خود را خوشبو نگاهداريد.

شرح كوتاه

اين حديث كه در آداب مسواك كردن در كتاب وسايل الشيعه نقل شده ظاهرى دارد و باطنى: ظاهر آن اين است كه انسان با دهان خود ذكر خدا مى گويد، آيات خدا مى خواند و نيايش به درگاه او مى كند بنابر اين بايد آن را پاك و خوشبو نگاهدارد.

و باطن آن اين است كه دهان يكى از راه هاى پيوند با طرق الهى و بندگان اوست، هر قدر با گفتار خوب و پاكيزه و سخنان محبّت آميز خوشبو گردد و از زشت گويى و دشنام و ناسزا و دروغ و خشونت بر كنار باشد در پيشگاه خدا محبوب تر است.

_____________

١. وسايل الشيعه، جلد ١،

سرانجام جهل

امام نهم، امام جوادعليه‌السلام مى فرمايد:

مَنْ عَمِلَ عَلى غَيْرِ عِلْم أَفْسَدَ أَكْثَرَ مِمّا يُصْلِحُ(١)

ترجمه

آن كس كه بدون علم و آگاهى عمل كند، بيش از آنچه اصلاح مى كند فساد خواهد كرد.

شرح كوتاه

زيان جهل و نادانى تنها به اين قسمت محدود نمى شود كه انسان به ارزش هاى واقعى زندگى و حيات نمى رسد، بلكه فساد و تبهكارى ناشى از ندانم كارى ها خطر بزرگترى است كه در انتظار عاملان بدون علم است.

در اين موقع است كه شخص نادان مى خواهد به فرزند خود نيكى كند، او را به بدبختى مى كشاند، مى خواهد به اسلام خدمت كند آبروى دين و مذهب را مى برد، مى خواهد صلح و صفا در ميان مردم ايجاد كند، دامن به آتش اختلاف و نفاق مى زند، خلاصه خرابكارى و فساد او در هر زمينه بيش از اصلاح خواهد بود.

______________

١. منتهى الامال.

اركان هدايت

امام جوادعليه‌السلام مى فرمايد:

اَلْمُؤْمِنُ يَحْتاجُ إِلى ثَلاثِ خِصَال:

توفيقٌ مِنَ الله

وَ واعِظٌ مِنْ نَفْسِهِ

وَقَبُولٌ مِمَّنْ يَنْصَحُهُ(١)

ترجمه

افراد با ايمان نيازمند به سه چيزند، توفيق پروردگار، و واعظى از درون جان و دل، و پذيرشى از اندرز دهندگان.

شرح كوتاه

در اين راه پرفراز و نشيبى كه انسان در زندگى در پيش دارد براى اين كه بتواند از خطرات بيشمارى كه سعادت او را تهديد مى كند رهايى يابد و موجودى مفيد و مؤثر در اجتماع گردد، در درجه اوّل نياز به يك ارتباط معنوى و روحانى به پروردگار دارد كه از ذات پاكش مدد گيرد، و سپس وجدانى بيدار و آگاه از درون او را موعظه كند و پس از آن گوش هايى شنوا كه از افكار، راهنمايى ها، اندرزها و مشورت هاى ديگران استفاده كند.

____________

١. منتهى الآمال.

نوحه گرى جاهليت

امام باقرعليه‌السلام مى فرمايد:

يكى از سخنان كوتاه پيامبرعليه‌السلام كه هيچ كس پيش از او نگفته، اين بود:

اَلنَّياحَةُ مِنْ عَمَلِ الْجاهِلِيَّةِ(١)

ترجمه

نوحه گرى از اعمال دوران جاهليت است (در برابر مشكلات نبايد ناله كرد بلكه بايد براى حل آنها بپاخاست).

