پس از غروب

تحليل رخدادهاي پس از رحلت پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله

مؤلف: يوسف غلامى

این کتاب توسط مؤسسه فرهنگی - اسلامی شبکة الامامین الحسنینعليهما‌السلام بصورت الکترونیکی برای مخاطبین گرامی منتشر شده است.

لازم به ذکر است تصحیح اشتباهات تایپی احتمالی، روی این کتاب انجام نگردیده است.

پيش گفتار

گذشته آدمى و آگاهى از تحولات و حوادث به هم پيوسته تاريخ، انسان را بر فهم بهتر امروز و پى ريزى تمدن آتى ملت ها يارى مى رساند. مطالعه و تحقيق در تاريخ اسلام و زواياى مختلف و به هم تنيده آن نيز از اين قانون عام گسسته نيست. هر چند همه عرصه هاى تاريخ اسلام و ايران با زندگى همه مسلمانان پيوند محكم دارد، برش هايى از تاريخ صدر اسلام و رخدادهاى آن روزگار، با هويت مسلمانان اين مرز بوم پيوند مستحكم تر دارد. مجموعه اى كه در پيش روى شماست تلاشى است براى بازخوانى حوادث كمتر از هزار روز از تاريخ بيش از هزار ساله ملت اسلام كه در حافظه تاريخى مسلمانان نقش بسته است. ارزيابى علمى رفتار مسلمانان پس از غروب آفتاب عمر رسولى كه دعوتش از پيوند توحيد و رستگارى دنيوى و اخروى نشان مى گرفت و مسئوليت بشير و نذيرى او ارمغان رحمت و مهرورزى بر مردمان بود، مى تواند پاسخ برخى كنجكاوى هاى نسل جديد را كه با كوله بارى از پرسش به حال و آينده مى نگرند، در برداشته باشد: با توجه به اهميت استراتژيك وحدت مسلمانان و ضرورت پرهيز از فراهم آوردن زمينه اختلاف و گسست در صفوف متحد آنان، در اين اثر تلاش بر آن است تا بنياد معرفت تاريخى و تحليل رخدادها بر اساس منابع اصيل صدر اسلام كه شهرت بيشترى نزد همه مسلمانان دارد، استوار گردد. اين اثر به قلم برادر ارجمند جناب حجت الاسلام و المسلمين آقاى يوسف غلامى به رشته تحرير در آمده است.

از نگارنده محترم و همه كوشش گران تهيه و تنظيم اين اثر قدردانى كرده، فزونى توفيق همگان را از درگاه خداوند منان خواستاريم.

پاييز ۱۳۸۰

ناشر

آغاز سخن

چون زمان از عصر حضرت مسيحعليه‌السلام بسيار گذشت روح جهانيان را بى دينى و آشفتگى سخت بيازرد. عقيده به پاكى و عدل و راستى از ايشان برخاست و حكومتى كه ميان خوبى و بدى و ستمديده و ستمگر تميز دهد و نظمى بر قرار سازد، كوچيد. نه راهى ماند كه پاسبانى شود و نه فتنه انگيزى كه از بيم مكافات آرام نشيند. فانوس دين خاموش و بساط عشرت و بى خبرى در همه جاگسترده گشت. معاش بشر را راهزنى تامين مى كرد و خوراكش را پليدى و كردارش را شيطان، رهبرى.

اين همه در حالى بود كه آدمى، از خويشتن به ستوه آمده بود و با نااميدى انتظار روزى را مى كشيد كه كسى بناى فرسوده او را درهم كوبد و از نو، بنيادى ديگر گذارد.

اين زمان، اوضاع در ميان عرب بسى آشفته تر بود. به يقين كسانى از ايشان آرزو داشتند روزى مردى پديدار گردد و با تسخير دل هاى خسته و پريشانشان، بر فقر و بد حالى شان نهيب زند و ناآرامى و بى عقيدگى و پليدى را از ايشان دور سازد.

ظهور خجسته حضرت محمد امينصلى‌الله‌عليه‌وآله به اين همه انتظار پايان بخشيد. او برگزيده ترين آفريده، وجودى با تار و پود پاكيزه و بى عيب، فخر آدميان و مايه بركت جهانيان و از سلاله پيامبران برتر و داراى دودمانى مطهر بود. بشر در تاريخ حيات خود هيچ واقعه اى شگفت انگيزتر از تولد و بعثت او به ياد ندارد.

در عصرى كه او در ميان قومش زيست، پليد خويان ظلمت دوست تا توانستند روحش را آزردند، تا شايد در عزم وى خلل پديد آورند و اميدش ‍ را به ياس تبديل كنند و از هدفش باز دارند. اما روح بلند و نبوغ اعجاب آور او كه با شكست و نااميدى انسى نداشت نگاه به آينده هاى دور داشت.

در مدت زمان درنگ او در ميان آدميان آنان كه سرشت شان با آلودگى خو نگرفته بود و لياقت آدمين و استعداد فراگيرى تعاليم آسمانى او را داشتند لباس پاكى و انسانيت بر تن كردند و به راه جاودانگى قدم گذاشتند و كسانى نيز از دودمانش كه در دانايى و پاكى بسى برتر بودند به يادگار از وى باقى ماندند تا آرمان او را حفظ كنند. به پيش بينى آن ستوده پيامبر، پس از شهادت وى اين پاكيزگان برتر، غريب ماندند و طغيان آمال و آرزوهاى عناصر جاه طلب، ايشان را از ادامه راه آن برگزيده پيامبر، باز داشت. بدين سان ديگر بار معنويت از بشر كوچيد و احكام و قوانين الهى بازيچه هوس ‍ فرمانروايان سفيه قرار گرفت و نزديك به يك قرن بيان و نگارش فرموده هاى آن رسول مختارصلى‌الله‌عليه‌وآله ممنوع گرديد و بيان فضايل خاندان رسالت و ياد از غدير و شان نزول آيه تطهير و اكمال وانما وليكم الله و حديث كهف و لوح وانا مدينة العلم و منزلت و ثقلين، همه جرم شناخته شد. از آن پس تا قرن ها تاريخ را وابستگان دربار خلفا نگاشتند. برجسته ترين ايشان ابن جرير طبرى است كه به بهانه بى طرفى در نقل رويدادها، به تحريف واقعيت و كتمان حقايق پرداخته است.(۱) بدين سبب نمى توان بدان آثار با اطمينان نگريست.

به هر تحليل، در اين نگاشته از ميان آن آثار مطالبى استخراج شده است كه اطمينان آورتر باشد. گفتارها بيشتر بر پايه نظر اهل سنت و با تكيه بر كتابه هاى معتبر ايشان است. در هر فصل، از برخى منابع فارسى مورد دسترس نيز نكاتى ارائه گرديده تا بدين وسيله ضمن آشنا ساختن خوانندگان با اين كتاب ها، از نويسندگان گرانقدر آن قدردانى شده باشد.

با تشكر وافر از استاد علامه مرتضى فرج پور و دوست پژوهشگر استاد محمد خردمند.

يوسف غلامى

پائيز ۱۳۸۰