شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

بخش اول: تاريخ سازان عاشورا

امام حسينعليه‌السلام

تولد

امام حسين در سوّم شعبان سال چهارم هجرى متولد شد و حدود 7 سال با پيامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله و فاطمه و 47 سال با پدرش اميرالمؤمنين و 47 سال با برادرش امام حسن زندگى كرد. آن حضرت داراى 6 پسر و چهار دختر بود.

امامت

حسين بن علىعليهم‌السلام در سال پنجاه هجرى، در سن 47 سالگى پس از شهادت برادرش امام مجتبىعليه‌السلام به امامت رسيد و مدت امامتش ده سال به طول انجاميد.

تواضع سالار شهيدان

ابن عَبْد الْبِرّ در الإستيعاب مى نويسد: امام حسينعليه‌السلام 25 بار پياده به حج مشرف شد؛(29) در روايت آمده است كه روزى امام حسينعليه‌السلام در حالى كه از كوچه اى مى گذشت، جمعى از فقرا را ديد كه به خوردن غذا مشغولند. آنان حضرت را به خوردن غذا دعوت كردند. امام اين آيه را تلاوت كرد:( إِنَّ الله لاَ يُحِبُّ الْمُسْتَكْبِرِينَ )؛ «خدا مستكبران را دوست نمى دارد». بر جمع آنان وارد شد و از غذايشان خورد و در حقشان دعا كرد و آنان را به منزل خود دعوت نمود. آنگاه كه فقيران به منزل امام رفتند، حضرت دستور داد آنچه دارند براى پذيرايى از اين ميهمانان بياورند.(30) (برخى نوشته اند كه امامعليه‌السلام وقتى در جمع آنها شركت جست، فرمود: غذاى شما ازصدقه است وبر من روانيست از آن بخورم).

امام حسينعليه‌السلام در قرآن

امام حسينعليه‌السلام در آيات قرآن مورد توجّه قرار گرفته و اين آيات را مى توان به سه دسته تقسيم كرد:

1- در برخى از آيات، از «خمسه طيبه و اهل بيت عصمت و طهارت» سخن گفته شده كه امام حسينعليه‌السلام يكى از آنها است؛ مانند آيات تطهير، آيات ذوى القربى، آيات عترت، آيات نذر على و فاطمه و... و همچنين در دوران انبياى گذشته گاهى از اهل بيت و خمسه طيّبه سخن گفته شده؛ از جمله در زمان آدمعليه‌السلام .(31)

صاحب «الدرّ الثمين» در تفسير آيه( ... فَتَلَقّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمات... ) روايتى نقل كرده كه در آن آمده است: «أنّه (آدمعليه‌السلام ) رأى ساق العرش و أسماء النّبي و الأئمةعليهم‌السلام فلقنه جبرئيل: قل: يا حميد بحقّ محمّد، يا عالي بحقّ علي، يا فاطر بحقّ فاطمة، يا محسن بحقّ الحسن والحسين ومنك الإحسان» وقتى به نام حسين رسيداشك از چشمان آدم جارى شدو خطاب به جبرئيل گفت: برادرم، جبرئيل! وقتى نام پنجمين را مى شنوم قلبم مى شكند... جبرئيل پاسخ داد: او همانا از فرزندان تو است كه مصيبت ها در برابر مصيبت او كوچك وحقير مى شود. آدم گفت: برادرم! آن مصيبت چيست؟ جبرئيل گفت: او با لب تشنه، غريب و يكه و تنها كشته مى شود، يار وياورى ندارد... فرياد برمى آورد:

«و عطشاه، و قلّة ناصراه... » هيچكس پاسخش نمى دهد جز با شمشير... سرش را مانند گوسفند از قفا و پشت گردن مى برند، خيمه هايش را غارت مى كنند و سرش را همراه سرهاى يارانش بر سر نيزه ها زده، شهرها را مى گردانند... پس آدم و جبرئيل گريستند.(32)

2- و در آياتى كه از «اولى الأمر» سخن گفته و اطاعت از آنها را براى مؤمنان لازم مى شمارد، بى ترديد امام حسينعليه‌السلام يكى از مصاديق بارز آنها است:( أَطِيعُوا اللهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُوْلِي الاَْمْرِ مِنْكُمْ ). (33)

3- برخى از آيات قرآن، مربوط به شخص امام حسينعليه‌السلام است. در روايات آمده است: سوره و الفجر، سوره امام حسين است. و مصداق آيه:( يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ )، شخص امام حسينعليه‌السلام است.(34) صاحب كتاب «الحسين فى القرآن»(35) با بيش از 250 روايتِ قابل اعتبار، ثابت كرده است كه 128 آيه از آيات قرآن مربوط به شخص امام حسينعليه‌السلام است.

