توفيق از خدا و توكّل بر اوست.
باب اوّل طرق رهايى از آسيب بدعتهاى بدعت گذاران از راه متابعت كتاب خدا و سنّت و پيروى از ائمّه هدا (عليهم السلام)
يكى از دانشمندان گفته است: بدان كه عقل جز به وسيله شرع هدايت نمى شود، و شرع جز به كمك عقل بيان و روشن نمى گردد، عقل به منزله پايه و اساس، و شرع مانند بناست، و بنا اگر روى پايه ساختمان نشده باشد پايدار و استوار نمى ماند، و اگر بر روى پايه اى بنايى ساخته نشود، آن پايه سودى ندارد.
و نيز عقل مانند چشم است و شرع همچون شعاع آفتاب، و مادام كه شعاعى از خارج نتابيده چشم را سودى نيست. از اين رو خداوند متعال فرموده است: قَدْ جاءَكُمْ من الله نُورٌ وَ كِتابٌ مُبِينٌ، يَهْدِي به الله من اتَّبَعَ رِضْوانَهُ سُبُلَ السَّلامِ وَ يُخْرِجُهُمْ من الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ
، و نيز عقل در حكم چراغ است و شرع به منزله روغن يا نفت است كه سبب روشنايى آن است، و تا نفت وجود نداشته باشد چراغ روشن نمى شود، و مادام كه چراغى نباشد نفت روشنايى ندارد.
گفتار خداوند متعال به همين مطلب اشاره دارد: الله نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ تا نور على نور
، و نيز شرع عقلى است در خارج وجود انسان و عقل شرعى است در داخل وجود او، و اين دو كمك كار يكديگر بلكه متّحد با هم هستند، و چون شرع عقلى است بيرون از وجود آدمى خداوند نام عقل را در موارد متعدّدى از قرآن از كافران سلب كرده، مانند اين كه فرموده است:
صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لا يَعْقِلُونَ، و
از جهت اين كه عقل شرعى است در داخل وجود انسان خداوند در وصف آن فرموده است:فِطْرَتَ الله الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْها لا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ الله ذلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ
، حق تعالى در اين آيه عقل را دين ناميده و به سبب اتّحاد آنها فرموده است: نُورٌ عَلى نُورٍ. يعنى نور عقل و نور شرع سپس فرموده است: يَهْدِي الله لِنُورِهِ من يَشاءُ و آن دو را نور واحد قرار داده است، زيرا هر گاه شرع وجود نداشته باشد عقل در بسيارى از امور ناتوان خواهد بود، مانند چشم كه در صورت فقدان نور كارى از او ساخته نيست.
و بدان عقل ذاتا چيزى پرمايه نيست، و مى توان گفت تنها قادر به شناخت كليّات اشياست نه جزئيّات آنها مانند اين كه به طور اجمال مى داند كه عقيده حق، سخن راست، انجام دادن كار خوب، به كار بردن عدل و داد، داشتن عفت و امثال اينها خوب است، بى آن كه اين خوبى و حسن را در هر چيزى معرّفى كند، در حالى كه شرع كليّات و جزئيات اشيا را مى شناسد، و روشن مى كند كه درباره هر چيز چه اعتقادى بايد داشت، و عدالت در هر چيزى چگونه است، فى المثل عقل نمى داند كه گوشت خوك، خون و شراب حرام است، و اين كه واجب است در ايّام معيّنى از خوردن طعام دورى جست از نكاح با محارم اجتناب ورزيد با زن در حال حيض مباشرت نكرد چرا كه براى آگاهى بر قبح مسائلى از اين قبيل جز از طريق شرع راهى نيست. بنابراين شرع تنظيم كننده اعتقادات صحيح و بيانگر اعمال درست و مستقيم و رهنماى انسان به مصالح دنيا و آخرت است. هر كس از راه آن منحرف شود از راه راست بيرون رفته است. و به سبب اين كه عقل نمى تواند جزئيّات اشيا را بداند خداوند فرموده است: وَ ما كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولًا و نيز:
