پى نوشت ها

۱- ميرچا الياده ، دين پژوهى ، چ ۱، ص ۱۷.

۲- يوحنا، ۳؛ ۱۷.

۳- متى ، ۵: ۳۱.

۴- اعمال ، ۵: ۳۱.

۵- «به خانه ها از در [ورودى ] آنها درآييد و از خدا بترسيد، باشد كه رستگار گرديد.» بقره (۲)، ۱۸۹.

۶- «ربا را [با سود] چندين برابر مخوريد، و از خدا پروا كنيد كه رستگار شويد.»

آل عمران (۳)، ۱۳۰.

۷- «در راهش جهاد كنيد، باشد كه رستگار شويد.»

مائده (۵)، ۳۵.

۸- «پس نعمت هاى خدا را به ياد آوريد، باشد كه رستگار شويد.»

اعراف (۷)، ۶۹.

۹- «اى مؤ منان ، همگى [همگى از مرد و زن ] به درگاه خدا توبه كنيد اميد كه رستگار شويد.»

نور (۲۴)، ۳۱.

۱۰- «بگوييد معبودى جز الله نيست تا رستگار شويد.»

محمد باقر مجلسى ، بحارالانوار، ج ۱۸، ص ۲۰۳.

۱۱- ninia smart, "soteriology" in mircea ediade (ed) the encyclopedia of religion, new york, ۱۹۹۵ , v ۱۳ , p , ۴۱۸.

۱۲- a.s hoeby, oxford advanced learners dictionary, ed. sally wehmeior, oxford university peree, ۲۰۰۰.

۱۳- longman dictionary of contemporary english, longman group ltd, ۱۹۷۸ , ۱۹۹۵

۱۴- merian - websters collegiate dictionary, spring field massachussetts, u.s.a., tenth edition ۲۰۰۰

۱۵- w.g. topmoelier, "salvation", in new catholic encyclopedia, v ۱۲ , the catholic university of america, washington, d.c, ۱۹۶۷ ,p, ۹۹۴

۱۶- ريچارد بوش «و ديگران»، جهان مذهبى اديان در جوامع امروز، ج ۱، چ ۱، ص ۷۳۸.

۱۷- w.g.topmoler, p. ۹۹۵.

۱۸- روميان ، ۵: ۱۲.

۱۹- روميان ، ۵:۱۵ و ۱۷.

۲۰- ulrich kuhn, "salvation", in dictionery of the ecumenical movement, ed

nicholas lossky, jose miguez bonion, john pobee, tom stransky, geoffrey wain wrighte & paulin webb, wcc publication, geneva, ۱۹۹۴ , p. ۸۹۳,

۲۱- lbid.p. ۸۹۲

۲۲- the second comming

۲۳- عبرانيان ، ۹: ۲۸.

۲۴- پيدايش ، ۱: ۲۶ ۲۸.

۲۵- ويليام ، م ميلر، مسيحيت چيست ، چ ۶، ص ۱۲۹.

۲۶- جامعه ، ۷: ۲۹؛ افسسيان ، ۴: ۲۴.

۲۷- جى لسى دانستن ، آيين پروتستان ، چ ۱، ص ۱۲۹.

۲۸- اينار مولند، جهان مسيحيت ، چ ۱، ص موسسه ص ۶۲.

۲۹- اينار مولند، جهان مسيحيت ، چ ۱، موسسه ص ۶۲.

۳۰- روميان ، ۷: ۱۸ و ۱۹.

۳۱- كارل ياسپرس ، آگوستين ، چ ۱، ص ۸۷ و ۹۱.

۳۲- جوان ا. گريدى ، مسيحيت و بدعت ها، چ ۱، ص ۱۸۷ و ۱۸۸.

۳۳- قديس آگوستين ، اعترافات ، چ ۲، ص ۳۳۰.

۳۴- آگوستين ، ص ۸۶ - ۸۷.

۳۵- مسيحيت و بدعت ها، ص /۱۸۰.

۳۶- همان ، ص ۱۸۶.

۳۷- ارل كرنر، سرگذشت مسيحيت در طول تاريخ ، ص ۱۱۱.

۳۸- محمد ايلخانى ، متافيزيك بوئتيوس «بحثى در فلسفه و كلام مسيحى»، چ ۱، ص ۳۳۹.

۳۹- مسيحيت و بدعت ها، ص ۱۸۷.

۴۰- كريستوفر استيد، فلسفه در مسيحيت باستان ، چ ۱، ص ۳۵۶.

۴۱- آيين پروتستان ، ص ۲۱ و ۲۲.

۴۲- محمد ايلخانى ، پيشين

۴۳- آيين پروتستان ، ص ۲۶.

۴۴- عدنان طرابلسى ، الروية الرثوكسية للانسان «الانثر و پولوجيا الصوفية»، ص ۱۵۲ و ۱۵۳.

۴۵- متافيزيك بوئيتوس «بحثى در فلسفه و كلام مسيحى»، ص ۲۳۵ و ۲۳۶.

۴۶- روميان ، ۵: ۱۹.

۴۷- لاويان ، ۲۶: ۴۰.

۴۸- اول يوحنا، ۱: ۹؛ تيطس ، ۲: ۱۴.

۴۹- اول تيموتائوس ، ۲: ۱۴.

۵۰- افسسيان ، ۲: ۱؛ پيدايش ، ۱۸: ۲۰.

۵۱- عبرانيان ، ۹: ۷.

۵۲- اول تيموتائوس ، ۱: ۹.

۵۳- امثال ، ۱۱: ۳۱.

۵۴- اول پطرس ، ۴: ۱۸.

۵۵- روميان ، ۱۱: ۲۰.

۵۶- تثنيه ، ۲۵: ۱۶.

۵۷- هنرى تيسين ، الهيات مسيحى ، ص ۱۶۵.

۵۸- همان

۵۹- رساله اول يوحنا، ۳: ۴.

۶۰- چالز هورن ، نجات شناسى ، چ ۱، ص ۱۰.

۶۱- peder norgaard - hojen, "sin" in dictionery of the ecumenical movementm, opcit, p. ۹۲۱.

۶۲- الاهيات مسيحى ، ص ۱۶۵ - ۱۶۸.

۶۳- آيين پروتستان ، ص ۲۱۵.

۶۴- متى ، ۲۲: ۳۷ - ۴۰.

۶۵- يعقوب ، ۴: ۱۷.

۶۶- يعقوب ، ۲: ۱۰.

۶۷- لوقا، ۱۲: ۴۷ - ۴۸.

۶۸- الهيات مسيحى ، ص ۱۶۸.

۶۹- last adam

۷۰- paul helm, fAITH & Understanding, eerdmans pulishingcio. edinburgh university press, ۱۹۹۷ , p. ۱۵۳

۷۱- آيين پروتستان ، ص ۱۲۴.

۷۲- همان ، ص ۱۲۸.

۷۳- ر.ك : سارو خاچيكى ، اصول مسيحيت ، چ ۲، ص ۷۹ و ۸۰.

۷۴- روميان ، ۵: ۱۲.

۷۵- w.h. griffith, thomas, d.d. the catholic faith, london: church book room press ltd. ۷ , wine office court, fleet street, e.c. ۴ , cbr press, ۱۹۵۲ , p. ۱۳.

۷۶- اصول مسيحيت ، ص ۸۰ و ۸۱؛ يوحناى دمشقى ، المثة مقالة فى الايمان الارثودكسى ، چ ۲، ص ۱۱۶.

۷۷- پيدايش ، ۳: ۳.

۷۸- همان ، ۳: ۱.

۷۹- همان ، ۳: ۲ - ۳.

۸۰- همان ، ۳: ۴ - ۵.

۸۱- همان ، ۳: ۱۳.

۸۲- همان ، ۳: ۱۷.

۸۳- روميان ، ۵: ۱۹.

۸۴- اصول مسيحيت ، ص ۸۲.

۸۵- آيين پروتستان ، ص ۱۰۵ و ۱۰۶.

۸۶- مايكل پترسون و ديگران ، عقل و اعتقاد دينى ، چ ۱، ص .۴۶۹

۸۷- نجات شناسى ، ص ۱۷.

۸۸- همان ، ص ۱۱.

۸۹- اول يوحنا، ۱: ۵ و /۶

۹۰- جان استات ، مبانى مسيحيت ، ص ۶۷.

۹۱- همان ، ص ۷۱ - ۷۴.

۹۲- روميان ، ۱۲: ۵ - ۱۳.

۹۳- دوم قرنتيان ، ۵: ۸؛ فيليپيان ، ۱: ۲۱ - ۲۳؛ اول تسالونيكيان ، ۴: ۱۳ - ۱۴.

۹۴- الاهيات مسيحى ، ص ۱۸۷.

۹۵- يوحنا، ۵: ۲۴؛ افسسيان ، ۲: ۵.

۹۶- متى ، ۲۵: ۴۱؛ تسالونيكيان دوم ، ۱: ۹؛ مكاشفه ، ۱۴: ۱۱.

۹۷- الاهيات مسيحى ، ص ۱۸۱ و ۱۸۲.

۹۸- ر. ك ، روميان ، ۵: ۱۲ به بعد.

۹۹- چالز هورن ، پيشين ، ص ۱۱.

۱۰۰- روميان ، ۵: ۱۲.

۱۰۱- الاهيات مسيحى ، ص ۱۸۰.

۱۰۲- الاهيات مسيحى ، ص ۱۷۹ - ۱۸۳؛ نجات شناسى ، ص ۳۷ و ۵۱.

۱۰۳- nature

۱۰۴- تونى لين ، تاريخ تفكر مسيحى ، چ ۱، ص ۱۰۵. مسيحيان در شوراهاى گوناگونى مانند شوراى افسس «۴۳۱»، قسطنطنيه «۶۸۰ - ۶۸۱»و اعتقادنامه آتاناسيوس بر اين مطلب تاكيد كرده اند.

ر. ك : همان ، ص ۹۷ و ۱۲۳ و ۱۴۸ - ۱۵۰.

۱۰۵- اعترافات ، ص ۳۴۵.

۱۰۶- synoptic gospels

۱۰۷- عبدالرحيم سليمانى اردستانى ، چ ۱، ۱۳۷۸، ص ۴۳ و ۴۴؛ كريستوفر استيد، پيشين ، ص ۲۹۲.

۱۰۸- آيين پروتستان ، سخنى از مترجم ، ص ۸.

۱۰۹- مكاشفه ، ۱۳: ۸.

۱۱۰- اول يوحنا، ۴: ۱۰.

۱۱۱- عبرانيان ، ۹: ۲۶.

۱۱۲- ر. ك : غلاطيان ، ۱: ۳ و ۴؛ روميان ، ۵: ۱۵ و ۱۸؛ اول يوحنا، ۱: ۷؛ مكاشفه ۱: ۵ و يوحنا، ۳؛ ۱۷.

۱۱۳- اصول مسيحيت ، ص ۸۸.

۱۱۴- همان ، ص ۸۸ و ۸۹.

۱۱۵- روميان ، ۸: ۲۳.

۱۱۶- فيليپيان ، ۲: ۶ و ۸.

۱۱۷- اعترافات ، ص ۳۴۶.

۱۱۸- اصول مسيحيت ، ص ۸۹.

۱۱۹- همان

۱۲۰- نجات شناسى ، ص ۳۵ و ۳۶.

۱۲۱- عقل و اعتقاد دينى ، ص ۴۶۹ و ۴۷۰.

۱۲۲- george smeaton

۱۲۳- eodge .a

۱۲۴- betkhof.l

۱۲۵- خروج ، ۳۴: ۶ و ۷؛ روم ، ۳: ۲۵ و ۲۶.

۱۲۶- تثنيه ، ۲۷: ۲۶.

۱۲۷- اعمال ، ۲۳: ۱۹؛ روم ، ۳: ۴.

۱۲۸- پيدايش ، ۳: ۱۶ و ۱۷؛ روميان ، ۶: ۲۳.

۱۲۹- عقل و اعتقاد دينى ، ص ۴۷۰.

۱۳۰- همان ، ص ۴۷۳.

۱۳۱- همان ، ص ۴۷۳ - ۴۷۴.

۱۳۲- نجات شناسى ، ص ۳۷ - ۵۱.

۱۳۳- يوحنا، ۱: ۲۹.

۱۳۴- اول تيموتائوس ، ۲: ۶.

۱۳۵- تيطس ، ۲: ۱۱.

۱۳۶- عبرانيان ، ۲: ۹.

۱۳۷- اول يوحنا، ۲: ۲.

۱۳۸- george brantl (ed.), catholicism, p. ۹۱ _ ۹۲

۱۳۹- اصول مسيحيت ، ص ۹۲؛ الاهيات مسيحى ، ص ۲۲۹.

۱۴۰- مرقص ، ۵: ۱۶.

۱۴۱- و. م ميلر، تاريخ كليساى قديم در امپراطورى روم و ايران ، چ ۲، ص ۳۳.

۱۴۲- اول قرنتيان ، ۱۵: ۱۴.

۱۴۳- همان ، ۱۵: ۱۵.

۱۴۴- همان ، ۱۵: ۱۸.

۱۴۵- اعمال ، ۵: ۳۱.

۱۴۶- روميان ، ۵: ۸ - ۱۰.

۱۴۷- تاريخ كليساى قديم در امپراطورى روم و ايران ، ص ۳۳.

۱۴۸- همان ، ص ۳۴.

۱۴۹- اصول مسيحيت ، ص ۴۸.

۱۵۰- الاهيات مسيحى ، ص ۲۳۵.

۱۵۱- georg barntl, opcit, p. ۱۶۴

۱۵۲- اصول مسيحيت ، ص ۵۰ و ۵۱.

۱۵۳- همان ، ص ۶۳ - ۶۷.

۱۵۴- الدكتور القس اندراس واطسون والدكتور القس ابراهيم سعيد، شرح اصول الايمان ، چ ۴، ص ۱۳۷.

۱۵۵- الاهيات مسيحى ، ص ۲۴۵.

۱۵۶- مستر هاكس ، قاموس كتاب مقدس ، چ ۱، ص ۶۷۵.

۱۵۷- شرح اصول الايمان ، ص ۱۳۸.

۱۵۸- روميان ، ۲۳: ۳ و ۲۴.

۱۵۹- افسسيان ، ۲: ۴؛ روميان ، ۱۱: ۶و۷.

۱۶۰- آيين پروتستان ، ص ۱۲۹.

۱۶۱- روميان ، ۸: ۲۹.

۱۶۲- تاريخ تفكر مسيحى ، ص ۳۰۱؛ و نيز الاهيات مسيحى ، ص ۲۴۵ - ۲۵۲.

۱۶۳- شرح اصول الايمان ، ص ۱۳۸ و ۱۳۹.

اما به نظر مى رسد رويكرد اول معقول تر باشد؛ زيرا نمى توان پذيرفت كه خداوند بدون داشتن هيچگونه ملاكى تنها عده اى را برگزيند و بسيارى از آدميان را به حال خود واگذار كند. او حكيم ، عادل و خيرخواه محض است و بايد كارهايش حكيمانه ، عادلانه و خيرخواهانه باشد. بدين جهت ، تنها كسانى را برمى گزيند كه به دعوتش پاسخ مثبت دهند.

۱۶۴- vacation

۱۶۵- call

۱۶۶- اصول مسيحيت ، ص ۹۳.

۱۶۷- يوحنا، ۷: ۳۷؛ متى ، ۱۱: ۲۸.

۱۶۸- متى ، ۳۸: ۱۸ - ۱۹.

۱۶۹- نجات شناسى ، ص ۷۷.

۱۷۰- روميان ، ۸: ۳۰

۱۷۱- نجات شناسى ، ص ۷۸ و ۷۹.

۱۷۲- روميان ، ۱۰: ۱۶ و ۱۷؛ اول تسالوكيان ، ۲: ۱۳؛ دوم تسالوكيان ، ۲: ۱۴.

۱۷۳- يوحنا، ۱۶: ۸؛ عبرانيان ، ۳: ۷ و ۸.

۱۷۴- متى ، ۲۲: ۲ - ۹؛ روميان ، ۱۰: ۱۴ و ۱۵.

۱۷۵- روميان ، ۲: ۴.

۱۷۶- اشعيا، ۲۶: ۹؛ مزمور، ۱۰۷: ۶ و ۱۳.

۱۷۷- متى ، ۳: ۲ و ۴: ۱۷؛ مرقس ، ۱: ۱۴ و ۱۵؛ اعمال ، ۲: ۳۸ و ۱۷: ۳.

۱۷۸- مرقس ، ۱: ۱۵؛ يوحنا، ۶: ۲۹ و ۲۰: ۳۰ و ۳۱؛ اعمال ، ۱۶: ۳۱ و ۱۹: ۴؛ روميان ، ۱۰: ۹؛ اول يوحنا، ۳: ۲.

۱۷۹- نجات شناسى ، ص ۸۲.

۱۸۰- القس جيمس انس الاميركانى ، نظام التعليم فى علم الاهوت القويم ، ج ۲، ص ‍ ۳۳۰.

۱۸۱- يوحنا، ۳: ۵ و ۱۰: ۱۰؛ اول يوحنا، ۵: ۱۱ و ۱۲.

۱۸۲- اصول مسيحيت ، ص ۹۷.

۱۸۳- همان ، ص ۶۵ - ۶۶.

۱۸۴- نظام تعليم فى علم الاهوت التقويم ، ص ۳۳۲.

۱۸۵- همان

۱۸۶- عبرانيان ، ۱۲: ۱۴.

۱۸۷- الاهيات مسيحى ، ص ۲۴۵ - ۲۵۲.

۱۸۸- يوحنا، ۳: ۱۳؛ پطرس : ۱: ۳ و ۲۳.

۱۸۹- اصول مسيحيت ، ص ۹۷.

