تفسير نور (سوره ى شُعراء)

تفسير نور (سوره ى شُعراء)0%

تفسير نور (سوره ى شُعراء) نویسنده:
محقق: علی عطائی اصفهانی
گروه: شرح و تفسیر قرآن

تفسير نور (سوره ى شُعراء)

نویسنده: حجة الاسلام محسن قرائتي
محقق: علی عطائی اصفهانی
گروه:

مشاهدات: 7707
دانلود: 3339

تفسير نور (سوره ى شُعراء)
جستجو درون كتاب
  • شروع
  • قبلی
  • 15 /
  • بعدی
  • پایان
  •  
  • دانلود HTML
  • دانلود Word
  • دانلود PDF
  • مشاهدات: 7707 / دانلود: 3339
اندازه اندازه اندازه
تفسير نور (سوره ى شُعراء)

تفسير نور (سوره ى شُعراء)

نویسنده:
فارسی

اين سوره دويست و بيست و هفت آيه دارد كه در مكّه نازل شده و بعد از سوره ى بقره، داراى بيشترين آيات است. اين سوره به خاطر ستايش از شاعران مؤمن و مذمّتِ شاعران بيهوده گوى، كه در چهار آيه ى آخر آن آمده، شُعراء ناميده شده و نام ديگر آن طسم است.

۱۳- كفر مردم، ضررى به عزّت خداوند نمى زند.ما كان اكثرهم مؤمنين اِنّ ربّك لهو العزيز الرّحيم

۱۴- مربّى، هم بايد قدرتمند باشد و هم مهربان.اِنّ ربّك لهوالعزيز الرّحيم

۱۵- مهلتى كه خداوند به كفّار مى دهد از ضعف و ناتوانى نيست، بر اساس مهر و رحمت است تا شايد توبه كنند.العزيز الرّحيم


۶۹ - وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَاءَ إِبْرَهِيمَ


۷۰ - إِذْ قَالَ لاَِبِيهِ وَقَوْمِهِ مَا تَعْبُدُونَ

 ترجمه:

(اى پيامبر!) سرگذشت ابراهيم را بر مردم بخوان. آن گاه كه به پدرش (عمويش آذر) و قومش گفت: شما چه مى پرستيد؟


۷۱ - قَالُواْ نَعْبُدُ اءَصْنَاماً فَنَظَلُّ لَهَا عَكِفِينَ


۷۲ - قَالَ هَلْ يَسْمَعُونَكُمْ إِذْ تَدْعُونَ


۷۳ - اءَوْ يَنفَعُونَكُمْ اءَوْ يَضُرُّونَ

 ترجمه:

گفتند: بت هايى را مى پرستيم كه همواره ملازم آنهاييم. ابراهيم گفت: آيا هر گاه آنها را مى خوانيد (يا دعا مى كنيد) سخن شما را مى شنوند؟ يا به شما سود و زيانى مى رسانند؟


۷۴ - قَالُواْ بَلْ وَجَدْنَآ ءَابَآءَنَا كَذَلِكَ يَفْعَلُونَ

 

۷۵- قَالَ اءَفَرَءَيْتُم مَّا كُنتُمْ تَعْبُدُونَ

 

۷۶ - اءَنتُمْ وَءَابَآؤُكُمُ الاَْقْدَمُونَ

 ترجمه:

بت پرستان گفتند: (نه) بلكه پدرانمان را يافتيم كه اين گونه (پرستش) مى كردند. ابراهيم گفت: آيا در آنچه مى پرستيد انديشه و نگاه (عميق) كرده ايد؟ شما و پدران پيشين شما (دقّت كرده ايد)؟


نكته ها:

 بعد از حضرت موسى كه نامش بيش از ۱۳۰ مرتبه در قرآن آمده، نام حضرت ابراهيم، بيش از ديگر پيامبران در قرآن آمده است.

 بر اساس روايات مراد از كلمه ى اءَب در اين آيه، آذر عموى ابراهيم است. زيرا امكان ندارد كه پدرِ پيامبرى همچون ابراهيم كافر باشد. از نظر لغت نيز به مربّى و جدّ و پدر زن نيزاءَب گفته مى شود. در آيه ۱۳۳ سوره بقره مى خوانيم كه فرزندان يعقوب به پدرشان گفتند:نَعبُد الهك و اله آبائك ابراهيم و اسماعيل و اسحاق با اينكه يعقوب فرزند اسحاق است، در اين آيه هم به جدّ (ابراهيم) و هم به عمو (اسماعيل)، اءَب گفته است.

