شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

پیام عاشورا (حاوی بیش از 160 پیام از حسین بن علی علیه السلام)

۴ - معرفى معاويه

۱/۴ - «اَمَّا بَعْدُ، فَاِنَّ هذِهِ الطَّاغِيَةَ قَدْ فَعَلَ بِنا وَ بِشيعَتِنا ما قَدْ رَأَيْتُمْ وَ عَلِمْتُمْ وَ شَهِدْتُمْ ؛ (شما حاضرين از شخصيت هاى اسلامى) از جناياتى كه معاويه اين جبار طاغيه نسبت به ما شيعيان ما روا داشته، آگاهيد و شاهد ستمگري هاى او هستيد».

توضيح: اين فراز و سه فراز آينده از فرمايشات حسين بن علىعليه‌السلام در معرفى معاويه و حكومت جابرانه و ظالمانه او و ترسيم اجمالى از وضع شيعيان اهل بيت و مظلوميت آنان در دوران حكومت معاويه، بخشهاى مختلف از خطبه حسين بن علىعليه‌السلام در سرزمين منى است.

۲/۴ - «فيا عجبا! وَ مٰالی لا أَعْجَبُ، وَ الأرْضُ مِنْ غاشٍ‏ ‎ ‎ ‏غَشُومٍ وَ مُتَصَدِّقٍ ظَلُوْمٍ وَ عٰامِلٍ عَلَی الْمُؤمنینَ بِهِمْ غَیْر رَحیمٍ ؛ شگفتا! و چرا شگفت زده نباشيم در حالى كه جامعه در تصرف مرد دغلباز و ستمكارى (چون معاويه) است كه مامورين مالياتيش ستم مى ورزند و استانداران و فرماندارانش بر مومنان بى رحم و خشن هستند».

۳/۴ - «فَمِنْ بَیْنِ مُسْتَعْبَدٍ مَقْھُوْرٍ وَ بَیْنِ مُسْتَضْعَفٍ عَلیٰ مَعِیْشَتِہِ مَغْلُوْبٍ یَتَقَلَّبُوْنَ فی الْمُلْک بِآرٰائِھِمْ وَ یَسْتَشْعِرُوْنَ الْخِزْیَ بِاَھْوٰائِھِمْ اِقْتِدٰاءً بِاْلاَشْرٰارِ وَ جُرْأَةً عَلیٰ الْجَبّٰ ارِ ؛ گروهى از مومنان ( در حكومت او) مانند بردگانى هستند سركوفته و گروه ديگر، بيچارگانى كه سرگرم تأمين آب و نانشان در حالى كه حاكمان دست نشانده او، در منجلاب فساد حكومت و سلطه گرى خويش غوطه ورند و با هوسبازي هاى خويش، رسوايى به بار مى آورند، زيرا از چنان اشرارى پيروى نموده و در برابر خدا گستاخى مى كنند».

۴/۴ - «فَالاَرْضُ لَهُمْ شاغِرَةٌ وَ أَیْدیهِمْ فیها مَبْسُوطَةٌ، وَالنّاسُ لَهُمْ خَوَلٌ لا یَدْفَعُونَ یَدَ لامِس، فَمِنْ بَیْنِ جَبّار عَنید، وَ ذی سَطْوَة عَلَى الضَّعَفَةِ شَدیدٌ، مُطاع لا یَعْرِفُ الْمُبْدِىءَ وَ الْمُعیدَ ؛ زمين در زير پايشان است و دستشان به هر جنايتى باز است. مردم برده آنان هستند و قدرت دفاع از خود را ندارند. در يك بخش از كشور اسلامى، حاكمى است ديكتاتور و كينه ورز و خود خواه و حاكمى است كه بيچارگان را مى كوبد و بر آنان قلدرى و سخت گيرى مى كند و در نقطه ديگر، فرمانروايى است كه نه خدا را مى شناسد و نه روز جزا را).(۱)

______________________

۱- كتاب خطبه حسين بن علىعليها‌السلام در منى/۵۵، ۷۰، ۷۶ و ۷۷

۵ - معرفى يزيد

۱/۵ - «و علَی الإسلام اَلسّلام اذا بُلِیَت براعٍ مِثلِ یزید. و لقَد سمعتُ جدّی رسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله یقول: الخلافةُ مُحرَّمةٌ علی آل ابی سفیانَ. فإذا رأیتُم مُعاویةَ علی مِنبَری فابْقَروا بَطنَه، و قد رآهُ أهلُ المَدینَةِ علَی المِنبر فَلَم یَبقَروا فابتَلاهُم اللّه ُ بیَزیدَ الفاسق ؛ امام حسينعليها‌السلام فرمود: ما از خدا هستيم و به سوى او بر مى گرديم، اينك بايد فاتحه اسلام را خواند؛ زيرا امت به يك فرمانروايى فاسد مانند يزيد مبتلا شده اند، آرى، من از جدم رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله شنيدم كه مى فرمود: خلافت بر آل ابى سفيان است و اگر روزى معاويه را بر منبر من ديديد پس او را بكشيد و چون مردم او را در عرشه منبر رسول خدا ديدند و به قتلش نرسانيدند، خداوند آنان را به بدتر از وى، يعنى يزيد فاسق مبتلا گردانيد».(۱)

اين جمله، پاسخ امامعليه‌السلام است به (مروان بن حكم) كه در مدينه و قبل حركت آن حضرت به سوى مكه، پيشنهاد سازش با حكومت اموى و بيعت با يزيد را مى نمود.

۲/۵ - «وَ يَزِيدُ رَجُلٌ فَاسِقٌ شَارِبُ الْخَمْرِ قَاتِلُ النَّفْسِ الْمُحَرَّمَةِ مُعْلِنٌ بِالْفِسْقِ وَ مِثْلِي لاَ يُبَايِعُ بِمِثْلِهِ ؛ و يزيد شخصى است فاسق شرابخوار و آدمكش، متظاهر به فسق و فردى مانند من، با چنين كسى بيعت نخواهد كرد».(۲)

اين جمله را هم، امام در پاسخ (وليد بن عتيقه) فرماندار مدينه فرمود آنگاه كه پيشنهاد بيعت با يزيد را به آن حضرت ارائه نمود.