۱۹۰- الاهيات مسيحى ، ۲۵۷؛ نجات شناسى ، ص ۸۹، ۹۱ و ۹۵.

۱۹۱- نظام التعليم فى الاهوت التقويم ، ص ۳۵۹.

۱۹۲- اعمال ، ۱۶: ۳۱؛ و آيات : روميان ، ۵: ۱؛ ۹: ۳۰؛ افسسيان ، ۲: ۸.

۱۹۳- غلاطيان ، ۳: ۵ و ۱۴.

۱۹۴- اعمال ، ۱۵: ۹؛ ۲۶: ۱۸.

۱۹۵- قرنتيان دوم ، ۱: ۲۴؛ و آيات : روميان ، ۱۱: ۲۰؛ اول پطرس ، ۱: ۵؛ اول يوحنا، ۵: ۴.

۱۹۶- اعمال ، ۱۴: ۹.

۱۹۷- مرقس ، ۹: ۲۳؛ روميان ، ۴: ۱۸ - ۲۱؛ عبرانيان ، ۱۱: ۳۲ - ۴۰.

۱۹۸- يوحنا، ۱۶: ۹؛ روميان ۱۴: ۲۳.

۱۹۹- john hick, "faith", in encyclopedia of philosophy, (ED.) paul edwards, v. ۳ , p. ۱۶۵.

۲۰۰- lbid

۲۰۱- محسن جوادى ، ايمان در عرصه كلام و قرآن ، چ ۱، ص ۱۹ و ۲۰.

۲۰۲- همان ، ص ۸۵.

۲۰۳- محمدتقى فعالى ، ايمان دينى در اسلام و مسيحيت ، چ ۱، ص ۸۵ و ۸۶.

۲۰۴- ايمان در عرصه كلام و قرآن ، ص ۲۴.

۲۰۵- همان ، ص ۲۳.

۲۰۶- the catholic encyclopedia, (new york: robert appleton co,. ۱۹۱۲ ),x ۱۱۱ , ۱.

۲۰۷- همان ، ص ۱۳۲.

۲۰۸- همان ، ص ۱۳۶ - ۱۴۴.

۲۰۹- the encyclopedia of philosophy, lbid, p. ۱۶۶.

۲۱۰- ايمان در عرصه كلام و قرآن ، ص ۲۸

۲۱۱- rechard swinburne, faith and reason, (new york: oxford university press inc, ۱۹۹ ) p. ۱۱۰.

۲۱۲- ايمان در عرصه كلام و قرآن ، ص ۳۰.

۲۱۳- فلسفه دين ، ص ۱۴۹.

۲۱۴- همان ، ص ۱۵۱.

۲۱۵- همان ، ص ۱۵۰.

۲۱۶- فلسفه دين ، ص ۱۵۱ و ۱۵۲.

۲۱۷- ايمان در عرصه كلام و قرآن ، ص ۵۱ و ۵۲.

۲۱۸- همان ، ص ۵۳.

۲۱۹- روميان ، ۱: ۱۹ - ۲۰.

۲۲۰- مزمور، ۹: ۱۰.

۲۲۱- نجات شناسى ، ص ۸۹.

۲۲۲- عقل در اعتقاد دينى ، ص ۵۰۴.

۲۲۳- همان ، ص ۹۵.

۲۲۴- همان ، ص ۹۲.

۲۲۵- اصول مسيحيت ، ص ۹۵.

۲۲۶- امثال ، ۲۳: ۲۶.

۲۲۷- متى ، ۱۱: ۲۸ - ۲۹.

۲۲۸- الاهيات مسيحى ، ص ۲۵۸.

۲۲۹- عبرانيان ، ۱۱: ۱.

۲۳۰- نجات شناسى ، ص ۹۰.

۲۳۱- الوين پلانتينجا، عقل و ايمان ، چ ۱، ص ۳۳.

۲۳۲- همان

۲۳۳- همان

۲۳۴- نظام التعليم فى علم الاهوت التقويم ، ص ۳۴۳ و ۳۴۴.

۲۳۵- غلاطيان ، ۲: ۱۶.

۲۳۶- عقل و ايمان ، پاورقى ص ۱۳۷.

۲۳۷- عقل و ايمان ، ص ۳۷.

۲۳۸- پس چون كه به ايمان عادل شمرده شديم نزد خدا سلامتى داريم به وساطت خداوند ما عيسى مسيح ؛ روميان ، ۵: ۱.

۲۳۹- عبرانيان ، ۴: ۳.

۲۴۰- اول پطرس ، ۱: ۸؛ نظام التعليم فى علم الاهوت التقويم ، ج ۲، ص ۳۴۲.

۲۴۱- الاهيات مسيحى ، ص ۲۵۹.

۲۴۲- نظام التعليم فى علم الاهوت التقويم ، ص ۳۴۲ و ۳۴۳.

۲۴۳- همان ، ص ۳۴۶.

۲۴۴- همان

۲۴۵- همان

۲۴۶- متى ، ۵: ۱۶.

۲۴۷- متى ، ۳: ۲؛ مرقس ، ۱: ۱۵.

۲۴۸- متى ، ۳: ۱۷؛ لوقا، ۱۳: ۳ - ۵.

۲۴۹- اعمال ، ۱۷: ۳۰.

۲۵۰- الاهيات مسيحى ، ص ۲۵۵.

۲۵۱- لوقا، ۱۳: ۲ - ۵؛ شرح اصول الايمان ، ص ۴۴۲.

۲۵۲- الاب صبحى حموى اليسوعى ، معجم الايمان المسيحى ، ص ۱۵۷.

۲۵۳- الاهيات مسيحى ، ص ۲۵۵.

۲۵۴- مزمور، ۵۱: ۱.

۲۵۵- دوم قرنتيان ، ۷: ۹ و ۱۰.

۲۵۶- نجات شناسى ، ص ۹۱ و ۹۲.

۲۵۷- الاهيات مسيحى ، ص ۲۵۵.

۲۵۸- قاموس كتاب مقدس ، ص ۲۶۸.

۲۵۹- موسوعة الكتاب المقدس ، ص ۹۲.

۲۶۰- همان

۲۶۱- اعمال ، ۱۱: ۱۸.

۲۶۲- نظام التعليم فى علم التعليم الاهوت التقويم ، ج ۲، ص ۳۴۹؛ نجات شناسى ، ص ‍ ۹۱؛ اصول مسيحيت ، ص ۹۴؛ الاهيات مسيحى ، ص ۲۵۵.

۲۶۳- الاهيات مسيحى ، ص ۲۵۵.

۲۶۴- موسوعة الكتاب المقدسة ، ص ۲۲۷.

۲۶۵- روميان ، ۳: ۲۰؛ افسسيان ، ۹: ۲.

۲۶۶- افسسيان ، ۲: ۱۰.

۲۶۷- افسسيان ، ۲: ۸.

۲۶۸- متى ، ۶: ۲۰.

۲۶۹- روم پطرس ، ۱: ۱۱.

۲۷۰- اول قرنتيان ، ۳: ۱۱؛ و نيز ر.ك : توماس ميشل ، كلام مسيحى ، چ ۱، ص ۵۶ و ۵۷.

۲۷۱- گوردن ليندسى ، چرا كتاب مقدس كلام خداست ؟، ص ۳۶.

۲۷۲- متى ، ۷: ۱۸.

۲۷۳- آيين پروتستان ، ص ۸۴ و ۸۵.

۲۷۴- همان ، ص ۸۳ و ۸۴؛ براى اطلاع بيشتر ر. ك : تاريخ تفكر مسيحى ، ص ۲۶۸.

۲۷۵- تاريخ كليساى قديم در امپراطورى روم و ايران ، ص ۸۸ و ۸۹.

۲۷۶- جهان مسيحيت ، ص ۸۴.

۲۷۷- مسلمانان معتقدند حضرت ابراهيمعليه‌السلام ، پسر خود اسماعيلعليه‌السلام را به قربانگاه برد.

۲۷۸- يعقوب ، ۲: ۱۴ - ۲۴.

۲۷۹- شرح اصول الايمان ، ص ۲۲۵ و ۲۵۱ - ۲۵۲.

۲۸۰- درباره اتحاد با مسيح و م اهيت و ثمرات آن اظهارات مستقيمى در كتاب مقدس ‍ آمده است به آيات ذيل مى توان مراجعه كرد: يوحنا، ۱۴: ۲۰؛ روميان ، ۶: ۱۱؛ و ۸: ۱؛ دوم قرنتيان ، ۵: ۱۷؛ افسسيان ، ۱۳: ۲؛ كولسيان ، ۱۱: ۲ - ۱۲ و... و نيز ر. ك : الاهيات مسيحى ، ص ۲۶۸ - ۲۷۰.

۲۸۱- شرح اصول الايمان ، ص ۲۲۶.

۲۸۲- catechism of the catholic church, great britain, geofry chmapma, ۱۹۹۹ ,p. ۴۳۲

۲۸۳- آيين پروتستان ، ص ۳۰۰.

۲۸۴- معجم الايمان المسيحى ، ص ۱۳۵.

۲۸۵- قاموس كتاب مقدس ، ص ۵۸۶؛ نجات شناسى ، ص ۱۱۹؛ آيين پروتستان ، ص ‍ ۱۲۴؛ اصول مسيحيت ، ص ۹۷.

۲۸۶- روم ، ۵:۹.

۲۸۷- روم ، ۴: ۶؛ اول قرنتيان ، ۱: ۳۰؛ دوم قرنتيان ، ۵: ۲۱.

۲۸۸- نجات شناسى ، ص ۱۱۶ - ۱۱۷.

۲۸۹- روم ، ۲۸: ۳؛ غلاطيان ، ۲: ۱۶.

۲۹۰- غلاطيان ، ۳: ۱۰.

۲۹۱- همان ، ص ۱۱۷.

۲۹۲- همان ، ص ۱۱۴.

۲۹۳- همان ، ص ۱۱۳.

۲۹۴- روميان ، ۴: ۷ - ۸؛ ۳۳ و ۳۴: ۵: ۱؛ دوم قرنتيان ، ۱۹: ۵؛ افسسيان ، ۱۴: ۲ - ۱۷.

۲۹۵- روميان ، ۴: ۶؛ اول قرنتيان ، ۱: ۳۰؛ دوم قرنتيان ، ۲۱: ۵.

۲۹۶- روميان ، ۵: ۴.

۲۹۷- تيطس ، ۳: ۷.

۲۹۸- الاهيات مسيحى ، ص ۲۶۴ و ۲۶۵.

۲۹۹- اصول مسيحيت ، ص ۹۷ و ۹۸.

۳۰۰- نجات شناسى ، ص ۱۲۰.

۳۰۱- همان ، ص ۱۲۳.

۳۰۲- در اين باره بحث خواهيم كرد.

۳۰۳- الاهيات مسيحى ، ص ۲۷۱.

۳۰۴- همان

۳۰۵- همان

۳۰۶- افسسيان ، ۱: ۵.

۳۰۷- غلاطيان ، ۳: ۲۶.

۳۰۸- روميان ، ۸: ۲۳.

۳۰۹- روميان ، ۸: ۱۵؛ غلاطيان ، ۴: ۴ -۵.

۳۱۰- لوقا، ۱۱: ۱۱ - ۱۳.

۳۱۱- عز، ۲۳: ۱.

۳۱۲- نجات شناسى ، ص ۱۲۵ و ۱۲۶.

۳۱۳- عبرانيان ، ۱۲: ۱۴.

۳۱۴- اول پطرس ، ۱: ۱۵.

۳۱۵- نجات شناسى ، ص ۱۲۷ - ۱۲۸.

۳۱۶- الاهيات مسيحى ، ص ۲۷۳.

۳۱۷- دوم قرنتيان ، ۷: ۱.

۳۱۸- الهيات مسيحى ، ص ۲۷۳.

۳۱۹- نجات شناسى ، ص ۱۴۲.

۳۲۰- donald g. bloesch, jesus chtist, inter varsity press, downers grove, lllinois go ۵۱۵.۱۹۹۷ , p. ۱۸۰

۳۲۱- روميان ، ۶: ۱۲-۱۳.

۳۲۲- نجات شناسى ، ص ۱۳۸ - ۱۳۹.

۳۲۳- اول قرنتيان ، ۳: ۱۳؛ ۶: ۱۱.

۳۲۴- دوم قرنتيان ، ۷: ۱.

۳۲۵- افسسيان ، ۴: ۱۲.

۳۲۶- الاهيات مسيحى ، ص ۲۷۶.

پى نوشت ها ۲

۳۲۷- روميان ، ۳: ۸.

۳۲۸- اول پطرس ، ۲۲: ۱.

۳۲۹- غلاطيان ، ۵: ۲۲ - ۲۳.

۳۳۰- دوم پطرس ، ۳: ۱۸.

۳۳۱- اول تسالونيكيان ، ۱۲: ۳.

۳۳۲- دوم قرنتيان ، ۱: ۷.

۳۳۳- دوم قرنتيان ، ۳: ۱۸؛ افسسيان ، ۱۱: ۴ - ۱۶.

۳۳۴- همان ، ص ۲۷۶.

۳۳۵- همان ، ص ۲۷۶.

۳۳۶- اول يوحنا، ۳: ۸ - ۹.

۳۳۷- اول يوحنا، ۲: ۱ - ۲.

۳۳۸- اول يوحنا، ۷: ۱.

۳۳۹- ۱: ۸.

۳۴۰- الاهيات مسيحى ، ص ۲۷۷.

۳۴۱- روميان ، ۱: ۶.

۳۴۲- آيه ۲.

۳۴۳- اول قرنتيان ، ۱۰: ۶.

۳۴۴- همان ، ص ۲۷۷ و ۲۷۸.

۳۴۵- روميان ، ۵: ۱ - ۴.

۳۴۶- روميان ، ۱۴: ۱۷.

۳۴۷- روميان ، ۲۹: ۱۱.

۳۴۸- روميان ، ۸: ۳۵؛ ۳۸ - ۳۹.

۳۴۹- شرح الاصول الايمان ، ص ۲۵۲ - ۲۶۳.

۳۵۰- الاهيات مسيحى ، ص ۳۲۳.

۳۵۱- همان ، ص ۳۲۴.

۳۵۲- همان ، ص ۳۲۴.

۳۵۳- اول قرنتيان ، ۱۵: ۵۵ - ۵۶.

۳۵۴- شرح اصول الايمان ، ص ۲۶۳ - ۲۶۴.

۳۵۵- البته روشن است كه سخن بالا نسبت به كسانى است كه دچار مرگ جسمانى شده اند، اما ممكن است كه خيلى ازمؤ منان در زمان رجعت مسيح هنوز زنده باشند.

۳۵۶- اصول مسيحيت ، ص ۱۷۴.

۳۵۷- همان

۳۵۸- الاهيات مسيحى ، ص ۳۳۳.

۳۵۹- براى آگاهى بيشتر، ر. ك : الاهيات مسيحى ، ص ۳۳۴ - ۳۳۹.

۳۶۰- همان ، ص ۳۴۰ - ۳۴۴.

۳۶۱- يوحنا، ۵: ۲۱.

۳۶۲- الاهيات مسيحى ، ص ۳۷۱ و ۳۷۲؛ اصول مسيحيت ، ص ۱۷۴ - ۱۷۷.

۳۶۳- see: catechism of catholic church, p. ۲۳۷ and george brantl, opcit, p. ۲۳۷

۳۶۴- اصول مسيحيت ، ص ۱۷۷.

۳۶۵- دوم پادشاهان ، ۲۳: ۱۰.

۳۶۶- متى ، ۵: ۲۲.

۳۶۷- متى ، ۲۸: ۱۵؛ مرقس ، ۴۳: ۹.

۳۶۸- همان ، ص ۱۷۷ و ۱۷۸.

۳۶۹- مكاشفه ، ۷: ۲؛ دوم قرنتيان ، ۴: ۱۲.

۳۷۰- يوحنا، ۲: ۱۴.

۳۷۱- عبرانيان ، ۱۳: ۱۱ - ۱۶.

۳۷۲- عبرانيان ، ۱۰: ۱۱، و مكاشفه ، ۲: ۲۱.

۳۷۳- همان ، ص ۱۷۸.

۳۷۴- اول قرنتيان ، ۲: ۹.

۳۷۵- الاهيات مسيحى ، ۷۴ و ۲۷۵.

براى آشنايى بيشتر با چگونگى قيامت مؤ منين و نعمت هاى آنها، و نيز سرگذشت اشرار و نقمت هاى آنها، ر. ك : شرح الاصول الايمان ، ص ۱۷۶ - ۲۸۶؛ اصول مسيحيت ، ص ‍ ۱۷۸ و ۱۷۹؛ نظام التعليم فى علم الاهوت التقويم ، ص ۵۱۹ - ۵۲۱؛ المئة مقالة فى الايمان الارثوذكسى ، ص ۲۷۸ و catechism of church, catholic. p. ۲۳۳-۲۳۶.

۳۷۶- متى ، ۲۵: ۴۱ -۴۶.

۳۷۷- على اكبر دهخدا، لغت نامه ، ج ۱۴، چ دوم از دوره جديد، واژه نجات ؛ دكتر محمد معين ، فرهنگ فارسى ، ج ۴، چ ۸ واژه نجات

۳۷۸- آذرتاش آذرنوش ، فرهنگ معاصر عربى - فارسى ، چ ۱، واژه نجات

۳۷۹- علامه ابن منظور، لسان العرب المحيط، چ ۶، واژه نجا.

۳۸۰- علامه فيومى ، المصباح المنير، ج ۲، واژه نجا.

۳۸۱- «و [به ياد آريد] آنگاه كه شما را از [چنگ ] فرعونيان رهانديم .»

بقره ، (۲)، ۴۹.

۳۸۲- «بگو: چه كسى شما را از تاريكى هاى خشكى و دريا مى رهاند؟...»

انعام ، (۶)، ۶۳.