 تقليد از اهل علم و دانشمندان، گاهى وسيله ى تكامل و رشد و ترقّى است؛فسئلوا اهل الذكر (۱۶ ) وفبِهُداهم اقتده... (۱۷ ) ولى از عوام وسيله ى تحجّر و جمود است.انّا وَجَدنا آباءنا زيرا پايبندى بى چون و چرا به سنّت ها و آداب ملّى و قومى، سبب تخدير جامعه و سدّ راه فكر و نوآورى و مانع شناخت حقيقت است.

 چون حضرت ابراهيم مورد ستايش همه ى گروه هاى يهودى و مسيحى است، بيان تاريخ او براى اهل كتاب زمان پيامبر و همچنين مسلمانان، درس آموز خواهد بود.

 كلمه ى راءيتم از ريشه ىراءى ورؤ يت است. بنابراينراءيتم هم شامل ديدن با چشم مى شود و هم نگريستن با عقل.


پيام ها:

 ۱- پيامبر اسلام ماءمور حفظ تاريخ انبياى قبل از خود است.واتلُ عليهم

۲- سرگذشت حضرت ابراهيمعليه‌السلام مهم و مفيد است. (نباء ، به خبر مهم گويند)

۳- سنّت ها و قوانين حاكم برتاريخ، ثابت است. بنابراين تاريخ ديروز مى تواند براى امروز درس باشد.واتلُ عليهم نباء ابراهيم

۴- در نهى از منكر، از خودى ها شروع كنيم.لابيه

۵- در نهى از منكر، سن شرط نيست.قال لابيه

۶- در نهى از منكر، قدرت شرط نيست.قال لابيه و قومه (با توجّه به اينكه آن زمان حضرت ابراهيم در شرايطى بود كه عمويش او را طرد كرد.)

۷- در نهى از منكر، از تنهايى نترسيد.قال لابيه و قومه

۸- در دفاع از حقّ، مراعات فاميل را نكنيد.قال لابيه

۹- خداوند با بيان اين كه نزديك ترين بستگان ابراهيم بت پرست بودند و از او اطاعت نكردند، پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله را دلدارى مى دهد.لابيه و قومه نعبد اصناما

۱۰- در شيوه ى تبليغ، وجدان ها را با سؤال بيدار كنيد.ما تعبدون (با آنكه ابراهيمعليه‌السلام مى ديد كه آنها چه چيزهايى را مى پرستند، ولى براى اينكه آنان را به تفكّر وادار كند ووجدانشان را بيدار نمايد، از آنان پرسش نمود.)

۱۱- انسان، موجودى است پرستش گر، اگر حقّ را پرستش نكند به باطل رو خواهد كرد.ما تَعبدون نَعبُد اصناما

۱۲- قرآن كريم در نقل تاريخ، نقاط حساس و سازنده را مطرح مى كند.ما تعبدون (قرآن در مطالبى كه از تاريخ نقل مى كند، به تعداد و نام و زمان و مكان اشاره ندارد، بلكه پيام و محتواى عبرت انگيز را بيان مى كند.)

۱۳- در نهى از منكر، از منكرات مهم شروع كنيد.ما تعبدون (آرى مهم ترين منكر، شرك به خداوند است.)

۱۴- هر عبادتى ارزش ندارد، نوع معبود و مقدار شعور مهم است.نعبد اصناماً

۱۵- پرستش، يك خواست لحظه اى نيست، بلكه در عمق جان انسان ريشه دارد.عاكفين

۱۶- بدتر از انحراف، افتخار به انحراف است.فنظلّ لها عاكفين نظلّ يعنى هميشه بت مى پرستيم وعاكفين يعنى بر پرستش آن ملازم هستيم.)

۱۷- استدلال و منطق، اوّلين گام تبليغ است.هل يَسمعونكم او يَنفعونكم

۱۸- انگيزه ى پرستش، يا خيررسانى است، يا دفع شرّ و بت ها هيچ يك را ندارند.ينفعونكم او يضرّون

۱۹- با افراد عادّى، استدلال روشن و قابل فهم داشته باشيد.هل يَسمعونكم اذ تدعون او يَنفعونكم او يَضرّون

۲۰- در عقايد، تقليد ممنوع است.وَجَدنا آبائنا

۲۱- گاهى آداب ورسوم نياكان، مانعى بر راه عقل ومنطق است.وَجدنا آبائنا

۲۲- سابقه، دليل حقّانيّت نيست.وَجدنا آبائنا

۲۳- بت پرستان نيز بى اثر بودن بت ها را باور دارند، فقط گرفتار نياكان خود هستند.بل وَجَدنا آبائنا

۲۴- تعصّب و قوم گرايى ممنوع است.وَجدنا آبائنا

۲۵- جهل و ساده انديشى، بستر و زمينه ى انحراف است.اءفراءيتم ماكنتم تعبدون (شرك مبناى علمى و برهانى ندارد)

۲۶- تدبّر و تعقّل براى انسان، يك ضرورت است.اءفراءيتم ما كنتم تعبدون

۲۷- مناظره، بحث و احتجاج، ميان افكار گوناگون لازم است.اءفراءيتم ماكنتم...


