تفسير نور (سوره يوسف)

تفسير نور (سوره يوسف)0%

تفسير نور (سوره يوسف) نویسنده:
محقق: علی عطائی اصفهانی
گروه: شرح و تفسیر قرآن

تفسير نور (سوره يوسف)

نویسنده: حجة الاسلام محسن قرائتي
محقق: علی عطائی اصفهانی
گروه:

مشاهدات: 12124
دانلود: 6663

تفسير نور (سوره يوسف)
جستجو درون كتاب
  • شروع
  • قبلی
  • 115 /
  • بعدی
  • پایان
  •  
  • دانلود HTML
  • دانلود Word
  • دانلود PDF
  • مشاهدات: 12124 / دانلود: 6663
اندازه اندازه اندازه
تفسير نور (سوره يوسف)

تفسير نور (سوره يوسف)

نویسنده:
فارسی

سوره يوسف از سوره هاى مكّى و داراى يكصد و يازده آيه است. نام حضرت يوسف، 27 مرتبه در قرآن آمده، كه 25 مرتبه آن در همين سوره است. آيات اين سوره به هم پيوسته و در چند بخش. جذاب و فشرده، داستان زندگى يوسف را از كودكى تا رسيدن او به مقام خزانه دارى كشور مصر، عفت و پاكدامنى او، خنثى شدن توطئه هاى مختلف عليه او و جلوه هايى از قدرت الهى را مطرح مى كند.


۵۰ - وَقَالَ الْمَلِكُ ائْتُونِى بِهِ فَلَمَّا جَآءَهُ الرَّسُولُ قَالَ ارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَسْئَلْهُ مَا بَالُ النِّسْوَةِ الَّتِى قَطَّعْنَ اءَيْدِيَهُنَّ إِنَّ رَبِّى بِكَيْدِهِنَّ عَلِيمٌ

ترجمه:

و پادشاه گفت: او را نزد من آوريد، پس چون فرستاده ى شاه نزد وى آمد (يوسف) گفت: نزد آقاى خود برگرد و از او بپرس كه ماجراى آن زنانى كه دستانشان را بريدند چه بود؟ همانا پرودگار من به حيله آنان آگاه است.


نكته ها:

. يوسف با تعبير خواب پادشاه و ارائه برنامه اى سنجيده، آن هم بدون توقع و قيد و شرطى، ثابت كرد كه او يك مجرم و زندانى عادى نيست، بلكه انسانى فوق العاده و داناست.

وقتى فرستاده ى شاه به سوى يوسف آمد، فوراً از خبر آزادى استقبال نكرد، بلكه درخواست كرد كه پرونده سابق دوباره بررسى شود، زيرا او نمى خواست مشمول عفو شاهانه شود، بلكه مى خواست بى گناهى وپاكدامنى او ثابت شود و به شاه بفهماند كه در رژيم او تا چه اندازه فساد و بى عدالتى حاكم شده است.

 شايد يوسف به خاطر رعايت احترام عزيز مصر، از همسر او نام نبرد و اشاره به مجلس ميهمانى كرد.قطّعن ايديّهنّ

در حديث مى خوانيم: كه رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌ فرمود: از صبر يوسف در شگفتم كه هرگاه عزيز مصر نياز به تعبير خواب پيدا كرد نگفت تا از زندان آزاد نشوم نمى گويم امّا همينكه خواستند او را آزاد كنند بيرون نيامد تا رفع تهمت شود.(۵۵)


پيام ها:

 ۱- مغزهايى كه كشور بدانها احتياج دارد و زندانى هستند، اگر مرتكب جنايتى نشده اند، بايد با كمك دولت آزاد شوند.قال الملك ائتونى به

۲- آزادى به هر قيمتى ارزش ندارد، اثبات بى گناهى مهمتر از آزادى است.ارجع الى ربّك فسئله

۳- يوسف اول ذهن مردم را پاك كرد، بعد مسئوليت پذيرفت.مابال النّسوة

۴- دفاع از آبرو و حيثيت، واجب است.ما بال النّسوة

۵- زندانى كه عليرغم آزادى، پيشنهاد بررسى پرونده را مى دهد، پاك است.فسئله

۶- در توطئه ى حبس يوسف، تمام زنان نقش داشته اند.كيدهن

۷- يوسف در پيامش به پادشاه، به او گوشزد كرد كه بعد از آزادى، وى را ربّ و مالك خود نخواهد دانست و خود را بنده ى او نمى داند، بلكه خدا را ربّ خود مى داند.انّ ربّى بكيدهن عليم


۵۱ - قَالَ مَا خَطْبُكُنَّ إِذْ رَوَدتُّنَّ يُوسُفَ عَن نَّفْسِهِ قَلْنَ حَشَ لِلَّهِ مَا عَلِمْنَا عَلَيْهِ مِن سُوَّءٍقَالَتِ امْرَاءَتُ الْعَزِيزِ الَْنَ حَصْحَصَ الْحَقُّ اءَنَاْ رَوَتُّهُ عَن نَّفْسِهِ وَإِنَّهُ لَمِنَ الصَّدِقِينَ

ترجمه:

(پادشاه به زنان) گفت: وقتى از يوسف كام مى خواستيد چه منظور داشتيد؟ زنان گفتند: منزه است خدا، ما هيچ بدى از او نمى دانيم. همسر عزيز گفت: اكنون حقيقت آشكار شد من (بودم كه) از او كام خواستم و بى شك او از راستگويان است.