۳۸۳- «پس او را تكذيب كردند، و ما او و كسانى را كه با وى در كشتى بودند نجات داديم ...»

اعراف (۷)، ۶۴.

۳۸۴- «و آن كس از آن دو [زندانى ] كه نجات يافته و پس از چندى [يوسف را] به خاطر آورده بود گفت ...»

يوسف (۱۲)، ۴۵.

۳۸۵- حسن مصطفوى ، التحقيق فى كلمات القرآن الكريم ، ج ۱۲، چ ۱، واژه نجى

۳۸۶- فرهنگ معاصر عربى - فارسى ، واژه فلاح

۳۸۷- التحقيق فى كلمات القرآن الكريم ، چ ۹، واژه فلاح

۳۸۸- خليل بن احمد فراهيدى ، ترتيب كتاب العين ، ج ۴، چ ۱، واژه فلح ؛ لسان العرب المحيط، ج ۴، واژه فلح

۳۸۹- علامه حسين بن محمد مشهور به راغب اصفهانى ، المفردات فى غريب القرآن ، واژه فلح

۳۹۰- «به راستى كه مؤ منان رستگار شدند.»

مومنون (۲۳)، ۱.

۳۹۱- «كه هر كس آن را پاك گردانيد، قطعا رستگار شد.»

شمس (۹۱)، ۹.

۳۹۲- «در حقيقت كافران رستگار نمى شوند.»

مومنون (۲۳)، ۱۷.

۳۹۳- محمدحسين طباطبايى ، الميزان فى تفسير القرآن ، ج ۱۷، چ ۵، همان ، چ ۱۵، ص ‍ ۶.

۳۹۴- على اكبر دهخدا، لغت نامه ، ج ۹، واژه سعادت و شقاوت ؛ فرهنگ فارسى ، ج ۲، واژه سعات و شقاوت

۳۹۵- الميزان ، فى تفسير القرآن ، ج ۱۱، ص ۱۸.

۳۹۶- «با آن كه [جهان ] آخرت نيكوتر و پايدارتر است .»

اعلى (۸۷)، ۱۷؛ ر. ك : محمدتقى مصباح يزدى ، اخلاق در قرآن ، ج ۱، چ ۱، ص ۳۲ - ۲۹.

۳۹۷- «روزى [است ] كه چون فرارسد هيچ كس جز به اذن وى سخن نگويد. آن گاه بعضى از آنان تيره بختند و [برخى ] نيك بخت

و اما كسانى كه تيره بخت شده اند، در آتش ، فرياد و ناله اى دارند. تا آسمان ها و زمين برجاست ، در آن ماندگار خواهند بود. مگر آنچه پروردگارت بخواهد؛ زيرا پروردگار تو همان كند كه خواهد و اما كسانى كه نيكبخت شده اند، تا آسمان ها و زمين برجاست ، در بهشت جاودانند، مگر آنچه پروردگارت بخواهد. [كه اين ] بخششى است كه بريدنى نيست .»

هود (۱۱)، ۱۰۸ - ۱۰۵.

۳۹۸- فرهنگ معاصر عربى - فارسى ، واژه فوز.

۳۹۹- ترتيب كتاب العين ، واژه فوز.

۴۰۰- «كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده اند، براى آنان باغ هايى است كه از زير [درختان ] آن جوى هاى روان است ؛ اين است [همان ] رستگارى بزرگ .»

بروج (۸۵)، ۱۱.

۴۰۱- «دوزخيان با بهشتيان يكسان نيستند؛ بهشتيان كاميابانند.»

حشر (۵۹)، ۱۴۹.

۴۰۲- «... پس هر كه را از آتش به دور دارند و در بهشت در آورند قطعا كامياب شده است .»

آل عمران ، (۳)، ۱۸۵.

۴۰۳- الميزان فى تفسير القرآن ، جد ۱۵، ص ۱۴۹.

۴۰۴- «و خدا كسانى را كه تقوا پيشه كرده اند، به [پاس ] كارهايى كه مايه رستگارى شان بوده ، نجات مى دهد. عذاب به آنان نمى رسد و غمگين نخواهند گرديد.»

زمر (۳۹)، ۶۱.

۴۰۵- «اى كسانى كه ايمان آورده ايد، آيا شما را بر تجارتى راه نمايم كه شما را از عذابى دردناك مى رهاند؟ به خدا و فرستاده او بگرويد و در راه خدا با مال و جانتان جهاد كنيد.

اين [گذشت و فداكارى ] اگر بدانيد، براى شما بهتر است تا گناهانتان را ببخشايد، و شما را در باغ هايى كه از زير [درختان ] آن جويبارها روان است و [در] سراهايى خوش ، در بهشت هاى هميشگى در آورد. اين [خود] كاميابى بزرگ است و [رحمتى ] ديگر كه آن را دوست داريد؛ يارى و پيروزى نزديكى از جانب خدا است ومؤ منان را [بدان ] بشارت ده .»

صف (۶۱)، ۱۰ - ۱۳.

۴۰۶- «و اى قوم من ، چه شده است كه من شما را به نجات فرامى خوانم و [شما] مرا به آتش فرامى خوانيد؟»

غافر (۴۰)، ۴۱.

۴۰۷- «و خداوند كسانى را كه تقوا پيشه كرده اند به [پاس ] كارهايى كه مايه رستگارى شان بوده ، نجات مى دهد. عذاب به آنان نمى رسد و غمگين نخواهند گرديد.»

زمر (۳۹)، ۶۱.

۴۰۸- «من [هم ] امروز به [پاس ] آن كه صبر كردند، بدان پاداش دادم آرى ، ايشانند كه رستگارانند.»

مومنون (۲۳)، ۱۱.

۴۰۹- مانند اين مطلب كه خير وجودى انسان به چيست و هدف مطلوب او كدام است

۴۱۰- در اين نوشتار، وجود خداوند و صفات او مانند: علم ، قدرت ، حكمت و... مفروض گرفته شده است

۴۱۱- محمدحسين طباطبايى ، شيعه در اسلام ، چ ۱۱، ص ۱۶ و ۱۷.

۴۱۲- شيعه در اسلام ، ص ۲۱ و ۲۲؛

در بيان فوق روشن شد كه از ديدگاه قرآن كريم ، دين تنها اسلام است اسلام در لغت به معناى تسليم و گردن نهادن است و قرآن كريم ، دينى را كه به سوى آن دعوت مى كند، از اين روى اسلام ناميده كه برنامه كلى آن تسليم شدن انسان است به خداى جهان كه در اثر اين تسليم ، پرستش نكند جز خداى يگانه را و طاعت نكند جز فرمان او را.

همان ، ص ۲۲ و ۲۳.

۴۱۳- «... لعنت خدا بر ستمكاران باد همانان كه مردم را از راه خدا بازمى دارند و آن را كج مى خواهند و آنها آخرت را منكرند.»

اعراف ، (۷)، ۴۵ و ۴۴.

۴۱۴- مجموعه مقالات و پرسش ها و پاسخ ‌ها، ج ۱، ص ۱۸.

۴۱۵- «آيا در نيافته اى كه خدا آسمان ها و زمين را به حق آفريده ؟»

ابراهيم (۱۴)، ۱۹.

۴۱۶- الميزان فى تفسير القرآن ، ج ۱۲، ص ۴۲.

۴۱۷- در بحث انسان شناسى به اين مطلب خواهيم پرداخت كه هدف از آفرينش ‍ آسمان ها و زمين آن است كه انسان هاى مومن و شايسته تربيت شوند كه بالاتر از همه ، وجود مقدس پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و ائمه معصومينعليهم‌السلام قرار دارند.

چنانكه در حديث قدسى خداوند خطاب به پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود:

لولاك لما خلقت الافلاك

الميزان ، ج ۱۰، ص ۱۵۲.

۴۱۸- «اى فرزند آدم ، جامه خود را در هر نمازى برگيريد.»

اعراف (۷)، ۳۱.

۴۱۹- «و به راستى ما فرزندان آدم را گرامى داشتيم .»

اسراء (۱۷)، ۷۰.

۴۲۰- «اى فرزندان آدم ، مگر با شما عهد نكرده بودم كه شيطان را نپرستيد؛ زيرا وى دشمن آشكار شما است .»

يس (۳۶)، ۶۰.

۴۲۱- «اى مردم ، از پروردگار كه شما را از «نفس واحدى» آفريد و جفتش ‍ را [نيز] از او آفريد، و از آن دو، مردان و زنان بسيارى پراكنده كرد، پروا داريد.»

نساء (۴)، ۱.

۴۲۲- «و آفرينش انسان را از گل آغاز كرد؛ سپس [تداوم ] نسل او از چكيده آبى پست قرار فرمود.»

سجده (۳۲)، ۷ و ۸.

۴۲۳- الميزان فى تفسير القرآن ، ج ۴، ص ۱۳۵؛ براى اطلاع بيشتر در اين باره ر. ك : همان ، ج ۴، ص ۱۴۱ - ۱۴۳.

۴۲۴- همان ، ج ۲، ص ۱۱۳.

۴۲۵- «و به يقين ، انسان را از عصاره اى از گل آفريديم ، سپس او را [به صورت ] نطفه اى در جايگاهى استوار قرار داديم آنگاه نطفه را به صورت علقه در آورديم سپس ‍ آن علقه را [به صورت ] مضغه گردانيديم ، آنگاه مضغه را استخوانهايى ساختيم ، بعد استخوآنهارا با گوشتى پوشانيديم ، آنگاه [جنين را در] آفرينشى ديگر پديد آورديم

آفرين باد بر خدا كه بهترين آفرينندگان است بعد از اين [مراحل ] قطعا خواهيد مرد. آنگاه شما در روز رستاخيز برانگيخته خواهد شد.»

مومنون (۲۳)، ۱۲ و ۱۶.

۴۲۶- «پس چون او را [كاملا] درست كردم و از روح خويش در آن دميدم سجده كنان براى او [به خاك ] بيافتيد.»

ص (۳۸)، ۷۲.

۴۲۷- «و گفتند: آيا وقتى در [دل ] زمين گم شديم ، آيا [باز] ما در خلقت جديدى خواهيم بود؟ [نه ] بلكه آنها به لقاى پروردگارشان [و حضور او] كافرند. بگو: فرشته مرگى كه بر شما گمارده شده ، جانتان را مى ستاند، آنگاه به سوى پروردگارتان بازگردانيده مى شويد.»

سجده (۳۲)، ۱۱ - ۱۰.

۴۲۸- الميزان فى تفسير القرآن ، ج ۱۵، ص ۲۱ - ۱۹:

گفتنى است كه مجموعه آياتى كه به مدد آنها م يتوان بر وجود حقيقتى غير از جسم به نام نفس يا روح انسانى استدلال كرد، به چهار دسته قابل تقسيم اند:

الف) آياتى كه دلالت دارند در مرحله اى خاص از مراحل آفرينش هر انسانى ، عنصر جديد و مرتبه وجودى خاصى پا به عرصه وجود مى گذارد. از اين مرحله به «آفرينشى ديگر» و گاه به «دميدن روح» تعبير مى شود؛ مانند آيه ۱۴ سوره مومنون كه به آن اشاره شد.

در اين آيه ، آفرينش ديگر «خلقا آخر»، تعبيرى كنايه اى از دميده شدن روح است ؛ زيرا درباره مراحل پنجگانه رشد جنين از كلمه «خلقنا» استفاده شده است اما درباره اين مرحله خاص ، سياق عبارت تغيير كرده و لفظ «انشاءنا» به جاى «خلقنا» به كار رفته است اين تغيير سياق دلالت دارد در اين مرحله امر جديدى به وجود مى آيد كه در مراحل قبلى نظير و مانند نداشته و با آنها كاملا متفاوت است

تمام مراحل قبلى ، يعنى نطفه ، علقه ، مضغه ، عظام و لحم ، در جنس ، اوصاف و خصوصيات مشتركند، هر چند اوصاف هر يك و خصوصيات اين مراحل پنجگانه ، مخصوص به آن مرحله است ؛ مثلا همگى داراى رنگ هستند، اما برخى سفيد و برخى قرمزند. همگى داراى طعم و بود هستند، ولى طعم و بوى هر مرحله ممكن است با مرحله ديگر متفاوت باشد. اين امر جديد كه در آن مرحله ايجاد مى شود و بعدا داراى ويژگى هايى نظير علم و قدرت و اراده خواهد شد، داراى هيچ يك از اوصاف مراحله قبلى نيست ؛ يعنى جنس آن اوصاف را ندارد و خصوصيات و اوصاف آن كاملا جديد و بدون سابقه قبلى در ساير مراحل جنينى است

ب) آياتى كه اشاره دارند در زمان فرا رسيدن مرگ ، چيزى از انسان به نام نفس محفوظ مى ماند، هر چند جسم او متلاشى و نابود شود؛ مانند آيه ۱۱ سوره سجده كه به آن اشاره شد.

ج) آياتى كه به صراحت بيان مى دارند شهدا زنده اند و در نزد پروردگارشان از نعمت هايى برخوردارند: و لا تحسبن الذين قتلوا فى سبيل الله امواتا بل احياء عند ربهم يرزقون ؛

هرگز كسانى را كه در راه خدا كشته شده اند، مرده مپندار؛ بلكه زنده اند كه نزد پروردگارشان روزى داده مى شوند.

آل عمران (۳)، ۱۶۹.

و لا تقولوا لمن يقتل فى سبيل الله اموات بل احيا و لكن لا تشعرون ؛

و كسانى را كه در راه خدا كشته مى شوند مرده نخوانيد، بلكه زنده اند؛ ولى شما نمى دانيد.

بقره (۲)، ۱۵۴.

د) آياتى كه اشاره دارند ا نسان ها پس از مردن با خدا و ملايكه تكلم مى كنند:

حتى اذا جاء احدهم الموت قال رب ارجعون ؛

«تا آنگاه كه مرگ يكى از ايشان فرارسد، مى گويد: پروردگارا مرا بازگردانيد.»

مومنون (۲۳)، ۹۹.

قيل ادخل الجنة قال يا ليت قومى يعلمون بما غفرلى ربى و جعلنى من المكرمين ؛

[سرانجام به جرم ايمان كشته شد، و به او] گفته شد: به بهشت درآى گفت : اى كاش ، قوم من مى دانستند، كه پروردگارام چگونه مرا آمرزيد و در زمره عزيزانم قرار داد.

يس (۳۶)، ۲۶ و ۲۷.

۴۲۹- درباره مجرد بودن نفس انسانى ، در پاورقى قبل ، ذيل آيه ۱۴ سوره مومنون ، بيانى از علامه طباطبايى ذكر شد.

اما بايد توجه داشت كه در اين باره ، ميان عقل و وحى هماهنگى كامل وجود دارد و براهين متعددى در اثبات آن اقامه شده است ؛ مانند: ثبات شخصيت ، تقسيم ناپذيرى روح و پديده هاى روحى ، بى نيازى از مكان و انطباق كبير بر صغير و...

افزون بر دلايل نقلى و عقلى ، شواهد تجربى فراوانى نيز بر وجود روح مجرد و مستقل دلالت مى كند؛ مانند ارتباط با ارواح كه در آن ، انسان ها با كسانى كه ساليان پيش مرده اند ارتباط برقرار نموده ، اطلاعاتى را دريافت مى كنند. اگر روح مجردى وجود نداشته باشد، ارتباط با جسمى كه ساليان پيش متلاشى شده است امكان پذير نيست ؛ براى مثال ، از علامه طباطبايى نقل شده است كه فرموده اند:

«در دوران طلبگى ، هنگامى كه در نجف اشرف مشغول تحصيل علوم دينى بودم ، يكبار كه وضعيت اقتصادى ام بسيار نامطلوب شده بود در منزل نشسته بودم و فكر تامين زندگى رشته فكرم را در هم ريخت و با خود گفتم : تا كى مى توانى با اين وضعيت اقتصادى زندگى كنى ؟ ناگهان احساس كردم كه كسى در مى زند. برخاستم و رفتم در را باز كردم ، فردى را مشاهده كردم كه تاكنون نديده بودم لباس مخصوصى به تن داشت ، به من سلام كرد و گفت : من سلطان حسين هستم خداى تبارك و تعالى مى فرمايد: «در اين هجده سال كى تو را گرسنه گذاشتم كه درس و مطالعه را رها كردى و به فكر تامين روزى هستى .»

علامهرحمه‌الله مى فرمايد: «آن شخص خاحافظى كرد و رفت و من در را بستم و بازگشتم ، يك مرتبه ديدم من در همان حالى كه قبلا در اتاق نشسته بودم قرار دارم معلوم شد كه من حركتى هم نكرده ام با خود فكر كردم كه اين هجده سال از چه زمانى است ؟ از آغاز طلبگى من بيش از هجده سال مى گذرد و از هنگام ازدواج هم تا كنون با هيجده سال تطابق ندارد، دقت كردم ديدم از زمان ملبس شدن به لباس روحانيت دقيقا همان سال مى گذرد.» سالها بعد به ايرام آمدم و در تبريز ساكن شدم ، روزى به گورستانى رفتم اتفاقا به قبرى برخورد كردم ديدم نام همان شخص بر روى سنگ قبرش ‍ نوشته شده است در تاريخ وفات او دقت كردم ديدم سيصد سال پيش از آن واقعه ، او از دنيا رفته است و ارتباط من با روح او بوده است

به نقل از: محمود رجبى ، انسان شناسى ، چ ۴، ص ۹۲، (پاورقى).

۴۳۰- الميزان ، ج ۱، ص /۳۵۰.

۴۳۱- مرتضى مطهرى ، مجموعه آثار، ج ۲، چ ۲، ص ۲۱ - ۲۵.

۴۳۲- «و به راستى ما فرزندان آدم را گرامى داشتيم ، و آنان را در خشكى و دريا [به مركب ها] برنشانديم و از چيزهاى پاكيزه به ايشان روزى داديم و آنها را بر بسيارى از آفريده هاى خود برترى آشكار داديم .»

