بخش ۲: مطالب خواندنى را در دسترس قرار دهيد

۱۶. در خانه مطالب خواندنى داشته باشيد

پدرم تعريف مى كند كه يكى از همسايگان مهربانشان سالها پيش به خانه پدر و مادرم كه در نزديكى دانشگاه واشنگتن بود سر زد و وقتى به درون اتاق نشيمن آپارتمان آنها قدم گذاشت، نفسش بند آمد، دور خود چرخيد و گفت: (واى چقدر كتاب! يك روز حتما بايد بيايم و يكى از آنها را از شما قرض بگيرم.) لابد قبل از آن به ذهن والدينم خطور نكرده بود كه نحوه ى تزيين خانه شان كمى غير عادى است. من هم كه در جمع خانواده هاى دانشگاهى ديگر بزرگ شده بودم چنين فكر نمى كردم. (البته سالها بعد كه شوهر خواهرم مى خواست قفسه هاى كتاب خانه شان را مانند كتابخانه موازى هم بچيند، ناراحتى خواهرم را درك مى كردم. گاهى پيش مى آيد كه آدم ها زياده روى بكنند.) خانواده ما از شهرى به شهر ديگر نقل مكان مى كرد و ما بچه ها ياد گرفته بوديم كه كتاب ها را چگونه در جعبه بچينيم و از جعبه در بياوريم و دوباره روى قفسه بچينيم. روزهايى بارانى كه از پرسه زدن در خانه كسل مى شديم، كتاب هاى قديمى را از قفسه ها بر مى داشتيم و سرگرم اساطير يونانى و ماجراهاى جنگ جهانى دوم مى شديم.

از قفسه هاى كتابهاى والدينمان هر كتابى را مى خواستيم قرض مى كرديم و به مجموعه كتاب هاى خودمان مى افزوديم.

تحقيقات نشان مى دهد كه صرف نظر از وضعيت اقتصادى اجتماعى، بچه هايى كه در خواندن موفق اند چند خصوصيت مشترك دارند:

والدينشان از آنها انتظار تحصيلى بالايى دارند.

والدين يا خواهر و برادر بزرگ تر در انجام تكاليف مدرسه به آنها كمك مى كنند.

والدين آنها با صداى بلند كتاب يا مطالب ديگر را برايشان مى خوانند.

آنها در خانه كتاب دارند.

وقتى صحبت از مطالب خواندنى براى بچه ها مى شود، هر چقدر بر اهميت در دسترس بودن كتاب تاءكيد كنيم باز هم كم است. بچه ها نبايد فكر كنند خواندن كارى است كه فقط بايد در مدرسه انجام داد.

شما چند بار با وضعيت زير روبرو شده ايد؟

فرزندتان بايد روز شنبه يك گزارش را به معلم خود تحويل دهد. جمعه شب است و شما نمى توانيد او را به كتابخانه ببريد.

اگر در قفسه هاى كتاب خود مطالب مرجع داشته باشيد فرزندتان مى تواند بدون ترك خانه گزارش قابل قبولى بنويسد. لازم نيست براى درست كردن يك كتابخانه مرجع در خانه خود متحمل هزينه سنگين بشويد. دايرة المعارف ها، لغت نامه ها و مطالب مرجع ديگر در بعضى از جاها به صورت دست دوم به فروش مى رود. سعى كنيد كتاب هايى را تهيه كنيد كه خيلى قديمى نباشند و آنها را در جايى نگهدارى كنيد كه به راحتى در دسترس شما و فرزندتان باشد. به خاطر داشته باشيد كه اگر در خانه رايانه و مودم داريد از منابع مختلف اينترنت نيز مى توانيد استفاده كنيد. گرچه استفاده از اينترنت مجانى نيست! (براى اطلاعات بيشتر درباره منابعِ مرجع به روش ۴۲ مراجع كنيد.)

هدف اصلى از نوشتن، انتقال اطلاعات، متقاعد كردن و سرگرم كردن است. بيشتر مطالبى كه بچه ها در مدرسه مى خوانند، به خصوص از كلاس چهارم به بعد، براى دريافت اطلاعات است. اگر بچه ها متوجه جنبه ى سرگرمى بسيارى از كتاب ها و مجلات موجود بشوند، به خواندن در خانه علاقه ى بيشترى پيدا مى كنند.