نكته ها:

. كلمه ى خطب. دعوت شدن براى امر مهم را گويند. خطيب. كسى است كه مردم را به هدفى بزرگ دعوت مى كند. كلمه ى حصحص. از حصّه. يعنى جدا شدن حق از باطل است.(۵۶)

در اين ماجرا يكى از سنت هاى الهى محقق شده است، كه به خاطر تقواى الهى گشايش ايجاد مى شود.(۵۷)


پيام ها:

 ۱- گاهى كه گره، كور مى شود شخص اوّل كشور بايد خود پرونده را بررسى و دادگاه تشكيل دهد.قال ما خطبكنّ

۲- افراد متهم را دعوت كنيد تا از خود دفاع كنند.ما خطبكنّ حتى زليخا نيز حضور داشت.قالت امراة العزيز

۳- همراه با تلخى ها شيرينى هاست.اراد باهلك سوءً در برابرما علمنا عليه من سوء آمده است.

۴- حق براى هميشه، مخفى نمى ماند.الان حصحص الحقّ

۵- وجدان ها روزى بيدار شده و اعتراف مى كنند.انا راودته چنانكه فشار جامعه و محيط، گردنكشان را به اعتراف وادار مى كند. (همسر عزيز همين كه ديد تمام زنان به پاكدامنى يوسف اقرار كردند، او نيز به اعتراف گردن نهاد.)


۵۲ - ذَلِكَ لِيَعْلَمَ اءَنِّى لَمْ اءَخُنْهُ بِالْغَيْبِ وَاءَنَّ اللّهَ لاَ يَهْدِى كَيْدَ الْخَآئِنِينَ

ترجمه:

(يوسف گفت:) اين (اعاده حيثيت) براى آن بود كه (عزيز) بداند من در نهان به او خيانت نكرده ام و قطعاً خداوند نيرنگ خائنان را به جايى نمى رساند.


نكته ها:

. در اينكه اين آيه كلام يوسفعليه‌السلام است و يا ادامه كلام همسر عزيز مصر، دو نظر وجود دارد؛ برخى از مفسران(۵۸) آن را ادامه سخن يوسف مى دانند و برخى ديگر،(۵۹) ادامه سخنان همسر عزيز مصر مى شمارند. ولى با توجه به محتواى آيه، نظر اوّل درست است و نمى تواند كلام همسر عزيز مصر باشد. زيرا چه خيانتى بالاتر از اينكه يك نفر بى گناه، سالها در زندان بماند.

يوسفعليه‌السلام با اين سخن، دليل تاءخير خودش را براى خروج از زندان، بررسى مجدد پرونده و اعاده ى حيثيت مطرح مى كند.


پيام ها:

 ۱- شخص كريم درصدد انتقام نيست، به دنبال حيثيت و كشف حقيقت است.ذلك ليعلم

۲- نشان ايمان واقعى، خيانت نكردن در پنهانى وخفاست.لم اخنه بالغيب

۳- سوء قصد به همسر مردم، خيانت به مرد است.لم اَخنه

۴- خائن براى كار خويش يا توجيه خلافش، نقشه مى كشد.كيدالخائنين

۵- خائن به نتيجه نمى رسد و خوش عاقبت نيست. آرى! اگر ما پاك باشيم ؛لم اخنه بالغيب. خداوند اجازه نمى دهد، ناپاكان آبروى ما را برباد دهند.انّ اللّه لايهدى كيد الخائنين

۶- يوسف تلاش مى كرد تا پادشاه را متوجه سازد كه اراده ى خداوند و سنت الهى، نقش تعيين كننده اى در حوادث و رخدادها دارد.انّ اللّه لايهدى...


۵۳ - وَمَآ اءُبَرِّئُ نَفْسِىَّ إِنَّ النَّفْسَ لاََمَّارةُ بِالسُّوَّءِ إِلا مَا رَحِمَ رَبّى إِنَّ رَبِّى غَفُورٌ رَّحِيمٌ

ترجمه:

و من نفس خود را تبرئه نمى كنم، چرا كه نفس آدمى بدون شك همواره به بدى امر مى كند، مگر آن كه پروردگارم رحم كند كه همانا پروردگار من آمرزنده ى مهربان است.