اسراء (۱۷)، ۷۰.

۴۳۳- الميزان ، ج ۱۳، صص ۱۵۵ - ۱۵۸.

۴۳۴- «حقا كه انسان سخت ناسپاس است .»

حج (۲۲)، ۶۶.

۴۳۵- «حقا كه انسان سركشى مى كند.» علق (۹۶)، ۶.

۴۳۶- «انسان همواره شتابزده است .»

اسراء (۱۷)، ۱۱.

۴۳۷- احزاب (۳۳)، ۷۲.

۴۳۸- اسراء (۱۷)، ۱۰۰.

۴۳۹- معارج (۷۹)، ۱۹.

۴۴۰- عبدالله جوادى آملى ، فطرت در قرآن ، «تفسير موضوعى»، ج ۱۲، چ ۱، ص ۲۱.

۴۴۱- نهج البلاغه ، قصار ۲۱۱.

۴۴۲- عبدالله جوادى آملى ، شريعت در آينه معرفت ، چ ۲، بخش ضميمه

۴۴۳- «اى كسانى كه ايمان آورده ايد، به خودتان بپردازيد. هرگاه شما هدايت يافتيد، آن كس كه گمراه شده است به شما زيانى نمى رساند. بازگشت همه شما به سوى خدا است پس شما را از آنچه انجام مى داريد، آگاه خواهد كرد.»

مائده (۵)، ۱۰۵.

۴۴۴- «اى انسان ، حقا كه تو به سوى پروردگار خود به سختى در تلاشى ، و او را ملاقات خواهى كرد.»

انشقاق (۸۴)، ۶.

۴۴۵- «آرى ، حزب خدا را است كه رستگارانند.»

مجادله (۵۸)، ۲۲.

۴۴۶- «آيا به كسانى كه [شكر] نعمت خدا را به كفر تبديل كردند و قوم خود را به سوى هلاكت در آوردند ننگريستى ؟»

ابراهيم (۱۴)، ۳۸.

۴۴۷- «و هرگاه بندگان من از تو بپرسند، [بگو] من به آنها نزديك هستم ، و دعاى دعاكننده را - به هنگامى كه مرا بخواند - اجابت مى كنم ، پس [آنان ] بايد فرمان مرا گردن نهند و به من ايمان آورند، باشد كه راه يابند.»

بقره (۲)، ۱۸۶.

۴۴۸- «و كسانى كه ايمان نمى آورند در گوش هايشان سنگينى است و قرآن برايشان نامفهوم است ، و [گويى ] آنان را از جايى دور ندا مى دهند.»

فصلت (۴۱)، ۴۴.

۴۴۹- «و [بدانيد] اين است راه راست من ؛ پس ، از آن پيروى كنيد. و از راه ها [ى ديگر] كه شما را از راه وى پراكنده مى سازد پيروى مكنيد.»

انعام (۶)، ۱۵۳.

۴۵۰- «اى كسانى كه ايمان آورده ايد، از خدا پروا داريد، و هركس بايد بنگرد كه براى فردا [ى خود] از پيش چه فرستاده است ، و [باز] از خدا بترسيد. در حقيقت ، خدا به آنچه مى كنيد آگاه است و چو كسانى مباشيد كه خدا را فراموش كردند و او [نيز] آنان را دچار خودفراموشى كرد؛ آنان همان نافرمانانند. دوزخيان ، بهشتيان يكسان نيستند؛ بهشتيانند كه كاميابانند.»

حشر (۵۹)، ۱۸ - ۲۰.

۴۵۱- «و اين كه پايان [كار] به سوى پروردگار توست .»

نجم (۴۲)، ۴۲.

۴۵۲- «هيچ جنبنده اى نيست ، مگر اين كه او مهار هستى اش را در دست دارد.»

هود (۱۱)، ۵۶.

۴۵۳- «هشدار كه [همه ] كارها به خدا باز مى گردد.»

شورى (۴۲)، ۵۳.

۴۵۴- «در آفرينش آن [خداى ] بخشايشگر هيچگونه اختلاف [و تفاوتى ] نمى بينى .»

ملك (۶۷)، ۳.

۴۵۵- «سوگند به نفس و آن كسى كه آن را درست كرد، سپس پليدكارى و پرهيزكارى اش را به آن الهام كرد، كه هر كس آن را پاك گردانيد، قطعا رستگار شد، و هر كه آلوده اش ساخت ، قطعا درباخت .»

شمس (۹۱)، ۱۰ - ۶.

۴۵۶- «بگو: آيا كسانى كه مى دانند و كسانى كه نمى دانند يكسانند؟ تنها خردمندانند كه پند مى گيرند.»

زمر (۳۹)، ۹.

۴۵۷- «هركس از هدايتم پيروى كند نه گمراه مى شود و نه تيره بخت و هركس از ياد من دل بگرداند، در حقيقت ، زندگى تنگ [و سختى ] خواهد داشت ، و روز رستاخيز او را نابينا محشور مى كنيم .»

مى گويد: «پروردگارا، چرا مرا نابينا محشور كردى با آن كه بينا بودم ؟»

مى فرمايد: «همانطور كه نشانه هاى ما بر تو آمد و آن را به فراموشى سپردى ، امروز همانگونه فراموش مى شوى .»

طه (۲۰)، ۱۲۳ - ۱۲۶.

۴۵۸- «آيا كسانى كه مرده [دل ] بود و زنده اش گردانيديم و براى او نورى پديد آورديم تا در پرتو آن در ميان مردم راه برود، چون كسى است كه گويى گرفتار در تاريكى ها است و از آن بيرون آمدنى نيست ؟»

انعام (۶)، ۱۲۲.

۴۵۹- الميزان ، ج ۶، صص ۱۶۸ - ۱۶۲.

۴۶۰- محمدحسين طباطبايى ، نهاية الحكمه ، چ ۱۰، ص ۲۴۰؛ اصول فلسفه و روش ‍ رئاليسم ، ج ۱ - ۳، ص ۹۷؛ بداية الحكمه ، ص ۱۳۸ و ۱۳۹.

۴۶۱- «اوست آن كس كه در ميان بى سوادان فرستاده اى از خودشان برانگيخت تا آيات او را بر آنان بخواند و پاكشان گرداند و كتاب و حكمت بديشان بياموزد.»

جمعه (۶۳)، ۲.

۴۶۲- «و جن و انس را نيافريديم جز براى آنكه مرا بپرستند.»

ذاريات (۵۱)، ۵۶.

۴۶۳- الميزان فى تفسير القرآن ، ج ۱، ص ۲۶.

۴۶۴- «[اين است ] نگارگرى الاهى و كيست خوش نگارتر از خدا؟ و ما او را پرستندگانيم .»

بقره ، (۲)، ۱۳۷.

۴۶۵- «خداى عزوجل فرمود: «هيچ بنده اى به محبوب تر از واجبات به من تقرب نجويد، و همانا او را دوست بدارم و هنگامى كه او را دوست بدارم ، خود گوش او شوم ؛ همان گوشى كه با آن مى شنود و چشم و گردم ؛ همان چشمى كه با آن ببيند و زبانش شوم ؛ همان زبانى كه با آن سخن گويد و دست او گردم ، همان دستى كه با آن بگيرد. اگر مرا بخواند، اجابتش كنم و اگر از من خواهش كند به او بدهم .»

به نقل از: محمد بن يعقوب كلينى ، الاصول من الكافى ، ج ۲، ص ۳۶۲.

۴۶۶- « خدا همان كسى است كه هفت آسمان و همانند آنها هفت زمين آفريد. فرمان [خدا] در ميان آنها فرود مى آيد تا بدانيد كه خدا بر هر چيزى تواناست و به راستى دانش ‍ وى هر چيزى را در بر گرفته است .»

طلاق (۶۵)، ۱۲.

۴۶۷- الميزان ، ج ۶، ص ۱۷۲.

۴۶۸- براى آشنايى بيشتر با مفهوم قرب الاهى و اين كه كمال حقيقى انسان به آن وابسته است ، ر. ك : محمدتقى مصباح ، خودشناسى براى خودسازى ، ص ۶۷ - ۷۳.

۴۶۹- «آنان هستند كه حقا مومنند، براى آنان نزد پروردگارشان درجات و آمرزش و روزى نيكو خواهد بود.»

انفال (۸)، ۴.

۴۷۰- در بخش آينده در اين باره بحث خواهيم كرد.

۴۷۱- «تا خدا [رتبه ] كسانى از شما را كه گرويده و كسانى را كه دانشمندند [بر حسب ] درجات بلند گرداند.»

مجادله (۵۸)، ۱۱.

۴۷۲- « آيا كسى كه خشنودى خدا را پيروى مى كند، چون كسى است كه به خشمى از خدا دچار گرديده و جايگاهش جهنم است ؟ و چه جاى بازگشت بدى است [هر يك ] از ايشان را نزد خداوند درجاتى است ، و خدا به آنچه مى كنند بيناست .»

آل عمران (۲)، ۱۶۲ و ۱۶۳.

۴۷۳- الميزان ، ج ۹، ص ۱۲ و ۱۳.

۴۷۴- شيعه در اسلام ، ص ۳۲؛ محمدتقى مصباح ، آموزش عقايد، سه جلد در يك جلد، چ ۳، ص ۱۵۳ و ۱۵۴؛ جعفر سبحانى ، فرهنگ و مذاهب اسلامى «بررسى عقايد اشاعره»، ج ۲، چ ۱، ص ۱۲۱ و ۱۲۲؛ همان ، على ربانى گلپايگانى ، جبر و اختيار، چ ۱، ص ۹۹.

۴۷۵- «آگاه باش كه [عالم ] خلق و امر از آن او است .»

اعراف (۷)، ۵۴.

۴۷۶- «چون به كارى اراده فرمايد، فقط مى گويد: [موجود] باش ؛ پس [فورا موجود] مى شود.»

بقره (۲)، ۱۱۷.

۴۷۷- «و خدا است كه حكم مى كند. براى حكم او بازدارنده اى نيست .»

رعد (۱۳)، ۴۱.

۴۷۸- «ماييم كه هر چيزى را به اندازه آفريديم .»

قمر (۵۴)، ۴۹.

۴۷۹- «و هيچ چيز نيست ، مگر آن كه گنجينه هاى آن نزد ماست و ما آن را جز به اندازه اى معين فرونمى فرستيم .»

حجر (۱۵)، /۲۱.

۴۸۰- شيعه در اسلام ، ص ۱۲۹ - ۱۳۳.

۴۸۱- «فرموديم : جملگى از آن فرود آييد. پس اگر از جانب من شما را هدايتى رسد، آنان كه هدايتم را پيروى كنند برايشان بيمى نيست و غمگين نخواهند شد. [ولى ] كسانى كه كفر ورزيدند و نشانه هاى ما را دروغ انگاشتند، آنانند كه اهل آتشند و در آن ماندگار خواهند بود.»

بقره (۲)، ۳۸ و ۳۹.

۴۸۲- «همانگونه كه شما را پديد آورد [به سوى او] بر مى گرديد. [در حالى كه ] گروهى را هدايت كرده و گروهى گمراهى بر آنان غالب شده است ؛ زيرا آنان شياطين را به جاى خدا، دوستان [خود] گرفته اند و مى پندارند كه راه يافتگانند.»

اعراف (۷)، ۲۹ وو ۳۰.

۴۸۳- فرمود: «نكوهيده و رانده ، از آن [مقام ] بيرون شو، كه قطعا هر كه از آنان از تو پيروى كند، جهنم را از همه شما پر خواهيم كرد.»

اعراف (۷)، ۱۸.

۴۸۴- فرمود: «اين راهى است [كه ] به سوى من [منتهى مى شود]. در حقيقت ، تو را بر بندگان من تسلطى نيست ، مگر كسانى از گمراهان كه تو را پيروى كنند.»

حجر (۱۵)، ۴۱ و ۴۲.

۴۸۵- «بر [شيطان ] مقرر شده است كه هر كس او را به دوستى گيرد، قطعا او وى را گمراه مى سازد.»

حج (۲۲)، ۴.

۴۸۶- الميزان فى تفسير القرآن ، ج ۸، ص ۷۵.

۴۸۷- فرمود: «حق [از من ] است و حق را مى گويم : هر آينه جهنم را از تو و هر كس از آنان كه تو را پيروى كند، از همگى شان خواهم انباشت .»

ص (۳۸)، ۸۴ و ۸۵.

۴۸۸- فرمود: «همگى از آن [مقام ] فرود آييد، در حالى كه بعضى از شما دشمن بعضى ديگر است ، پس اگر براى شما از جانب من رهنمودى رسد، هركس از هدايتم پيروى كند نه گمراه مى شود و نه تيره بخت و هركس از ياد من دل بگرداند، در حقيقت ، زندگى تنگ [و سختى ] خواهد داشت ، و روز رستاخيز او را نابينا محشور مى كنيم .»

طه (۲۰)، ۱۲۳ - ۱۲۴.

۴۸۹- الميزان ، ج ۸، ص ۷۵ و ۷۶.

۴۹۰- همان ، ج ۱، ص ۳۴؛ همان ، ج ۲۰، ص ۳۰۴.

۴۹۱- «[پروردگار ما] كسى است كه هر چيزى را خلقتى كه در خور او است داده ، سپس آن را هدايت فرموده است .»

طه (۲۰)، ۵۰.

۴۹۲- «همان كه آفريد و هماهنگى بخشيد و آنكه اندازه گيرى كرد و راه نمود.»

اعلى (۸۷)، ۲ و ۳.

۴۹۳- «و هر چيزى را به روشنى باز نموديم .»

اسراء (۱۷)، ۱۲.

پى نوشت ها ۳

۴۹۴- محمدحسين طباطبايى ، انسان از آغاز تا انجام ، چ ۱، ص ۴۹ و ۵۰؛ الميزان فى تفسير القرآن الكريم ، ج ۱۴، ص ۱۶۶ - ۱۶۸؛ همان ، ج ۱۵، ص ۲۸۳ و ۲۸۴.

۴۹۵- الميزان فى تفسير القرآن الكريم ، ج ۱۶، ص ۱۹۰ و ۱۸۹.

۴۹۶- «سوگند به نفس و آن كسى كه آن را درست كرد؛ سپس پليدكارى و پرهيزگارى اش را به آن الهام كرد.»

شمس (۹۱)، ۷ و ۸.

۴۹۷- «پس روى خود را با گرايش تمام به حق ، به سوى اين دين كن ؛ با همان سرشتى كه خدا مردم را بر آن سرشته است آفرينش خداى تغييرپذير نيست ؛ اين همان دين پايدار است .»

روم (۳۰)، ۳۰.

۴۹۸- الميزان ، ج ۱۶، ص ۱۷۸ و ۱۷۹؛ همان ، ج ۱، ص ۴۴ و ۴۵.

۴۹۹- عبدالله جوادى آملى ، تسنيم «تفسير قرآن كريم»، ج ۱، چ ۱، ص ‍ ۴۵۹.

۵۰۰- «هر كسى از هدايتم پيروى كند نه گمراه مى شود و نه تيره بخت .»

طه (۲۰)، ۱۲۳.

۵۰۱- «هر كس - از زن و مرد - كار شايسته كند و مومن باشد، قطعا او را با زندگى پاكيزه اى حيات [حقيقى ] بخشيم ، و مسلما به آنان بهتر از آنچه انجام مى دادند پاداش ‍ خواهيم داد.»

نحل (۱۶)، ۹۷.

۵۰۲- «و كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده اند، به زودى آنان را در بوستان هايى كه از زير [درختان ] آن ، نهرها روان است در آوريم هميشه در آن جاودانند وعده خدا راست است ، چه كسى در سخن از خدا راستگوتر است ؟»

نساء (۴)، ۱۲۲.

۵۰۳- الميزان ، ج ۲۰، ص ۱۲۳.

۵۰۴- «ما راه را بدو نموديم ؛ يا سپاس خواهد بود و يا ناسپاسگزار.»

دهر (انسان) (۷۶)، ۳.

۵۰۵- الميزان ، ج ۲۰، ص ۱۲۲.

۵۰۶- همان ، ج ۲، ص ۱۴۷ و ۱۴۸.

۵۰۷- «بى ترديد، ستمكاران رستگار نمى شوند.»

انعام (۶)، ۲۱.

۵۰۸- «و اگر آنچه در دل هاى خود داريد آشكار يا پنهان كنيد، خداوند شما را به آن محاسبه مى كند.»

بقره (۲)، ۱۸۴.

۵۰۹- «آيا شما به پاره اى از كتاب [تورات ] ايمان مى آوريد و به پاره اى كفر مى ورزيد؟ پس جزاى هر كسى از شما كه چنين كند، جز خوارى در زندگى دنيا چيزى نخواهد بود، و روز رستاخيز ايشان را به سخت ترين عذاب ها باز برند، و خداوند از آنچه مى كنيد غافل نيست .»

بقره (۲)، ۸۵.

۵۱۰- «كسانى [هم ] كه پيش از آنان بودند به تكذيب پرداختند، و از آنجا كه حدس ‍ نمى زدند عذاب بر ايشان آمد، پس خدا در زندگى دنيا رسوايى را به آنان چشانيد، و اگر مى دانستند، قطعا عذاب آخرت بزرگتر است .»

زمر (۳۹)، ۲۵ و ۲۶.

۵۱۱- همان ، ج ۷، ص ۴۶ - ۴۹.

۵۱۲- «و اما كسانى كه به خدا گرويدند و به او تمسك جستند، به زودى [خدا] آنان را در جوار رحمت و فضلى از جانب خويش در آورد و ايشان را به سوى خود، به راهى راست هدايت كند.»

نساء (۴)، ۱۷۵.