۷۷ - فَإِنَّهُم عَدُوُّ لِّى إِلا رَبَّ الْعَلَمِينَ

 ترجمه:

البتّه اين بت ها دشمن من هستند (و من دشمن آنها)، مگر پروردگار جهانيان (كه محبوب من است).


۷۸- اءَلَّذِى خَلَقَنِى فَهُوَ يَهْدِينِ

 

۷۹ - وَالَّذِى هُوَ يُطْعِمُنِى وَيَسْقِينِ

 ترجمه:

همان پروردگارى كه مرا آفريد و همو راهنماييم مى كند. او كه مرا (هنگام گرسنگى) طعام مى دهد و (هنگام تشنگى) سيرابم مى نمايد.


۸۰ - وَإِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ يَشْفِينِ

 

۸۱ - وَالَّذِى يُمِيتُنِى ثُمَّ يُحْيِينِ

 ترجمه:

و هر گاه بيمار شوم، همو مرا شفا مى بخشد. او كسى است كه مرا مى ميراند، سپس زنده ام مى كند.


۸۲ - وَ الَّذِى اءَطْمَعُ اءَن يَغْفِرَ لِى خَطِيئَتِى يَوْمَ الدِّينِ

 ترجمه:

او كسى است كه اميد دارم روز جزا خطاهاى مرا ببخشد.


نكته ها:

 جز خدايى كه ربّ العالمين است، همه ى معبودها دشمن ما مى شوند، زيرا بت ها در قيامت به سخن در آمده، عليه بت پرستان شكايت خواهند كرد. چنانكه قرآن مى فرمايد: كلاّ سيَكفرون بعبادَتهم و يكونون عليهم ضِدّا (۱۸ ) روز قيامت بت ها از بت پرستان تنفّر مى جويند و با آنان ضدّيت دارند و بدين وسيله عداوت آنها روشن مى شود.(۱۹)

 خطاى انبيا، ترك اولى است، و گرنه خداوند حضرت ابراهيم را با صفاتى مثل برگزيده ستايش نموده است. اِنّا اَخلصناهم بخالصَة ذِكرَى الدّار (۲۰)


پيام ها:

 ۱- معبودهاى خيالى و دروغين، دشمنان انديشه، سعادت وتكامل بشريّت هستند.عدوّ لى...

۲- ابتدا بايد به جهان و جهان آفرين توجّه كرد و سپس توجّه به خويشتن.ربّ العالمين خلقنى

۳- در شيوه ى تبليغ، گاهى لازم است خود را به جاى ديگران قرار دهيم.عدوّ لى و نفرمود:عدوّ لكم

۴- آفرينش انسان از بزرگ ترين الطاف الهى است.الّذى خلقنى

۵- كسى حقّ هدايت دارد كه آفريده باشد.خلقنى فهو يهدين زيرا تدبير و هدايت از آفرينش جدا نيست.

۶- آفريدن و هدايت كردن، نشانه ى آن است كه او ما را دوست دارد، نه بت ها.عدوّ لى الاّ ربّ العالمين الّذى خلقنى فهو يهدين

۷- هدايت، از شئون ربوبيّت است.ربّ العالمين فهو يَهدين

۸- نعمت هدايت (بعد از خلقت)، بزرگ ترين نعمت هاست.خلقنى فهو يَهدين

۹- آفريدن يك بار است، ولى هدايت در هر لحظه و هميشه است. (خلقنى به صورت ماضى ويهدين به صورت مضارع و استمرار آمده است)

۱۰- سير شدن و سيراب شدن انسان، كار خداست. آب و نان وسيله است.يُطعِمنى و يَسقين

۱۱- توجّه به نعمت هاى معنوى، بر توجّه به نعمت هاى مادّى مقدّم است. ابتدا فرمود:فهو يَهدين...، آنگاه فرمود:يُطعِمنى و يَسقين...

۱۲- در پيدايش بيمارى، خود ما مقصّريم.مَرِضتُ و نفرمود:اءمرَضَنى

۱۳- شفا از خداست. دارو وسيله است وتاءثير آن نيز به اراده اوست.فهو يَشفين

۱۴- شفاى روح و شفاى جسم در كنار هم لازم است.فهو يهدين فهو يَشفين

۱۵- در سخن و خطابه، آهنگين بودن كلمات يك ارزش است.يَهدين يَسقين يَشفين يُحيين

۱۶- در جهان بينى الهى، مرگ پايان كار نيست، يكى از مراحل زندگى است.يُميتنى ثم يُحيين

۱۷- همه كاره ى هستى خداست. (توحيد افعالى)يَهدين يَسقين يَشفين يُحيين

۱۸- مرگ نيز نعمت است.والّذى يُميتنى... مرگ در رديف نعمت ها آمده است.