______________________

۱- مقتل مقرم/۱۳۳. مقتل خوارزمى ۱/۱۸۴. لهوف/۲۰. مثيرالاحزان/۲۵. مقتل عوالم ۱۷ /۱۷۵. لهوف/۱۱ و بحارالنوار ۴۴/۳۲۶.

۲- لهوف/۱۰. مقتل/۱۳۱. مقتل خوارزمى ۱/۱۸۴. بحارالانوار ۴۴/۳۲۵ و عوالم ۱۷/۱۷۴.

۶ - نكوهش مردم كوفه در پيام امام حسينعليها‌السلام

حسين بن علىعليه‌السلام در چند فراز از سخنانش، مردم كوفه را مورد ملامت و نكوهش قرار داده، حالت تزلزل و نوسان روحى، پيمان شكنى و عدم ثبات فكرى - عقيدتى آنان را كه يكى از عوامل مهم آن، تغذيه از حرام و استفاده از هداياى غير مشروع حكام و فرمانداران معاويه بود، مطرح نموده است، آنگاه به ثمره تلخ و نتيجه خطر ناك اين وضع نابسامان عقيدتى آنان اشاره كرده است و آن حمايت بى دريغشان آنان از بنى اميه دشمنان سرسخت اسلام و قرآن و عداوت و دشمنى با امام و رهبرشان و با فرزند پيامبرشان مى باشد كه با علم و آگاهى و شناختى كه از او دارند، به جنگ با وى آماده شده و جناياتى كه در تاريخ بشريت بى سابقه است، مرتكب گردانيده اند.

اين درسى است براى همه مسلمانان در طول تاريخ كه ممكن است افرادى به همان علل و عواملى كه موجب انحراف مردم كوفه گرديد، منحرف گردند و در عين ادعاى اسلام و پيروى از قرآن، عملا در اختيار دشمنان اسلام و حركتشان در مسير تحقق اهداف و آرمان آنان باشد و حتى گاهى سكوتشان موجب تقويت جبهه دشمن و تاييد و تثبيت حكومت نااهلان و بنى اميه هاى دوران گردد.

۱/۶ - «وَ قَدْ اَتَتْني کُتُبُکُمْ وَ قَدَّمَتْ عَلَيَّ رُسُلُکُمْ بِبَيْعَتِکُمْ، اِنَّکُمْ لاتُسَلِّموُني وَ لاتَخْذُلوُني. فَاِنْ اَتْمَمْتُمْ عَلَيَّ بَيْعَتَکُمْ تُصيبوُا رُشْدَکُمْ، فَاَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ وَ ابْنُ فاطِمَةَ بِنْتِ رَسوُلِ اللَّهِ، نَفْسي مَعَ اَنْفُسِکُمْ، وَ اَهْلي مَعَ اَهْلِکُمْ، وَ لَکُمْ فِيَّ اُسْوَةٌ. وَ اِنْ لَمْ تَفْعَلوُا، وَ نَقَضْتُمْ عَهْدَکُمْ وَ خَلَّفْتُمْ بَيْعَتي مِنْ اَعْناقِکُمْ، ما هِيَ لَکُمْ بِنُکْرٍ، لَقَدْ فَعَلْتُموُها بِاَبي وَ اَخي وَ ابْنِ عَمّي مُسْلِمٍ، فَالْمَغْروُرُ مَنْ اِغْتَرَّ بِکُمْ، فَحَظَّکُمْ اَخْطَأْتُمْ وَ نَصيبَکُمْ ضَيَّعْتُمْ، وَ مَنْ نَکَثَ فَاِنَّما يَنْکُثُ عَلي نَ فْسِهِ ....؛ و به سيله نامه ها و پيام پيك هايى كه به من فرستاديد، با من بيعت نموديد و پيمان بستيد كه در مقابل دشمن، مرا تنها نخواهيد گذاشت و دست از ياريم نخواهيد كشيد، اينك اگر بر اين پيمان وفادار و باقى بوديد، به سعادت و ارزش انسانى خود دست يافته ايد... و اگر با من پيمان شكنى كنيد و بر بيعت خود باقى نمانيد، به خدا سوگند! اين عمل شما بى سابقه نيست كه با پدرم و برادرم و پسر عمويم مسلم هم اين چنين رفتار نموديد، پس كسى گول خورده است كه به حرف شما اعتماد كند شما مردمانى هستيد كه در به دست آوردن نصيب اسلامى خود، راه خطا پيموده و سهم خود را به رايگان از دست داده ايد و هر كس پيمان شكنى كند، خود متضرر خواهد گرديد...».

اين جملات، بخشى از سخنرانى حسين بن علىعليه‌السلام است كه در (منزل بيضه) به سپاهيان (حر بن يزيد رياحى) ايراد فرمود.

۲/۶ - «اِنَّ النّاسَ عَبيدُ الدُّنْيا وَ الدِّينُ لَعْقٌ عَلى اَلْسِنَتِهِمْ يَحوطونَهُ ما دَرَّتْمَعائِشُهُمْ فَاِذا مُحِّصوا بِالْبَلاءِ قَلَّ الدَّيّانونَ ؛ اين مردم (مردم كوفه) برده و اسير دنيا هستند و دين لقلقه زبانشان، پيروى نمودن آنان از دين تا آنجاست كه زندگيشان در رفاه باشد و آنگاه كه در بوته امتحان قرار بگيرند، دينداران، كم خواهند بود».(۱)

اين فراز، آخرين جمله در خطبه حسين بن على بن علىعليه‌السلام است كه پس از ورود به كربلا در ميان اهل بيت و ياران خويش ايراد فرمود.

توضيح اينكه: منظور از (الناس) با قرينه صدر و ذيل خطبه و شرايط موجود، مردم كوفه مى باشد و (الف و لام) نه براى (جنس) بلكه براى (عهد خارجى) است.

______________________

۱- مقتل مقرم/۱۹۳. طبرى ۶/۲۲۹. تحف العقول/۱۷۴ و خوارزمى ۱/۲۳۷.