اگر در خانه مجموعه ى خوبى از كتاب هاى كودكان داريد، قبل از خواب كه مى خواهيد براى فرزندتان قصه بخوانيد، براى پيدا كردن قصه دچار مشكل نمى شويد. باز هم مى توانيد از فروشگاه هايى كه كتاب هاى دست دوم مى فروشند استفاده كنيد. مى توانيد از دوستانتان بخواهيد كتاب هايى را كه ديگر براى گروه سنّى فرزندانشان مناسب نيست به شما بدهند يا با دوستانى كه فرزندانشان هم سن فرزندان شما هستند قرار بگذاريد كه كتاب هايتان را به همديگر قرض بدهيد. وقتى مى گويم كتاب ها بايد در دسترس باشند، منظورم دقيقا همين است. بچه ها بايد بتوانند به آنها دست پيدا كنند، به آنها دست بزنند، آنها را ورق بزنند و بخوانند. اگر كتاب هاى جلد اعلا را در قفسه هاى شيشه اى نگهدارى كنيد و آنها را از دور تحسين كنيد هيچ فايده اى به حال فرزندانتان نخواهد داشت. البته خوب است كه از سن پايين به فرزندانمان بياموزيم كه به كتاب احترام بگذارند اما اگر روى قفسه كتاب ها علامت (دست نزنيد) نصب كنيم يا با رفتار خود به بچه ها نشان بدهيم كه نبايد به كتاب ها دست بزنند، به جاى تشويق كتاب خوانى، بچه ها را از اين رفتار منصرف مى كنيم.

چگونه احترام گذاشتن به كتاب را آموزش بدهيم

به بچه ها يادآورى كنيد كه با دست هاى تميز به كتاب ها دست بزنند.

از آنها بخواهيد كتاب ها را پاره نكنند، صفحات كتاب را تا نكنند.

در كتاب ها به خصوص كتاب هاى كتابخانه چيزى نكشند و ننويسند.

فرزندانتان را كمك كنيد براى كتاب هاى خود نشان گر درست كنند. به آنها بگوييد كه به جاى باز گذاشتن كتاب ها در حال دَمَر كه به شيرازه ى كتاب فشار وارد مى آورد، از نشان گر استفاده كنند.

به همديگر كمك كنيد و صفحات يا شيرازه ى كتاب هايى كه پاره شده اند را تعمير كنيد.

با نام فرزندتان مُهرى تهيه كنيد تا در كتاب هاى خود بزند. اگر فرزندتان احساس كند كتاب جزو اموال شخصى اوست، بهتر مى تواند مسئوليت نگهدارى آن را به عهده بگيرد.

۱۷. به هر جايى كه مى رويد همراه خود كتاب ببريد

ملانى با عصبانيت گفت: (هيچ كارى مثل اين سخت نيست كه دو تا بچه ى كوچك را كه از شدت گوش درد گريه مى كنند به درمانگاه ببرى و دو ساعت تمام در يك اتاق انتظار كه به هيچ وجه مناسب بچه ها نيست انتظار بكشى.

پير مردهاى عصا به دست زير لب مرا نفرين مى كردند و زن هاى حامله با وحشت به من زل مى زدند و مى ترسيدند از اين كه خودشان در آينده مثل من بشوند. البته مطمئن هستم كه همه فكر مى كردند بهتر از من مى توانند از پس اين كار بربيايند، شايد هم حق داشتند..

اما من يك چيز را ياد گرفتم: ديگر هرگز بدون اين كه دو - سه تا كتاب توى كيف پسرم بگذارم از خانه خارج نمى شوم. با خواندن مجله ها و كتاب هايى كه در اتاق انتظار درمانگاه ها پيدا مى شود نمى شود سر بچه ها را گرم كرد.) بچه ها از انتظار كشيدن متنفرند. اگر ماشين خراب شود، اگر صف فروشگاه بلند يا اگر مطب دندانپزشكى بيش از حد شلوغ باشد حتى خوش خُلق ترين بچه نيز مى تواند رفتارى از خود نشان بدهد كه والدين را به ستوه بياورد.