۵۱۳- همان ، ج ۱، ص ۳۳.

۵۱۴- «و براى هر يك در [نتيجه ] آنچه انجام داده اند درجاتى است ، و تا [خدا پاداش ] اعمالشان را تمام بدهد و آنان مورد ستم قرار نخواهند گرفت .»

احقاف (۴۶)، ۱۹.

۵۱۵- «ولىّ شما، تنها خدا و پيامبر او است و كسانى كه ايمان آورده اند؛ همان كسانى كه نماز بر پا دارند و در حال ركوع زكات مى دهند.»

مائده (۵)، ۵۵.

«تا خدا [رتبه ] كسانى از شما را كه گرويده و كسانى را كه دانشمندند [بر حسب ] درجات بلند گرداند.»

مجادله (۵۸)، ۱۱.

«سخنان پاكيزه به سوى او بالا مى رود و كارهاى شايسته به آن رفعت مى بخشد.»

فاطر (۳۵)، /۱۰.

همان ، ص ۳۳ - ۳۷.

ترتيب كتاب العين ، واژه ايمان ، لسان العرب المحيط، ج ۱ واژه امن ؛ ابن اثير، النهاية ، ج ۱، چ ۴، واژه امن

۵۱۶- «(تا خدا [رتبه ] كسانى از شما را كه گرويده و كسانى را كه دانشمندند [بر حسب ] درجات بلند گرداند.»)

مجادله (۵۸)، ۱۱.

۵۱۷- «سخنان پاكيزه به سوى او بالا مى رود و كارهاى شايسته به آن رفعت مى بخشد.»

فاطر (۳۵)، /۱۰.

۵۱۸- همان ، ص ۳۳ - ۳۷.

۵۱۹- ترتيب كتاب العين ، واژه ايمان ، لسان العرب المحيط، ج ۱ واژه امن ؛ ابن اثير، النهاية ، ج ۱، چ ۴، واژه امن

۵۲۰- l. gradet, "imam", in the encyclopadia of islam, v.III, leiden e.j.brill and london luzac & co. ۱۹۸۶ , p. ۱۱۷۰

۵۲۱- «پيامبر [خدا] بدانچه از جانب پروردگارش بر او نازل شده ، ايمان آورده است .»

بقره (۲) ۲۸۵.

۵۲۲- «ولى تو ما را هر چند راستگو باشيم باور نمى دارى .»

يوسف (۱۲)، ۱۷.

۵۲۳- سعد الدين تفتازانى ، شرح المقاصد، ج ۵، چ ۱، ص ۱۷۵ - ۱۷۷.

۵۲۴- همان ، ص ۷۶؛ فاضل مقداد سيورى ، ارشاد الطالبين الى نهج المسترشدين ، ص ‍ ۴۳۹.

۵۲۵- شرح المقاصد، جلد ۵، ص ۱۷۵ - ۱۷۷.

۵۲۶- همان

۵۲۷- نصيرالدين طوسى ، تجريد الاعتقاد، چ ۱، ص ۳۰۹.

۵۲۸- علامه حلى ، مناهج اليقين فى اصول الدين ، چ ۱، ص ۵۳۲.

۵۲۹- ارشاد الطالبين الى نهج المسترشدين ، ص ۴۳۹؛ شرح المقاصد، ص ۱۷۵.

۵۳۰- شرح المقاصد، ص ۱۷۵.

۵۳۱- ابن ميثم بحرانى ، قواعد المرام فى علم الكلام ، چ ۲، ص ۱۷۰؛ ارشاد الطالبين الى نهج المسترشدين ، ص ۴۴۰.

۵۳۲- مرتضى مطهرى ، مجموعه آثار، ج ۱، چ ۲، ص ۲۹۱.

۵۳۳- «و با آنكه دلهايشان بدان يقين داشت ، [از روى ظلم و تكبر] آن را انكار كردند.»

نمل (۲۷)، ۱۴.

۵۳۴- «از آنان كه با زبان خود گفتند: «ايمان آورديم» و حال آن كه دل هايشان ايمان نياورده بود.»

مائده (۵)، ۴۱.

۵۳۵- تسنيم «تفسير قرآن كريم»، ج ۲، ص ۱۵۶ و ۱۵۷.

۵۳۶- الميزان ، ج ۱، ص ۴۵.

۵۳۷- همان ، ج ۱۸، ص ۱۵۸

۵۳۸- نمل (۲۷)، ۱۴.

۵۳۹- «و خدا او را دانسته گمراه كرد.»

جاثيه (۱۵)، ۲۳.

۵۴۰- «هر كس - از مرد يا زن - كار شايسته كند و مومن باشد، قطعا او را با زندگى پاكيزه اى ، حيات [حقيقى ] بخشيم .»

نحل (۱۶)، ۹۷.

۵۴۱- «كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده اند، خوشا به حالشان و خوش ‍ سرانجامى دارند.»

رعد (۱۳)، ۲۹.

۵۴۲- الميزان ، ج ۱۵، ص ۶.

۵۴۳- «و آنان كه به آيات ما ايمان مى آورند.»

اعراف (۷)، ۱۵۶.

۵۴۴- الميزان ، ج ۸، ص ۲۷۷.

۵۴۵- روح الله الموسوى الخمينىرحمه‌الله ، شرح حديث جنود عقل و جهل ، چ ۱، ص ۸۷ و ۸۸.

۵۴۶- اخلاق در قرآن ، ص ۱۲۸.

۵۴۷- تسنيم ، ج ۲، ص ۱۵۷.

۵۴۸- «تا كسى كه [بايد] هلاك شود، با دليلى روشن هلاك گردد، و كسى كه [بايد] زنده شود، با دليلى واضح زنده بماند.»

انفال (۸)، ۴۲.

۵۴۹- «[نه ، اين چنين نيست ] بلكه كسانى كه ستم كرده اند، بدون هيچ گونه دانشى هوس هاى خود را پيروى كرده اند، پس آن كسى را كه خدا گمراه كرده ، چه كسى هدايت مى كند؟ و براى آنان ياورانى نخواهد بود.»

روم (۳۰)، ۲۹.

۵۵۰- «در حقيقت ،مؤ منان كسانى اند كه به خدا و پيامبر او گرويده و [ديگر] شك نياورده ...»

حجرات (۴۹)، ۱۵.

۵۵۱- «خدايى جز او نيست ؛ او زندگى مى بخشد و مى ميراند؛ پروردگار شما و پروردگار پدران پيشين شما است ولى نه ، آنها به شك و شبهه خويش ‍ سرگرمند.»

دخان (۴۴)، ۸ و ۹.

۵۵۲- الميزان ، ج ۱۸، ص ۲۵۹.

۵۵۳- همان ، ج ۱۱، ص ۳۵۴.

۵۵۴- «كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده اند...»

بقره (۲)، ۲۷۷.

۵۵۵- علامه حلى ، انوار الملكوت فى شرح الياقوت ، ص ۱۷۹ و ۱۸۰.

۵۵۶- «... خوشا بر نمازگزاران و زكات دهندگان و ايمان آورندگان به خدا و روز باز پسين .»

نساء (۴)، ۱۶۲.

۵۵۷- مانند آيات : اعراف (۷)، ۱۵۸؛ سجده (۳۲)، ۱۸ - ۲۰؛ فاطر (۳۵)، ۱۰.

۵۵۸- الميزان ، ج ۱۸، ص ۲۵۹.

۵۵۹- «سخنان پاكيزه به سوى او بالا مى رود و كار شايسته به آن رفعت مى بخشد.»

فاطر (۳۵)، ۱۰.

۵۶۰- الميزان ، ج ۱۸، ص ۲۶۰ و ۲۶۱.

۵۶۱- «و چون آيات او بر آنان خوانده شود بر ايمانشان بيفزايد.»

انفال (۸)، ۳.

۵۶۲- «و چون آيات او بر آنان خوانده شود بر ايمانشان بيفزايد.»

انفال (۸)، ۳.

۵۶۳- «تا ايمانى بر ايمان خود بيفزايد.»

فتح (۴۸)، ۴.

۵۶۴- الميزان ، ج ۱۸، ص ۲۵۹.

۵۶۵- «نه چنين است ، در حقيقت ، كتاب نيكان در «عليون» است و تو چه مى دانى كه «عليون» چيست ؟... به راستى نيكوكاران در نعيم [الاهى ] خواهند بود.»

مطففين (۸۳)، ۱۸ و ۲۲.

۵۶۶- «همانا نيكان از جامى نوشند كه آميزه اى از كافور دارد...»

دهر (انسان) (۷۶)، ۵.

۵۶۷- «و خدا يار پرهيزگاران است .»

جاثيه (۴۵)، ۱۹.

۵۶۸- «مسلما در آفرينش آسمانها و زمين ، و در پى يكديگر آمدن شب و روز، براى خردمندان نشانه هايى [قانع كننده ] است .»

آل عمران (۳)، ۱۹.

۵۶۹- «مقربان آن را مشاهده خواهند كرد.»

مطففين (۸۳)، ۲۱.

۵۷۰- بقره (۲)، ۱۲۸.

۵۷۱- «و همه را گمراه خواهم ساخت ، مگر بندگان خالص تو از ميان آنان را.»

حجر (۱۵)، ص ۴۰ - ۳۹.

۵۷۲- «و قطعا آنها [در آتش ] احضار خواهند ش ، مگر بندگان پاكدين خدا.»

صافات (۳۷)، ۱۲۸ - ۱۲۷.

۵۷۳- «به راستى ايمان ده درجه است ؛ چون نردبان پله به پله از آن بالا روند نبايد آن كه دو پله بالا است نسبت به آن كه يك پله بالا است بگويد: تو چيزى نيستى ، تا برسد به آن كه در پله دهم است تو كسى را كه از خودت پايينتر است دور نينداز تا آن كه بالاتر از تو است تو را دور نيندازد و چون ديدى كسى از تو يك درجه پايينتر است او را به نرمى به سوى خود بالا بر و بر او مكن آنچه را تاب نيارد تا او را بشكنى ؛ زيرا هر كس ‍ مومنى را بشكند بر او است كه شكست او را جبران كند.»

به نقل از: ثقة الاسلام كلينى ، اصول كافى ، ج ۴، چ ۳، ص ۱۴۶ و ۱۴۷.

۵۷۴- عصر (۱۰۳)، ۳.

۵۷۵- نحل (۱۶)، ۹۷.

۵۷۶- مائده (۵)، ۵۷.

۵۷۷- تغابن (۶۴)، ۹.

۵۷۸- بقره (۲)، ۱۱۲.

۵۷۹- احقاف (۴۶)، ۱۳.

۵۸۰- بقره (۲)، ۱۷۷.

۵۸۱- حديد (۵۷)، ۱۹ - ۲۱.

۵۸۲- محمد (۴۷)، ۲.

۵۸۳- بقره (۳)، ۳.

۵۸۴- «آيا شما به پاره اى از كتاب [تورات ] ايمان مى آوريد و به پاره اى كفر مى ورزيد؟ پس جزاى هر كس از شما كه چنين كند، جز خوارى در زندگى دنيا چيزى نخواهد بود، روز رستاخيز ايشان را به سخت ترين عذاب ها باز برند، و خداوند از آنچه مى كنيد غافل نيست .»

بقره (۲)، ۸۵.

۵۸۵- «كسانى كه به خدا و پيامبرانش كفر مى ورزند و مى خواهند ميان خدا و پيامبران او جدايى اندازند و مى گويند: «ما به بعضى ايمان داريم و بعضى را انكار مى كنيم» و مى خواهند ميان اين [دو]، راهى براى خود اختيار كنند، آنان در حقيقت كافرند؛ و ما براى كافران عذابى خفت آور آماده كرده ايم .»

نساء (۴)، ۱۵۰ و ۱۵۱.

۵۸۶- الميزان ، ج ۵، ص ۱۲۵ و ۱۲۶.

۵۸۷- محمدتقى مصباح يزدى ، معارف قرآن ، ج ۱ - ۳، چ ۲، ص ۶۰.

۵۸۸- «مرا از آتش آفريدى و او را از گل آفريدى .»

اعراف (۷)، ۱۲.

۵۸۹- «گفت : پروردگارا، به سبب آن كه مرا گمراه ساختى ، من [هم گناهانشان را ] در زمين برايشان مى آريم و همه را گمراه خواهم ساخت .»

حجر (۱۵)، ۳۹.

۵۹۰- «گفت : پروردگارا، پس مرا تا روزى كه برانگيخته خواهند شد مهلت ده .»

حجر (۱۵)، ۳۶.

۵۹۱- نهج البلاغه ، خطبه قاصعه

۵۹۲- بقره (۲)، ۳۴.

۵۹۳- «خداوند به مردان و زنان با ايمان باغ هايى وعده داده است كه از زير [درختان ] آن نهرهايى جارى است در آن جاودانه خواهند بود، و [نيز] سراهايى پاكيزه در بهشت هايى جاودان [به آنان وعده داده است ] و خشنودى خدا بزرگتر است اين است همان كاميابى بزرگ .»

توبه (۹)، ۷۲.

۵۹۴- «و به زودى كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده اند، در باغ هايى كه از زير [درختان ] آن نهرهاروان است در آوريم ؛ براى هميشه در آن جاودانند.»

نساء (۴)، ۵۷.

۵۹۵- «براى كسانى كه كار نيكو كرده اند، نيكويى [بهشت ] و زياده [بر آن ] است چهره هايشان را غبارى و ذلتى نمى پوشاند؛ اينان اهل بهشتند [و] در آن جاودانه خواهند ماند.»

يونس (۲۵)، ۲۶.

۵۹۶- «اينها احكام الاهى است و هر كس از خدا و پيامبر او اطاعت كند، وى را به باغ هايى در آورد كه از زير [درختان ] آن نهرها روان است ؛ در آن جاودانه اند و اين همان كاميابى بزرگ است .»

نساء (۴)، ۱۳.

۵۹۷- «كسانى و [لى ] كه كفر ورزيدند و نشانه هاى ما را دروغ انگاشتند، آنانند كه اهل آتشند؛ و در آن ماندگارند.»

بقره (۲)، ۳۹.

۵۹۸- «مثل كسانى كه به پروردگار خود كافر شدند، كردارهايشان به خاكسترى مى ماند كه بادى تند در روزى طوفانى بر آن بوزد. از آنچه به دست آورده اند، هيچ [بهره اى ] نمى توانند برد؛ اين است همان گمراهى دور و دراز.»

ابراهيم (۴)، ۱۸.

۵۹۹- مانند: آل عمران (۳)، ۱۱۶ و ۱۱۷؛ نور (۲۴)، ۳۹؛ فرقان (۲۵)، ۲۳؛ بقره (۲)، ۱۶۴.

۶۰۰- «كسانى كه اموال خود را در راه خدا انفاق مى كنند، سپس در پى آن چه انفاق كرده اند، منت و آزارى روا نمى دارند، پاداش آنان برايشان نزد پروردگارشان [محفوظ] است و بيمى بر آنان نيست و اندوهگين نمى شوند.»

بقره (۲)، ۲۶۲.

۶۰۱- الميزان ، ج ۲، ص ۳۸۵.

۶۰۲- «اى كسانى كه ايمان آورده ايد، صدقه هاى خود را با منت و آزار باطل مكنيد؛ مانند كسى كه مالش را براى خودنمايى به مردم ، انفاق مى كند.»

بقره (۲) ۲۶۴.

۶۰۳- «و به [پاس ] دوستى [خدا] بينوا و يتيم و اسير را خوراك مى دادند. ما براى خشنودى خدا است كه به شما مى خورانيم و پاداش و سپاسى از شما نمى خواهيم .»

انسان (۷۶)، ۸ و ۹.

۶۰۴- «و پاك رفتارتر [ين مردم ] از آن دور داشته خواهد شد؛ همان كه مال خود را مى دهد [براى آنكه ] پاك شود؛ هيچ كس را به قصد پاداش يافتن نعمت نمى بخشد، جز خواستن رضاى پروردگارش كه بسى برتر است [منظورى ندارد]. و قطعا به زويد خشنود خواهد شد.»

ليل (۹۲)، ۱۷ و ۲۱.

۶۰۵- اخلاق در قرآن ، ج ۱، ص ۱۱۷ - ۱۲۶.

۶۰۶- «آيا نديدى خدا چگونه مثل زده : سخنى پاك كه مانند درختى پاك است كه ريشه اش استوار و شاخه اش در آسمان است ؟ ميوه اش

را هر دم به اذن پروردگارش مى دهد. و خدا مثل ها را براى مردم مى زند، شايد كه آنان پند گيرند و مثل سخنى ناپاك چون درختى ناپاك است كه از روى زمين كنده شده و قرارى ندارد.»

ابراهيم (۱۴)، ۲۴ - ۲۶.

۶۰۷- الميزان ، ج ۱۱، ص ۱۵۵.

۶۰۸- «سخنان پاكيزه به سوى او بالا مى رود و كار شايسته به آن رفعت مى بخشد.»

فاطر (۳۵)، ۱۵۵.

۶۰۹- الميزان ، ج ۱۱، ص ۱۵۵.

۶۱۰- «و در آخرت [دنياپرستان را] عذابى سخت است و [مومنان را] از جانب خدا آمرزش و خشنودى است و زندگانى دنيا جز كالاى فريبنده نيست .»

حديد (۵۷)، ۲۰.

۶۱۱- همان ، ص ۱۵۸.

۶۱۲- «اين است خدا، پروردگار شما، هيچ معبودى نيست جز او، آفريننده هر چيزى است ؛ پس او را بپرستيد.»

انعام (۶)، ص ۱۰۲.

۶۱۳- «(همان كسى كه هر چيزى را كه آفريده است نيكو آفريده .») سجده (۳۲)، ۷.

۶۱۴- «و هيچ چيز نيست مگر اين كه با دهان ستايش ، تسبيح او مى گويد.»