۳/۶ - «و اراكم قد اجتمعتم على امر قد اسخطتم الله فيه وَ أَراكُم قَد اجتَمَعتُم عَلى أَمرٍ قَد أسخَطتُمُ اللهَ فِيهِ عَلَيكُم؛ وَ أعرَضَ بِوَجهِهِ الكَريمِ عَنكُم وَ أحلَّ بِكُم نِقمَتَهُ؛ وَ جَنَّبَكُم رَحمَتَهُ. فَنِعمَ الرَّبُّ رَبُّنَا، وَ بِئسَ العَبيدُ أنتُم! أقرَرتُم بِالطَاعَةِ وَ أمنُتُم باِلرَّسُولِ مُحَمَّدٍ صلى‌الله‌عليه‌وآله ؛ثُمَّ إنَّكُم زَحَفتُم إلى ذُريَّتِهِ وَ عِترَتِهِ؛ تُريِدوُنَ قَتلَهُم. لَقَدِ استَحوَذَ عَلَيكُمُ الشَّيطَانُ فَأنساَكُم ذِكرَ اللهِ العَظيمِ! فَتَباًّ لَكُم وَ لِمَا تُريِدُونَ ...؛ مى بينم كه شما (مردم كوفه) براى امرى اجتماع كرده ايد كه خشم خدا را بر عليه خود بر انگيخته ايد و موجب اعراض خدا از شما گرديده و غضبش را بر شما فرو فرستاده است. چه نيكوست خداى ما و چه بندگانى هستيد شماها كه به فرمان خدا گردن نهاديد و به پيامبرش ايمان آورديد و سپس گرديده و خداى بزرگ را از ياد شما برده است، ننگ بر شما بر آنچه اراده كرده ايد».(۱) اين فراز، بخشى از اولين سخنرانى حسين بن علىعليه‌السلام در روز عاشوراست كه خطاب به سپاهيان عمر سعد، ايراد فرموده است.

۴/۶ - «وَ إِنَّما أَدْعُوكُمْ إِلى سَبيلِ الرَّشادِ، فَمَنْ أَطاعَني كانَ مِنَ الْمُرْشَدينَ، وَ مَنْ عَصاني كانَ مِنَ الْمُهْلَكينَ، وَ كُلُّكُمْ عاص لاَِمْري غَيْرُ مُسْتَمِع لِقَوْلي، قَدِ انْخَزَلَتْ عَطِيّاتُكُمْ مِنَ الْحَرامِ وَ مُلِئَتْ بُطُونُكُمْ مِنَ الْحَرامِ، فَطَبَعَ اللّهُ عَلى قُلُوبِكُمْ، وَيْلُكُمْ أَلا تَنْصِتُونَ، أَلا تَسْمَعُونَ ؟! »(۲)

«... من شما (مردم كوفه) را به رشد و سعادت فرا مى خوانم، هر كس را من پيروى كند، از رشد يافتگان است و هر كس ‍ مخالفت ورزد، از هلاك شدگان است. اينك همه شما سركشى و عصيان و با دستور من مخالفت مى كنيد كه گفتار مرا نمى شنويد، آرى در اثر هداياى حرام كه به دست شما رسيده و در اثر غذاهاى حرام كه شكمهاى شما از آنها انباشته شده، خداوند اين چنين بر دلهاى شما مهر زده است واى بر شما! چرا ساكت نمى شويد؟! چرا به سخنانم گوش فرا نمى دهيد؟!».

______________________

۱- مقتل مقرم/۲۲۷ - ۲۲۸ و مقتل خوارزمى ۱/۲۵۳. ۲- مقتل خوارزمى ۲/۶.

و اين فراز و دو فراز آينده، از دومين سخنرانى حسين بن علىعليه‌السلام در روز عاشوراست ما مشروح اين دو سخنرانى را با ذكر منابع، در (سخنان حسين بن علىعليه‌السلام ) نقل نموده ايم.

۵/۶ - «فَقُبْحاً لَكُمْ، فَإِنَّما أَنْتُمْ مِنْ طَواغيتِ الاُْمَّةِ، وَ شِذاذِ الاَْحْزابِ، وَ نَبَذَةِ الْكِتابِ، وَنَفَثَةِ الشَّيْطانِ، وَ عَصَبَةِ الاْثامِ، وَ مُحَرِّفِي الْكِتابِ، وَ مُطْفِيءِ السُّنَنِ، وَ قَتَلَةِ أَوْلادِ الاَْنْبِياءِ، وَمُبيري عِتْرَةِ الاَْوْصِياءِ، وُ مُلْحِقِي الْعِهارِ بِالنَّسَبِ، وَ مُؤْذي الْمُؤْمِنينَ، وَ صُراخِ أَئِمَّةِ الْمُسْتَهْزِئينَ، اَلَّذينَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضينَ .»(۱)

«رويتان سياه باد! شما از سركشان امت و از بازماندگان احزاب مشرك هستيد كه قرآن را به دور انداخته ايد و از دماغ شيطان افتاده ايد. شما از گروه جنايتكاران و تحريف كنندگان كتاب و خاموش كنندگان سنن هستيد كه فرزندان پيامبر را مى كشيد و نسل اوصيا را ريشه كن مى كنيد. شما پيروان كسانى هستيد كه زنازادگان را به نسب ملحق كردند و اذيت كنند گان مومنان و فرياد رس پيشوايان استهزا كنندگان مى باشيد كه قرآن را بخشهايى نامفهوم و بى محتوا تصور مى كنند».

۶/۶ - «اجل و الله! الخذل فيكم معروف، و شجت عليه عروقكم، و توراثته اصولكم و فروعكم، و نبتت عليه قلوبكم، و غشيت به صدوركم فكنتم اخبث ثمرة شجى للناس و اكلة للغاصب ...»(۲)

«آرى، به خدا سوگند! مكر و فريب، از صفات بارز شماست كه رگ و ريشه شما بر آن استوار و تنه و شاخه شما آن را به ارث برده و دلهايتان با اين عادت نكوهيده، رشد نموده و سينه هايتان با آن مملو گرديد، است به آن ميوه نامبارك شبيه هستيد كه در گلوى باغبان رنج ديده اش، گير كند، و در كام سارق ستمگر شيرين و گوارا باشد».

______________________

۱- همان مدرك ۲/۷.

۲- تحف العقول/۲۴۱.