امام حسينعليه‌السلام سيد الشهدا

تنها شهيدى كه در لسان امامان معصوم، «سيّدالشهدا» لقب يافت، سردار نهضت عاشورا، حسين بن على است. در زبان پيامبر و ائمه معصومعليهم‌السلام ، لقب سيد الشهدا براى سه تن به كار رفته است: اميرالمؤمنين، حمزه، و امام حسينعليهم‌السلام .

امام صادقعليه‌السلام هنگام زيارت اميرالمؤمنينعليه‌السلام مى فرمود:

«السَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَصِيَّ الاَْوْصِيَاءِ»؛ «درود برتو اى وصىّ اوصيا. »

«السَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَلِىَّ الاَْوْلِياءَ»؛ «درود برتو اى ولىّ اوليا. »

«السَّلامُ عَلَيْكَ يَا سَيِّدَ الشُّهَداء... »؛ «درود برتو اى سيد وسرور شهيدان. »(36)

تعبير «سيدالشهدا» به وسيله رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله ، درباره حضرت حمزه، اميرمؤمنان و امام حسينعليهم‌السلام آمده است. پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: چهارتن در قيامت، سواره محشور مى شوند كه عبارتند از: من، صالح پيامبر، برادرم على و عمويم حمزه... (عمّى حمزة بن عبدالمطّلب، اسدالله و اسد رسوله، سيدالشهداء) دراينجا لقب سيدالشهدا براى حمزه به كار رفته است.(37)

انس بن مالك گويد: روزى پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: از اين در، بهترين وصى ها و سيد شهيدان وارد مى شود.(38) پس از چندى ديديم كه على بن ابى طالب از همان در وارد شد.(39)

در حديثى ديگر آمده است كه آن حضرت دستى روى حسينعليه‌السلام كشيد و فرمود: آگاه باشيد كه او (حسين)، سرور شهيدان از آغاز تاپايان زندگى بشرى است ولى پدر او از او بهتر و برتر است.(40)

امام صادقعليه‌السلام از امام حسين به عنوان «سيد شباب الشهداء» ياد كرده است.(41)

ابن اثير مى نويسد: «حسن و حسين از نام هاى بهشتى اند كه در دوران جاهليت، در ميان مردم ديده نشده اند».(42)

در حديثى ديگر از رسول گرامى اسلام آمده است:

«لمّا عرج بي إلى السماء رأيتُ عَلى باب الْجَنَّةِ مَكْتُوباً: وَ الْحُسَينُ صَفْوَة الله... »؛ «در بالاى در ورودى بهشت نوشته شده است: و حسين]عليه‌السلام «برگزيده خدا است.... »(43)

عشق به دانش

عبدالله بن حبيب، سوره حمد را به يكى از فرزندان امام حسينعليه‌السلام آموخت و آنگاه كه فرزند، آن سوره را پيش پدر قرائَت كرد، امامعليه‌السلام هزار دينار به معلم هديه داد و هزار حُلّه،(44) نيز برايش فرستاد و دهان وى را پر از دُرّ نمود: «أعطاه ألف دينار و ألف حُلَّة و حَشاه فاهُ دُرّاً».(45)

بيعت با يزيد، هرگز!

در نيمه رجب سال 60 ه. وقتى معاويه از دنيا رفت. وليد، حاكم مدينه، شب هنگام آن حضرت را به بيعت با يزيد دعوت كرد ليكن آن بزرگوار از بيعت با يزيد سر باز زد و به به مبارزه با حكومت فاسد يزيد برخاست.

امام حسينعليه‌السلام اسوه تاريخ

امام حسينعليه‌السلام نه تنها اسوه تمامى مردم، كه الگوى امامان معصوم پس از خود نيز مى باشد. ائمه معصومعليهم‌السلام پس از شهادت آن حضرت، طبق خط فكرى ايشان عمل مى كردند و هر يك بنا بر اقتضاى وضعيت روزگار خود، امام حسينعليه‌السلام را پيشواى فكرى خويش مى دانستند.