اسراء (۱۷)، ۴۴.

۶۱۵- «ولى كسانى كه ايمان آورده اند، به خدا محبت بيشترى دارند.»

بقره (۲)، ۱۶۵.

۶۱۶- «اشاره به اين روايت است :

فضيل يسار، مى گويد از امام صادقعليه‌السلام درباره حب و بغض پرسيدم كه آيا اين دو از ايمانند؟

امامعليه‌السلام در جواب فرمود: و هل الايمان الا الحب و البغض ؟ ثم تلا هذه الآية : «حبب اليكم الايمان و زينه فى قلوبكم و كره اليكم الكفر و الفسوق و العصيان اولئك هم الرذاشدون»؛

حجرات (۴۹)، ۷؛ مگر ايمان جز حب و بغض است ؟ سپس اين آيه را خواند «محبوب كرد ايمان را براى شما و آن را در دلهاى شما آراست و مكروه نفرت آميز كرد نزد شما كفر و فسق و نافرمانى را، آنانند راه يافته ها.»

به نقل از: اصول كافى ، ج ۴، ص ۳۷۶ و ۳۷۷.

۶۱۷- الميزان ، ج ۱۱، ص ۱۵۸ - ۱۶۰.

۶۱۸- همان ، ص ۱۶۰ و ۱۶۱.

۶۱۹- «آيا كسى كه مرده [دل ] بود و زنده اش گردانيديم و براى او نورى پديد آورديم تا در پرتو آن ، در ميان مردم راه برود.»

انعام (۶)، ۱۲۲.

۶۲۰- «و آنها را با روحى از جانب خود تاييد كرده است .»

مجادله (۵۸)، ۲۲.

۶۲۱- «آگاه باشيد كه بر دوستان خدا نه بيمى است و نه آنان اندوهگين مى شوند. همان ها كه ايمان آورده و پرهيزكارى ورزيده اند.»

يونس (۱۰)، ۶۲ و ۶۳.

۶۲۲- «كسانى كه ايمان آورده و ايمان خود را به شرك نيالوده اند؛ آنان راست ايمنى و ايشان راه يافتگانند.»

انعام (۶)، ۸۲.

۶۲۳- «نه چنين است ، در حقيقت ، كتاب نيكان در «عليون» است و تو چه مى دانى كه «عليون» چيست ؟ كتابى است نوشته شده ، مقربان آن را مشاهده خواهند كرد.»

مطففين (۸۳)، ۱۸ - ۲۱.

۶۲۴- «هرگز چنين نيست ، اگر علم اليقين داشتيد؛ به يقين دوزخ را مى بينيد.»

تكاثر (۱۰۲)، ۵ و ۶.

۶۲۵- «اوست [همان ] زنده اى كه خدايى جز او نيست پس او را در حالى كه دين [خود] را براى وى بى آلايش گردانيده ايد، بخوانيد.»

فصلت (۴۱)، ۶۵.

۶۲۶- ابن سينا در كتاب اشارات خود درباره زاهد، عابد و عارف به بحث پرداخته است

به اعتقاد وى ، زهد زاهد و عبادت عابد نوعى معامله است ؛ گويى زاهد در برابر كالاى دنيوى كالاى اخروى مى خرد و عابد به خاطر اجر و ثوابى كه در اخرت خواهد گرفت ، به عبادت و عمل صالح مى پردازد.

اما زهد عارف نوعى تنزه و پاكى از چيزهايى است كه درون او را از حق باز مى دارد و تكبر و بى اعتنايى است به هر چيزى كه غير حق است و عبادتش رياضتى است براى همت ها و قواى متوهمه و متخيله نفس او تا با تعويد و خو دادن ، آنها را از دام غرور به سوى حق بكشاند.

هدف عارف از عبادت تنها حق تعالى است و هيچ چيزى را بر شناخت او برتر نمى داند. عارف خدا را تنها براى خدا مى خواهد و اگر اراده اش به غير او تعلق بگيرد، آن نيز فقط به خاطر خداست حتى عرفان بالذات مطلوب عارف نيست ، بلكه تنها حق تعالى هدف بالذات او است اميد و ترس از چيزى در اراده و عبادت عارف موثر نيست و اگر غير از اين باشد، حق بالذات هدف نخواهد بود، بلكه واسطه خواهد بود.

ر. ك : ابوعلى حسين بن عبدالله بن سينا، الاشارات و التنبيهات ، ج ۳، چ ۱، ص ۳۷۰ و ۳۷۵.

۶۲۷- الا المستضعفين من الرجال و النساء و الولدان لا يستطيعون حيلة و لا يهتدون سبيلا فاولئك عسى الله ان يعفو عنهم و كان الله عفوا غفورا؛

«مگر آنكه مردان و زنان و كودكان فرودستى كه چاره جويى نتوانند و راهى نيابند. پس ‍ آنان كه [فى الجمله عذرى دارند] باشد كه خدا از ايشان در گذرد، كه خدا همواره خطابخش و آمرزنده است .»

نساء (۴)، ۹۸ و ۹۹.

علامه طباطبايىرحمه‌الله در ذيل اين آيات مى نويسد:

«جهل به معارف دين در صورتى كه از قصور و ضعف باشد و خود انسان جاهل هيچ دخالتى در آن قصور و در آن ضعف نداشته باشد، در درگاه خداى عز و جل معذور است .»

براى آگاهى بيشتر ر. ك : الميزان فى تفسير القرآن الكريم ، ج ۵، ص ۵۰ - ۵۲ و ۵۹.

۶۲۸- بقره (۲)، ۳۹.

۶۲۹- الميزان ، ج ۱۵، ص ۲۴۲ و ۲۴۳.

۶۳۰- همان ، ج ۲، ص ۱۳۴.

۶۳۱- همان ، ج ۱، ص ۲۱۵ و ۲۱۶.

۶۳۲- محسن قرائتى ، گناه شناسى ، چ ۱، ص ۲۲ - ۲۵.

۶۳۳- «اگر از گناهان بزرگى كه از آن [ها] نهى شده ايد دورى گزينيد، بدى هاى شما را از شما مى زداييم و شما را در جايگاهى ارجمند در مى آوريم .»

نساء (۴)، ۳۱.

۶۳۴- مانند: كهف (۱۸)، ۴۹؛ نجم (۵۳)، ۳۲؛ شورى (۴۲)، ۳۷؛ نساء (۴)، ۴۸.

۶۳۵- الميزان ، ج ۴، ص ۳۲۵.

۶۳۶- همان ، ص ۳۳۱ و ۳۳۲.

۶۳۷- همان ، ص ۳۲۳.

۶۳۸- همان ، ص ۳۳۳ و ۳۳۴.

۶۳۹- همان ، ص ۳۲۴ - ۳۳۳.

۶۴۰- «و ما [نيز] بر آنان كه ستم كردند، به سزاى اين كه نافرمانى پيشه كرده بودند، عذابى از آسمان فروفرستاديم .»

بقره (۲)، ۵۹.

۶۴۱- «پس ايشان را به [سزاى ] گناهانشان هلاك كرديم .»

انعام (۶)، ۶.

۶۴۲- «و اين [هم ] خانه هاى خالى آنهاست به [سزاى ] بيدادى كه كردند.»

نمل (۲۷)، ۵۲.

۶۴۳- «[تا] به سبب گناهانشان غرقه گشتند.»

نوح (۷۱)، ۲۵.

۶۴۴- «و پروردگارشان به [سزاى ] گناهشان بر سرشان عذاب آورد و آنان را با خاك يكسان كرد.»

شمس (۹۱)، ۱۴.

۶۴۵- «و هر كس بدى به ميان آورد، به رو در آتش [دوزخ ] سرنگون شدند. آيا جز آنچه مى كرديد سزا داده مى شويد؟»

نمل (۲۷)، ۹۰.

۶۴۶- «و هر كس خدا و پيامبرانش را نافرمانى كند، قطعا آتش دوزخ براى او است و جاودانه در آن خواهند ماند.»

جن (۷۲)، ۲۳.

۶۴۷- «گناهكار آرزو مى كند كه كاش براى رهايى از عذاب آن روز، مى توانست پسران خود را عوض دهد. و [نيز] همسرش و برادرش را، و قبيله اش را كه به او پناه مى دهد، و هر كه را كه در روى زمين است و همه را [عوض مى داد] و آنگاه خود را رها مى كرد. نه چنين است [آتش ] زبانه مى كشد، پوست سر و اندام را بر كننده است .»

معارج (۷۰)، ۱۱ - ۱۶.

۶۴۸- «آنان كسانى اند كه خدا بر دلها و گوش و ديدگانشان مهر نهاده و آنان خود غافلند.»

نحل (۱۶)، ۱۰۸.

۶۴۹- «آنگاه فرجام كسانى كه بدى كردند [بسى ] بدتر بود؛ [چرا] كه آيات خدا را تكذيب كردند و آنها را به ريشخند مى گرفتند.»

روم (۳۰)، ۱۰.

۶۵۰- «هيچ چيز بيشتر از گناه قلب را فاسد نمى كند، قلب گناه مى كند و بر آن اصرار مى ورزد و در نتيجه سرنگون و وارونه مى گردد.»

به نقل از: اصول كافى ، ج ۵، ص ۱۱۶.

۶۵۱- «روزى كه در «صور» دميده مى شود، گروه گروه بياييد.»

نباء (۷۸)، ۱۸.

۶۵۲- ابوعلى فضل بن حسن طبرسى ، مجمع البيان فى تفسير القرآن ، ج ۱۰، چ ۱، ص ‍ ۵۳۹.

۶۵۳- ر. ك : سيد هاشم رسولى محلاتى ، كيفر گناه و آثار و عواقب خطرناك آن ، جلد ۲ و ۱، چ ۱۱، الميزان ، ج ۲، ص ۴۱۸ - ۴۲۱؛ همان ، ج ۸، ص ۱۹۹ - ۱۹۵؛ همان ، ج ۱۸، ص ۵۹ و ۶۰.

۶۵۴- «اگر از گناهان بزرگى كه از آن [ها] نهى شده ايد دروى گزينيد، بدى هاى شما را از شما مى زداييم .»

نساء (۴)، ۳۱.

۶۵۵- الميزان ، ج ۴، ص ۳۲۴ و ۳۲۵.

۶۵۶- ر. ك : همان ، ج ۱، ص ۱۵۷ - ۱۸۴.

پى نوشت ها ۴

۶۵۷- علامه حلى ، كشف المراد فى شرح تجريد الاعتقاد، ص ۴۱۷ و ۴۱۸.

۶۵۸- همان ، ص ۴۱۸.

۶۵۹- الميزان ، ج ۱، ص ۲۳۷.

۶۶۰- همان ، ص ۲۴۹.

۶۶۱- همان ، ص ۲۴۴.

۶۶۲- «اى مردم ، شما به خدا نيازمنديد و خدا است كه بى نياز ستوده است .»

فاطر (۳۵)، ۱۵.

۶۶۳- «و براى خود نه زيانى را در اختيار دارند و نه سودى را، و نه مرگى را در اختيار دارند و نه حياتى و نه رستاخيزى را.»

فرقان (۲۵)، ۳.

۶۶۴- «[كه ] براستى انسان را در نيكوترين اعتدال آفريديم سپس او را به پست ترين [مراتب ] پستى بازگردانيم .»

تين (۹۵)، ۴ و ۵.

۶۶۵- «هيچ كس از شما نيست ، مگر [اين كه ] در آن وارد مى گردد. اين [امر] همواره بر پروردگارت حكمى قطعى است آنگاه كسانى را كه پرهيزگار بوده اند و مى رهانيم ، و ستمگران را به زانو درافتاده ، در [دوزخ ] رها مى كنيم .»

مريم -۱۹(، ۷۱ و ۷۲.

۶۶۶- الميزان ، ج ۱، ص ۲۴۴ و ۲۴۵.

۶۶۷- همان ، ص ۲۳۸ و ۲۳۹.

۶۶۸- «كسانى كه عرش [خدا] را حمل مى كنند و آنها كه پيرامون آنند، به سپاس ‍ پروردگارشان تسبيح مى گويند و به او ايمان دارند و براى كسانى كه گرويده اند طلب آمرزش مى كنند:

«پروردگارا، رحمت و دانش تو بر هر چيز احاطه دارد؛ كسانى را كه توبه كرده و راه تو را دنبال كرده اند ببخش .»

فصلت (۴۱)، ۷.

۶۶۹- «و [نيز] بر ان سه تن كه بر جاى مانده بودند، [و قبول توبه آنان به تعويق افتاد] تا آنجا كه زمين با همه فراخى اش بر آنان تنگ گرديد و از خود به تنگ آمدند و دانستند كه پناهى از خدا جز به سوى او نيست پس [خدا] به آنان [توفيق ] توبه داد تا توبه كنند. بى ترديد خدا همان توبه پذير مهربان است .»

توبه (۹)، ۱۱۸.

۶۷۰- «توبه نزد خداوند، تنها براى كسانى است كه از روى نادانى مرتكب گناه مى شوند، سپس به زودى توبه مى كنند؛ اينانند كه خدا توبه شان را مى پذيرد و خداوند داناى حكيم است .»

نساء (۴)، ۱۷.

۶۷۱- الميزان ، ج ۱، ص ۲۳۷.

۶۷۲- «پس [خدا] به آنان [توفيق ] توبه داد تا توبه كنند.»

توبه (۹)، ۱۱۸.

۶۷۳- «پس بر آنان خواهم بخشود.»

بقره (۲)، ۱۶۰.

۶۷۴- الميزان ، ج ۱، ص ۲۳۷ و ۲۳۸.

۶۷۵- همان ، ص ۲۳۸ - ۲۴۶.

۶۷۶- همان ، ص ۲۳۹ - ۲۴۴.

۶۷۷- «توبه نزد خداوند، تنها براى كسانى است كه از روى نادانى مرتكب گناه مى شوند، سپس به زودى توبه مى كنند؛ اينانند كه خدا توبه شان را مى پذيرد و خداوند داناى حكيم است و توبه كسانى كه گناه مى كنند، تا وقتى كه مرگ يكى از ايشان در رسد، مى گويد: «اكنون توبه كردم»، پذيرفته نيست ؛ و [نيز توبه ] كسانى كه در حال كفر مى ميرند، پذيرفته نخواهد بود؛ آنانند كه برايشان عذابى دردناك اماده كرده ايم .»

نساء (۴)، ۱۷ و ۱۸.

نساء (۴)، ۱۷.

۶۷۸- «[اما] روزى كه پاره اى از نشانه هاى پروردگارت [پديد] آيد، كسى كه قبلا ايمان نياورده يا خيرى در ايمان آوردن خود به دست نياورده ، ايمان آوردنش سود نمى بخشد.»

انعام (۶)، ۱۵۸.

۶۷۹- «و [لى ] هنگامى كه عذاب ما را مشاهده كردند، ديگر ايمانشان براى آنها سودى ندارد، سنت خدا است كه از [ديرباز] درباره بندگانش چنين جارى شده و آنجاست كه ناباوران زيان كرده اند.»

فصلت (۴۱)، ۸۵.

۶۸۰- «كسانى كه كافر شدند، و در حال كفر مردند، لعنت خدا و فرشتگان و تمام مردم بر آنان باد.»

بقره (۲)، ۱۶۱.

۶۸۱- همان ، ص ۲۴۳.

۶۸۲- همان ، ص ۲۵۰.

۶۸۳- همان

۶۸۴- «اى مؤ منان ، همگى [از مرد و زن ] به درگاه خدا توبه كنيد، اميد كه رستگار شويد.»

نور (۲۴)، ۳۱.

۶۸۵- همان ، ص ۲۴۸؛ همان ، ج ۱۷، ص ۲۷۹ و ۲۸۰.

۶۸۶- «توبه كننده از گناه مانند ان است كه گناهى نكرده است .»

به نقل از: اصول كافى ، ج ۵، ص ۵۱۴.

۶۸۷- الميزان ، ج ۱، ص ۲۴۸ و ۲۴۹.

۶۸۸- «خداوند توبه كاران را دوست مى دارد.»

بقره (۲)، ۲۲۲.

۶۸۹- «و چون به او گفته شود: «از خدا پروا كن» نخوت ، وى را به گناه كشاند. پس جهنم براى او بس است و چه بد بسترى است .»

بقره (۲)، ۲۰۶.

۶۹۰- «و مجرمان را با حال تشنگى به سوى دوزخ مى رانيم .»

مريم (۱۹)، ۸۵.

۶۹۱- «در حقيقت ، هر كه به نزد پروردگارش گنه كار رود، جهنم براى او است ؛ در آن نه مى ميرد و نه زندگى مى يابد.»

طه (۲۰)، ۷۴.

۶۹۲- نساء (۴)، ۹۳.

۶۹۳- توبه (۹)، ۳۴ و ۳۵.

۶۹۴- توبه (۹)، ۶۳؛ مجادله (۵۸)، ۵.

۶۹۵- زمر (۳۹)، ۷۲؛ غافر (۴۰)، ۶۰.

۶۹۶- اسراء (۱۷)، ۱۰۶؛ انبياء (۲۱)، ۹۸ و ۲۰۰.

۶۹۷- اسراء (۱۷)، ۱۰۶؛ جاثيه (۴۵)، ۹ و ۱۰.

۶۹۸- نساء (۴)، ۱۶۸؛ توبه (۹)، ۱۰۹ و ۱۱۰؛ كهف (۱۸)، ۲۹.

۶۹۹- نساء (۴)، ۱۲۱ - ۱۱۷.

۷۰۰- اعرافرمود ۷)، ۱۷۹؛ يونس (۱۰)، ۷ و ۸.

۷۰۱- توبه (۹)، ۸۱؛ انفال (۸)، ۱۵ - ۱۶.

۷۰۲- ابراهيم (۱۴)، ۲۸ -۳۰.