۷ - پيام مقاومت

يكى از مبانى اعتقادى شيعه - در اصل همانند نبوت - برترى امام در همه اوصاف حسنه و فضايل اخلاقى انسانى است. و امام افضل افراد امت و ارجح از همه آحاد مردم باشد؛ زيرا مقدم داشتن (مفضول) و كسانى كه از لحاظ فضايل در سطح پايين قرار دارند بر (فاضل) و افراد برجسته و لايق، عقلا نادرست و بر خلاف نظام اتم آفرينش و قانون تشريع الهى است. و اين حقيقت را مى توان از اين آيه شريفه به وضوح دريافت كه:

( أَفَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لَا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدَىٰ فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ ) .(۱)

«آيا كسى كه هدايت به سوى حق مى كند براى پيروى شايسته تر است يا آن كس كه خود هدايت نمى شود مگر هدايتش كنند؟ شما را چه مى شود، چگونه داورى مى كنيد؟!».

اصلا واژه (امام) كه از قرآن كريم گرفته شده است، به معناى (رهبر، پيشوا، الگو و سرمشق) است. الگو و سرمشق در چه؟ در همه فضايل معنوى و اخلاقى، در علم و دانش، در تواضع و فروتنى، در كرامت و عزت نفس، در عبادت و شجاعت، در كرم و سخاوت... و بالاخره در صبر و شكيبايى به هنگام مقابله با دشمن و در استقامت و پايدارى در دفاع از اسلام و قرآن و اين است مفهوم (امام).

______________________

۱- يونس/۳۵.

حسين بن علىعليه‌السلام يكى از امامان و پيشوايان معصوم و يكى از اين الگوهاست كه چون در صحنه مبارزه با دشمن قرار مى گيرد، پيام استقامت و پايدارى او در همه انسانها موج و تحرك ايجاد مى كند و آنجا كه اسلام به فداكارى او نيازمند است، شعار صبر و شكيباييش براى همه جهانيان الگو و سرمشق مى گردد.

اين معنا و پيام استقامت و پايدارى در كلمات حسين بن علىعليه‌السلام بيش از پيام هاى ديگرش منعكس گرديده و تعداد اين شعارها در گفتار آن حضرت كه به صورت نظم و نثر به دست ما رسيده، بيش از ساير پيام ها و شعارهايش ظهور و تجلى دارد كه در اينجا بيست مورد از آنها را ذكر مى كنيم:

۱/۷ - «یَزِیدُ رَجُلٌ فَاسِقٌ شَارِبُ الْخَمْرِ قَاتِلُ النَّفْسِ الْمُحَرَّمَةِ مُعْلِنٌ بِالْفِسْقِ وَ مِثْلِی لَا یُبَایِعُ مِثْلَهُ .»(۱)

«و يزيد شخصى است فاسق، شرابخوار، آدمكش و آشكارا مرتكب فسق و فجور مى شود و شخصى مانند من با فردى مثل او بيعت نخواهد كرد».

به طورى كه در صفحات گذشته اشاره نموديم، امامعليه‌السلام اين جمله را در پاسخ (وليد بن عتبه) فرماندار مدينه ايراد فرمود كه پس از مرگ معاويه به آن حضرت پيشنهاد بيعت با يزيد را مطرح نمود و اين جمله در عين اينكه فساد يزيد را بيان مى كند، پايدارى و استقامت حسين بن علىعليه‌السلام را نيز مى رساند كه در مقابل فساد، به مبارزه ادامه خواهد داد.

______________________

۲- لهوف/۱۰. بحار الانوار ۴۴/۳۲۵ و عوالم ۱۷/۱۷۴.

۲/۷ - «وَ أَنَّهُ لاَ أُعْطِي الدَّنِيَّةَ مِنْ نَفْسِي أَبَداً »

(همانا من هيچ گاه زير بار ذلت نخواهم رفت).

امامعليه‌السلام اين جمله را در پاسخ برادرش (عمر) معروف به (اطرف) بيان نمود، آنگاه كه او قبل از حركت از مدينه، حادثه كربلا و جريان شهادت امام را از زبان امام حسن نقل و در خواست نمود كه امام از اين سفر منصرف شود و با يزيد سازش ‍ كند، آن حضرت در پاسخ وى ضمن اينكه آگاهى خود را بيش از آنچه (عمر اطرف) در جريان اين حوادث بود، به اطلاع وى رسانيده و جريان شهادت خود و امام مجتبى را به طورى كه از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله شنيده بود براى وى نقل كرد، اين جمله را هم اضافه نمود كه: (به خدا سوگند! به اين همه فشارها ابدا به زير بار ذلت نخواهم رفت).

دعوت به صبر و پايدارى

۳/۷ - «یا أَخِی! وَاللهِ لَوْ لَمْ یَکُنْ فِی الدُّنْیا مَلْجَأٌ وَ لا مَأْوَى، لَما بایَعْتُ یَزیدَ بْنَ مُعاوِیَةَ .» (۱)

«برادر (محمد!) اگر در تمام دنيا (با اين همه وسعت) هيچ پناهگاه و ملجأاى نباشد، باز هم من دست بيعت به يزيد بن معاويه نخواهم داد».

امامعليه‌السلام اين جمله را در پاسخ برادرش (محمد حنيفه) فرمود، آنگاه كه وى به آن حضرت اين چنين پيشنهاد نمود كه به عقيده من شما در يك شهر معين اقامت نكنيد و به همراه فرزندانت در يك منطقه دور دست قرار بگيريد و از آنجا نمايندگانى را به سوى شهرها گسيل داريد، اگر مردم با شما بيعت نمودند، شكر خداى را به جاى آوريد و اگر با ديگران بيعت كردند، باز هم لطمه اى بر شما وارد نخواهد گرديد.

______________________

۱- مقتل عوالم ۱۷/۱۷۸ و خوارزمى ۱/۱۸۸.

۴/۷ - «فَإنی لا أَرَی المَوتَ إلَّا السَّعادَةَ وَ الحَیاة مَعَ الظّالِمینَ إلّا بَرما .»(۱)

(من (در چنين محيط ذلت بار) مرگ را جز سعادت و خوشبختى و زندگى با اين ستمگران را چيزى جز ننگ و نكبت نمى دانم).

اين جمله از فرازهاى سخنرانى آن حضرت است كه در روز دوم محرم، پس از ورود به كربلا ايراد فرموده است.