نكته ها:

. در قرآن براى نفس، حالاتى بيان شده كه به بعضى از آن اشاره مى شود؛

۱- نفس امّاره كه انسان را به سوى زشتى ها سوق مى دهد و اگر با عقل و ايمان مهار نشود، انسان يكباره سقوط مى كند.

۲- نفس لوّامه، حالتى است كه انسان خلافكار خود را ملامت و سرزنش مى كند و اقدام به توبه و عذرخواهى مى كند. و در سوره قيامت از آن ياد شده است.

۳- نفس مطمئنّه، حالتى است كه تنها انبيا و اوليا وتربيت شدگان واقعى آنان، دارند ودر هر وسوسه وحادثه اى پيروزمندانه بيرون مى آيند ودلبسته ى خدايند.

 يوسفعليه‌السلام عدم خيانت و سربلندى خود را در اين آزمايش مرهون لطف و رحم خداوند مى داند و به عنوان يك انسان كه داراى طبيعت انسانى است خود را تبرئه نمى كند.

در روايات متعدد خطرات نفس و تبرئه آن و رضايت از نفس. مطرح شده و راضى بودن از نفس را نشانه ى فساد عقل و بزرگترين دام شيطان دانسته اند.(۶۰)


پيام ها:

 ۱- هرگز خود را به پاكى مستائيد و تبرئه نكنيد.ما اُبرّى نفسى

۲- انسان به طور طبيعى وغريزى، اگر در مدار لطف حق قرار نگيرد، گرايش منفى دارد.(۶۱) لامّارة بالسّوء

۳- يوسف تحت تربيت مخصوص خداست. كلمهربّى تكرار شده است.

۴- تنها رحمت او مايه نجات است. اگر انسان به حال خود رها شود، سقوط مى كند.الاّ ما رحم

۵- نفس خواهش خود را تكرار مى كند تا گرفتارت كند.لامّارة

۶- خطر هواى نفس جدّى است، آنرا ساده ننگريد.انّ النفس. لامّارة بالسوء (۶۲)

۷- عليرغم تمام خطرات، از رحمت او ماءيوس نشويد.غفور رحيم

۸- شرط كمال آن است كه حتى اگر همه مردم او را كامل بدانند او خود را كامل نداند. در ماجراى حضرت يوسفعليه‌السلام برادران، همسر عزيز مصر، شاهد، پادشاه، شيطان، زندانيان همه گواهى به كمال او مى دهند ولى خودش مى گويد:مااُبَرى نفسى

۹- بخشودگى، مقدمه ى دريافت رحمت الهى است. اول مى فرمايد:غفور بعد مى فرمايد:رحيم

۱۰- انبيا با آنكه معصومند، اما غرائز انسانى دارند.انّ النفس. لامّارة بالسوء

۱۱- مربّى بايد رحمت و بخشش داشته باشد.انّ ربى غفور رحيم


۵۴ - وَ قَالَ الْمَلِكُ ائْتُونِى بِهِ اءَسْتَخْلِصْهُ لِنَفْسِى فَلَمَّا كَلَّمَهُ قَالَ إِنَّكَ الْيَوْمَ لَدَيْنَامَكِينٌ اءَمِينٌ

ترجمه:

و پادشاه گفت: يوسف را نزد من آوريد تا وى را (مشاور) مخصوص خود قرار دهم. پس چون با او گفتگو نمود، به او گفت: همانا تو امروز نزد ما داراى منزلتى بزرگ و فردى امين هستى.


نكته ها:

. در لسان العرب. آمده: هرگاه انسان كسى را محرم اسرار خود قرار دهد و در امور خويش او را مداخله دهد گفته مى شود استخلصه

يوسف وقتى از زندان آزاد مى شود بر در زندان جملاتى چند مى نويسد كه سيماى زندان در آن جملات به تصوير كشيده شده است:

هذا قبور الاحياء، بيت الاحزان، تجربة الاصدقاء و شماتة الاعداء يعنى ؛ زندان گورستان زندگان، خانه غمها، محل آزمودن دوستان وشماتت دشمنان است(۶۳) .

 پادشاه وقتى پى به صداقت و امانت يوسف مى برد و در او خيانتى نمى يابد او را براى خود برمى گزيند. اگر خداوند از بنده خيانت نبيند چه خواهد كرد!؟ حتماً او را براى خود بر خواهد گزيد كه قرآن درباره ى پيامبران چنين تعبيرى دارد:و اءنا اخترتك لما يوحى (۶۴ ) ،واصطنعتك لنفسى (۶۵)

پادشاه با كلمه لدينا اعلام كرد كه يوسف در حكومت ما جايگاه دارد نه تنها در دل من، پس همه مسئولين بايد از او اطاعت كنند.


پيام ها:

 ۱- خداوند اگر بخواهد، اسير ديروز را امير امروز قرار مى دهد.قال الملك ائتونى به استخلصه لنفسى

۲- مشاور خاص مسئولين كشورى، بايد اهل تقوى، تدبير، قدرت برنامه ريزى و امانت باشد.استخلصه لنفسى... مكين امين (يوسف جامع همه اينها بود)

۳- تا مرد سخن نگفته باشد، عيب وهنرش نهفته باشد.فلمّا كلّمه قال...