۷۰۳- اسراء (۱۷)، ۱۸.

۷۰۴- اعراف (۷)، ۱۸؛ حجر (۱۵)، ۴۲ - ۴۳.

۷۰۵- بقره (۲)، ۱۷۴ و ۱۷۵.

۷۰۶- هود (۱۱)، ۱۱۲؛ سباء (۳۴)، ۴۲.

۷۰۷- سجده (۳۲)، ۱۴ - ۲۷؛ جاثيه (۴۵)، ۳۴.

۷۰۸- نساء (۴)، ۱۰.

۷۰۹- مدثر (۷۴)، ۴۰ - ۴۶.

۷۱۰- بقره (۲)، ۱۷۶ - ۲۷۵ و ۲۷۸ - ۲۷۹.

۷۱۱- همزه (۱۰۴)، ۱ - ۹.

۷۱۲- غافر (۴۰)، ۴۳؛ اسراء (۱۷)، ۲۷.

۷۱۳- نساء (۴)، ۱۴۰؛ آل عمران (۳)، ۱۲؛ توبه (۹)، ۶۸؛ عنكبوت (۲۹)، ۵۴ و ۵۵؛ بقره (۲)، ۲۴؛ فتح (۴۸)، ۶.

۷۱۴- «و ما را جز طبيعت هلاك نمى كند.»

جاثيه (۴۵)، ۲۴.

۷۱۵- «جز [طريق ] گمان نمى سپردند.»

جاثيه (۴۵)، ۲۴.

۷۱۶- «در حقيقت كسانى كه كفر ورزيدند - چه بيمشان دهى و چه بيمشان ندهى - برايشان يكسان است ؛ آنها نخواهند گرويد.»

بقره (۲)، ۶.

۷۱۷- «و با آنكه دلهايشان بدان يقين داشت ، از روى ظلم و تكبر آن را انكار كردند.»

نحل (۱۶)، ۱۴.

۷۱۸- «و از ديرباز [در انتظارش ] بر كسانى كه كافر شده بودند پيروزى مى جستند، ولى همين كه آنچه [كه اوصافش ] را مى شناختند برايشان آمد، انكارش كردند. پس ‍ لعنت خدا بر كافران باد.»

بقره (۲)، ۸۹.

۷۱۹- «گفت : اين از فضل پروردگار من است تا مرا بيازمايد كه آيا سپاسگزارم يا ناسپاسى مى كنم و هر كس سپاس گزارد، تنها به سود خويش سپاس مى گزارد، و هر كس ناسپاسى كند، بى گمان پروردگارم بى نياز و كريم است .»

نمل (۲۷)، ۴۰.

۷۲۰- «اگر واقعا سپاسگزارى كنيد، [نعمت ] شما را افزون خواهم كرد، و اگر ناسپاسى نماييد، قطعا عذاب من سخت خواهد بود.»

ابراهيم (۱۴)، ۷.

۷۲۱- «پس مرا ياد كنيد تا شما را ياد كنم و شكرانه ام را به جاى آريد و با من ناسپاسى نكنيد.»

بقره (۲)، ۱۵۲.

۷۲۲- «و چون از شما پيمان محكم گرفتيم كه : «خون همديگر را مريزيد و يكديگر را از سرزمين خود بيرون نكنيد»؛ سپس [به اين پيمان ] اقرار كرديد، خود گواهيد.

[ولى ] باز همين شما هستيد كه يكديگر را مى كشيد و گروهى از خودتان را از ديارتان بيرون مى رانيد و به گناه و تجاوز، بر ضد آنان به يكديگر كمك مى كنيد و اگر به اسارت پيش ‍ شما آيند، به [دادن ] فديه ، آنان را آزاد مى كنيد، با آن كه [نه تنها كشتن ، بلكه ] بيرون كردن آنان بر شما حرام شده است آيا شما به پاره اى از كتاب [تورات ] ايمان مى آوريد و به پاره اى كفر مى ورزيد؟»

بقره (۲)، ۸۴ - ۷۵.

۷۲۳- «اين جزاى هر كس از شما كه چنين كند، جز خوارى در زندگى دنيا چيزى نخواهد بود و روز رستاخيز ايشان را به سخت ترين عذابها باز برند و خداوند از آنچه مى كنيد غافل نيست .»

بقره (۲)، ۸۵.

۷۲۴- «به شما كفر مى ورزيم و ميان ما و شما دشمنى و كينه هميشگى پديدار شده تا وقتى كه فقط به خدا ايمان آوريد.»

ممتحنه (۶۰)، ۴.

۷۲۵- «من به آنچه پيش از اين مرا [در كار خدا] شريك مى دانستيد كافرم .»

ابراهيم (۱۴)، ۲۲.

۷۲۶- «جز خدا، فقط بت هايى را اختيار كرده ايد كه آن هم براى دوستى ميان شما در زندگى دنياست ، آنگاه روز قيامت بعضى از شما بعضى ديگر را انكار و برخى از شما برخى ديگر را لعنت مى كنند.»

عنكبوت (۲۹)، ۲۵.

۷۲۷- اصول كافى ، ج ۵، ص ۴۰۸ - ۴۱۳.

۷۲۸- الميزان ، ج ۱، ص ۵۲ - ۵۴.

۷۲۹- «اى كسانى كه ايمان آورده ايد، چون خدا و پيامبر، شما را به چيزى فراخواندند كه به شما حيات مى بخشد، آنان را اجابت كنيد.»

انفال (۸)، ۲۴.

۷۳۰- «هر كس - از زن يا مرد - كار شايسته كند و مومن باشد، قطعا او را با زندگى پاكيزه اى حيات [حقيقى ] بخشيم .»

نحل (۱۶)، ۹۷.

۷۳۱- الميزان ، ج ۱۲، ص ۳۴۲.

۷۳۲- همان ، ج ۱۲، ص ۳۴۳ و ۳۴۲.

۷۳۳- مجادله (۵۸)، ۲۲.

۷۳۴- بقره (۲)، ۲۵۷.

۷۳۵- انعام (۶)، ۱۲۲.

۷۳۶- بقره (۲)، ۲۵۷؛ آل عمران (۳)، ۶۸.

۷۳۷- مائده (۵)، ۶۹.

۷۳۸- توبه (۹)، ۴۰.

۷۳۹- غافر (۴۰)، /۶۰.

۷۴۰- بقره (۲)، ۱۵۲.

۷۴۱- هود (۱۱)، ۶۹؛ نحل (۱۶) ۳۲؛ غافر (۴۰)، ۷؛ شورى (۴۲)، ۵.

۷۴۲- الميزان ، ج ۲، ص ۹۱.

۷۴۳- همان

۷۴۴- «اى نفس مطمئنه ، خشنود و خداپسند به سوى پروردگارت باز گرد.»

فجر (۸۹)، ۲۷ و ۲۸.

۷۴۵- الميزان ، ج ۲۰، ص ۲۸۷ و ۲۸۸.

۷۴۶- در حقيقت ، كسانى كه گفتند: «پروردگار ما خداست»؛ سپس ايستادگى كردند، فرشتگان بر آنان فرود مى آيند [و مى گويند] «هان ، بيم مداريد و غمگين نباشيد و به بهشتى كه وعده يافته بوديد شاد باشيد.»

فصلت (۴۱)، ۳۰.

۷۴۷- الميزان ، ج ۱۷، ص ۳۹۴.

۷۴۸- «همان كسانى كه فرشتگان جانشان را در حالى كه پاكند - مى ستانند [و به آنان ]، مى گويند: «درود بر شما باد، به [پاداش ] آنچه انجام مى داديد به بهشت در آييد.»

نحل (۱۶)، ۳۲.

۷۴۹- «و كاش ستمكاران را در گرداب هاى مرگ مى ديدى كه فرشتگان [به سوى آنان ] دست هايشان را گشوده اند [و نهيب مى زنند: ] جانهايتان را بيرون دهيد. امروز به [سزاى ] آنچه بناحق بر خدا دروغ بستيد و در برابر آيات او تكبر مى كرديد، به عذاب خواركننده كيفر مى يابيد.»

انعام (۶)، ۹۳.

۷۵۰- «و اگر ببينى آنگاه كه فرشتگان جان كافران را مى ستانند، بر چهره و پشت آنان مى زنند و [گويند:] عذاب سوزان را بچشيد.»

انفال (۸)، ۵۰.

۷۵۱- «پس چگونه [تاب مى آورند] وقتى كه فرشتگان [عذاب ]، جانشان را مى ستانند و بر چهره و پشت آنان تازيانه مى نوازند؟»

محمد (۴۷)، ۲۷.

۷۵۲- آموزش عقايد، ص ۴۰۵.

۷۵۳- الميزان ، ج ۱، ص ۳۴۹؛ همان ، ج ۱۵، ص ۶۸؛ شيعه در اسلام ، ص ۱۶۲؛ جعفر سبحانى ، الالهيات على هدى الكتاب و السنة و العقل ، ج ۴، چ ۳، ص ۲۳۲ - ۲۳۶.

۷۵۴- محمد بن نعمان عكبرى (شيخ مفيد)، مصنفات شيخ مفيد «اوائل المقالات فى المذاهب و المختارات»، ج ۴، چ ۱، ص ۷۶؛ مصنفات شيخ مفيد، «الاعتقادات»، ج ۵، ص ۵۸؛ قاضى عبدالرحمن ايجى ، المواقف فى علم الكلام ، بيروت ، عالم الكتب ، ص ۳۸۲؛ ارشاد الطالبين الى نهج المسترشدين ، ص ‍ ۴۲۵؛ نصيرالدين طوسى ، تجريد الاعتقاد، ص ۳۰۸؛ الالهيات على هدى الكتاب و السنة و العقل ، ص ۲۳۶؛ الميزان فى تفسير القرآن ، ج ۱۲، ص ۶۴ و ۶۵؛ شيعه در اسلام ، ص ۱۶۲.

۷۵۵- شيعه در اسلام ، ص ۱۶۳.

۷۵۶- «هرگز كسانى را كه در راه خدا كشته شده اند، مرده مپندار، بلكه زنده اند كه نزد پروردگارشان روزى داده مى شوند. به آنچه خدا از فضل خود به آنان داده است شادمانند و براى كسانى كه از پى ايشانند و هنوز به آنان نپيوسته اند شادى مى كنند كه نه بيمى برايشان است و نه اندوهگين مى شوند. بر نعمت و فضل خدا و اين كه خداوند پاداش مؤ منان را تباه نمى گرداند، شادى مى كنند.»

آل عمران (۳)، ۱۶۹ - ۱۷۱.

۷۵۷- «تا آنگاه كه مرگ يكى از ايشان فرارسيد، مى گويد: «پروردگارا، مرا بازگردانيد، شايد من در آنچه وانهاده ام كار نيكى انجام دهم نه چنين است ، اين سخنى است كه او گوينده آن است و پيشاپيش آنان برزخى است تا روزى كه برانگيخته خواهند شد.»

مومنون (۲۲)، ۹۹ و ۱۰۰.

۷۵۸- مانند فرقان (۲۵)، ۲۱ - ۲۶؛ مومن (۴۰)، ۱۱ - ۴۶؛ نحل (۱۶)، ۶۳؛ بقره (۲)، ۱۵۴.

۷۵۹- الميزان فى تفسير القرآن ، ج ۱۵، ص ۷۵.

۷۶۰- درهاى آسمان را برايشان نمى گشايند.»

اعراف (۷)، ۴۰

۷۶۱- «و هر كس به خدا شرك ورزد چنان است كه گويى از آسمان فرو افتاده و مرغان [شكارى ] او را ربوده اند يا باد او را به جايى دور افكنده است .»

حج (۲۲)، ۳۱.

۷۶۲- جلال الدين عبدالرحمن سيوطى ، الدر المنثور فى التفسير بالماءثور، ج ۳، ص ۸۳ و ۸۴؛ محمد الميزان ، ج ۸، ص ۱۳۸ - ۱۳۸.

۷۶۳- بقره (۲)، ۱۳۸.

۷۶۴- الميزان ، ج ۸، ص ۱۳۸.

۷۶۵- بحارالانوار، ج ۶، ص ۲۱۸.

۷۶۶- آموزش عقايد، ص ۴۰۸.

۷۶۷- بحارالانوار، ص ۲۲۱.

۷۶۸- بحارالانوار، ج ۶، باب احوال البرزخ و القبر و عذابه و سواله

۷۶۹- زلزله (۹۹)، ۱؛ حج (۲۲)، ۱؛ واقعه ، ۴؛ مزمل (۷۳)،۱۴؛ فجر (۸۹)، ۲۱؛ الحاقه (۶۹) ۱۴؛ كهف (۱۸)، ۴۷؛ تكوير (۸۱)، ۲ - ۱؛ مزمل (۷۳)، ۱۴؛ معارج (۷۰)، ۹؛ قارعه (۱۰۱)، ۵؛ كهف (۱۸)، ۸؛ دخان (۴۴)، ۱۰؛ طه (۲۰)، ۱۰۵؛ مرسلات (۷۷)، ۱۰؛ القيامه (۷۵)، ۸؛ طور (۵۲)، ۱؛ نباء (۷۸)، ۲۰ و...

۷۷۰- ابراهيم (۱۴)، ۴۸؛ زمر (۳۹)، ۶۷؛ مريم (۱۹)، ۳۸؛ ق (۵۰)، ۲۲.

۷۷۱- كهف (۱۸)، ۴۷؛ نحل (۱۶)، ۷۷؛ قمر (۵۴)، ۵۰؛ نباء (۷۸)، ۱۸.

۷۷۲- يس (۳۶)، ۵۱؛ مطففين (۸۳)، ۳۰؛ القيامه (۷۵)، ۱۲ و ۳۰.

۷۷۳- كهف (۱۸)، ۹۹؛ تغابن (۶۴)، ۹؛ نساء (۴)، ۸۷؛ انعام (۶)، ۱۲؛ آل عمران (۳)، ۹؛ هود (۱۱)، ۱۰۳.

۷۷۴- ابراهيم (۱۴)، ۲۱؛ العاديات (۱۰۰)، ۱۰؛ الطارق (۸۶)، ۹.

۷۷۵- حج (۲۲)، ۶۵؛ فرقان (۲۵)، ۲۶؛ غافر (۴۰)، ۱۶.

۷۷۶- هود (۱۱)، ۱۰۵؛ طه (۲۰)، ۱۰۸، و ۱۱۱؛ نباء (۷۸)، ۳۸.

۷۷۷- عبس (۸۰)، ۳۷ - ۳۴؛ شعراء (۲۶)، ۸۸؛ معارج ، (۷۰)، ۱۰.

۷۷۸- بقره (۲)، ۱۶۶؛ مومنون (۲۳)، ۱۰۱.

۷۷۹- زخرف (۴۳)، ۶۷.

۷۸۰- انعام (۶)، ۳۱؛ مريم (۱۹)، ۳۹.

۷۸۱- آل عمران (۳)، ۳۰؛ تكوير (۸۱)، ۱۴.

۷۸۲- اسراء (۱۷)، ۱۳ و ۱۴ و ۷۱؛ انشقاق (۸۴)، ۱۰ و ۷.

۷۸۳- الرحمن (۵۵)، ۳۹.

۷۸۴- اعراف (۷)، ۸ و ۹؛ انبياء (۲۱)، ۴۷.

۷۸۵- ابراهيم (۱۴)، ۵۱؛ طه (۲۰)، ۱۵؛ النجم (۵۳)، ۴۰ و ۴۱.

۷۸۶- انعام (۶)، ۱۶۰.

۷۸۷- نحل (۱۶)، ۲۵؛ عنكبوت (۲۹)، ۱۳.

۷۸۸- بقره (۲)، ۱۲۳؛ آل عمران (۳)، ۹۱؛ لقمان (۳۱)، ۳۳؛ مائده (۵)، ۳۶؛ حديد (۵۷)، ۱۵.

۷۸۹- بقره (۲)، ۴۸ و ۱۲۳ و ۲۵۴؛ مدثر (۷۴)، ۴۸.

۷۹۰- انبياء (۲۱)، ۲۸؛ بقره (۲)، ۲۵۵؛ يونس (۱۰)، ۳؛ مريم (۱۹)، ۸۷؛ طه (۲۰)، ۱۰۹.

۷۹۱- اعراف (۷)، ۴۴.

۷۹۲- انفال (۸)، ۳۷؛ روم (۳۰)، ۱۴ - ۱۶؛ و ۴۳ و ۴۴؛ شورى (۴۲)، ۷؛ هود (۱۱)، ۱۰۵ - ۱۰۸؛ يس (۳۶)، ۵۹.

۷۹۳- زمر (۳۹)، ۷۳؛ آل عمران (۳)، ۱۰۷؛ مريم (۱۹)، ۸۵؛ قيامت (۷۵)، ۴۲ - ۲۴.

۷۹۴- زمر (۳۹)، ۷۱ - ۶۰؛ آل عمران (۳)، ۱۰۶؛ انعام (۶)، ۱۲۴؛ يونس (۱۰)، ۲۷.

۷۹۵- زمر (۳۹)، ۷۳؛ رعد (۱۳)، ۲۴ و ۲۲.

۷۹۶- زمر (۳۹)، ۷۱ و ۷۲؛ تحريم (۶۶)، ۶؛ انبياء (۲۱)، ۱۰۳.

۷۹۷- نحل (۱۶)، ۳۱.

۷۹۸- الميزان ، ج ۳، ص ۱۰۹ - ۱۱۱.

۷۹۹- «هر كس بدى به ميان آورد، به رو در آتش [دوزخ ] سرنگون شوند. آيا جز آنچه مى كرديد سزا داده مى شويد.»

نمل (۲۷)، ۹۰.

۸۰۰- «اى كسانى كه كافر شده ايد، امروز عذر نياوريد، در واقع به آنچه مى كرديد كيفر مى يابيد.»