۱۹- هر كجا زمينه شرك وجود دارد، شرك زدايى لازم است. (در نعمت هدايت، اطعام و شفا، سه بار كلمه ىهو به كار رفته است، ولى در خلقت و مرگ و حيات، اين كلمه به كار نرفته، شايد به اين خاطر كه خلقت و مرگ را همه به خدا نسبت مى دهند و جاى شرك نيست، ولى ارشاد و اطعام و شفا به مردم، دارو، پزشك و غذا نسبت داده مى شود. لذا قرآن براى زنده نگاه داشتن روحيّه توحيد، كلمه ىهو را بكار برد، يعنى همه ى كارها بدست اوست).

۲۰- يكى از فلسفه هاى عبادت، تشكّر از خداوند است. (ابراهيم به عمو و قوم خود فرمود:ما تعبدون چه چيزى را مى پرستيد؟ گفتند: بت. حضرت ابراهيم در اين آيات، فلسفه ى عبادت خدا را بيان مى كند).خلقنى يهدين يُطعمنى يَسقين يَشفين يُميتنى و يُحيين

۲۱- هيچ كس از الطاف الهى بى نياز نيست.اطمع اَن يَغفر... در جايى كه حضرت ابراهيم خليل اللّه خود را نيازمند مغفرت الهى بداند، تكليف ما روشن است.

۲۲- عفو الهى، فضل اوست نه استحقاق ما.اَطمع آرى، به اعمال خود تكيه نكنيم، زيرا ابراهيم نيز به عفو الهى چشم دوخته، نه پاداش كار خود.

۲۳- اميد و رجا، يك ارزش است.اَطمع

۲۴- ربوبيّت خداوند سبب دلبستگى به عفو و مغفرت اوست.ربّ العالمين... اَطمع اَن يَغفر لى

۲۵- طلب مغفرت، شيوه ى انبياست.يَغفرلى

۲۶- اگر لطف خاصّ او نباشد، انسان در هر مرحله اى باشد جايزالخطا است.خطيئتى

۲۷- جلوه ى مبدء و معاد در كلام انبيا آشكار است.خَلقنى... يوم الدين

۲۸- نيازهاى مادّى و معنوى انسان از آغاز تا پايان زندگى، به دست خداوند است.خلقنى... يوم الدّين


۸۳ - رَبِّ هَبْ لِى حُكْماً وَاءَلْحِقْنِى بِالصَّلِحِينَ

 ترجمه:

(ابراهيم در ادامه ى سخن خود گفت:) پروردگارا! به من حكمت و دانش مرحمت فرما و مرا به صالحان ملحق كن!


نكته ها:

 كلمه ى حُكم مى تواند به معناى حكومت و سرپرستى و تدبير امور باشد و يا به معناى دانش و معرفت. البتّهحُكم معنايى برتر از حكمت دارد، زيرا حكمت تنها قدرت تشخيص حقّ از باطل است و حُكم آگاهى همراه با آمادگى براى اجراى حقّ است.(۲۱)

 سعادت انسان در چند جمله خلاصه مى شود كه در دعاى حضرت ابراهيم آمده است:

الف: شناخت خداوند و معرفت درونى نسبت به او.هَب لى حُكما

ب: حضور در جامعه ى صالح.اَلحِقنى بالصالحين

ج: نام نيك در تاريخ.لسان صِدقٍ فى الاخرين

د: رسيدن به بهشت ابدى.ورثة جنّة النّعيم


پيام ها:

 ۱- انسان براى رسيدن به كمالات بايد از خداوند استمداد كند.ربّهَب لى...

۲- استمداد از نامربّ ، در استجابت دعا مؤ ثّر است.ربّ

۳- حكمت و بينش همراه با عمل، هديه ى الهى است.هَب لى حُكما

۴- قبل از درخواست جديد از خداوند، از نعمت هاى قبلى نامى ببريد و از او تشكّر كنيد.خَلَقنى يَهدين يَشفين يَسقين و... ربّ هَب لى

۵- اگر حكمت باشد، ولى دوستان انسان نااهل باشند، حكمت كارايى ندارد.هَب لى حُكما و اءلحقنى

۶- اگر ديد و بينش و تفكّر صحيح بود، رفتار و گفتار و نيّت هم صحيح مى شود. (حكمت به معناى ديد و فهم و نظر صحيح است).حُكما