شرح كوتاه

اين حديث كوتاه و پرمعنا، ظاهرى دارد و باطنى:

ظاهر آن اشاره به اعمال بى رويه اى است كه در زمان جاهليت مرسوم بود; هنگامى كه كسى از دنيا مى رفت زنان نوحه گر دعوت مى كردند كه با آهنگ هاى مخصوص خود و اشعار پر از دروغ و فريب بر مرگ او نوحه سرايى كنند و يك عزاى ساختگى و قلابى برپا سازد. و اما معناى ديگرى كه شايد امام باقرعليه‌السلام نيز به آن اشاره مى كند اين است كه در برابر حوادث سخت و پيچيده و مشكلات زندگى فردى و اجتماعى نوحه گرى و ناله كردن بيهوده است و به هدر دادن نيروها و امكانات است; بايد با سر پنجه عقل و انديشه و با همّت و استقامت مداوم آنها را گشود و چاره جويى كرد.

____________

١. وسايل الشيعه، جلد ١،

همه روز محاسبه كن

امام كاظمعليه‌السلام فرمود:

لَيْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ يُحاسِبْ نَفْسَهُ كُلَّ يَوْم(١)

ترجمه

كسى كه همه روز به حساب خويشتن نرسد از ما نيست!

شرح كوتاه

پيشگيرى از زيان و كوشش براى سود بيشتر، در هيچ مؤسسه اى چه كوچك و چه بزرگ در اين جهان، بدون رسيدگى مستمر و محاسبه و بيلان ممكن نيست. و راستى حيرت آور است كه مردم در حساب سرمايه هاى مادى خود اين قدر دقيقند، و يا نسبت به كم و زياد شدن چند گرم وزن بدن خويش حساسيت دارند، اما گاهى در تمامى عمر حتى يك بار به حساب هاى انسانى و اخلاقى و معنوى خويش نمى رسند چه غفلت وحشتناكى!

ولى يك مسلمان مسئوول و بيدار كسى است كه به گفته امام كاظمعليه‌السلام در حديث فوق، همه روز بدون استثنا به حساب خويشتن رسيدگى مى كند. «ان عمل حسناً استزاد منه و ان عمل سيئاً استغفر الله منه; اگر كار نيكى كرده كوشش مى كند بيشتر كند و اگر كار بدى انجام داده از آن توبه مى نمايد».

_____________

١. از كتاب اقوال الائمه، جلد ١،

آثار ايمان سخت تر از آهن

امام صادقعليه‌السلام مى فرمايد:

إنَّ الْمُؤْمِنَ أَشَدُّ مِنْ زُبُرِ الْحَدِيْدِ إنَّ زُبُرَ الْحَدِيْدِ إذأُ دْخِلَ النّارَ تَغَيَّرَوإنَّ الْمُؤْمِنَ لَوْقُتِل ثُمَّ نُشِرَثُمَّ قُتِلَ لَمْ يَتَغَيَّرْقَلْبُهُ(١)

ترجمه

افراد با ايمان از قطعات آهن محكمترند چه اين كه:

آهن هنگامى كه وارد آتش شود تغيير مى كند; اما مؤمنان اگر كشته شوند و سپس زنده شوند و باز كشته شوند، تغييرى در روحيه آنها پيدا نمى شود.

شرح كوتاه

زندگى مجموعه اى است از مشكلات و مسائل پيچيده، كه افراد كم استقامت به زودى در برابر آن زانو مى زنند و از ميدان فرار مى كنند; اما آنها كه در پرتو ايمان، استقامت دارند به هيچ وجه در برابر انبوه مشكلات تسليم نمى گردند.

آنها مى دانند در راه اطاعت فرمان پروردگار، در راه پرهيز و دورى از گناه، و در راه سربلندى و عظمت، هميشه موانعى وجود دارد و رسيدن به اين افتخارات، نيازمند به خويشتن دارى و فداكارى و ايستادگى در برابر هوس هاى سركش و در برابر مشكلات ديگر است، لذا در دين از تلاش و كوشش نمى ايستند و از حوادث نمى هراسند.

______________

١. از كتاب سفينة البحار، جلد ١،

حقيقت توحيد و عدل الهى

اميرمؤمنان علىعليه‌السلام مى فرمايد:

اَلتَّوْحِيْدُ أَنْ لا تَتَوَهْمَهُ وَالْعَدْلُ أنْ لا تَتَّهِمَهُ(١)

ترجمه

حقيقت توحيد خداوند اين است كه ذات او را به وهم و تصور خود محدود نسازى و ايمان به عدالت او در اين است كه در هيچ كار او را متهم ننمايى.