آرى، امام حسين اسوه امروز و فردا و همه ادوار تاريخ بشرى است. امام زمان (عج) روز عاشورا قيام خواهندكرد و امام حسينعليه‌السلام در شب عاشورا، از حضور ياران خود در ركاب امام زمان (عج) خبر داد.(46)

آن حضرت زندگى خود را فداى خدا كرد و خداوند عنايتى ويژه در حق او نمود.

درروايت آمده است كه وقتى امام دهم (على النقىعليه‌السلام ) مريض شد، هيأتى را مأمور كرد تا به زيارت امام حسينعليه‌السلام بشتابند و در كنار قبر آن حضرت، ايشان را دعا كنند! آنان گفتند: شما خود نيز اماميد، پاسخ داد: «درست است، ليكن خداوند مكان هايى را براى عبادت خود برگزيده است و سر زمين كربلا يكى از آنهاست و من دوست دارم در جايى كه خدا بدان توجه خاص دارد وآن را موردعنايت ويژه قرار داده است، برايم دعا شود. »(47)

امام حسينعليه‌السلام خود نيز فرموده اند: «وَ لَكُمْ فِىَّ اُسْوَةٌ»؛(48) «زندگى و (نهضت حيات بخش) من، الگوى شماست. »

امام صادقعليه‌السلام مى فرمود: «لي اُسْوَةٌ بِما يَصْنَعُ بِالحسين»؛(49) «آنچه كه حسين انجام داد الگوى من است. »

امام باقرعليه‌السلام نيز مى فرمود: «يكونُ لي بالحسين بْن علي اُسْوَةٌ».(50)

پی نوشت ها:

1. مستدرك الوسائل، ج5، ص86

2. سفينة البحار، ج1، ص257؛ ماده «حسن». متن حديث در منابع معروف به همين صورت آمده و «انّ الحسين» در كنار آن نيست و «هدى» نيز «الف و لام» ندارد.

در «معالى السبطين» همين روايت را بدين شكل نوشته است: «الحسين مصباح الهدى و سفينة النجاة». به نظر مى رسد مؤلف محترمِ «معالى السبطين» تحقيق دقيقى در اين باره نكرده است؛ زيرا وى اين حديث را به بحار الأنوار نسبت داده، در حالى كه در بحار و منابعى كه از بحار نقل حديث نموده اند، همان گونه است كه بدان پرداختيم.

اين احتمال نيز وجود دارد كه برخى هنگام نقل حديث: «... إن الحسين بن علي في السماء أكبر منه في الأرض، فإنّه لمكتوب عن يمين عرش الله مصباح هدى و سفينة نجاة... » (بحار الأنوار، ج36، ص204) به جاى كلمات وسط حديث، نقطه گذاشته اند و در مرور زمان نقطه ها حذف شده، به صورت بالا در آمده است.

3. همان.

4. ابن اثير، الكامل، ج4، ص37، دار صادر، بيروت.

5. «... وَ مَهْمَا يَقْضِ مِنْ اَمْر يَكُنْ، اَخَذْتُ بِرَأْيِك أوْ تَرَكْتُ».

6. مسعودى، مروج الذهب، ج3، چاپ مصر، ص66

7. «جَزَاكَ اللهُ خَيْراً يَابْن عَمِّ فَقَد اجْتَهَدْتَ رَأْيَكَ، وَمَهْمَا يَقِضَ اللهُ يَكُنْ، فَقَالَ: عِنْدَ اللهِ نَحْتَسِبُ اَبا عَبْدِ الله».

8. «أسْتَوْدِعُكَ الله مِنْ قَتِيل»

9. علامه محسن امين، لواعج الأشجان، ص71، انتشارات بصيرتى، قم.

10. ص71 و 72

11. ابن نما، مثيرالأحزان، ص22، مؤسسة الامام المهدى (عج).

12. «اين زمين محل پياده شدن و بارانداز آن هاست و در اينجا خونِ پاكشان ريخته مى شود و گروهى از خاندان پيغمبر در خون خود مى غلطند» نك: ميلانى، قادتنا، ج6، ص47

13. تاريخ طبرى، ج4، ص297

14. لواعج الأشجان، ص30

15. تاريخ طبرى، ج4، ص298. به نقل از مقتل ابى مخنف، ص75، چاپخانه علميه، قم.