تنها علاج اين است كه خود را با سرگرمى هاى گوناگون براى موفقيت هاى اضطرارى مجهّز كنيد. هرجا مى رويد ممكن است موفقيت اضطرارى پيش ‍ بيايد، پس هرجا كه مى رويد اسباب بازى و كتاب را بخشى از اثاثيه خود قرار دهيد.

قبل از اين كه از خانه خارج شويد از فرزندتان بخواهيد كه هر كدام كتاب يا مجله مورد علاقه خود را براى بردن انتخاب كند. مى توانيد آنها را در كوله پشتى فرزندتان، در كيف خود يا در كيف نوزادتان بگذاريد.

شايد به نفعتان باشد كه بادوام ترين كتاب ها را با خود ببريد يا كتابه ها و مجلاتى را ببريد كه از گم شدن يا خراب شدن آنها ناراحت نمى شويد. همه والدين مى دانند كه بردن كتاب و اسباب بازى به سفر خيلى از اوقات يعنى جا گذاشتن كتاب يا اسباب بازى در سفر. اگر به جايى مانند ساحل دريا يا رستوران مى رويد كه ممكن است كتاب هاى خوب در آنجا آسيب ببينند يا اگر فرزندتان حواس پرت است، كتاب هاى كتابخانه را همراه خود نبريد.

اگر بتوانيد بچه ها را در موقعيت پرتنش سرگرم نگه داريد هم براى اعصاب خودتان خوب است و هم پيش همه مردم دنيا عزيز مى شويد. اگر هنگام انتظار كشيدن در صف براى دو كودك سرشار از شيفتگى و هوشيار با صداى بلند كتاب بخوانيد خيلى بهتر از آن است كه در راهروهاى فروشگاه دنبال يك بچه نق نقو بدويه در حالى كه بچه ديگر توى چرخِ دستى نشسته است و جيغ مى كشد و هر آن ممكن است تعادل خود را از دست بدهد و بيفتد. چقدر پدرى كه بچه خود را در صندلى مخصوص در رستوران آرام و سرگرم نگه مى دارد در نظرمان خوشايند است و چقدر پدرى كه كودك نوپاى خود را ول مى كند تا در رستوران پرسه بزند و مواد غذايى را روى زمين بريزد، ناخوشايند. با كمى برنامه ريزى و چند كتابِ خوب مى توانيد روابط خود را دوستان، همسايگان و غريبه ها بهبود بخشيد.

۱۸. در اختيار بچه هاى مريض، كتاب و مجله قرار دهيد

مطمئنم كه اعتياد من به مجله هاى باطله ريشه در زمانى دارد كه در كودكى به علت پنومونى (ذات الريه) در رختخواب مى ماندم. فقط وقتى حالك خيلى بد مى شد پدر و مادرم راضى مى شدند چنين مطالبى در اختيارم بگذارند اما به درد و بيمارى اش مى ارزيد چون دست رسى به آنها برايم لطفى افسانه اى داشت و هر يك از آنها را بارها و بارها مى خواندم.

شايد درست نباشد بگويم اما به نظر من خواندن مطالب سطح پايين بهتر از اين است كه آدم چيزى نخواند. چرا بايد بچه ى مريض با چشم هاى تب دار خود به صفحه تلويزيون زُل بزند حال آن كه مى تواند مهارت هاى خواندن خود را تقويت كند؟ حتى كتاب هاى كارتونى هم باارزشند. آنها هم مانند ادبيات داستانى (واقعى) شامل طرح، شخصيت پردازى و گفت و گويند. مجله هاى نوجوانان با جذابيّت هاى ظاهرى شان براى بچه هاى ده دوازده ساله منبع لذت اند و شامل انواع سبك هاى نوشتارى غير داستانى نيز مى شوند كه بسيارى از بچه ها به قدر كافى فرصت آشنايى با آنها را پيدا نمى كنند. با خواندن اين مجله ها، بچه ها براى مطالبى كه بايد در بزرگسالى بخوانند آمادگى پيدا مى كنند. اگر فرزندتان يك دوران طولانى نقاهت در پيش رو دارد، (مثلا بعد از آبله مرغان، سرخك يا برونشيت) اطمينان حاصل كنيد كه مطالب خواندنى كافى در اختيار دارد تا سرگرم بماند. اگر بتوانيد هر روز كه از سر كار به منزل برمى گرديد چيز جديدى به مطالبش ‍ اضافه كنيد خيلى خوب است. وقتى بچه ها نه آن قدر مريض اند كه تمام روز را بخوابند و نه آن قدر سلامتند كه به فعاليت هاى روزمرّه بپردازند، خيلى زود كِسِل مى شوند. وقتى به داروخانه مى رويد تا شربت سينه بگيريد، به دكّه روزنامه فروشى هم سرى بزنيد و مجله اى را كه به نظرتان جذاب است انتخاب كنيد. اگر جاده سلامتى را ادبيات پيش پا افتاده هموار مى كند مى ارزد با پرداخت اين بهاى اندك باعث رضايت فرزندتان شويد و به هر حال خواندن از بسيارى فعاليت هاى ديگر كه فرزند بيمارتان مى تواند انتخاب كند، سالم تر است.