شرح كوتاه

به همان اندازه كه اصل وجود خداوند براى ما روشن و آشكار است و هر ذره اى از ذرات اين جهان دليل عظمت و قدرت و علم و توانايى اوست، به همان مقدار حقيقت ذات او بر ما پوشيده است زيرا او وجودى است نامحدود و چنان وجودى بالاتر از درك محدود ماست، بنابراين بايد ذات او را از هر چيز تصور مى كنيم بالاتر بدانيم و اين است حقيقت توحيد.

از طرفى در اين جهان حوادثى روى مى دهد كه گاهى اسرار آن بر ما پوشيده است، توجّه به عدالت خداوند به ما مى گويد كه اين حوادث همه روى حساب و قانون است، هرگونه سوءظن در اين قسمت با ايمان به عدالت و حكمت او سازگار نيست.

_________________

١. از نهج البلاغه، كلمات قصار.

چند نشانه ايمان

امام صادقعليه‌السلام مى فرمايد:

اَلْمُؤْمِنُ حَسَنُ الْمَعُوْنَةِ خَفِيْفُ الْمَؤْنَةِ جَيِّدُ التَّدْبِيرِ لِمَعِيْشَتِهِ لا يَلْسَعُ مِنْ جُحْر مَرَّتَيْنِ(١)

ترجمه

آدم با ايمان كمك او پر ارزش، هزينه او كم، در زندگى با تدبير، و هرگز از يك سوراخ دوباره گزيده نمى شود (هيچ گاه از يك ناحيه دوبار غافلگير نخواهد شد.

شرح كوتاه

ايمان جلوه ها و نشانه هاى علمى و اخلاقى و اجتماعى دارد كه بدون اسم بى مسمايى بيش نيست، در حديث فوق به چهار نشانه آن اشاره شده است:

١- افراد با ايمان كمك هاى ارزنده اى در اختيار برادران مسلمان خود مى گذارند، چرا كه كمك هاى آنها با دلسوزى و اخلاص و آگاهى همراه است.

٢- آنها زندگى پرخرج و تجملاتى كه براى تهيه وسايل آن آلوده همه گونه خلافكارى شوند ندارند.

٣- آنها در امر زندگى و مخصوصاً امور اقتصادى با تدبير و هوشيارند.

٤- آنها از هر حادثه اى فوراً درس عبرت مى گيرند و به همين دليل هرگز از يك ناحيه دو بار ضربت نمى خورند.

_____________

١. از كتاب سفينة البحار.

دنيا هدف نيست، وسيله است

اميرمؤمنان علىعليه‌السلام مى فرمايد:

اَلدُّنْيا خُلِقَتْ لِغَيْرِها وَلَمْ تُخْلَقْ لِنَفْسِها(١)

ترجمه

دنيا براى هدف ديگر آفريده شده، نه براى خودش

شرح كوتاه

غالباً تفسير آيات و اخبارى كه از يك سو در مدح دنيا و وسايل مادى اين جهان وارد شده و آن را تجارتخانه يا مزرعه اولياى خدا معرفى كرده، با آيات و اخبارى كه در ذم آن وارد شده و آن را خطرناك و فريبنده و سرمايه غرور شمرده، بر افرادى مشكل مى شود.

ولى حديث بالا آنها را به روشنى تفسير مى كند كه اگر دنيا و وسايل مادى آنچنان كه خدا قرار داده، وسيله براى رسيدن به تكامل انسانى و بسط عدالت و داد و سعادت همه جانبه انسان ها باشد، ارزنده و دوست داشتنى است، اما اگر هدف نهايى و مطلوب با لذّات باشد و مايه طغيان و غرور و سركشى گردد، تنفرآميز و خطرناك خواهد بود.

_____________

١. از جلد ١ سفينة البحار.

بهاى انسان

اميرمؤمنان علىعليه‌السلام فرمود:

إنَّهُ لَيْسَ لاِ نْفُسِكُمْ ثَمَنٌ إِلاَّ الْجَنَّةُ فَلا تَبِيْعُوها إِلاَّ بِها.(١)

ترجمه

(آگاه باشيد) براى وجود شما بها و قيمتى جز سعادت جاويدان بهشت نيست و به غير اين بها آن را نفروشيد.