وَ لَوْ أَنَّا أَهْلَكْناهُمْ بِعَذابٍ من قَبْلِهِ لَقالُوا رَبَّنا لَوْ لا أَرْسَلْتَ إِلَيْنا رَسُولًا فَنَتَّبِعَ آياتِكَ من قَبْلِ أَنْ نَذِلَّ وَ نَخْزى ، و در آيه: وَ لَوْ لا فَضْلُ الله عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ لَاتَّبَعْتُمُ الشَّيْطانَ إِلَّا قَلِيلًا
فضل و رحمت اشاره به عقل و شرع است، و مراد از «قليل» برگزيدگان نيك كردار اويند. در اين جا سخن دانشمند مذكور به پايان مى رسد، و آنچه از امير مؤمنان (عليه السلام) در اين باره روايت شده مؤيّد گفتار اوست:
العقل عقلان مطبوع و مسموع
و لا ينفع مسموع إذا لم يك مطبوع
كما لا تنفع الشّمس و نور العين ممنوع
و بايد دانست كه خردمندان بسيار كمند، چنان كه خداوند متعال فرموده است: و لكنّ أكثرهم لا يعقلون و نيز: و لكنّ اكثرهم لا يفقهون، و نيز: أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَكْثَرَهُمْ يَسْمَعُونَ أَوْ يَعْقِلُونَ إِنْ هُمْ إِلَّا كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِيلًا، و هر كس به نور شرع هدايت نشده، و آن را با عقل خود درنيافته از خردمندان نيست، چه خرد نور و بخششى است از سوى خداوند متعال چنان كه شرع نيز رحمت و هدايتى از سوى اوست: إِنَّ الْفَضْلَ بِيَدِ الله يُؤْتِيهِ من يَشاءُ و نيز:
يَهْدِي الله لِنُورِهِ من يَشاءُ و نيز: وَ من لَمْ يَجْعَلِ الله لَهُ نُوراً فَما لَهُ من نُورٍ و نيز وَ الله يَقُولُ الْحَقَّ وَ هُوَ يَهْدِي السَّبِيلَ
فصل: پيامبر ما (صلّى الله عليه وآله وسلّم) خردمندترين خردمندان و دين ما بهترين اديان است
بدان پيامبر ما (صلّى الله عليه وآله وسلّم) خردمندترين خردمندان، و آيين او بهترين آيينهاست.
خداوند او را به پيامبرى برانگيخت، و قرآن را بر او نازل فرمود تا مردم راه عدل و داد را در پيش گيرند. رسول گرامى (صلّى الله عليه وآله وسلّم) اوامر خداوند را به مردم ابلاغ و آنان را با بيانات و براهينى كه متناسب با عقول آنها بود به شناخت پروردگار خود و به روز بازپسين ارشاد فرمود، و به دلائل و حجّتهايى كه در حدّ دركشان بود آگاه گردانيد و امور دينشان را كامل ساخت. پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) براى هر دسته و طايفه اى از مردم ادلّه و خطابات و نيكوترين استدلالات و معجزاتى را آورد كه درخور فهم و عقل آنان بود، و در برابر هر ادّعايى حجّت و برهانى اقامه كرد، تا مردم در كار خود داراى بصيرت و بينش باشند، چنان كه قرآن فرموده است: لِيَهْلِكَ من هَلَكَ عَنْ بَيِّنَةٍ وَ يَحْيى من حَيَّ عَنْ بَيِّنَةٍ، و امّت او در وصول به مقاصد خود و مسائلى كه مهمّ و به امر دين آنها مربوط است به آثار گذشتگان نياز پيدا نكند بنابراين كسى نمى تواند بگويد: اثبات حقّانيّت پيامبران و شرايع و اديان منوط به اثبات آفريدگار و صفات كماليّه اوست، پس چگونه ممكن است به وسيله شرع آفريدگار و صفات او شناخته شود؟ چرا كه صاحب شريعت اگر هم از مقبوليّت قول و عصمت عمل برخوردار نبود باز از حيث اين كه شرع او مطابق با مقتضاى عقل سليم است حجّت در آن وجود دارد، به اين جهت براهين او درخور پيروى است، و دلائل و بيّنات او الزام آور است. علاوه بر اين آنچه را شرع درباره شناخت آفريدگار و صفات او به دست مى دهد به منزله ضروريّاتى است كه هر كس از كمترين عقل برخوردار باشد به درستى آنها حكم مى كند، چنان كه اين مطلب را بزودى بيان خواهيم كرد. به اين ترتيب ثابت شد كه آنچه در شرع آمده براى هدايت و رسيدن به حقّ كافى است، مضافا بر اين كه قوانين آن با طبيعت دارندگان عقل سليم سرشته شده است. بنابراين به تكلّف گويى متكلّفان از هر طبقه اى كه باشند با همه اختلاف رأى و تناقض عقيده اى كه دارند نيازى نيست تا دلائلى اظهار و براهينى را درباره مسائل دين اقامه كنند، زيرا اينان نادانى و گستاخى را در خود جمع كرده اند. امّا نادانى آنها از آن جهت است كه مورد دلالت را در آنچه حقّ تعالى بر آن اقامه دليل فرموده نشناخته اند، و گستاخى آنها بدين سبب است كه آنان دلائل موهوم خود را در اين وارد ساخته و نظر خود را نسبت به آنچه حق تعالى در آن اقامه دليل كرده كاملتر دانسته، و با خداوند به معارضه پرداخته اند. آيا خداوند آيينى ناقص فرو فرستاده و براى تكميل آن از آنان درخواست كمك شده است، يا آن كه خداوند دين كاملى را نازل كرده، و پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) در تبليغ و اداى آن كوتاهى كرده است؟ در حالى كه خداوند مى فرمايد: ما فَرَّطْنا في الْكِتابِ من شَيْ ءٍ و نيز: و فيه تبيان كلّ شى ء، و نيز امير مؤمنان (عليه السلام) فرموده است: «همانا قرآن ظاهرش زيبا و آراسته و باطنش ژرف و بى پايان است شگفتيهاى آن از ميان نمى رود، و شگرفهاى آن پايان نمى پذيرد، و تاريكيها جز به آن برطرف نمى شود.»
فصل: وصيّتهاى سيّد بن طاووس
مرحوم سيّد رضى الدّين على بن طاووس در وصاياى خود به فرزندش گفته است: اى فرزندم! هر گاه استاد به نوآموز بگويد براى تو هيچ راهى جهت شناخت خداوند وجود ندارد مگر اين كه درباره جسم و جوهر و عرض و پيدايش آنها، و اين كه حدوث جسم جز به سبب حركت و سكون ثابت نمى شود بينديشى. امّا نوآموز بر حسب فطرت خود نمى تواند بفهمد كه عرضها زايد بر اجسامند، مگر آن كه در اين راه زحمت كشد، و بسيارى از اوقات خود را در تصوّر تعريف جسم و عرض و تحقيق زايد بودن آنها بر اجسام صرف كند. و همه آنچه را مربوط به اين مباحث است اعمّ از معانى و اصطلاحات حفظ كند. و بسا استاد هم در تعريف اين معانى توانايى نداشته باشد، جز اين كه الفاظ معهود و معيّنى را كه اخذ كرده به كار گيرد، و تقريبا مقلّد گوينده آن الفاظ و نقل دهنده آنها باشد، و استدلال كند كه اينها گفته هاى فلان و بهمان است و قول آنها در اين مطالب حجّت است سپس هر گاه نوآموز بتواند از توضيحات استاد خود موضوع زايد بودن حركت در اجسام را درك كند، زيادت سكون بر جسم را نخواهد فهميد، و اين مسأله ظاهرا بالاتر از حدّ فهم مبتديان است. همچنين بسرعت درك نخواهد كرد كه از حدوث حركت و سكون، حدوث جسم لازم مى آيد، بلكه در غالب احوال در وادى درك ادلّه ارباب اين مقالات و تعارض اين ادلّه با شبهات وارده، و نظريّات احتمالى، كوركورانه گام برمى دارد، تا آنگاه كه بر حسب اجتهاد خود ظنّ يا اعتقاد ضعيفى را مرجّح تشخيص دهد در اين هنگام هر گاه با طعن وردّى قوى روبرو شود آن را متوجّه نحوه استدلال و برداشت خود مى كند، و در عقايد خويش دچار ترديد مى گردد، و شايد تا آنگاه كه مرگش فرا رسد احتمال دهد كه عيبجويان و خرده گيرانى پيدا شوند كه عقايد او را مورد طعن و ردّ قرار دهند، در حالى كه پيش از فرا گرفتن اين تعليمات به سبب داشتن برخى اعتقادات قوى و برتر، از تعرّض عيبجويان و طعنه زنندگان و ستيزه گران در امان بود.