۷- حكمت نظرى، به تنهايى مفيد و نجات بخش نيست. حكمت بايد با عمل همراه باشد.هَب لى حُكما و اءلحقنى بالصّالحين

۸- برخوردارى از حكمت و معرفت در درون و زندگى در جامعه ى صالحان و صالح بودن، بالاترين درجه ى سعادت است.حُكما و اءلحقنى بالصّالحين

۹- حكمت وشناخت وبينش، بر عمل مقدّم است.هب لى حُكما و اءلحقنى

۱۰- بهترين دعا را از بهترين افراد بياموزيم. (بهترين افراد، انبيا هستند و يكى از بزرگ ترين انبيا حضرت ابراهيمعليه‌السلام است كه در دعا از خداوند مغفرت، حكمت، نام نيك و حسن عاقبت مى خواهد و در آيات ديگر از خداوند، فرزندان خوب و پيروان مسلمان درخواست مى كند).

۱۱- حكومت خواهى براى انجام احكام الهى، مطلوب است.هَب لى حُكما (۲۲)

۱۲- هم انزوا ممنوع است و هم جذب نااهلان شدن.اءلحقنى بالصّالحين

۱۳- پيش كسوتان صالح را ارج نهيم.اءلحِقنى بالصّالحين (نفرمود: از صالحين باشم، بلكه فرمود: به آنان ملحق شوم. زيرا مقام سابقين برتر است).

۱۴- جامعه اى ارزش دارد كه افرادش صالح باشند.اءلحِقنى بالصّالحين

۱۵- انسان به رفيق خوب محتاج است.و اءلحِقنى بالصّالحين


۸۴ - وَاجْعَلْ لِّى لِسَانَ صِدْقٍ فِى الاَْخِرِينَ

 ترجمه:

و در ميان آيندگان نام نيكى براى من قرار بده.


۸۵- وَاجْعَلْنِى مِن وَرَثَةِ جَنَّةِ النَّعِيمِ

 ترجمه:

و مرا از وارثان بهشت پر نعمت قرار ده.


نكته ها:

 در آيه ى ۱۰۸- سوره ى صافّات كه ماجراى ذبح اسماعيل مطرح شده است مى فرمايد: و تَرَكنا عليه فى الاخرين يعنى قربانى در مراسم حج را يك سنّت واجب قرار داديم و به خاطر تسليم بودن ابراهيم، نام نيك براى او به جاى گذاشتيم و اين گونه دعايش را كه مى گفت:واجعل لى لسان صدق فى الاخرين ، مستجاب كرديم.

در آيه ى ۵۰ سوره ى مريم نيز به دنبال نام حضرت ابراهيم و اسحاق و يعقوب مى فرمايد:و جَعلنا لهم لسان صِدق عَليّاً ما نام بلند و نيكو براى آنان قرار داديم

 حضرت علىعليه‌السلام فرمود: نام نيك، از دارايى و سرمايه بهتر است.(۲۳)

 در روايات از لسانِ صدق و يادگار نيك، به وجود مبارك حضرت محمّدصلى‌الله‌عليه‌وآله وعلىعليه‌السلام تعبير شده است.(۲۴) بعضى سخن پيامبر اكرم صلى‌الله‌عليه‌وآله را كه فرمود: اءنَا دَعوة اءبى ابراهيم يعنى من اثر دعاى پدرم ابراهيم هستم. دليل اين نكته دانسته اند. بنابراين مراد از لسانِ صدق در آيندگان، انبيايى از نسل او هستند كه مكتب توحيدى را زنده نگاه داشته اند و اين آرزو با مقام پيامبرى همچون ابراهيمعليه‌السلام ، تناسب بيشترى دارد.

 در روايات مى خوانيم: هر گاه انسان از دنيا رفت، پرونده ى اعمالش بسته مى شود مگر كسى كه صدقه ى جاريه اى به جاى گذاشته باشد. مانند: وقف يا كتاب مفيدى كه از او به جاى مانده باشد و يا فرزند صالحى كه براى او دعا كند.(۲۵)

 در روايات آمده است: هر انسانى در بهشت و دوزخ جايگاهى دارد و هنگامى كه وارد دوزخ شود، خانه ى بهشتى او را به ديگران مى دهند و آنان وارث مى شوند.(۲۶)


پيام ها:

 ۱- بقاى نام مكتب و يادگار نيك را از او بخواهيم.واجعَل لى

۲- ستايشى ارزش دارد كه صادقانه باشد، نه از روى تملّق.لسان صدق

۳- آيندگان را به حساب آورديد وقضاوت آيندگان را در نظر بگيريد.لسان صِدقٍ فى الاخرين