۵/۷ - «لاَ وَاللَهِ لاَ أُعْطِيكُمْ بِيَدِي‌ إعْطَاءَ الذَّلِيلِ؛ وَلاَ أُق ِرُّ لَكُمْ إقْرَارَ الْعَبِيدِ ».(۲)

(به خدا سوگند! نه دست ذلت در دست آنان مى گذارم و نه مانند بردگان از صحنه جنگ و از برابرشان فرار مى كنم).

امام اين جمله را در ضمن سخنرانى اول خود در روز عاشورا ايراد فرمود.

۶/۷ - «أَلا إِنَّ الدَّعِی بْنَ الدَّعِی قَدْ رَکَزَ بَیْنَ اثْنَتَیْنِ بَیْنَ السِّلَّةِ وَ الذِّلَّةِ وَ هَیْهاتَ مِنَّا الذِّلَّةُ ، یأْبَی‏الله‏ُ لَنا ذلِک وَ رَسُولُه وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ حُجُورٌ طابَتْ وَ طَهُرَتْ وَ أُنُوفٌ حَمِیةٌ وَ نُفُوسٌ أَبِیةٌ ، مِنْ أنْ نؤْثِرَ طاعَةَ اللِّئامِ على مصارِعِ الكِرَامِ ....»(۳)

«آگاه باشيد كه اين فرومايه (ابن زياد) و فرزند فرومايه، مرا در بين و دو راهى شمشير (شهادت) و ذلت (زندگى) قرار داده است و هيهات! كه ما به زير بار ذلت برويم؛ زيرا خدا و رسولش و مومنان از اينكه ما پذيراى ذلت باشيم، ابا ندارد و دامنهاى پاك مادران ما و مغزهاى با غيرت و نفوس با شرافت پدران ما روا نمى دارد كه اطاعت افراد لئيم و پست را بر قتلگاه مردان با فضيلت، مقدم بداريم».

اين جملات از فرازهاى دومين حسين بن علىعليه‌السلام در روز عاشورا است.

______________________

۱- بحار الانوار ۴۴/۱۹۲.

۲- مقتل خوارزمى ۱/۲۵۳.

۳- مقتل مقرم/۲۳۴. مقتل خوارزمى ۲/۷ - ۸ اين فراز را ابن ابى الحديد ۳/۲۴۹ از امام سجادعليه‌السلام نقل نموده است.

۷/۷ - «أَمَا وَ اَللَّهِ لاَ أُجِيبُهُمْ إِلَى شَيْءٍ مَمَّا يُرِيدُونَ حَتَّى أَلْقَى اَللَّهَ تَعَالَى وَ أَنَا مُخَضَّبٌ بِدَمِي .»(۱)

(آگاه باشيد! به خدا سوگند! من به هيچ يك از خواسته هاى دشمنان جواب مثبت نخواهم داد تا محاسنم به خونم خضاب گشته، و به دلقاى خدا نايل گردم).

اين جمله، از فرازهايى از سخنان حسين بن علىعليه‌السلام است كه در روز عاشورا پس از آنكه در ميان دو لشكر، جنگ مغلوبه اى واقع گرديد و گروهى از ياران آن حضرت به شهادت رسيدند، براى تشجيع و تسلى بقيه يارانش، ايراد فرموده است.

۸/۷ - «عِنْدَ ذلك اَحْتَسِبُ نَفْسي وَحُمٰاةَ اَصْحٰابي .»(۲)

«بذل جانم و كشته شدن اصحاب و يارانم كه به فرمان خداست، به حساب اوست و از پيشگاه او در خواست اجر و پاداش مى نمايم».

امامعليه‌السلام اين جمله را در كنار پيكر قطعه - قطعه شده (حبيب بن مظاهر) سرباز كهنسالش ايراد فرمود.

۹/۷ - «إِنّي في غَدٍ أُقْتَلُ وَتُقْتَلوُنَ كُلُّكُمْ مَعي وَلا يَبْقى مِنْكُمْ واحِدٌ ».(۳)

«من فردا كشته مى شوم و همه شما حاضرين نيز كشته خواهيد شد و كسى شما زنده نخواهد ماند... و حتى قاسم و عبدالله شير خوار نيز كشته خواهند شد.»

طبق نقل نفس المهوم، امامعليه‌السلام اين جمله را در شب عاشورا پس از سخنرانى كه خطاب به اهل بيت و اصحاب خود ايراد فرمود، تذكر داد آنگاه كه به آنان اجازه داد مرخص شوند و صحنه كربلا را ترك نمايند، ولى هر يك از آنان به نحوى و با بيانى استقامت و پايدارى و حمايت خود را از امامعليه‌السلام اعلام نمودند.

______________________

۱- مقتل مقرم/۲۴۰.

۲- مقتل مقرم/۲۴۴.

۳- نفس المهوم/۲۳۰.

۱۰/۷ - «هَوَّنَ عَلَيَّ مَا نَ زَلَ بِي أَنَّهُ بِعَيْنِ اللهِ ».(۱)

«تحمل اين مصيبت نيز بر من آسان است؛ زيرا خداوند او را مى بيند».

بنا به نقل (سيد بن طاووس) حسين بن علىعليه‌السلام اين جمله را هنگامى ايراد فرمود كه طفل شير خوارش در روى دستش هدف تير قرار گرفت و آن حضرت خون گلوى او را گرفت و به سوى آسمان پاشيد.

و بالاخره از پيام هاى استقامت و شعارهاى پايدارى آن حضرت كه به صورت نثر به دست ما رسيده است، يكى هم اين جمله است كه:

۱۱/۷ - «موتٌ في عزّ خير من حياة في ذلّ ».

«مرگ با عزت بهتر از زندگى با ننگ و ذلت است».

اين جمله را مرحوم مجلسى در بحارالانوار(۲) در ضمن بعضى از فرمايشات آن حضرت از مناقب نقل نموده است.

و اينك پيام و شعار مقاومت و پايدارى آن حضرت كه به صورت شعر نقل گرديده است:

۱۲/۷ -

«من به سوى مرگ مى روم كه مرگ بر جوانمرد ننگ نيست، آنگاه كه نيتش حق و جهادش براى اسلام باشد».

______________________

۱- نفس المهوم/۳۴۹.

۲- بحارالانوار ۴۴/۱۹۲ و مناقب ۴/۶۸.