سپس سيّد ابن طاووس مى گويد: من مثل مشايخ معتزله و پيامبران را مثل مردى ديدم كه مى خواهد به ديگرى بفهماند كه در دنيا آتشى وجود دارد، و اين مردى كه مى خواهد وجود آتش را معرّفى كند، آتش را در خانه خود ديده و در همه جا وجود آن را در ميان مردم به فراوانى مشاهده كرده، و براى شناخت آن نيازى به تفكّر و اجتهاد ندارد با اين حال به او مى گويد: تو براى شناخت آتش نيازمند آنى كه سنگ آتش به دست آورى، و اين سنگ در راههاى مكّه وجود دارد، و چون هر سنگى در درونش آتش نيست نيازمندى كه آتش زنه و گيرانه به همراه داشته باشى، و در مكانى مصون از شدّت وزش باد قرار گيرى تا باد گيرانه را با خود نبرد، و آتشى را كه از سنگ آتش بيرون مى آيد خاموش نكند. در نتيجه اين فرد بيچاره براى شناختن آتش نيازمند آن است كه اين آلات و ادوات را از هر جايى به دست آورد، و دست به اقداماتى بزند و اگر از آغاز به او گفته بود: اين آتشى كه در دسترس همه بندگان خداست همان آتشى است كه در درون سنگ و درخت نهفته است، وجود آتش را به طور محسوس و مشهود شناخته، و از اين راهنماييها و اقامه براهين آسوده و بى نياز بود. و هر كس در شناساندن چيزى كه مكشوف و هويداست به امورى كه پنهان و ناپيداست عدول كند سزاوار است گفته شود كه او ديگران را گمراه كرده، و نمى توان گفت هدايت كرده است، و يا استدلالش نيكوست.
او مى گويد: هر خردمندى بنابر آنچه مى بيند مى داند كه زيادشدن جسم انسان يا درخت، و هر چه ميان مردم عظمت و بزرگى مى يابد مانند نطفه كه از آن انسان به وجود مى آيد، يا هسته كه مبدّل به نخلى تناور مى گردد، همه آنها ناگزير حادثند، و انسان با خرد چگونه ممكن است در تعريف حدوث اشيا از اين تحقيق چشم پوشد، و به حركت و سكون رو آورد، در حالى كه اين دو عرض نامشهودند، و حقيقت آنها و آنچه را از حدوث آنها لازم مى آيد جز با دقّت انديشه و تحمّل سختيهايى كه احتمال توفيق در آنها كم است، نمى توان شناخت تا آن جا كه مى گويد: پيامبران كه درود خداوند بر آنها باد و كتابهاى نازل بر آنها به همين دلايل ظاهر و روشن اشاره و توجّه مردم را به سوى همينها جلب مى كنند. امّا معتزله مردمان را از اين راه منحرف كرده به راههاى ديگر سوق داده، و طريق رسيدن به حقايق را بر آنها دشوار ساختند، مانند همان كسى كه براى شناساندن حقيقت آتشى كه نزد همه معلوم است از اين ظاهر عدول كرده، و به استخراج آن از درخت و سنگ چخماق رو آورده است. اين مثلى است كه هر باانصافى آن را حقّ و صحيح مى داند، و در آن نيازى به بحث و بررسى نيست. و مثل معتزلى با شاگرد خود و شاگرد با او، مثل انسانى است كه در پيش روى او شمعى پرنور و فروغ قرار دارد، و استادش آن را از پيش روى او بردارد، و در مسافتى بسيار دور از او قرار دهد، در حالى كه موانع و حايلهاى زيادى كه نگاه به شمع را غير ممكن مى سازد در ميان او و آن وجود داشته باشد، در اين حال استاد به او بگويد: خود را براى سفر آماده كن، و توشه و رفقا و وسايل و راهنما فراهم ساز تا به شناخت اين شمع دست يابى و حقيقت روشنى و نورى را كه در آن است بدانى، و اين شاگرد ساده دل كاوشگر از استاد نادان خود بپذيرد، و مدّتى راه سفر در پيش گيرد، گاه به كوهها و گردنه ها مى نگرد، امّا از داستان شمع كم و بيش چيزى بر او آشكار نمى گردد، زمانى هم اندك روشنى به چشمش مى خورد، و مى گويد شايد اين روشنى همان شمع باشد، و از رفيق و راهنماى خود درخواست كمك مى كند ليكن اگر از پيمودن تمام راه به سبب گردنه ها و طول مسافت و تنگناها درمانده شود با بيچارگى هلاك گشته دين و دنياى خود را زيان كرده و از دست داده است.