۴- در گزينش ها، مصاحبه حضورى نيز مفيد است.فلمّا كلّمه

۵- به كسى كه اطمينان وايمان پيدا كرديد، قدرت بدهيد.لدينا مكين امين

۶- افراد مشرك وكافر هم از كمالات معنوى لذت مى برند. (فطرت كمال دوستى در هر انسانى وجود دارد.)استخلصه لنفسى

۷- مكين و امين بودن، هر دو با هم لازم است.مكين امين

(زيرا اگر امين باشد ولى امكانات نداشته باشد، قدرت انجام كارى را ندارد واگر مكين باشد امّا امين نباشد، حيف وميل بيت المال مى كند.)(۶۶)


۵۵ - قَالَ اجْعَلْنِى عَلَى خَزَآئِنِ الاَْرْضِ إِنِّى حَفِيظٌ عَلِيمٌ

ترجمه:

(يوسف) گفت: مرا بر خزانه هاى اين سرزمين (مصر) بگمار، زيراكه من نگهبانى دانا هستم.


نكته ها:

. سؤ ال: چرا يوسف پيشنهاد اعطاى مسئوليت براى خود را مطرح كرد؟ يا به تعبير ديگر؛ چرا يوسف طلب رياست كرد؟

پاسخ: او از خواب پادشاه مصر، احساس خطر و ضرر براى مردم كرد و خود را براى جلوگيرى از پيش آمدهاى ناگوار اقتصادى، لايق مى دانست، پس براى جلوگيرى از ضرر، آمادگى خود را براى قبول چنين مسئوليتى اعلام كرد.

 سؤ ال: چرا يوسف از خود تعريف و تمجيد كرد، مگر نه اين است كه قرآن مى فرمايد: خود را نستاييد؟(۶۷)

پاسخ: ستايش يوسف، ذكر قابليت هاو توانايى هاى خود، براى انجام مسئوليت بود، كه مى توانست جلو آثار سوء قحطى و خشكسالى را بگيرد، نه به خاطر تفاخر و سوء استفاده.

 سؤ ال: چرا با حكومت كافر همكارى كرد؟ مگر قرآن از آن نهى نكرده است.(۶۸)

پاسخ: يوسف به حمايت از ظالم اين مسئوليت را نپذيرفت، بلكه به منظور نجات مردم از فشار دوران قحط سالى، به اين كار اقدام نمود. يوسف هرگز حتى يك كلمه تملّق هم نگفت. به تعبير تفسير فى ظلال القرآن، رجال سياسى، معمولاً به هنگام خطر مردم را رها كرده و فرار مى كنند، ولى يوسف بايد مردم را حفظ كند. بگذريم از اينكه اگر نمى توان رژيم ظالمى را سرنگون كرد و تغيير داد بايد به مقدارى كه امكان دارد، از انحراف و ظلم جلوگيرى كرد و بخشى از امور را بدست گرفت و فعاليت نمود.

در تفسيرنمونه مى خوانيم: مراعات قانون اهم و مهم. در عقل و شرع يك اصل است. شركت در نظام حكومتى شرك جائز نيست ولى نجات يك ملّتى از قحطى مهمتر است. به همين دليل، به تعبير تفسير تبيان، يوسفعليه‌السلام مسئوليت سياسى نپذيرفت، تا مبادا كمك به ظالم شود، مسئوليت نظامى نپذيرفت، تا مبادا خون به ناحقى ريخته شود. فقط مسئوليت اقتصادى آنهم براى نجات مردم را برعهده گرفت. و امام رضاعليه‌السلام فرمود: هنگامى كه ضرورت ايجاب كرد كه يوسف سرپرستى خزائن مصر را بپذيرد، خود پيشنهاد داد.(۶۹)

على بن يقطين نيز به سفارش امام كاظمعليه‌السلام در دستگاه خلافت بنى عباس وزير بود. وجود اينگونه مردان خدا مى تواند پناهگاه مظلومان باشد. امام صادقعليه‌السلام فرمود: كفّارة عمل السلطان قضاء حوائج الاخوان. كفاره ى كار حكومتى، بر آورده كردن نيازمندى هاى برادران دينى است.(۷۰)

از امام رضاعليه‌السلام پرسيدند: شما چرا ولايتعهدى ماءمون را پذيرفته ايد؟

در جواب فرمود: يوسفعليه‌السلام كه پيامبر بود در دستگاه مشرك رفت، من كه وصىّ پيامبرم، در دستگاه شخصى كه اظهار مسلمانى مى كند رفته ام، بگذريم كه پذيرفتن من اجبارى است، در حاليكه يوسفعليه‌السلام با اختيار وبه خاطر اهميت موضوع آن مسئوليت را پذيرفت(۷۱) .