شرح كوتاه

معمولا اگر از كسى بپرسند سرمايه وجود و هستى خود را به چه مبلغ معامله مى كنى؟ ارزش و بهايى براى آن نمى تواند قائل شود.

در حالى كه اين سرمايه بزرگ را تدريجاً و روز به روز به بهاى ناچيزى مى فروشد، و گاه در پايان عمر مى بيند اين سرمايه عظيم را با يك خانه يا يك اتومبيل و يا ويلاى ييلاقى معاوضه كرده است، و تازه از آن هم بزودى جدا خواهد شد.

علىعليه‌السلام مى فرمايد هيچ يك از سرمايه هاى مادى اين جهان نمى تواند با سرمايه عمر شما برابرى كند تنها متاعى كه مى تواند با آن برابرى كند خشنودى خدا، و تكامل انسانى و معنوى و سعادت ابدى و جاويدان است كه هر قدر در راه آن تلاش و كوشش و فداكارى كنيد بجاست.

___________

١. نهج البلاغه، كلمات قصار، كلمه ٤٥٦.

حق و باطل

اميرمؤمنان علىعليه‌السلام فرمود:

إِنَّ الْحَقَّ ثَقِيْلٌ مَرِىءٌ، وَ إِنَّ الْباطِلَ حَفِيفٌ وَبِىْءٌ(١)

ترجمه

حق سنگين و مشكل اما گواراست، و باطل سبك و آسان و اما دردناك و خطرناك است.

شرح كوتاه

اما باطل بسيار آسان و گاهى بسيار لذيذ و شيرين، ولى اثرش مرگبار است; همچون يك غذاى لذيذ امام مسموم، هنوز از گلوى انسان فرو نرفته اثر ويرانگرى آن در قلب و معده و روده ها آشكار مى گردد; باطل نيز همانند اين غذا، سازمان هاى مختلف اجتماع را ويران مى سازد.

______________

١. بحارالانوار، ج ٧٠، ص ١٠٧.

پر ارزش ترين ميراث عرب

پيغمبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود:

أَصْدَقُ كَلِمَة قالَتْها الْعَرَبُ كَلِمَةُ لُبَيْد:

ألا كُلُّ شَىء مَا خَلاَ الله باطِلُ *** وَكُلُّ نَعِيْم لا مَحَالَةَ زائلُ(١)

ترجمه

صحيح ترين و رساترين جمله اى كه عرب گفته است، گفتار «لبيد» (شاعر معروف) است آن جا كه مى گويد: «آگاه باشيد هرچيزى جز خدا باطل است و هر نعمتى بالاخره از دست خواهد رفت».

شرح كوتاه

توجه به فناى ثروت ها و مقام ها و زوال نعمت ها به انسان هشدار مى دهد كه هم در به دست آوردن آنها رعايت حق و عدالت را كند و هم در طرز مصرف آنها راه اعتدال پيش گيرد.

ابديّت و جاودانگى لباسى است كه تنها به قامت كبرياى او مى زيبد و راه نيافتن فنا و نيستى تنها مخصوص ذات پاك اوست.

در برابر هر صحنه اى از صحنه هاى زندگى مادى بايد به اين حقيقت توجّه داشت و مغرور نشد.

_______________

١. مصباح الشريعه،

من از آنها بيزارم

امام على بن موسى الرضاعليه‌السلام مى فرمايد:

لَيْسَ مِنَّا مَنْ غَشً مُسْلِماً أَوْ ضَرَّهُ أَوْما كَرَهُ(١)

ترجمه

آن كس كه تقلّب كند يا به مسلمانى زيان رساند يا به او نيرنگ زند از ما نيست.

شرح كوتاه

آنها كه خوشبختى خود را در بدبختى ديگران و سود خود را در زيان ديگران مى بينند نه يك انسان واقعى محسوب مى شوند و نه يك مسلمان حقيقى.

امتياز انسان از ساير جانداران در شخصيت اجتماعى اوست، و آن كس كه سود خود را در ضرر ديگران مى بيند فاقد شخصيت اجتماعى است.