۴- اتفاق نظر يهود و نصارا و مسلمين بر عظمت ابراهيم، نمونه ى استجابت دعاى اوست.لسان صِدقٍ فى الاخرين

۵- انسان هاى بزرگ، هم محبوبيّت دنيوى مى خواهند و هم سعادت اُخروى.لسان صِدق فى الاخرين

۶- انسان، بعد از مرگ نيز از دعاى خير ديگران و سنّت هاى حسنه اى كه بنا نهاده بهره مند مى شود.لسان صِدق فى الاخرين

۷- به طرح هاى كوتاه مدّت قناعت نكنيم.لسان صدق فى الاخرين

۸- نعمت هاى بهشتى، در برابر اعمال ما موهبتى بى رنج است.ورثة جنّة النّعيم زيرا ارث، به مالى گويند كه بدون رنج و تلاش به دست آيد.


۸۶ - وَاغْفِرْ لاَِبِى إِنَّهُ كَانَ مِنَ الضَّآلِّينَ

 ترجمه:

(ابراهيم در ادامه ى دعاهايش گفت:) پدرم را ببخش كه بى شك او از گمراهان است.


۸۷ - وَلاَ تُخْزِنِى يَوْمَ يُبْعَثُونَ

 

۸۸- يَوْمَ لاَ يَنفَعُ مَالٌ وَلاَ بَنُونَ

 

۸۹ - إِلا مَنْ اءَتَى اللّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ

 ترجمه:

و روزى كه همه مبعوث مى شوند، مرا خوار مگردان. روزى كه مال و فرزندان براى انسان نفعى ندارند. مگر كسى كه با روح و قلب پاك به سوى خدا آيد.


نكته ها:

 مشهور آن است كه مراد از پدر، عموى ابراهيم است و به گفته ى قرآن، مؤمن نبايد در حقّ كافر دعا كند. بنابراين اگر حضرت ابراهيم براى عموى كافرش دعا كرد، به خاطر اين بود كه به او وعده ى دعا داده بود، زيرا هنوز به ايمان آوردن او اميد داشت.سَاءستغفر لك ربّى (۲۷) لكن همين كه يقين كرد او ايمان نمى آورد، از عموى خود تبرّى جست.و ما كان استغفار ابراهيم لابيه الاّ عن مَوعدة وَعدَها ايّاه فلمّا تبيّن له اءنّه عَدوُّ للّه تبرّاء منه (۲۸)

 روحِ پاك، روحى است كه از وابستگى به دنيا وآلودگى به شرك، كفر، نفاق، تكبّر و همه ى امراض قلبى پاك باشد وچون خداوند درباره ى منافقان مى فرمايد: فى قلوبهم مَرض پس قلبِ سليم، قلب مؤمن است.

درحديث مى خوانيم: قلب سليم، قلبى است كه در آن شرك نباشد.(۲۹)

 پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله در نمازش اين دعا را مى خواند: الّلهم لاتخزنى يوم القيامة پروردگارا! مرا در قيامت خوار و رسوا مكن.(۳۰)

 سؤال: در روايات مى خوانيم: انفاق مال و صدقه ى جاريه و اولاد صالحى كه براى والدين دعا كنند، براى قيامت انسان مفيد هستند، پس رابطه ى آيه ى لا يَنفع مال و لابَنون با اين روايات چيست؟

پاسخ: مراد اين آيه، مال و فرزندى است كه در خط الهى قرار نگيرند.

بنابراين دنيا مانند كليدى است كه با حركتى درب را قفل و با حركت ديگرى درب را باز مى كند. مال حلال در دست افراد صالح، سبب قرب ودر دست ناهلان سبب گناه مى شود.

مال را كز بهر دين باشى حَمول

نعم مالٌ صالحٌ گفت آن رسول

چيست دنيا از خدا غافل شدن

نى قُماش ونقره وفرزند و زن

آب در كشتى هلاك كشتى است

آب در بيرون كشتى، پشتى است(۳۱)


پيام ها:

 ۱- محبّت و دعا درباره ى بستگان، همراه با نهى از منكر و انتقاد از اشتباهات آنان باشد.قال لابيه و قومه ما تعبدون... واغفر لابى

۲- بند و بست هاى دنيوى در قيامت بى اثر است و جز قلب پاك، هيچ چيز كارايى ندارد.خَطيئتى يوم الدّين... قلب سليم

۳- بيم و اميد بايد در كنار هم باشند.اَطمع اءن يَغفر لى لاتُخزِنى يوم يبعثون

۴- انسان در هر مرحله اى كه باشد نبايد از قيامت غافل باشد.لاتُخزِنى...