۱۹. به عنوان پاداش به فرزندانتان كتاب يا مجله بدهيد

مسئله پاداش دادند به بچه ها براى رفتارهايى كه از آنها انتظار داريم، مسئله پيچيده ايست. زنى كه من مى شناسم براى اين كه فرزندان خود را به خواندن تشويق كند در صفحه دهم يا پانزدهم لاى كتاب اسكناس مى گذاشت. استدلال او اين بود كه اگر تا آن صفحه مى خواندند جذب مى شدند و واقعا هم همينطور بود.

من به شخصه طرفدار اين نيستم كه به خاطر گرفتن نمره هاى خوب در مدرسه يا به خاطر تعداد كتاب هايى كه مى خوانند، به بچه ها پاداش بدهيم. اما قبول دارم كه بعضى از اوقات بچه ها مستحق پاداشند و فكر مى كنم بد نيست چيزهايى را به آنها بدهيم كه مى خواهيم برايش ارزش قائل شويد. پاداش را به خاطر رفتارهايى بايد به بچه ها داد كه (وراى وظيفه) آنهاست نه به خاطر رفتارهايى كه در روند عادى زندگى از آنها انتظار داريم. البته كه نمره هاى خوب مايه افتخار است. اما نمره هاى خوب بايد در طولانى مدت و به خودى خود پاداش كار فرد محسوب شود. خواندن هم همينطور است. بعضى از بچه ها هنگام رقابت شكوفا مى شوند و به همين دليل نيز برنامه مطالعه تابستانى كتابخانه ها مى تواند مفيد باشد (مراجعه كنيد به روش ۳۰). البته اگر كودك را با پاداش به خواندن تشويق كنيد ممكن است اثر عكس داشته باشد: آيا با برداشتن پاداش انگيزه ى خواندن از بين مى رود؟

فرض كنيد فرزندتان يك كار واقعا قابل توجه انجام داده است: مثلا باعث پيروزى تيم فوتبالشان شده است يا دو هفته پشت سر هم در تعطيلات پايان هفته از خواهر و برادر كوچك ترش بدون هيچ شكايتى نگهدارى كرده، يا براى نظافت محله اهالى محل را بسيج كرده است. چطور است به او نشان بدهيد كه با موضوع كارش ارتباط داشته باشد: مى توانيد به او يك رمان ورزشى يا كتابى درباره ى نگهدارى از بچه بدهيد يا او را مشترك يك مجله مربوط به طبيعت و محيط زيست كنيد.

اگر كارى كه انجام داده است كوچك تر است مى توانيد به او يك كتاب مصور يا كتابِ جدول و معما بدهيد. و اگر كارش خيلى بزرگ بود مى توانيد پاداش بزرگى به او بدهيد، مثلا يك دايرة المعارف كودكان. اگر فرزندانتان را طورى بار آورده ايد كه به خواندن علاقه مند باشند از دريافت چنين پاداشى به هيجان مى آيند. علاوه بر آن وقتى از مطالب خواندنى به عنوان پاداش ‍ استفاده مى كنيد اين مفهوم را نزد بچه ها تقويت مى كنيد كه كتاب، مجله و حتى مجله ى مصور كودكان، فى نفسه باارزش اند.