16. نك: ارشاد، مفيد، في توجه الحسين... الى الكوفة، ص221، چاپ بصيرتى.

17. ابن اثير، الكامل، ج4، ص43

18. ابن اثير، الكامل، ج4، ص49 و 50

19. احزاب؛ 23

20. اثباة الهداة، ج4، ص452؛ معالى السبطين، ج1، ص117

21. علامه حائرى مازندرانى، معالى السبطين، ج1، ص117

22. نك: طبرى، التاريخ، ج4، ص304

23. نك: بحارالأنوار، ج44، ص227؛ وسائل الشيعه، ج3، ص265، باب استحباب احتساب البلاء و...

24. وسائل الشيعه، ج3، ص265، باب استحباب احتساب البلاء و...

25. نك: مستدرك سفينة البحار، ماده «جمع».

26. بحارالأنوار، 74/421، حديث 40

27. ديوان اقبال لاهورى، ص144

28. بحارالأنوار، ج44، ص269 و وسائل الشيعه، ج14، ص503، باب 66- باب استحباب البكاء لقتل الحسين.

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِيِّ، قَالَ: «قُلْتُ لاَِبِي عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ كَيْفَ صَارَ يَوْمُ عَاشُورَاءَ يَوْمَ مُصِيبَة وَ غَمّ وَ حُزْن وَ بُكَاء دُونَ الْيَوْمِ الَّذِي قُبِضَ فِيهِ رَسُولُ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله وَ الْيَوْمِ الَّذِي مَاتَتْ فِيهِ فَاطِمَةُ وَ الْيَوْمِ الَّذِي قُتِلَ فِيهِ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام وَ الْيَوْمِ الَّذِي قُتِلَ فِيهِ الْحَسَنُ بِالسَّمِّ؟ فَقَالَ: إِنَّ يَوْمَ الْحُسَيْنِ أَعْظَمُ مُصِيبَةً مِنْ جَمِيعِ سَائِرِ الاَْيَّامِ وَ ذَلِكَ أَنَّ أَصْحَابَ الْكِسَاءِ الَّذِينَ كَانُوا أَكْرَمَ الْخَلْقِ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ كَانُوا خَمْسَةً فَلَمَّا مَضَى عَنْهُمُ النَّبِيُّصلى‌الله‌عليه‌وآله بَقِيَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ فَكَانَ فِيهِمْ لِلنَّاسِ عَزَاءٌ وَ سَلْوَةٌ فَلَمَّا مَضَتْ فَاطِمَةُ كَانَ فِي أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ لِلنَّاسِ عَزَاءٌ وَ سَلْوَةٌ فَلَمَّا مَضَى أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام كَانَ لِلنَّاسِ فِي الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ عَزَاءٌ وَ سَلْوَةٌ، فَلَمَّا مَضَى الْحَسَنُ كَانَ لِلنَّاسِ فِي الْحُسَيْنِ عَزَاءٌ وَ سَلْوَةٌ، فَلَمَّا قُتِلَ الْحُسَيْنُ لَمْ يَكُنْ بَقِيَ مِنْ أَصْحَابِ الْكِسَاءِ أَحَدٌ لِلنَّاسِ فِيهِ بَعْدَهُ عَزَاءٌ وَ سَلْوَةٌ، فَكَانَ ذَهَابُهُ كَذَهَابِ جَمِيعِهِمْ كَمَا كَانَ بَقَاؤُهُ كَبَقَاءِ جَمِيعِهِمْ فَلِذَلِكَ صَارَ يَوْمُهُ أَعْظَمَ الاَْيَّامِ مُصِيبَةً... »

29. نك: الأستيعاب ج 382 كه در حاشيه الاصابه چاپ شده است، چاپ مطبعه سعاده مصر، ج1، ص148 طبع حيدرآباد.

30. بحارالأنوار، ج44، ص189

31. بقره: 31 «الأسماء: اسماء انبياءالله واسماء محمد و على و فاطمه و الحسن و الحسين و اسماء رجال من خيار شيعتهم».