اى پسرم! به تو و به هر كسى از معلّمان طالب معرفت پروردگار كه اين نامه ام به او برسد سفارش مى كنم كه آنچه را در فطرت اوليّه آنهاست به مدد تنبيهات عقلى و تذكّرات قرآنى و راهنماييهاى الهى و دستورهاى پيامبر اكرم (صلّى الله عليه وآله وسلّم) تقويت و نيرومند سازند، و به دانشجو بگويند: نياز تو اين است كه صفات مؤثر عالم و صانع قديم را بشناسى، و صفات او به آسانترين وجهى كه خداوند از او خواسته و شارع مقدّس او را بدان مكلّف ساخته است، به طور قاطع براى وى ثابت مى گردد. سپس بر اساس رهنمودهاى پيامبر و ائمّه (عليهم السلام) و پيروان راستين و با استقامت آنها راه شناخت نبوّت و امامت را به او بياموزند، زيرا دانستن اينها براى كسى كه در پى سلامت و به دست آوردن سعادت روز قيامت باشد كافى است.
امّا حفظ الفاظ تازه اى كه ميان متكلّمان رايج شده، و صفاتى كه اينان براى اهل مجادله و مناظره ذكر كرده اند كار كسى است كه از اداى واجبات الهى كه براى او معيّن گشته و او را محدود ساخته است فراغت يافته باشد، و بخواهد براى خدا كار كند، و با ردّ گمراهان و رهزنان از هر فرقه و امّتى كه ميان بندگان خدا و معرفت صحيح حايل شده و مانع رسيدن به آن هستند خالصانه رضاى او را به دست آورد، و كسى كه از اين دانش وسيع و گسترده بهره مند است بايد همواره راه رفق و سازگارى در پيش گيرد، و با مخالفان خود با مهربانى و رأفت مناظره كند، تا از خطرات اين راه مصون ماند، و گرنه بى ترديد دستخوش هلاكت است.
مى گويم: تمامى سخن در سود و زيان علم كلام و تحقيق و بررسى آن به خواست خداوند در باب هفتم اين كتاب خواهد آمد.
فصل
چون ثابت شد كه پيامبر ما (صلّى الله عليه وآله وسلّم) بهترين راهنما به سوى خداوند است مى گوييم: ترديدى نيست كه رسول اكرم (صلّى الله عليه وآله وسلّم) براى جانشينى خود دو چيز گرانقدر را كه كتاب خدا و عترت اوست پس از خود به جا گذاشته، و چنان كه اخبار عامّه و خاصّه با اختلاف در الفاظ و اتّفاق در معنا عموما دلالت دارند، پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) امّت را به تمسّك به اين دو وصيّت فرموده است. در يك روايت آمده است: «من چيزى را در ميان شما به جا مى گذارم كه اگر به آن تمسّك جوييد هرگز گمراه نخواهيد شد، و آن كتاب خدا و عترت من خاندان من است، چه آنها از هم جدا نخواهند شد تا آنگاه كه در كنار حوض بر من وارد شوند.» معناى جدا نشدن آنها از يكديگر اين است كه علم كتاب خدا تنها نزد عترت پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) است، و هر كس به عترت تمسّك جويد به هر دو چنگ زده است. در روايت ديگرى است كه پس از اين پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) سه بار الّلهم اشهد را تكرار كرد و خداوند را بر گفتار خود گواه گرفت، در روايت ديگرى آمده است: «من دو چيز گرانبها را در ميان شما به جا مى گذارم كه يكى از آنها از ديگرى بزرگتر است، و اينها كتاب خدا و عترت من خاندانم مى باشد. پس بنگريد چگونه پس از من درباره آنها رفتار مى كنيد. اين دو هرگز از هم جدا نمى شوند تا آنگاه كه در كنار حوض بر من وارد شوند.» در روايت ديگرى است: «من در آستانه مرگم نزديك است فراخوانده شوم و اجابت كنم. در ميان شما دو چيز گرانبها به جا گذاشته ام كه يكى برتر از ديگرى است.» در روايت ديگر آمده است: «دو امر كه يكى طولانى تر از ديگرى است: كتاب خدا كه ريسمانى است كشيده شده از آسمان به زمين و طرف ديگر آن به دست خداست، و ديگر عترت من است.» در روايت ديگرى است «و آنها دو جانشين پس از من مى باشند.» در يك روايت است: «يكى از اين دو كه بزرگتر است كتاب خداست، و آن ريسمانى است كه يك طرف آن به دست خدا و طرف ديگر به دست شماست، پس به آن چنگ زنيد تا نلغزيد و گمراه نشويد، و آن كه كوچكتر است عترت من مى باشد، آنها را نكشيد، و آنها را مقهور و مجبور نسازيد، چه من از خداوند مهربان و آگاه خواسته ام كه اين دو در كنار حوض بر من وارد شوند، و اين را به من عطا كرده است. پس هر كس آنها را مقهور كند مرا مقهور كرده، و كسى كه آنها را خوار كند مرا خوار كرده است دوست آنها دوست من، و دشمن آنها دشمن من است.» در روايت است كه آن حضرت ضمن حجّة الوداع در مسجد خيف فرمود: «من پيشتر از شما مى ميرم و شما در كنار حوض بر من وارد مى شويد، حوضى كه عرض آن به اندازه فاصله بصرى و صنعاست، در آن قدحهايى به شمار ستارگان است، آگاه باشيد كه من درباره دو چيز گرانبها از شما مى پرسم عرض كردند: اى پيامبر خدا! آن دو چيز گرانبها چيست؟ فرمود: كتاب خدا كه ثقل بزرگتر است. يك طرف آن به دست خدا و طرف ديگر به دست شماست پس به آن چنگ زنيد تا هرگز گمراه و دچار لغزش نشويد، و ديگر عترت من خاندان من است، چه خداوند مهربان و آگاه به من خبر داده است كه اين دو از يكديگر جدا نخواهند شد، تا آنگاه كه در كنار حوض بر من وارد شوند، مانند اين دو انگشت من- و دو انگشت سبّابه خود را كنار هم قرار داد- و نمى گويم مانند اين دو- و دو انگشت سبّابه و وسطى را كنار هم قرار داد- تا يكى بر ديگرى برترى يابد.»
از امير مؤمنان (عليه السلام) در مورد معناى حديث مذكور از عترت پرسش شد كه چه كسانى مى باشند، فرمود: «من و حسن و حسين و امامان نه گانه از فرزندان حسين كه نهمين آنان مهدى و قائم آنهاست. آنان از كتاب خدا جدا نيستند و كتاب خدا از آنها جدا نيست، تا آنگاه كه در كنار حوض بر پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) وارد شوند.»
در روايتى است: «هر كس آن دو (قرآن و عترت) را امام و پيشواى خود قرار دهد، آنها او را به بهشت رهبرى خواهند كرد، و كسى كه به آنها پشت كند آنها او را به دوزخ خواهند كشانيد.»
در خبر مستفيض آمده است: «همانا اهل بيت من مانند كشتى نوحند كسى كه سوار آن شد نجات يافت، و كسى كه آن را ترك كرد، غرق گرديد.»
در كافى از امام باقر (عليه السلام) روايت شده كه فرمود: «پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) فرموده است:
من نخستين كسى هستم كه در روز رستاخيز با قرآن و خاندانم بر خداوند وارد مى شوم، سپس امّت من وارد مى شود، پس از اين از آنها مى پرسم با كتاب خدا و خاندانم چه كرديد.»
همچنين كافى به سند خود از امام صادق (عليه السلام) از پدرانش (عليهم السلام) روايت مى كند كه فرمودند: «پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) فرموده است: اى مردم شما در سراى راحتى و آرامش به سر مى بريد، و در آستانه سفر هستيد، و شتابان كوچ داده مى شويد، و ديده ايد كه روز و شب و خورشيد و ماه هر تازه اى را كهنه، و هر دورى را نزديك مى كنند، و هر آينده اى را حاضر مى سازند. پس وسايل را براى اين راه دور آماده كنيد، امام (عليه السلام) فرمود: در اين هنگام مقداد بن اسود برخاست، و عرض كرد: اى پيامبر خدا! سراى راحتى و آرامش چيست؟ فرمود:
سراى آمدن و رفتن، هنگامى كه فتنه ها مانند پاره هاى شب تاريك بر شما مشتبه شود به قرآن تمسّك جوييد، چه او شفاعت كننده اى است كه شفاعتش مقبول است. و سعايت كننده اى است كه قولش گواهى شده است، هر كس آن را پيش روى خود قرار دهد وى را به بهشت رهبرى مى كند، و كسى كه آن را به پشت سر اندازد او را به دوزخ مى كشاند. او راهنمايى است كه به بهترين راهها رهنمون است، و كتابى است كه در آن تفصيل و بيان و تحصيل است، و داراى لحنى جدّى است براى آن ظاهر و باطنى است. ظاهر آن حكم و باطن آن دانش است برون آن زيبا و دلكش، و درون آن عميق و ژرف است. باطن آن را باطنهاست، شگفتيهاى آن شماره نمى شود، و نكته هاى شگرف آن كهنه نمى گردد. چراغهاى هدايت، و برجهاى حكمت در آن است. براى كسى كه چگونگى آشنايى با قرآن و اشارات و نكات آن را مى داند راهنماى معرفت است، پس بايد بيننده چشمانش را به هر سو باز كند، و نظر خود را به دارنده اين اوصاف معطوف كند تا از هلاكت رهايى يابد، و از ورطه نوميدى به در آيد، چرا كه تفكر حيات قلب انديشمند است چنان كه حامل روشنى در تاريكيها در پرتو نور گام برمى دارد. شما را به خوبى رها شدن (از دنيا) و كمتر انتظار كشيدن سفارش مى كنم.»