۱۳/۷ -

«و با ايثار جانش از مردان نيك حمايت كند و از دشمنى با خدا، و از جنايتكاران دورى گزيند».

۱۴/۷ -

«من اينك جانم را تقديم مى كنم و دست از زندگى مى شويم تا در جنگى سخت و با دشمنى بس بزرگ مواجه شوم».

۱۵/۷ -

«اگر با اين عقيده زنده بمانم، پشيمانى ندارم و اگر بميرم مورد ملامت نيستم، ولى براى تو همين بس كه چنين ذلت بار و ننگينى را سپرى كنى».

امامعليه‌السلام اين شعار و اين ابيات چهارگانه را در منزل (اشراف) خطاب به (حربن يزيد رياحى) ايراد نمود، آنگاه كه در ميانشان بحث طولانى شد، زيرا امامعليها‌السلام مى خواست به حركت خود به سوى كوفه ادامه دهد و حر، تصميم گرفته بود طبق ماموريتى كه به وى محول شده بود، از حركت آن حضرت جلوگيرى نمايد. تا آنجا كه به آن حضرت عرض كرد اگر شما اين سفر را ادامه دهيد منجر به جنگ خواهد گرديد و اگر جنگى پيش بيايد، شما حتما كشته خواهيد شد.

آن حضرت در پاسخ وى فرمود: «أَفَبِالْمَوْتِ تُخَوِّفُنِي؟! وَهَلْ يَعْدُو بِكُمُ الْخَطْبُ إنْ تَقْتُلُونِي‌ ؟ ».

«آيا مرا با مرگ مى ترسانى، مگر بيش از كشتن من نيز كارى از شما ساخته است»؟

آنگاه فرمود: در اينجا من همان اشعارى را مى خوانم كه آن برادر مسلمان از قبيله اوس هنگامى كه مى خواست براى نصرت و يارى پيامبر در جنگ شركت كند، خواند، سپس اشعار ياد شده را ايراد فرمود.(۱)

۱۶/۷ -

«ما اگر پيروز شديم، پيروزى ما سابقه دار و قديمى است (كه پدرم و جدم بر كفار پيروز گشته اند). و اگر شكست بخوريم، باز هم ما شكست نخورديم (زيرا ما طرفدار حقيم و حق پايدار است)».

اين يكى از چهار بيت شعرى است كه امامعليه‌السلام در ضمن دومين سخنرانى مشروح خود كه در روز عاشورا براى اهل كوفه ايراد فرمود، به آنها متمثل گرديد.(۲)

۱۷/۷ -

«و اگر اين بدنها براى مرگ آفريده شده است، پس كشته شدن مرد با شمشير در راه خدا چه بهتر!».

اين بيت هم يكى از چهار بيت شعرى است كه امامعليه‌السلام در (منزل شقوق) در پاسخ مسافرى كه از كوفه مى آمد، ايراد فرمود؛ زيرا وى از وضع آينده اين سفر و از حوادث ناگوارى كه حسين بن علىعليه‌السلام ممكن است با آنها مواجه شود، اظهار نگرانى نمود.

______________________

۱- مقتل مقرم/۱۸۴ و مقتل خوارزمى ۱/۲۳۳.

۲- مقتل مقرم/۲۳۵ و مقتل خوارزمى ۲/۷.

۳- مقتل مقرم/۱۸۰. ابن عساكر/۱۶۴. مقتل خوارزمى ۱/۲۳۳ و مناقب ۴/۹۵.

۱۸/۷ -

«مرگ بهتر از پذيرفتن ننگ است و ننگ بهتر از قبول آتش مى باشد».

۱۹/۷ -

«من حسين بن على هستم، سوگند ياد كرده ام كه (در مقابل دشمن) سرفرود نياورم».

۲۰/۷ -

«من اينك از اهل و عيال و پدرم دفاع مى كنم و در راه دين پيامبر كشته مى شوم».

اين اشعار را امامعليه‌السلام روز عاشورا در حالى خواند كه به دشمن حمله نموده و مبارزه مى طلبيد.

______________________

۱- مقتل مقرم/۲۷۴. مثير الاحزان/۷۲ و مقتل عوالم ۱۷/۲۹۳.

۲- مقتل عوالم ۱۷/۲۹۲.

۸ - دعوت به صبر و پايدارى

( إِنِّي جَزَيْتُهُمُ الْيَوْمَ بِما صَبَرُوا أَنَّهُمْ هُمُ الْفائِزُونَ ) .(۱)

«من امروز آنان را به خاطر صبر و استقامتشان پاداش مى دهم، آنان پيروز و رستگارند».

در فصل گذشته ملاحضه فرموديد كه يكى از خصوصيات اخلاقى و از برجسته ترين فضايلى كه در دوران امامت و به هنگام پذيرش مسووليت در بى اعتنايى آن حضرت به قدرت ظاهرى بنى اميه بود.

اينك در اين فصل، با بعد ديگرى از اين فضيلت آشنا مى شويم، زيرا آن بزرگوار، گذشته از اينكه خودش داراى اين روحيه مقاوم و استوار بود، خاندان و يارانش را نيز بر اين اصل مهم دعوت و در آنان هم، چنين روحيه اى را تقويت مى نمود.

و با اينكه آنان در اثر ايمان قوى و اعتقاد راسخ از صبر و شيكبايى والايى برخوردار بودند، ولى باز هم آن حضرت با توجه به حساسيت شرايط و استثنايى بودن حادثه در مواردى بانوان و دختران خردسال و اصحاب و يارانش را به استقامت و پايدارى و صبر و شكيبايى توصيه مى نمود و با بيانات مختلف و ترسيم پاداشهاى معنوى و اخروى آنان را تقويت و بر دلهايشان نيرو و آرامش‍ مى بخشيد و براى استقبال از شهادت و اسارت، آماده تر و دلگرمتر مى ساخت و اين جملات در تقويت روحى و ايجاد اعتماد و توكل در آنان آنچنان مؤ ثر بود كه نه از مواجه شدن با نيزه و شمشير، در خود ترس و واهمه راه دادند و نه از قطعه - قطعه شدن پيكرشان، احساس درد و رنج نمودند، سيلى و تازيانه دشمن نتوانست كودكان را مرعوب كند و شماتت و استهزايش در بانوان، موجب شكست روحى آنان نگرديد.