 همين كه يوسف مقام ومنزلت پيدا كرد، تقاضاى ديدار والدين را نكرد، بلكه تقاضاى مسئوليت خزانه دارى نمود، زيرا ديدار جنبه ى عاطفى داشت ولى نجات مردم از قحطى رسالت اجتماعى اوست.

امام صادقعليه‌السلام خطاب به گروهى كه اظهار زهد مى كردند و مردم را دعوت مى نمودند كه همانند آنان زندگى را بر خود سخت بگيرند... فرمود: مرا خبر دهيد شما در باره ى يوسف پيامبر چگونه فكر مى كنيد كه به پادشاه مصر گفت:اجعلنى على خزائن الارض. پس. كار يوسف به آنجا رسيد كه همه ى كشور و اطراف آن تا يمن را در اختيار گرفت... در عين حال نيافتيم كسى را كه اين كار را بر او عيب گرفته باشد.(۷۲)

 در روايتى از امام رضاعليه‌السلام آمده است: يوسفعليه‌السلام در هفت سال اوّل، گندمها را جمع آورى و ذخيره مى كرد و در هفت سال دوّم كه قحطى شروع شد، آنها را به تدريج و با دقّت در اختيار مردم، براى مصارف روزمره زندگى شان قرار مى داد و با دقت و امانتدارى، كشور مصر را از بدبختى نجات داد.

يوسف در هفت سال دوره ى قحطى، هرگز با شكم سير زندگى نكرد، تا مبادا گرسنگان را فراموش كند.(۷۳)

 در تفسير مجمع البيان و الميزان از نوع عملكرد يوسفعليه‌السلام اينگونه ياد مى شود: وقتى قحط سالى شروع شد؛ حضرت يوسف در سال اوّل، گندم را با طلا و نقره، در سال دوّم، گندم را در مقابل جواهر و زيورآلات، در سال سوم، گندم را با چهارپايان، در سال چهارم، گندم را در مقابل برده ها، در سال پنجم، گندم را با خانه ها، در سال ششم، گندم را با مزارع و در سال هفتم، گندم را با به برده گرفتن خود مردم معامله نمود. وقتى سال هفتم به پايان رسيد، به پادشاه مصر گفت: همه ى مردم و سرمايه هايشان در اختيار من است، ولى خدا را شاهد مى گيرم و تو نيز گواه باش، كه همه ى مردم را آزاد و همه ى اموال آنان را برمى گردانم و كاخ و تخت و خاتم (مهر وانگشتر) ترا نيز پس مى دهم. حكومت براى من وسيله ى نجات مردم بود، نه چيز ديگر، تو با آنان به عدالت رفتار كن. پادشاه با شنيدن اين سخنان، چنان خود را در برابر عظمت معنوى يوسف كوچك و حقير يافت كه يكباره زبان به ذكر گشود و گفت: اشهد ان لااله الااللّه و انّك رسوله. من هم ايمان آوردم ولى تو بايد حاكم باشى. فانّك لدينا مكين امين

 در انتخاب و گزينش افراد، به معيارهاى قرآنى توجه كنيم. علاوه برحفيظ و عليم معيارهاى ديگرى نيز در قرآن ذكر شده است از آن جمله:

ايمان.افمن كان مومناً كمن كان فاسقاً لايستوون (۷۴)

سابقه.والسابقون السابقون. اولئك المقربون (۷۵)

هجرت.والذين آمنوا و لم يهاجروا ما لكم من ولايتهم من شى ء (۷۶)

توان جسمى و علمى.و زاده بسطة فى العلم و الجسم (۷۷)

اصالت خانوادگى.ماكان ابوك امرء سوء (۷۸)

جهاد و مبارزه.فضل اللّه المجاهدين على القاعدين اجراً عظيما (۷۹)


پيام ها:

 ۱- هر جا لازم باشد، بايد داوطلب مسئوليت هاى حساس شد.اجعلنى...

۲- به هنگام ضرورت، بيان لياقت و شايستگى خود، منافاتى با توكلّ و زهد و اخلاص ندارد.انى حفيظ عليم

۳- از مجموعه دو وصفى كه پادشاه از يوسفعليه‌السلام بيان كرد؛مكين، امين و دو صفتى كه خود يوسف براى خود بيان نمود؛حفيظ، عليم اوصاف كارگزاران شايسته بدست مى آيد: قدرت، امانت، پاسدارى و تخصص.