۲۰. كارهايى را اختراع كنيد كه به خواندن مربوط مى شود

اولين كارى كه در ازايش پول گرفتم سفارش دادن مقاله براى پدرم بود، كارم اين بود كه كارت مخصوص را پر كنم، آدرس مقاله را از پايين صفحه كپى كنم و آدرس گيرنده را بنويسم. پدرم براى هر كارت يك سكه به من مى داد. تلفظ و معنى بسيارى از كلماتى را كه آن روزها مى نوشتم، حتى امروز هم نمى دانم، كد پستى تقريبا تمام شهرك هاى دانشگاهى ايالات متحده را نيز حفظ شدم.

حتما كارهاى زيادى در خانه داريد كه حوصله يا فرصت انجام آنها را نداريد. كدام يك از اين كارها شامل خواندن يا نوشتن مى شود؟ اگر فرزندتان كسل و بى حوصله است، آيا مى توانيد او را به انجام آن كار ترغيب كنيد؟ شايد فكر كنيد كه اگر براى فرزندتان كار بسازيد براى خودتان دردسر تراشيده ايد اما وقتى تعطيلات طولانى تابستانى فرا مى رسد و استخر به علت تعميرات تعطيل است، اين جور كارها مى تواند نعمتى باشد. به پيش ‍ نهادهاى زير فكر كنيد و خودتان نيز كارهايى را پيشنهاد كنيد:

از فرزندتان بخواهيد يك صورت غذا براساس حروف الفبا برايتان تهيه كند يا دستور تهيه غذاهايى را كه با عجله از تلويزيون يادداشت كرده ايد، برايتان پاك نويس كند يا در كامپيوتر تايپ كند.

از فرزندتان بخواهيد از جشن ها و مراسم و سالگردهاى افراد فاميل يك تقويم درست كند و آن را براى ساير اعضاى فاميل نيز ارسال كند.

عكس هايى را كه مى خواهيد در آلبوم بچينيد به فرزندتان بدهيد و از او بخواهيد تاريخ و محل گرفتن هر عكس را روى يك برچسب مشخص ‍ كند.

از فرزندتان بخواهيد قفسه كتاب يا مجموعه نوارها و CDهايتان را به ترتيب حروف الفبا و براساس نام خانوادگى نويسنده يا خالق اثر مرتب كند.

از فرزندتان بخواهيد كارهايى را كه هر يك از اعضاى خانواده بايد در خانه انجام دهد، به صورت يك تقويم هفتگى بنويسد كه روى در يخچال نصب كنيد.

اگر مى خواهيد همراه خانواده يا براى خانواده كارى انجام دهيد كه نياز به تحقيق و جمع آورى اطلاعات دارد، از فرزندتان بخواهيد بخش تحقيق و جمع آورى اطلاعات را به عهده بگيرد. مثلا براى خريد ماشين، انتخاب محل مناسب براى مسافرت و غيره.

اگر براى فرزندتان عاقلانه كار اختراع كنيد، نه تنها مهارت هاى خواندن و نوشتن او را تقويت مى كنيد بلكه ترتيب آن را مى دهيد كه او برخى از كارهاى شما را نيز برايتان انجام دهد. كارى كه براى شما تكرارى است و هيچ ارزش ذهنى ندارد مى تواند براى فرزندتان واقعا جالب يا مشكل باشد، به خصوص اگر طورى آن را نشان دهيد كه ضرورى و باارزش به نظر برسد.

۲۱. مجلاّت كودكان را مشترك شويد

روزى كه مجله خواننده هفتگى پخش مى شود، حتى پر سر و صداترين گروه بچه هاى كلاس سوم نيز ساكت و آرام مى شوند. اين مجله خبرى هفتگى شامل اخبار كوتاه مربوط به بچه ها، داستان و معما و پازل مى شود. اما بزرگترين حسن اين مجله اين است كه هر يك از بچه ها نسخه مخصوص ‍ خود را دريافت مى كند. بچه ها مى توانند در آن بنويسند يا قسمتهايى از آن را ببرند به خانه ببرند تا به ساير اعضاى خانواده نشان دهند. اين كه محتواى مجله چه باشد مهم نيست، فكرى كه پشت آن خوابيده است عالى است. ضميرى كه در عنوان مجله به كار رفته است گوياى همه چيز است: اين مجله مال من است. در كلاس درس كمتر چيزى پيدا مى شود كه واقعا مال بچه ها باشد اما اين چند ورق خبرنامه مال خود آنهاست.