______________________

۱- مومنون/۱۱۱.

و اينك ده فقره از اين پيام هاى آرام بخش:

۱/۸ - «يَا اخْتاهُ تَعَزّىٰ بِعَزاءِ اللّٰه و إعْلَمي أَنَّ اهْلَ الاَرْضِ يَمُوتُونَ وَ اهْلَ السَّماِء لاٰ يَبْقُونَ ».(۱)

«خواهرم! با استمداد از خداوند، صبر و شكيبايى در پيش بگير و بدانكه همه مردم دنيا مى ميرند و كسى از اهل آسمان باقى نمى ماند».

طبق آنچه در منابع معتبر از امام سجادعليه‌السلام نقل شده است، حسين بن علىعليه‌السلام اين جملات را در شب عاشورا خطاب به زينب كبراعليه‌السلام فرمود، آنگاه كه امام حسين بن علىعليه‌السلام در ميان خيمه اش اشعارى در بى وفايى دنيا مى خواند: (يا دهر اف لك من خليل...).

زينب كبرا در كنار بستر امام سجاد نشسته بود، با شنيدن اين اشعار از برادرش، با عجله وارد خيمه او گرديد و چنين گفت: (برادرم! كاش مى مردم و چنين روزى را نمى ديدم كه اين مصيبت، همه مصايب را زنده كرد) و امامعليه‌السلام با جملات ياد شده خواهرش را تسلى داد. آنگاه چنين فرمود:

۲/۸ - «انْظُرْنَ إِذَا أَنَا قُتِلْتُ فَلَا تَشْقُقْنَ عَلَیَّ جَیْباً وَ لَا تَخْمِشْنَ عَلَیَّ وَجْهاً وَ لَا تَقُلْنَ هُجْراً ».(۲)

«خواهرم ام كلثوم! (دخترم) فاطمه! (همسرم) رباب! پس از مرگ من گريبان چاك نكنيد، سيلى به صورت نزنيد و سخنى كه از شما شايسته نيست بر زبان نرانيد».

______________________

۱- مقتل مقرم/۲۱۷. طبرى ۶/۲۴۰. كامل ابن اثير ۳/۲۸۶ و ارشاد مفيد/۲۳۲.

۲- مقتل مقرم/۲۱۸.

۳/۸ - «استعدوا للبلأ، واعلموا ان الله تعالى حاميكم و حافظكم، وسينجيكم من شر الاعدأ، ويجعل عاقبة امركم الى خير، و يعذب عدوكم بانواع العذاب، و يعوضكم عن هذه البلية بانواع النعم و الكرمة، فلا تشكوا و لا تقولوا بالسنتكم ما ينقض‍ من قدر كم ».(۱)

«براى سختي ها آماده باشيد و بدانيد خداوند پشتيبان و حافظ شما است و در آينده نزديك، شما را از دست دشمنان نجات خواهد داد و فرجام كار شما را نيكو قرار مى دهد. و دشمن را به عذابهاى گوناگون معذب و براى شما در مقابل اين گرفتارى، نعمت ها و عزت هاى فراوان ارزانى خواهد داشت، پس شكوه نكنيد و آنچه ارزش شما را كم مى كند، بر زبان نياوريد».

اين جملات را امامعليه‌السلام در آخرين وداعش خطاب به خواهران خود و بانوان حرم ايراد فرمود.

۴/۸ - «ان الله تعالى اذن فى قتلكم و قتلى فى هذا اليوم، فعليكم بالصبرو القتال ».(۲)

«خداوند اجازه داده كه من و شما در اين روز كشته شويم؛ (حكم جهاد، شامل حال ما گرديده است) بر شما است كه صبر و شكيبايى كنيد و با دشمن بجنگيد».

۵/۸ - «صَبرًا بَنِي الكِرامِ، فَمَا المَوتُ إلاّ قَنطَرَةٌ تَعبُرُ بِكُم عَنِ البُؤسِ والضَّرّاءِ إلَى الجِنانِ الواسِعَةِ والنَّعيمِ الدّائِمَةِ، فَأَيُّكُم يَكرَهُ أن يَنتَقِلَ مِن سِجنٍ إلى قَصرٍ؟! وما هُوَ لِأَعدائِكُم إلاّ كَمَن يَنتَق ِلُ مِن قَصرٍ إلى سِجنٍ وعَذابٍ ».(۳)

______________________

۱- مقتل مقرم/۲۷۶ و نفس المهموم/۳۵۵.

۲- مقتل مقرم/۲۲۵. كامل الزيارات/۷۳ و اثبات الوصية/۱۳۹.

۳- معانى الاخبار/۲۸۹. و كامل الزيارات/۳۷ و اثبات الوصية/۱۹۳.

«اى بزرگ زادگان! صبر و شكيبايى كنيد كه مرگ جز پلى نيست كه شما را از سختي ها و رنج ها عبور داده به بهشت پهناور و نعمت هاى هميشگى مى رساند و چه كسى از شما است كه نخواهد از زندان به قصر انتقال يابد و همين مرگ براى دشمنان شما مانند آن است كه آنان را از كاخى به زندان و شكنجه گاه، منتقل كنند».

۶/۸ - «اَبِي حَدَّثَّني عَنْ رَسُولِ اللَّهِ اِنَّ الدُّنْيا سِجْنُ الْمُؤمِنِ وَجَنَّةُ الْكافِر والْمَوْتُ جِسْرُ هُؤُلاءِ اِلي جِنانِهِمْ وَجِسْرُ هؤلاءِ اِلي جَحيمِهِمْ ما كُذِبْتُ وَلا كَذِبْتُ ».(۱)

«پدرم از رسول خدا نقل نمود اينكه دنيا زندان مؤ من و بهشت كافر است و مرگ پل آنان (مسلمانان) است براى بهشتشان و پل اينان (كافر) است براى دوزخشان، نه به من دروغ گفته اند و نه من دروغ مى گويم».

اين سه فراز از خطبه حسين بن علىعليها‌السلام است كه در روز عاشورا پس از اقامه نماز صبح، خطاب به يارانش ايراد نمود.