۵- در قيامت، ديگران نيز از عيوب ما آگاه مى شوند.لا تُخزِنى زيرا رسوايى در جايى است كه ديگران از خصوصيّات رفتار و افكار ما آگاه شوند.

۶- خوارى ورسوايى، از سخت ترين حالات در قيامت است.لا تُخزِنى حضرت ابراهيم از ميان همه ى مشكلات روز قيامت، رسوا نشدن را مطرح مى كند.

۷- در قيامت، تحقير و خوارى و خزيان، بدتر از عذاب دوزخ است.لا تُخزِنى در جاى ديگر مى خوانيم:انّك مَن تُدخل النّار فقد اَخزيتَه (۳۲)

۸- آنچه در دنيا ارزش است، در آخرت بى ارزش مى شود.لاينفع مال ولابنون مال جلوه ى مسائل مادّى وبَنُون (فرزندان) جلوه ى مسائل عاطفى است، يعنى در قيامت مال و فرزند و مقام و شهرت و مدرك و... نجاتبخش نيست.


۹۰ - وَ اءُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ لِلْمُتَّقِينَ

 

۹۱ - وَ بُرِّزَتِ الْجَحِيمُ لِلْغَاوِينَ

 

۹۲ - وَقِيلَ لَهُمْ اءَيْنَ مَا كُنتُمْ تَعْبُدُونَ

 ترجمه:

و (آن روز) بهشت براى پرهيزكاران نزديك گردد. وآتش برافروخته براى گمراهان نمودار شود. وبه آنان گفته شود: كجاست آنچه مى پرستيديد؟


۹۳ - مِن دُونِ اللّهِ هَلْ يَنصُرُونَكُمْ اءَوْ يَنتَصِرُونَ

 ترجمه:

به جاى خداوند، آيا ياريتان مى كنند يا از خود دفاع توانند كرد؟


۹۴ - فَكُبْكِبُواْ فِيهَا هُمْ وَالْغَاوُونَ

 

۹۵- وَجُنُودُ إِبْلِيسَ اءَجْمَعُونَ

 ترجمه:

پس همه ى معبودان و عابدان گمراه به دوزخ سرنگون شوند. و لشكريان ابليس نيز همگى (به دوزخ افكنده شوند).


نكته ها:

 اُزلفت به معناى نزديك شدن وبُرّزت ازبروز ، به معناى ظاهر شدن است.غاوين ازغواء شرّ و جهلى را گويند كه از فساد عقيده است.كُبّ به معناى از صورت به زمين خوردن وكُبكُب يعنى پى در پى از صورت به زمين خوردن، گويا دوزخيان پى در پى سقوط مى كنند و به دوزخ مى افتند، نظير سنگى كه از چند پلّه بيفتد، كه در هر پلّه اى يك بار به زمين مى خورد.

 امام باقر و امام صادقعليهما‌السلام فرمودند: كسانى كه از عدل سخن مى گويند، ولى در عمل عادل نيستند، مصداق اين آيه هستند:كُبكِبوا فيها هم والغاوُون (۳۳)

 صاحب تفسير اطيب البيان، مراد از نزديك شدن بهشت و نمودار شدن دوزخ را، باز شدن دربِ بهشت به قبر مؤمن و دربِ دوزخ به قبر كافر مى داند.


پيام ها:

 ۱- مقام مؤمن پرهيزكار، از بهشت بالاتر است. لذا بهشت را براى او حاضر مى كنند.اُزلِفَت الجنّة للمتّقين آرى، كسى كه در دنيا از گناه فاصله گرفت، در قيامت بهشت با آن عظمت را به استقبالش مى آورند.

۲- وعده ى خداوند بر وعيد او مقدّم است.اُزلفت الجنّة بُرّزت الجحيم

۳- ديدن دوزخ ووسيله هاى عذاب، خود نوعى شكنجه براى دوزخيان است.بُرّزت الجحيم

۴- سرزنش، يكى از عذاب هاى روحى قيامت است.قيل لهم اين ما كنتم...

۵- اعتقادات انسان، در سرنوشت او نقش مهمّى دارند.قيل لهم اين ما كنتم

۶- در قيامت، از عقايد و افكار سؤال مى شود.قيل لهم اين ما كنتم تعبدون

۷- روحيّه ى پرستش، در همه ى انسان ها هست، گرچه در بعضى از آنان به انحراف كشيده مى شود.اين ما كنتم تعبدون

۸- هم معبودهاى خيالى به دوزخ مى روند وهم عابدهاى گمراه.هم والغاوُون


۹۶ - قَالُواْ وَهُمْ فِيهَا يَخْتَصِمُونَ

 

۹۷ - تَاللّهِ إِن كُنَّا لَفِى ضَلَلٍ مُّبِينٍ

 ترجمه:

و آنان در دوزخ در حالى كه با هم مشاجره مى كنند، (به معبودهاى خود) مى گويند: به خدا سوگند كه همانا ما در گمراهى آشكارى بوديم.