احساس تملك نسبت به مطلب مى تواند بى علاقه ترين خواننده را نسبت به ورق زدن و خواندن آن ترغيب كند. به همين دليل است كه داستان هاى شخصى بچه ها تا اين حد براى خواننده ى كم سن و سال مؤ ثر است (مراجعه كنيد به روش ۲۳) و به همين دليل است كه نامه نگارى روش ‍ موفقيت آميزى براى وادار كردن بچه ها به استفاده از مهارت هاى زبانى است (مراجعه كنيد به روش ۲۲). اگر فرزندتان در ميان محموله هاى پستى مجله اى پيدا كند كه به نام و آدرس او فرستاده شده باشد، سن و سالش هر چه باشد، به خواندن آن ترغيب مى شود.

مجله هاى بچه ها براساس موضوع و گروه سنّى دسته بندى مى شوند و به همين دليل است كه جالب اند. فرزند شما بيشتر به چه مطالبى علاقه دارد؟ به چه فعاليت هايى علاقه دارد؟ براى هر سليقه اى مى توانيد مجله اى پيدا كنيد. قبل از آن كه سرمايه گذارى كنيد و مجله را آبونمان شويد مى توانيد چند شمار آن را از كتابخانه قرض كنيد تا علاقه ى فرزندتان را آزمايش كنيد. كتابدار نيز شايد بتواند به شما در پيدا كردن عنوان مجلات مناسب كمك كند.

آبونمان مجله يك هديه ى عالى است. صورت زير عنوان بعضى از مجلات خوب را نشان مى دهد.

۲۲. براى فرزندتان يك دوست مكاتبه اى پيدا كنيد

تاكوئو با والدين خود براى يك اقامت دو ساله از ژاپن به شيكاگو آمد. گرچه ابتدا هيچ انگليسى بلد نبود اما علاقه او به بيس بال و رفتار دوستانه اش ‍ باعث شد كه نزد پسرهاى كلاس محبوبيت كسب كند. نالدو كه هم ورزشكار خوبى بود و هم دلقك كلاس بود تاكوئو را زير پر و بال خود گرفت.

تاكوئو به سرعت ياد مى گرفت و به زودى توانست به انگليسى بخواند و بنويسد و داستان هايى را از سرزمين مادراش تعريف كند. گرچه ابتدا از نظر خواندن هم سطح دوست خود نالدو بود، اما سرعت ارتقا پيدا كرد و به رده دوم كلاس رسيد.

هنگام بازگشت به ژاپن تاكوئو قول داد كه براى نالدو نامه بنويسد. نالدو تا آن زمان از كسى نامه دريافت نكرده بود. اما تاكوئو به قول خود وفا كرد و از فرودگاه توكيو براى نالدو يك كارت پستال فرستاد و در آن از جريانات خنده دارى كه در سفر طولانى هوايى آنها رخ داده بود، تعريف كرد. نالدو و تاكوئو از آن پس به صورت مرتب با هم مكاتبه كرده اند. تنها چيزى كه نالدو بيرون از كلاس مى نويسد نامه است و بيشترين لذت كه از خواندن مى برد، هنگام خواندن نامه هاى تاكوئو است.

بعضى از بچه ها براى خواندن به ترغيب زيادى نياز ندارند، آنها مى دانند كه با خواندن وارد دنياى تازه اى مى شوند، با شخصيت هاى تازه آشنا مى شوند و چيز جديدى مى آموزند، و همين برايشان كافى است. وقتى در پست مطلبى را دريافت مى كنيم كه حامل نام ماست براى خواندن آن ترغيب مى شويم. كمتر بچه اى پيدا مى شود كه نامه اى را نخوانده كنار بياندازد تا تلويزيون تماشا كند تا به بازى هاى رايانه اى بپردازد. حتى نامه هاى تبليغاتى نيز براى كسى كه نامه هاى زيادى دريافت نمى كند، مى تواند هيجان انگيز باشد. بهترين دوست مكاتبه اى براى فرزند شما كسى است كه تقريبا هم سن و سال خود او باشد. دوست مكاتبه اى او مى تواند، پسر خاله، فرزند يكى از همكاران شما يا يك دانش آموز خارجى باشد. در بهترين حالت فرزند شما مى تواند با دوست مكاتبه اى خود علايق مشتركى داشته باشد، اما در بسيارى از اوقات حتى كسانى كه زمينه هاى زندگى شان با هم كاملا متفاوت است مى توانند با هم مباحث مكتوب خوبى داشته باشند.