۷/۸ - «قُومُوا رَحِمَكُمُ اللهُ إلى المَوتِ الذي لا بُدَّ منه، فإنَّ هذه السِّهام رُسُل القَومِ إِليكُم »(۲)

«اى بزرگواران برخيزيد به سوى مرگ كه راه گريزى از آن نيست و اين تيرها پيكهاى مرگ است كه از اين مردم به سوى شما پرتاب مى شود».

______________________

۱- همان.

۲- عوالم ۱۷/۲۵۵

حسين بن علىعليه‌السلام اين جملات را در روز عاشورا آنگاه ايراد فرمود كه مراجعت نمود و در اين موقع، عمر سعد، به خيمه اش تيرى به سوى خيمه گاه آن حضرت رها كرده و گفت: شما نزد امير (ابن زياد) شهادت بدهيد من اولين كسى بودم كه به سوى خيمه هاى حسين، تيراندازى نمودم. لشكريان او با ديدن اين صحنه، تيرها را مانند قطرات باران به خيمه ها فرو ريختند كه بنا به نقلى در اثر اين تيراندازى عمومى، در ميان خيمه ها كمتر كسى ماند كه تيرى بر بدن او اصابت نكرده باشد، امام در اين موقع حساس فرمود: ( ايها الكرام!...)

۸/۸ - «يا كِرامُ، هذهِ الجنَّةُ فُتِحَتْ أبوابُها، واتَّصلَتْ أنهارُها، وأينَعتْ ثِمارُها، وهذا رسولُ صلى‌الله‌عليه‌وآله والشهداءُ الذينَ قُتلوا في سبيلِ اللهِ، يَتوقَّعونَ قُدومَكُم ويتباشرونَ بكم، فحامُوا عن دينِ اللهِ ودينِ نبيّهِ صلى‌الله‌عليه‌وآله ، وذُبُّوا عن حُرَمِ الرسولِ صلى‌الله‌عليه‌وآله .»(۱)

«اى عزيزان! اى بزرگ منشان! اينك درهاى بهشت (به روى شما باز شده كه نهرهايش جارى و درختانش سرسبز و خرم است و اينك رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله و شهيدان راه خدا منتظر شما هستند و ورود شما را به همديگر مژده مى دهند، پس بر شماست كه از دين خدا و رسولش حمايت و از حرم پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله ، دفاع كنيد».

حسين بن علىعليه‌السلام اين جملات را پس از اقامه نماز ظهر، آنگاه كه چند نفر به هنگام نماز، در دفاع از آن بزرگوار سينه خود را سپر نموده و به خاك و خون غلطيدند؛ ايراد فرمود.

۹/۸ - «تقدم فانا لا حقون بك عن ساعة ».(۲)

______________________

۱- مقتل مقرم/۲۴۶.

۲- مقتل خوارزمى ۲/۲۴.

«( عمرو!) پيش به سوى بهشت! ما نيز، به زودى به تو ملحق مى شويم».

امامعليه‌السلام اين جمله را هنگامى به (عمرو بن خالد صيداوى) فرمود كه وى عرضه داشت يابن رسول الله! جانم به قربانت! من تصميم گرفته ام هر چه دارم زودتر به ياران شهيد تو ملحق شوم؛ زيرا براى من سخت است كه خودم را كنار بكشم و ببينم كه تو در ميان اهل و عيالت تنها مانده اى و به دست دشمن كشته مى شوى).

۱۰/۸ - «رح الى ماهو خير لك من الدنيا و ما فيها، و الى ملك لا يبلى ».(۱)

«(حنظله!) بشتاب به سوى (بهشتى كه) بهتر از دنيا و آنچه در اوست و بشتاب به سوى ملك و مقامى كه هميشگى است و كهنه نمى شود».

(حنطله شبامى) كه تاخير در شهادت را جايز نمى دانست، عرض ‍ كرد:

افلا نروح ربنا و نلحق باخواننا؟؛ آيا به سوى پروردگارمان نروم و به برادرنمان كه به فيض شهادت نايل گشته اند لاحق نشوم؟).

حضرت در پاسخ فرمود: (رح الى...).

۱۱/۸ - «صَبراً يا بَني عُمومَتي صَبراً يا أهلَ بَيتي، لا رَأَيتُم هَواناً بَعدَ هذَا اليَومِ أبَداً ».(۲)

«عموزادگان من! اهل بيت من! (در مقابل مرگ)، صبور و شكيبا باشيد كه پس از اين جنگ و بعد از شهادت، روى خوارى نخواهيد ديد».

حسين بن علىعليه‌السلام اين جمله را در حالى فرمود كه چند نفر از جوانان بنى هاشم به سوى دشمن حمله كردند و چون امام اين حمله دستهه جمعى را مشاهده نمود، فرمود: (صبرا...).

______________________

۱- مقتل خوارزمى ۲/۲۵. طبرى ۶/۲۵۴. كامل ابن اثير ۳/۲۹۲ و لهوف/۹۶.

۲- مقتل مقرم/۲۶۵.

۱۲/۸ - «يا بن اخى! اصبر على ما نزل بك فان الله يلحقك بابائك الطاهرين الصالحين. برسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله و على و حمزة و جعفر و الحسن ».(۱)

«فرزند برادرم! صبور و شكيبا باش بر رنج و فشارى كه برتو وارد مى شود زيرا خداوند تو را به نياكان پاك و صالحت رسول خدا، على، حمزه، جعفر و حسن ملحق خواهد نمود».

حسين بن علىعليه‌السلام پس از مرگ طولانى كه در روى خاك و در محاصرت دشمن قرار گرفت كودكى از برادر زادگان آن حضرت، خود را شتابان به امامعليه‌السلام رسانيد، زينب كبرى او را به خيمه در كنار او قرار گرفت، يكى از افراد دشمن به نام (بحر بن كعب) به سوى امام حمله نمود، آن كودك دست خود را پيش برد تا مانع رسيدن شمشير به عمويش شود، شمشير به دست طفل فرود آمد و آن را قطع نمود و دست آويزان گرديد، امامعليه‌السلام در حالى كه به روى خاك افتاده بود، آن طفل را به آغوش كشيد و دست به گردن وى انداخت و با همين جمله او را تسلى داد:

(يا بن اخى! اصبر على ما نزل بك...).

______________________

۱- كامل ابن اثير دار صادر ۴/۷۷و ارشاد /۲۴۱.