تحريم (۶۶)، ۷.

۸۰۱- «و قطعا وعده گاه همه آنان دوزخ است [دوزخى ] كه براى آن هفت در است ، و از هر درى بخشى معين از آنان [وارد مى شوند]».

حجر (۱۵)، ۴۳ و ۴۴.

۸۰۲- ابراهيم (۱۴)، ۴۹؛ غافر (۴۰)، ۷۱؛ رعد (۱۳)، ۵.

فرقان (۲۵)، ۱۳؛ انبياء (۲۹)، ۹۸؛ جن (۷۲)، ۱۵؛ ابراهيم (۱۴)، ۵۰.

بقره (۲)، ۲۴؛ تحريم (۶۶)، ۶.

حج (۲۲)، ۱۹؛ دخان (۴۴)، ۴۸.

انعام (۶)، ۷۰؛ يونس (۱۰)، ۴؛ كهف (۱۸)، ۲۹؛ واقعه (۵۶)، ۴۲ - ۴۴.

صافات (۳۷)، ۶۲ - ۶۶؛ ص (۳۸)، ۵۷؛ غاشيه (۸۸)، ۶ - ۷؛ نباء (۷۸)، ۲۵.

حج (۲۲)، ۱۹.

آل عمران (۳)، ۱۹۲؛ انعام (۶)، ۹۳؛ حج (۲۲)، ۵۷.

مومنون (۲۳)، ۱۰۷ و ۱۰۸.

همزه (۱۰۴)، ۶ و ۷.

شرح المقاصد، ج ۵، ص ۲۳۱.

۸۰۳- فرقان (۲۵)، ۱۳؛ انبياء (۲۹)، ۹۸؛ جن (۷۲)، ۱۵؛ ابراهيم (۱۴)، ۵۰.

۸۰۴- بقره (۲)، ۲۴؛ تحريم (۶۶)، ۶.

۸۰۵- حج (۲۲)، ۱۹؛ دخان (۴۴)، ۴۸.

۸۰۶- انعام (۶)، ۷۰؛ يونس (۱۰)، ۴؛ كهف (۱۸)، ۲۹؛ واقعه (۵۶)، ۴۲ - ۴۴.

۸۰۷- صافات (۳۷)، ۶۲ - ۶۶؛ ص (۳۸)، ۵۷؛ غاشيه (۸۸)، ۶ - ۷؛ نباء (۷۸)، ۲۵.

۸۰۸- حج (۲۲)، ۱۹.

۸۰۹- آل عمران (۳)، ۱۹۲؛ انعام (۶)، ۹۳؛ حج (۲۲)، ۵۷.

۸۱۰- مومنون (۲۳)، ۱۰۷ و ۱۰۸.

۸۱۱- همزه (۱۰۴)، ۶ و ۷.

۸۱۲- شرح المقاصد، ج ۵، ص ۲۳۱.

۸۱۳- «پس هركه هم وزن ذره اى نيكى كند [نتيجه ] آن را خواهد ديد.»

زلزله (۹۹)، ۷.

۸۱۴- سيد شريف على بن محمد جرجانى ، شرح المواقف ، ج ۸، چ ۱، ص ۳۰۹.

۸۱۵- مصنفات شيخ مفيد «اوائل المقالات فى المذاهب و المختارات»، ص ‍ ۴۶ - ۴۷.

۸۱۶- كشف المراد فى شرح تجريد الاعتقاد، ص ۴۱۴.

۸۱۷- همان ، ص ۴۱۵.

۸۱۸- «و از آتش بيرون آمدنى نيست».

بقره (۲)، ۱۶۸.

۸۱۹- الميزان ، ج ۱، ص ۱۵۴.

۸۲۰- همان ، ج ۱، ص ۴۱۲ و ۴۱۳.

۸۲۱- الميزان فى تفسير القرآن ، ج ۳، ص ۲۹۲ و ۲۹۳.

۸۲۲- «و گفتيم : «اى آدم ، خود و همسرت در اين باغ سكونت گير [يد] و از هر كجاى آن خواهيد فراوان بخوريد، و [لى ] به اين درخت نزديك نشويد، كه از ستمكاران خواهيد بود.»

بقره (۲)، ۳۵.

۸۲۳- «و [اينگونه ] آدم به پروردگار خود عصيان ورزيد و بيراهه رفت .»

طه (۲۰)، ۱۲۱.

۸۲۴- يكى از موارد اختلاف ميان قرآن و كتاب مقدس «تورات» اين است كه در تورات درباره توبه حضرت آدمعليه‌السلام سخنى به ميان نيامده است

۸۲۵- فرموديم : «جملگى از آن فرود آييد. پس اگر از جانب من شما را هدايتى رسد، آنان كه هدايتم را پيروى كنند برايشان بيمى نيست و غمگين نخواهند شد، و [لى ] كسانى كه كفر ورزيدند و نشانه هاى ما را دروغ انگاشتند، آنانند كه اهل آتشند؛ و در آن ماندگار خواهند بود.»

بقره (۲)، ۳۸ و ۳۹.

۸۲۶- الميزان ، ج ۱، ص ۱۳۵ - ۱۳۷.

۸۲۷- از موارد اختلافى ميان قرآن و تورات اين است كه در تورات به نبوت حضرت آدمعليه‌السلام اشاره نشده است

۸۲۸- همان ، ج ۳، ص ۲۹۳.

۸۲۹- همان ، ج ۱۲، ص ۱۳۴ - ۱۳۹.

۸۳۰- روميان ، ۵: ۱۹.

۸۳۱- «سپس پروردگارش او را برگزيد و بر او ببخشود و [وى را] هدايت كرد.»

طه (۲۰)، ۱۲۲.

۸۳۲- «سپس آدم از پروردگارش كلماتى را دريافت نمود و [خدا] بر او ببخشود؛ آرى ، او [ست كه ] توبه پذير مهربان است .»

بقره (۲)، ۳۷.

۸۳۳- الميزان ، ج ۳، ص ۳۹۳ و ۳۹۴.

۸۳۴- «كه هيچ بردارنده اى بار گناه ديگرى را بر نمى دارد.»

نجم (۵۳)، ۳۸.

۸۳۵- «و اين كه براى انسان جز حاصل تلاش او نيست .»

نجم (۵۳)، ۳۹.

۸۳۶- الميزان ، ج ۳، ص ۲۹۳ و ۲۹۴.

۸۳۷- همان ، ص ۲۹۴ و ۲۹۵.

۸۳۸- پيدايش ، ۶: ۵ - ۷.

۸۳۹- «خدا منزه است از آنچه در وصف مى آورند.»

صافات (۳۷)، ۱۵۹.

۸۴۰- علامه طباطبايىرحمه‌الله به مناسب پاره اى از آيات به بحث درباره خدا و اوصاف او پرداخته است

براى اطلاع بيشتر ر. ك : تفسير الميزان و كتاب شيعه در اسلام ص ۱۱۷ - ۱۲۹.

۸۴۱- الميزان ، ج ۳، ص ۲۹۵ و ۲۹۶.

۸۴۲- قرنتيان : ۱: ۱۹ - ۲۳.

۸۴۳- الميزان ، ج ۳، ص ۲۹۶ و ۲۹۷.

۸۴۴- همان ، ج ۳، ص ۲۹۷.

۸۴۵- john hick, god and the universe of faith, london, the macmillan press, ۱۹۷۳ , p. ۱۷۰

۸۴۶- john hick, desputed questions in theoligy and philosophy of religion, new, havan, yale umiversity press, ۱۹۹۳ , p. ۴۹

۸۴۷- .۵۸ , ibid

۸۴۸- محمد فنائى ، معرفت دينى ، چ ۱، ص ۱۱۱.

۸۴۹- و گفته ايشان كه : «ما مسيح ، عيسى بن مريم ، پيامبر خدا را كشتيم» و حال ان كه آنان را نكشتند و مصلوبش نكردند، ليكن امر بر آنان مشتبه شد و كسانى كه درباره او اختلاف كردند، قطعا در مورد آن دچار شك شده اند و هيچ عملى بدان ندارند، جز آن كه از گمان پيروى مى كنند، و يقينا او را نكشتند، بلكه خدا او را به سوى خود بالا برد، و خدا توانا و حكيم است .»

نساء (۴)، ۱۵۷ و ۱۵۸.

۸۵۰- الميزان ، ج ۵، ص ۱۳۲.

۸۵۱- [ياد كن ] هنگامى را كه خدا گفت : «اى عيسى ، من تو را بر گرفته و به سوى خويش بالا مى برم .»

آل عمران (۳)، ۵۵.

۸۵۲- سجده (۳۲)، ۱۱؛ انعام (۶)، ۶۱.

۸۵۳- زمر (۳۹)، ۴۲.

۸۵۴- همان ، ج ۳، ص ۲۰۶.

۸۵۵- همان ، ج ۵، ص ۱۳۳ و ۱۳۴.

۸۵۶- «اى مردم ، شما به خدا نيازمنديد و خدا است كه بى نياز است .»

فاطر (۳۵)، ۱۵.

۸۵۷- الميزان ، ج ۳، ص ۲۹۸.

۸۵۸- ر. ك : تفسير الميزان ، ج ۱، ذيل آيه ۲۶؛ همان ، ج ۲، ذيل آيه ۲۱۳.

۸۵۹- «اما كاتبان ايشان و فريسيان همهمه كرده ، به شاگردان گفتند: براى چه با باج گيران و گنه كاران اكل و شرب مى كنيد. عيسى در جواب ايشان گفت : تندرستان احتياج به طبيب ندارند بلكه مريضان و نيامده ام تا عادلان ، بلكه تا عاصيان را به توبه بخوانم .»

لوقا، ۵: ۳۰ - ۳۲.

۸۶۰- لوقا، ۱۲: ۸ -۱۰.

۸۶۱- «پروردگار ما كسى است كه هر چيزى را خلقتى كه در خور او است داده ، سپس ‍ آن را هدايت فرموده است .»

طه (۲۰)، ۵۰.

۸۶۲- «فرموديم : جملگى از آن فرود آييد. پس اگر از جانب من شما را هدايتى رسد، آنان كه هدايتم را پيروى كنند برايشان بيمى نيست و غمگين نخواهند شد. و [لى ] كسانى كه كفر ورزيدند و نشانه هاى ما را دروغ انگاشتند، آنانند كه اهل آتشند، و در آن ماندگار خواهند بود.»

بقره (۲)، ۳۸ و ۳۹.

۸۶۳- «و حق را مى گويم .»

ص (۳۸)، ۸۴.

۸۶۴- «پيش من حكم دگرگون نمى شود، و من [نسبت ] به بندگانم بيدادگر نيستم .»

ق (۵۰)، ۲۹.

۸۶۵- «و خدا بر كار خويش چيره است .»

يوسف (۲۱)، ۲۱.

۸۶۶- «خدا فرمانش را به انجام رسانده است .»

طلاق (۶۵)، ۳.

۸۶۷- «گفت : علم آن ، در كتابى نزد پروردگار من است پروردگارم نه خطا مى كند و نه فراموش مى نمايد.»

طه (۲۰)، ۵۲.

۸۶۸- «امروز هر كسى به [موجب ] آنچه انجام داده است كيفر مى يابد. امروز ستمى نيست ؛ آرى خدا زودشمار است .»

مومن /۱۷.

۸۶۹- الميزان ، ج ۳، ص ۲۹۸ - ۳۰۳.

۸۷۰- براى اطلاع بيشتر ر. ك : الميزان فى تفسير القرآن ، ج ۱، سوره حمد، ذيل آيه ۴، و همان ، ج ۳، سوره آل عمران ، ذيل آيه ۲۶.

۸۷۱- «پس امروز نه از شما و نه از كسانى كه كافر شده اند عوضى پذيرفته نمى شود؛ جايگاهشان آتش است .»

حديد (۵۷)، ۱۵.

۸۷۲- «[ياد كن ] هنگامى را كه خدا فرمود: اى عيسى بن مريم ، آيا تو گفتى من و مادرم را همچون دو خدا به جاى خداوند بپرستيد؟ گفت : منزهى تو، مرا نزيد كه [درباره خويشتن ] چيزى را كه حق من نيست بگويم جز آن چه را بدان فرمان دادى [چيزى ] به آنان نگفتم ؛ [گفته ام ] كه : خدا، پروردگار من و پروردگار خود را عبادت كنيد و تا وقتى در ميانشان بودم بر آنان گواه بودم پس چون روح مرا گرفتى ، تو خود بر آنان نگهبان بودى و تو بر هر چيزى گواهى و اگر عذابشان كنى ، آنان بندگان تواند و اگر ببخشايى تو خود، توانا و حكيمى .»

مائده (۵)، ۱۱۶ - ۱۱۸.

۸۷۳- «و بترسيد از روزى كه هيچ كس چيزى [از عذاب خدا] را از كسى دفع نمى كند، و نه از او شفاعتى پذيرفته ، و نه به جاى وى بدلى گرفته مى شود، و نه يارى خواهند شد.»

بقره (۲)، ۴۸.

۸۷۴- «روزى فرا رسد كه در آن نه داد و ستدى است و نه دوستى و نه شفاعتى .»

بقره (۲)، ۲۵۴.

۸۷۵- «روزى كه پشت كنان [به عنف ] باز مى گرديد، براى شما در برابر خدا هيچ حمايت گرى نيست .»

مومن (۴۰)، ۳۳.

۸۷۶- الميزان ، ج ۳، ص ۳۰۳ و ۳۰۴.

۸۷۷- john hick, desputed questions in theiligy and the philosophy of religion, p. ۹۸

۸۷۸- lbid, p. ۴۱

۸۷۹- «و كسانى كه به جاى او مى خوانند [و مى پرستند] اختيار شفاعت ندارند، مگر آن كسانى كه آگاهانه به حق گواهى داده باشند.»

زخرف (۴۳)، ۸۶.

۸۸۰- آل عمران (۳)، ۴۸.

۸۸۱- مائده (۵)، ۱۱۷؛ نساء (۴)، ۱۵۹.

۸۸۲- الميزان ، ج ۳، ص ۳۰۴ و ۳۰۵.

۸۸۳- الميزان ، ج ۳، ص ۲۷۸؛ همان ، ج ۵، ص ۱۵۰.

۸۸۴- و گفتند: «خداوند فرزندى براى خود اختيار كرده است .» او منزه است ؛ بلكه هر چه در اسمان ها و زمين است ، از آن او است [و] همه فرمانپذير اويند. [و] پديدآورنده آسمان ها و زمين [است ]، و چون به كارى اراده فرمايد، فقط مى گويد: [موجود] باش ؛ پس [فورا] مى شود.

بقره (۲)، ۱۱۶ و ۱۱۷.

۸۸۵- الميزان ، ج ۳، ص ۲۸۸.

۸۸۶- كسانى كه [به تثليث قائل شده ] و گفتند: «خدا سومين [شخص از] سه [شخص ‍ يا سه اقنوم ] است ، قطعا كافر شده اند، و حال ان كه هيچ معبودى جز خداى يكتا نيست مسيح ، پسر مريم جز پيامبرى نبود كه پيش از او [نيز] پيامبرانى آمده بودند و مادرش زنى بسيار راست گو بود. هر دو غذا مى خوردند. بنگر چگونه آيات [خود] را براى آنان توضيح مى دهيم ؛ سپس ببين چگونه [از حقيقت ] دور مى افتند.»

مائده (۵)، ۷۵ و ۷۳.

۸۸۷- كسانى كه گفتند: «خدا همان مسيح پسر مريم است» مسلما كافر شده اند. بگو: اگر [خدا] اراده كند كه مسيح پسر مريم و مادرش و هر كه را كه در زمين است ، جملگى به هلاكت رساند، چه كسى در مقابل خدا اختيارى دارد؟ فرمانروايى آسمان ها و زمين و آنچه ميان آن دو است از آن خدا است ، هر چه بخواهد مى آفريند، و خدا بر هر چيزى تواناست .»

مائده (۵)، ۱۷.

۸۸۸- بگو: «آيا غير از خدا چيزى را كه اختيار زيان و سود شما را ندارد، مى پرستيد؟ و حال آنكه خداوند شنواى داناست .»

مائده (۵)، ۷۶.

۸۸۹- «مسيح از اين كه بنده خدا باشد هرگز ابا نمى ورزد، و فرشتگان مقرب [نيز ابا ندارند] و هر كس از پرستش او امتناع ورزد و بزرگى فروشد، به زودى همه آنان را به سوى خود گرد مى آورند.»

نساء (۴)، ۱۷۲.

۸۹۰- و گفتند «[خداى ] رحمان فرزندى اختيار كرده». منزه است او، بلكه [فرشتگان ] بندگانى ارجمندند كه در سخن بر او پيشى نمى گيرند و خود به دستور او كار مى كنند. آنچه فراروى آنان و آنچه پشت سرشان است مى داند و جز براى كسانى كه [خدا] رضايت دهد، شفاعت نمى كنند و خود از بيم او هراسانند.»

انبياء (۲۱)، ۲۶ - ۲۸.

۸۹۱- كسانى كه گفتند: «خدا همان مسيح پسر مريم است» مسلما كافر شده اند و حال آن كه مسيح مى گفت : «اى فرزندان اسرائيل ، پروردگار من و پروردگار خودتان را بپرستيد؛ كه هر كس به خدا شرك آورد، قطعا خدا بهشت را بر او حرام ساخته و جايگاهش آتش است و براى ستمكاران ياورانى نيست .»

مائده (۵)، ۷۲.

۸۹۲- يوحنا، ۱۰: ۳۰.

۸۹۳- «هر كس از پيامبر فرمان برد، در حقيقت ، خدا را فرمان برده .»

نساء (۴)، ۸۰؛ الميزان ، ج ۳، ص ۲۸۸ - ۲۹۱؛ همان ، ج ۵، ص ۱۵۰ و ۱۵۱.