۴- نبوّت از حكومت وسياست جدا نيست، همچنان كه ديانت، از سياست جدا نمى باشد.اجعلنى على خزائن الارض

۵- تابعيّت منطقه اى اصل نيست. يوسف مصرى نبود ولى در حكومت مصر مسئوليت گرفت. (ملّى گرايى ممنوع است)

۶- در برنامه ريزى ونظارت بر مصرف بايد سهم نسل آينده حفظ و مراعات شود.حفيظ عليم


۵۶ - وَكَذَلِكَ مَكَّنَّا لِيُوسُفَ فِى الاَْرْضِ يَتَبَوَّاءُ مِنْهَا حَيْثُ يَشَآءُنُصِيبُ بِرَحْمَتِنَا مَن نَّشَآءُ وَلاَ نُضِيعُ اءَجْرَ الْمُحْسِنِينَ

ترجمه:

وما اينگونه به يوسف در آن سرزمين مكنت وقدرت داديم كه در آن هر جا كه خواهد قرار گيرد (وتصرف كند) ما رحمت خود را بر هركس كه بخواهيم مى رسانيم وپاداش نيكوكاران را ضايع نمى گردانيم.


۵۷ - وَ لاََجْرُ الاَْخِرَةِ خَيْرٌ لِّلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَكَانُواْ يَتَّقُونَ

ترجمه:

و قطعاً براى كسانى كه ايمان آورده و همواره تقوى پيشه كرده اندپاداش آخرت بهتر است.


نكته ها:

. در اين دو آيه حضرت يوسف به محسن، مؤ من، متّقى. ستايش شده است(۸۰) و در سراسر اين سوره اراده خداوندى را مى توان با اراده و خواست مردم مقايسه كرد؛ برادران يوسف اراده كردند با انداختن او در چاه و برده ساختن يوسف، او را خوار سازند. امّا عزيز مصر در سفارش او گفت: اكرمى مثواه. او را گرامى بداريد. همسر عزيز قصد نمود دامن او را آلوده سازد، امّا خداوند او را پاك نگهداشت. اربابان يوسف خواستند با زندانى ساختن مقاومت او را در هم شكنند و تحقيرش كنند؛ ليسجنن و ليكونا من الصّاغرين. امّا در مقابل خداوند اراده كرد كه او را عزيز بدارد و حكومت مصر به او بخشد؛ مكّنا ليوسف...

امام صادق فرمودند: يوسف انسان حرّ و آزاده اى بود كه حسادت برادران، اسارت در چاه، شهوت، زندان، تهمت، رياست و قدرت در او اثر نگذاشت.(۸۱)

 پاداش اخروى بهتر از پاداش هاى دنيوى است، زيرا پاداش هاى اخروى:

الف: محدوديت ندارند.لهم ما يشاوؤ ن (۸۲)

ب: از بين رفتنى نيستند.خالدين فيها (۸۳)

ج: در يك مكان محدود نيستند.فتبوا من الجنّة حيث تشاء (۸۴)

د: به محاسبه ما در نمى آيند.اجرهم بغير حساب. (۸۵)

ه‍: عوارض و آفات وامراض ندارند.و لا يصدعون (۸۶)

ز: دلهره و اضطراب ندارند.لا خوف عليهم و لا هم يحزنون (۸۷)

ح: اهل پاداش همسايگان اولياى خدا هستند.و هم جيرانى


پيام ها:

 ۱- سنت خداوند عزّت بخشى به افراد پاكدامن وباتقوى است.كذلك

۲- گرچه در ظاهر پادشاه مصر به يوسف گفت: انّك اليوم لدينا مكين. ولى در واقع خداوند به يوسف مكنت داد.مكنّا

۳- حوزه اختيارات يوسف گسترده بود.حيث يشاء

۴- حكومت ها در شرايط بحرانى كشور مى توانند آزادى مردم را در تصرف اموال و املاك خويش محدود ساخته آنان را به سمت مصالح همگانى سوق دهند.يتبؤ ا منها حيث يشاء

۵- قدرت اگر در دست اهلش باشد رحمت است وگرنه زيانبخش خواهد بود.نصيب برحمتنا

۶- اگر شما به سراغ تقوى برويد ما نيز رحمت خود را به شما نازل مى كنيم.نصيب برحمتنا... للذين... كانوا يتقون

۷- در جهان بينى الهى، هيچ كارى بدون پاداش نمى ماند.لا نضيع

۸- تضييع حقوق مردم يا از سر جهل است يا بخل و يا ناتوانى و يا... كه هيچكدام درباره خداوند وجود ندارد.لانضيع

۹- مشيت الهى، نظام دار و قانون مند است.نصيب برحمتنا... ولا نضيع اجر المحسنين

۱۰- با آنكه همه چيز در گرو مشيّت الهى است، اما خداوند حكيم است و بدون دليل به كسى قدرت نمى دهد.اجر المحسنين

۱۱- نيكوكاران علاوه بر بهره مند شدن از پاداش در حيات دنيا از پاداش هاى برتر اخروى نيز برخوردار خواهند شد.لانضيع اجر المحسنين و لاجر الاخرة خير

۱۲- امكانات مادى و حكومت ظاهرى براى مردان خدا لذّت آور نيست، آنچه براى آنان مطلوب و دوست داشتنى است آخرت است.ولاجر الاخرة خير