۹۸- إِذْ نُسَوِّيكُم بِرَبِّ الْعَلَمِينَ

 

۹۹ - وَمَآ اءَضَلَّنَآ إِلا الْمُجْرِمُونَ

 ترجمه:

چون شما (بت ها و معبودها) را با پروردگار جهانيان برابر مى دانستيم. و جز تبهكاران، مارا گمراه نكردند.


نكته ها:

 بر خلاف فضاى بهشت كه تمام آن سِلم وسلامت است، فضاى دوزخ هميشه پراز ملامت، خصومت ولعنت است: نفرين رهروان به رهبران فاسد، ملامت گناهكاران نسبت به شيطان، تنفّر معبودها از مشركين و تبّرىِ مجرمين از يكديگر كه درباره ى اين موارد، آيات فراوانى در قرآن به چشم مى خورد.


پيام ها:

 ۱- در ميان دوزخيان، جدال و جرّ و بحث و مخاصمه وجود دارد. (مشركان با معبودهايشان همواره درگيرند).يختصمون

۲- در قيامت، عشق هاى نامقدّس وغيرالهى، به كينه تبديل مى شود.يختصمون در سوره زخرف آيه ۶۷ مى خوانيم:اَلاَخلاّء يومئذٍ بعضهم لبعضٍعدوّ الاّ المتّقين

۳- در قيامت، وجدان ها بيدار مى شوند.اِن كنّا لفى ضَلال

۴- هركس وهر چيز را در كنار خدا قرار دهيم، شرك ورزيده ايم.اذ نُسَوّيكم (به نام خدا و به نام خلق، مصداقنُسوّيكم بربّ العالمين است.

۵- در قيامت، هر كسى تقصير را به گردن ديگرى مى اندازد.وما اضلّنا الاّ المجرمون

۶- در قيامت مشركان از رهبران خود شكايت دارند.وما اضلّنا الاّ المجرمون


۱۰۰ - فَمَا لَنَا مِن شَفِعِينَ


۱۰۱ - وَلاَ صَدِيقٍ حَمِيمٍ

 ترجمه:

در نتيجه (امروز) براى ما نه شفيعانى وجود دارد و نه حتّى يك دوست صميمى.


۱۰۲ - فَلَوْ اءَنَّ لَنَا كَرَّةً فَنَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ

 ترجمه:

پس اگر براى ما بازگشتى (به دنيا) بود، از مؤمنان مى شديم.


۱۰۳ - إِنَّ فِى ذَلِكَ لاََيَةً وَمَا كَانَ اءَكْثَرُهُم مُّؤْمِنِينَ

 

۱۰۴ - وَإِنَّ رَبَّكَ لَهُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ

 ترجمه:

حقّا كه در اين (سرگذشت) درس عبرت و نشانه اى است، ولى بيشترشان ايمان آورنده نبودند. البتّه، پروردگار تو همان تواناى مهربان است.


نكته ها:

 در تفسير مجمع البيان، رواياتى نقل شده كه امامان معصومعليهم‌السلام سوگند ياد كرده اند كه شيعيان را شفاعت كنند.

 امام صادقعليه‌السلام فرمود: مؤمن در آن روز براى اهل بيت خود شفاعت مى كند.(۳۴)

 امام صادقعليه‌السلام فرمود: به خدا قسم، روز قيامت ما شيعيان خود را چنان شفاعت كنيم كه صداى منحرفان بلند شود: فما لنا من شافعين و لاصَديق حَميم(۳۵)

 پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: در قيامت قرآن، فاميلِمؤمن، پيامبر واهل بيتعليهم‌السلام شفاعت مى كنند.(۳۶)


پيام ها:

 ۱- در قيامت شفاعت قطعى است، امّا گروهى از جمله مشركين از آن بهره مند نمى شوند.اذ نُسوّيكم بربّ العالمين... فما لنا من شافعين

۲- دوستى با گنهكاران در دنيا، در قيامت حاصلى ندارد.و لا صديق حميم

۳- انسان حتّى در قيامت به دوست خوب نيازمند است.و لاصديق حميم

۴- شرط دريافت شفاعت، ايمان است.فما لنا من شافعين فلو اَنّ لنا كَرّة فنكون من المؤمنين

۵- روز قيامت، روز حسرت است.فلو اَنّ لنا كَرّة

۶- اگر مردم نخواهند و لجاجت كنند، نشانه ى بزرگ الهى نيز براى هدايت آنان كارساز نيست.لاية و ما كان اكثرهم مؤمنين