زيان به افراد ديگر رسانيدن گاهى صريح و آشكار است و گاهى پنهانى از طريق تقلّب و يا خدعه و نيرنگ، به هر صورت باشد در اسلام ممنوع است، و امام على بن موسى الرضاعليه‌السلام فرمود: من از مرتكبين اين اعمال بيگانه ام.

_____________

١. سفينة البحار ماده غش..

تلاش عاجزان

اميرمؤمنان علىعليه‌السلام مى فرمايد:

اَلْغِيْبَةُ جُهْدُ الْعاجِزِ(١)

ترجمه

غيبت كردن آخرين تلاش افراد ناتوان است.

شرح كوتاه

درميان گناهان كبيره كمتر گناهى است كه همانند غيبت نشانه پستى و ضعف و زبونى و ناجوانمردى باشد.

آنها كه به مذمت و عيب جويى مردم در پشت سر مى نشينند و آبروى و حيثيت افراد را با افشاى عيوب پنهانى، كه غالب مردم به يكى از اين عيوب گرفتارند، مى برند، و آتش حسد و كينه خود را با اين وسيله فرو مى نشانند، افرادى ناتوان و فاقد شخصيتند كه حتى در مبارزه بى دليل و ظالمانه خود شهامت ندارند و تمام قدرتشان اين است كه از پشت خنجر بزنند.

در حديث آمده، آن كس كه غيبت مردم كند اگر توبه نمايد آخرين كسى است كه وارد بهشت مى شود و اگر نكند نخستين كسى است كه وارد دوزخ مى شود.

_____________

١. نهج البلاغه، كلمات قصار.

نشانه هاى ستمگر

اميرمؤمنان علىعليه‌السلام مى فرمايد:

لِلظّالِمِ ثَلاثُ عَلامات:

يَظْلِمُ مَنَ فَوْقَهُ بِالْمَعْصِيَةِ وَمَنْ دُوْنَهُ بِالْغَلَبَةِ

وَيُظاهِرُ الْقَوْمَ الْظَّلَمة(١)

ترجمه

ستمگر سه نشانه دارد: به آنها كه بالاتر از او هستند با مخالفت و نافرمانى ستم مى كند، و نسبت به آنها كه زير دست او قرار دارند از طريق قهر و غلبه ستم مى نمايد، و با ستمگران همكارى دارد.

شرح كوتاه

آن كس كه روح ستمگرى بر فكرش غلبه كند و تحت نفوذ اين روحيه پليد قرار گيرد، در هر مورد به شكلى خودنمايى مى نمايد: از انجام وظايف خود در برابر آنها كه پذيرش فرمان آنها لازم است سرپيچى مى كند، و در برابر زيردستان به قهر و غلبه و زور و قلدرى متوسل مى شود، و دوستان و هم رديفان و همكاران خود را از ميان ستمگران انتخاب مى نمايند، او در هر حال ستمگر است ولى در هر مورد به شكل مناسب آن مورد در مى آيد.

______________

١. نهج البلاغه، كلمات قصار.

درد بى درمان وجود ندارد

پيغمبر گرامى اسلامى فرمود:

ما أَنْزَلَ اللهُ مِنْ داء إِلاَّ جَعَلَ لَهُ دَواء(١)

ترجمه

خداوند هيچ دردى نداد مگر اين كه دوايى بر آن آفريد.

شرح كوتاه

جهانى كه در آن زندگى مى كنيم مجموعه اى از عملها و عكس العمل هاست در كنار نيروى نفى كننده نيروى مثبت و سازنده اى وجود دارد كه بايد آن را پيدا كرد و از آن بهره گرفت، و ادامه حيات ما معلول همين تعادل نيروهاست، نه تنها هيچ بيمارى جسمى بدون درمان وجود ندارد، هيچ مشكل اجتماعى هم موجود نيست كه راه حلى براى آن نباشد، آنها كه مشكلات را لاينحل مى پندارند و به هر كار پيچيده برخورد مى كنند آن را درد بى درمان معرفى مى كنند از اين حقيقت غافلند كه اصولا درد بى درمان وجود ندارد.