و نيز كافى به سند خود از آن حضرت نقل مى كند كه پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) فرموده است: «قرآن چراغ هدايت از گمراهى، بينايى از كورى، رهايى از لغزش.
روشنايى در تاريكى، نور در گورها، بازدارنده از نابودى، هدايت از ضلالت، روشنگر تيرگى فتنه ها و رساننده از دنيا به آخرت است، و كمال دينتان در آن است، و هر كس كه از قرآن منحرف شد به دوزخ درافتاد.»»
و نيز در كافى از امامان معصوم (عليهم السلام) نقل است كه فرموده اند: «كسى كه امر امامت ما را از قرآن نفهمد، نخواهد توانست فتنه ها را زير پا بگذارد.»
و نيز در همان كتاب از ائمّه (عليهم السلام) روايت است كه فرموده اند: «كسى كه دينش را از كتاب خدا و سنّت پيامبرش (صلّى الله عليه وآله وسلّم) اخذ كرده اگر كوهها از پا در آيند، او استوار و پابرجا خواهد بود، و آن كه دينش را از زبان مردم گرفته است، همان مردم او را از دينش برمى گردانند.»
محمّد بن يعقوب پس از نقل حديث مذكور مى گويد: به همين سبب در ميان مردم روزگار ما اديان فاسد و مذاهب باطل و منحرفى كه همه شرايط كفر و شرك را دربردارند سر درآورده و دهن باز كرده اند. و اين امر نيز با خداست كه توفيق عطا كند، و يا خوار و رسوا گرداند. كسى كه خدا بخواهد به او توفيق دهد و ايمانش ثابت و مستقرّ باشد اسبابى را براى او فراهم مى آورد كه بتواند با دانش و بينش و يقين، دينش را از كتاب خدا و سنّت پيامبرش (صلّى الله عليه وآله وسلّم) به دست آورد، و چنين كسى دينش از كوههاى محكم و استوار، ثابت تر و پا برجاتر است، و آن را كه خدا بخواهد خوار و رسوا گرداند، و دينش عاريه و مستودع باشد- كه از آن به خدا پناه مى بريم- اسبابى برايش فراهم مى سازد كه بدون دانش و بينشى به رأى خود تكيه كرده استحسان و تقليد و تأويل كند، و اين امر مربوط به مشيّت بارى تعالى است كه اگر بخواهد ايمانش را كامل، و يا به كلّى از او سلب مى كند، و بر او اطمينانى نيست از اين كه صبحگاه مؤمن و شبانگاه كافر، و يا شب مؤمن و بامداد كافر باشد، زيرا او هر زمان يكى از اكابر قوم را مى بيند به او گرايش پيدا مى كند، و هر چه را مشاهده كند و ظاهرش را بپسندد آن را مى پذيرد. امام موسى بن جعفر (عليه السلام) فرموده است: «خداوند متعال پيامبران را پيامبر آفريده و جز پيامبر نمى باشند، و اوصيا را وصىّ خلق كرده و جز وصىّ نمى باشند، و به گروهى ايمان عاريت داده است، اگر بخواهد آن را برايشان كامل مى كند، و اگر بخواهد آن را از آنان سلب مى كند. امام (عليه السلام) فرمود: درباره اين كه ايمان برخى از مردم مستقرّ و بعضى عاريه و مستودع است گفتار خداوند: «فمستقرّ و مستودع» نازل شده است.
0%
نویسنده: مولى محسن فيض كاشانى (قدس سره)