۱۳- ايمان همراه با تقوى چاره ساز است وگرنه سرنوشت مؤ من گناهكار مبهم است.امنوا وكانوا يتقون

۱۴- تقوايى كه يك خصلت پايدار شده باشد ارزشمند است.كانوا يتقون

۱۵- ايمان و ملازمت بر تقوا، شرط بهره مندى از پاداش هاى اخروى است.لاجر الاخرة خير للذين آمنوا وكانوا يتقون

۱۶- اگر نيكوكار در اين دنيا به پاداش و مقامى نرسيد، نگران نباشد كه در جاى ديگر جبران مى شود.لا نضيع... ولاجر الاخرة خير


۵۸ - وَجَآءَ إِخْوَةُ يُوسُفَ فَدَخَلُواْ عَلَيْهِ فَعَرَفَهُمْ وَهُمْ لَهُ مُنكِرُونَ

ترجمه:

(سرزمين كنعان را قحطى فراگرفت)و (در پى مواد غذايى) برادران يوسف (به مصر) آمدند و بر او وارد شدند آنگاه (يوسف) آنان را شناخت ولى آنها او را نشناختند.


نكته ها:

. طبق پيش بينى و پيشگويى يوسفعليه‌السلام مردم هفت سال در وفور نعمت و باران بودند، ولى بعد از آن، هفت سال دوم فرا رسيد و مردم دچار قحطى و خشكسالى شدند. دامنه قحطى از مصر به فلسطين و كنعان نيز رسيد يعقوب به فرزندان خود گفت: براى تهيه گندم به سوى مصر روانه شوند. آنان وارد مصر شده و درخواست خود را عرضه كردند. يوسفعليه‌السلام در ميان متقاضيان غلّه برادران خود را نيز ديد. اما برادران يوسف را نشناختند و حق هم همين بود، زيرا از زمان انداختن يوسف به چاه تا حكومت او در سرزمين مصر، حدود بيست تا سى سال فاصله بود.(۸۸)


پيام ها:

 ۱- در زمان قحطى جيره بندى لازم است و هركس بايد براى گرفتن سهميه خود مراجعه كند تا ديگران به نام او سوءاستفاده نكنند.اخوة با اينكه مى توانستند يك نفر را به نمايندگى بفرستند همه برادران آمدند.

۲- در زمان قحطى اگر منطقه هاى ديگر از شما كمك خواستند، كمك كنيد.و جاء اخوة يوسف

۳- ملاقات مردم حتى غير مصريان با يوسف، امرى سهل وآسان بود. (سران حكومت ها بايد برنامه اى اتخاذ كنند كه ملاقات مردم با آنان به آسانى صورت بگيرد.)جاء اخوة... فدخلوا


۵۹ - وَلَمَّا جَهَّزَهُم بِجِهَازِهِمْ قَالَ ائْتُونِى بِاءَخٍ لَّكُم مِّنْ اءَبِيكُمْ اءَلاَتَرَوْنَ اءَنِّىَّ اءُوفِىالْكَيْلَ وَاءَنَاْ خَيْرُ الْمُنْزِلِينَ

ترجمه:

و چون يوسف بارهاى (غذايى) آنان را آماده ساخت، گفت: برادر پدرى خود را (در نوبت آينده) نزد من آوريد. آيا نمى بينيد كه من پيمانه را كامل مى دهم و بهترين ميزبان هستم.


نكته ها:

. يوسف گفت:ائتونى باخٍ لكم يعنى برادرى كه شما از پدر داريد و نگفت: برادر من، از اين كلام معلوم مى شود كه يوسف در چهره ى ناشناس باب گفتگو را با برادران باز كرد و آنها همچنانكه در تفاسير آمده گزارش دادند كه ما فرزندان يعقوب نواده ى ابراهيم مى باشيم. پدر ما پيرمردى است كه به خاطر حزن و اندوه فرزندش كه گرگ او را پاره كرده سالهاست گريان وگوشه گيرى و نابيناست و يكى از برادرانمان را نيز به خدمت او گمارده ايم، اگر ممكن است سهم آن پدر و برادر را نيز به ما بدهيد كه با خوشحالى برگرديم. يوسف دستور داد علاوه بر بار ده شتر، دو بار ديگر سهم يعقوب و برادر ديگر نيز افزوده شود.


پيام ها:

 ۱- يوسف برتوزيع ارزاق ذخيره شده مصر، نظارت مستقيم داشت.جهّزهم

۲- هم رازدارى لازم است و هم راستگويى يوسف گفت:اخ لكم و نگفت: برادر من، تا راستگويى و رازدارى با هم رعايت شود.

۳- حتى در زمان بحران وقحطى نيز بى عدالتى وكم فروشى ممنوع است.اوفى الكيل

۴- در معامله بايد مقدار جنس مشخص باشد.الكيل

۵- اشخاص يا مؤ سسه ها و يا كشورهايى كه كمك هاى اقتصادى مى كنند، مى توانند بعضى از شرايط را در جهت رشد و يا مصالح ديگر، مطرح كنند.ائتونى باخ...