32. بحارالأنوار، ج44، ص245، و روى صاحب الدر الثمين في تفسير قوله تعالى ( ... فَتَلَقّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمات...) أنه رأى ساق العرش و أسماء النّبي و الأئمةعليهم‌السلام فلقنه جبرئيل: قل يا حميد بحقّ محمّد، يا عالي بحقّ علي، يا فاطر بحقّ فاطمة، يا محسن بحقّ الحسن و الحسين و منك الإحسان. فلمّا ذكر الحسين سالت دموعه و انخشع قلبه و قال: يا أخي جبرئيل في ذكر الخامس ينكسر قلبي و تسيل عبرتي؟ قال جبرئيل: ولدك هذا يصاب بمصيبة تصغر عندها المصائب. فقال: يا أخي و ما هي؟ قال: يقتل عطشاناً غريباً وحيدا فريداً ليس له ناصر و لا معين، و لو تراه يا آدم و هو يقول وا عطشاه وا قلّة ناصراه، حتّى يحول العطش بينه و بين السماء كالدخان، فلم يجبه أحد إلاّ بالسيوف و شرب الحتوف فيذبح ذبح الشاة من قفاه و ينهب رحله أعداؤه و تشهر رؤوسهم هو و أنصاره في البلدان و معهم النسوان كذلك سبق في علم الواحد المنّان، فبكى آدم و جبرئيل بكاء الثكلى.

33. نساء: 59

34.( يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِي إِلَى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً فَادْخُلِي فِي عِبَادِي وَادْخُلِي جَنَّتِي ) (فجر- 27) امام صادقعليه‌السلام مى فرمود: «اقْرَءُوا سُورَةَ الْفَجْرِ فِي فَرَائِضِكُمْ وَ نَوَافِلِكُمْ فَإِنَّهَا سُورَةٌ لِلْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيّعليه‌السلام مَنْ قَرَأَهَا كَانَ مَعَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيّعليه‌السلام يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِي دَرَجَتِهِ مِنَ الْجَنَّةِ، إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ».

ابو اسامه كه در مجلس حاضر بود گفت: چگونه اين سوره، سوره حسين است؟ امام پاسخ داد: أ لا تسمع إلى قوله تعالى ( يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِي إِلى رَبِّكِ راضِيَةً مَرْضِيَّةً فَادْخُلِي فِي عِبادِي وَ ادْخُلِي جَنَّتِي ) إنّما يعني الحسين بن علي صلوات الله عليهما فهو ذو النفس المطمئنة الراضية المرضية و أصحابه من آل محمد صلوات الله عليهم... الرضوان عن الله يوم القيامة و هو راض عنهم و هذه السورة في الحسين بن عليعليه‌السلام و شيعته و شيعته آل محمد خاصة فمن أدمن قراءة الفجر كان مع الحسينعليه‌السلام في درجته في الجنة إِنَّ اللّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ. بحارالأنوار، ج24، ص93؛ تأويل الآيات الظاهرة، ص769

35. سيد محمد واحدى گيلانى.

36. بحارالأنوار، ج100، حديث 9

37. نك: بحارالأنوار، ج7، ص135

38. «... يَدْخُلَ عَليكم مِنْ هذا الباب خَيْرُ الأوصياءِ وسيّدالشهداء».

39. نك: بحارالأنوار، ج38، ص16

40. نك: بحارالأنوار، ج44، ص238، «امّا إنّه سيِّدُالشّهداء مِنَ اْلأوّلين والآخرين في الدُنيا والآخرة... و أبوهُ أفضلُ منهُ وَخيرٌ».

41. نك: «... الْحُسَيْنُعليه‌السلام سَيِّدُ شَبَابِ الشُّهَدَاءِ» تهذيب الأحكام، ج6، ص74 و بحارالأنوار، ج14، ص168

42. اسدالغابه، ج2، ص19- 18، «... اَلحَسَنُ وَ الْحُسَينُ مِنْ أسماءِ أهل الجنّة لَمْ يَكُونا في الْجاهلّية».

43. بحارالأنوار، ج27، ص4

44. جامه، قطيفه.

45. اعيان الشيعه، ج1، ص579

46. نك: مقرم، مقتل الحسين، ص158

47. بحارالأنوار، ج101، ص112

48. نك: الأستيعاب، ج382 كه در حاشيه الاصابه چاپ شده است. چاپ مطبعه سعاده مصر، ج1، ص 148، طبع حيدرآباد.

49. بحارالأنوار، ج44، ص189

50. بحارالأنوار، ج47، ص116