بنابراين بايد با حوصله و پشتكار به ميدان حوادث سخت زندگى رفت و راه حل آنها را پيدا كرد.

_____________

١. نهج الفصاحه.

چرا نعمت ها از بين مى روند؟

امام باقرعليه‌السلام مى فرمايد:

إنَّ اللهَ قَضَى قَضاءً حَتْماً أَلاّ يُنْعِمَ عَلَى الْعَبْدِ بِنِعْمَة فَيَسْلُبُها إيّاهُ حَتّى يُحْدِثَ الْعَبْدُ ذَنْباً يَسْتحِقُّ بِذلِك النَّقِمَةِ(١)

ترجمه

خداوند يك حكم قطعى كرده است كه نعمت هايى را كه به مردم داده از آنها نگيرد مگر اين كه گناهى مرتكب شوند كه موجب سلب آن نعمت گردد.

شرح كوتاه

نعمت هاى خدا بى پايان است، اما بى حساب نيست، بدون حساب به كسى نمى دهد و بى حساب از كسى نمى گيرد، هنگامى كه مردم جهان نعمت هاى او را وسيله غرور و فساد تبهكارى و ستم قرار دادند همان نعمت ها تبديل به عوامل بدبختى آنها مى گردد، نعمت آنها سلب، و بلا جاى آن را مى گيرد، صنايع و تكنولوژى آنها ويرانگر، و اجتماع آنها مايه نفاق، و توسعه زندگى آنها مايه ناراحتى، و حتى وسيله هاى سرعت عامل عقب ماندگى آنها مى گردد، چرا كه از نعمت ها سوء استفاده كردند!

______________

١. اصول كافى، جلد ٢.

شهادت و پاكى

پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود:

إذا مُتَّ عَلَى طَهارَة تَكُونُ شَهِيْداً(١)

ترجمه

هنگامى كه پاك از دنيا بروى در زمره شهيدان خواهى بود.

شرح كوتاه

حديث فوق قسمتى از دستورهايى است كه پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله به يكى از ياران خود به نام «انس» مى دهد و به او مى فرمايد:

«اگر مى توانى شب و روز با وضو باشى اين چنين كن، زيرا گر در اين حال از دنيا بروى شهيد خواهى بود.»، گرچه معناى نخستين حديث، همان با وضو بودن است، اما حديث در ضمن اشاره به حقيقت مهم ترى دارد و آن پاك زيستن و پاك از جهان رفتن است، آنها كه دامانشان پاك، دل هايشان پاك، و زندگى و فكرى پاك دارند و اين چنين از جهان رخت بر مى بندند قطعاً در صف شهيدان خواهند بود كه شهادت منحصر به كشته شدن در ميدان جنگ نيست، احاديث ديگرى كه در منابع اهل بيتعليهم‌السلام وارد شده نيز اين حقيقت را تأكيد مى كند.

____________

١. سفينة البحار، جلد ١،

عاشقان جانباز

امام باقرعليه‌السلام مى فرمايد:

إنَّ أَصْحَابَ جَدِّىَ الْحُسَيِنْ لَمْ يَجِدُوا ألَمَ مَسِّ الْحَدِيْدِ(١)

ترجمه

ياران فداكار جدم امام حسينعليه‌السلام در زير ضربات شمشير و نيزه دشمن احساس درد نمى كردند!

شرح كوتاه

هنگامى كه علاقه انسان به يك هدف به مرحله عشق، آن هم عشقى سوزان، برسد تمام احساس او در همان نقطه متمركز مى شود، و به همين جهت هر ناراحتى براى او قابل تحمل است نه تنها قابل تحمل است بلكه احساس ناراحتى نمى كند، جايى كه زنان مصر با ديدن روى يوسف، در مسير يك عشق زود گذر مجازى، آنچنان از خود بى خبر شدند كه به جاى بريدن ميوه، دست هاى خود را بريدند چه جاى تعجب است كه عاشقان بى قرار راه خدا، و جانبازان راه حق و فضيلت، درد و رنج ضربات سنگين دشمن را احساس نكنند، بايد نخست عشق ورزيد، فداكارى و تحمل نتيجه حتمى آن است.

_______________

١. بحارالانوار، جلد ٤٥،