۶- كم فروشى يا عدالت كارگزاران، كارگران ودستياران به حساب مسئول اصلى و مافوق است.انّى اوفى الكيل

۷- مهمان نوازى از اخلاق انبياست.خير المنزلين

۸- به مسافران و كاروان هايى كه وارد منطقه شما مى شوند حتى در زمان نياز و قحطى احترام كنيد.خير المنزلين


۶۰ - فَإِنْ لَّمْ تَاءْتُونِى بِهِ فَلا كَيْلَ لَكُمْ عِندِى وَلاَ تَقْرَبُونِ

ترجمه:

(ولى) اگر آن برادر را نزد من نياوريد، نه پيمانه اى (از غلّه) نزد من خواهيد داشت و نه نزديك من شويد.


پيام ها:

 ۱- در مديريت هم محبّت لازم است و هم تهديد. اوّل مژده و محبتانا خير المنزلين بعد تهديد و اولتيماتومفان لم تاتونى

۲- در اجراى قانون، ميان برادر وخانواده وديگران نبايد تبعيض. قائل شد.فلاكيل لكم (هر شخصى سهم معينى داشت وبايد خود دريافت مى كرد)

۳- در تهديد لازم نيست كه مدير تصميم صد در صد بر اجرا داشته باشد.فلاكيل لكم (زيرا يوسف كسى نبود كه حاضر شود برادرانش از قحطى بميرند)

۴- قاطعيت در پياده كردن برنامه ها شرط رهبرى است.فلاكيل لكم ولاتقربون


۶۱ - قَالُواْ سَنُرَوِدُ عَنْهُ اءَبَاهُ وَإِنّا لَفَعِلُونَ

ترجمه:

(برادران به يوسف) گفتند: او را با اصرار و التماس از پدرش. خواهيم خواست و حتماً اين كار را خواهيم كرد.


نكته ها:

. مراودة. به مراجعه پى درپى، همراه با التماس يا خدعه گفته مى شود.

بوى حسد از كلام برادران استشمام مى شود، به جاى ابانا گفتند:اباه و در اوّل سوره نيز گفتگوى برادران اين بود كهليوسف واخوه احبّ الى ابينا منّا پدر براى ماست، ولى يوسف وبرادرش را بيشتر دوست دارد.


۶۲ - وَقَالَ لِفِتْيَنِهِ اجْعَلُواْ بِضَعَتَهُمْ فِى رِحَالِهِمْ لَعَلَّهُمْ يَعْرِفُونَهَآ إِذَا انقَلَبُوَّاْ إِلَىَّاءَهْلِهِمْ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ

ترجمه:

و (يوسف) به غلامان خود گفت: آنچه را به عنوان قيمت پرداخته اند در بارهايشان بگذاريد، تا چون به خانواده ى خود بازگردند آن را باز شناسند، به اميد آنكه (بار ديگر) برگردند.


نكته ها:

. حضرت يوسف كه در آيات قبل از او با تعابيرى چون ؛ صادق، محسن، مخلص. ياد شده است، يقينا بيت المال را به پدر وبرادران خود نمى بخشد وممكن است كه پول غلّه را از سهم وملك شخصى خود داده باشد.

پول را برگرداند تا بى پولى مانع سفر دوّم آنها نشود.لعلهم يرجعون علاوه بر آنكه برگرداندن پول، نشانه صميميت و سوءقصد نداشتن از اصرار برآوردن برادر است و مخفيانه در بين كالا گذاردن نشانه ى بى منّت بودن وحفظ از دستبرد سارقين است.

 يوسف كه ديروز برده و خدمتكار بود امروز غلام و خدمتكار دارد.لفتيانه اما در هنگام ملاقات برادران، نه انتقام گرفت و نه گلايه اى نمود و نه كينه اى داشت. بلكه با برگرداندن سرمايه آنان، به آنها توجه داد كه من شما را دوست مى دارم.


پيام ها:

 ۱- مدير و رهبر لايق بايد طرحهايش ابتكارى باشد.اجعلوا

۲- نه انتقام و نه كينه، بلكه هديه دادن براى ارتباط بعدى.اجعلوا بضاعتهم فى رحالهم لعلهم يرجعون

۳- براى بازيافتن انسان ها بايد از پول گذشت.اجعلوا... لعلهم يرجعون

۴- پول گرفتن در زمان نياز از پدر پير و برادران، با كرامت نفس. سازگار نيست.اجعلوا بضاعتهم فى رحالهم

۵- صله رحم يعنى كمك نمودن نه معامله كردن.اجعلوا بضاعتهم

۶- بدى ها را با خوبى جبران كنيد.اجعلوا بضاعتهم

۷- در طرح ها وبرنامه ها يقين صددرصد به عملى شدن آن لازم نيست.لعلهم يرجعون