دريافت نامه از دوست مكاتبه اى مى تواند براى كسى كه نسبت به خواندن بى ميل است، انگيزه ى تازه اى باشد. اين نامه ها به خواندن جدى نياز دارند (مراجعه كنيد به روش ۳۴)، به خصوص اگر گيرنده قصد پاسخ دادن داشته باشد. گيرنده ى نامه مى تواند مطابق ميل خود نامه را نگه دارد تا بعدا بخواند، يا آن را به كسى ديگرى نشان دهد. نامه دوست مكاتبه اى جنبه اى كاملا شخصى دارد و به همين علت براى خواننده جالب است. براى كمك به فرزندتان در جهت حفظ يك رابطه ى خواندن / نوشتن خوب با دوست مكاتبه اى خود، نكات زير را به او توصيه كنيد.

چگونه دوستى مكاتبه اى را فعال نگه داريم

۱. به مطالبى كه دوستت مى گويد يا مى پرسد پاسخ بده.

۲. درباره ى زندگى، احساسات، آرزوها و اهداف بگو.

۳. درباره ى زندگى، احساسات، آرزوها و اهداف دوست مكاتبه اى ات سؤ ال كن.

۴. نقاط مشتركتان را پيدا كن و درباره ى آنها بنويس.

۵. نقاط تمايزتان را پيدا كن و درباره ى آنها بنويس.

۶. براى همديگر عكس و يادگارى بفرستيد.

۷. طورى بنويس كه انگار با دوستت مستقيما صحبت مى كنى.

۸. اگر دوست مكاتبه اى ات اينترنتى است باهم قرار ملاقات نگذاريد. اگر ارتباط مكاتبه اى فرزندتان موفقيت آميز شد و فرزندتان از نوشتن و دريافت نامه لذت مى برد مى توانيد موارد مشابه زير را براى برقرارى ارتباط به او پيشنهاد كنيد:

به نويسنده مورد علاقه خود نامه بنويس و بگو كه چرا از كتابش لذت بردى.

براى اعضاى فاميل كه دور از شما زندگى مى كنند يك خبرنامه درست كنيد.

براى سردبير روزنامه مورد علاقه و يا محلى خود نامه اى بنويس و نظر خود را درباره ى يك موضوع مهم بيان كن.

۲۳. در خانواده داستان هاى تجربه ى زبانى خلق كنيد

وقتى دانشجوى كارشناسى ارشد بودم، در آموزش خواندن مفهوم جديدى مطرح شد: تجربه ى زبانى. براساس اين مفهوم توانايى شنيدارى، گفتارى، نوشتارى و خواندن، بخشى از طيف تجربه ى ارتباطى فرد را تشكيل مى دهد و گفتار، نقاشى و نوشتن را كه وسيله بيانى افراد است، نبايد از خواندن جدا كرد.

تاكنون برنامه ى درسى كامل و بى نقصى ارائه نشده است اما اين كه براى يادگيرى خواندن و نوشتن از زبان شفاهى بچه ها شروع كنيم هنوز هم معقول به نظر مى رسد. بيشتر اساتيد آموزش نيز معتقدند كه براى مطالعه هنرهاى زبانى بايد خواندن، نوشتن، شنيدن و گفتن را به صورت يك پارچه در نظر گرفت.

براساس رويكرد تجربه ى زبانى، نوشتن يعنى ثبت زبان شفاهى و خواندن نوعى گفت و گو بين نويسنده و خواننده است. بدين ترتيب توانايى اوليه ى كودك براى حرف زدن و شنيدن به طور طبيعى با خواندن و نوشتن تركيبى يك پارچه به وجود مى آورد. (داستان تجربه زبانى) داستانى است كه كودك براساس تجربه خود و به زبان خود بيان مى كند.

بسيارى از بچه ها كه تازه خواندن مى آموزند براى خواندن مطلبى درباره زندگى خود انگيزه ى زيادى دارند. به همين دليل (داستان هاى تجربه ى زبانى) در سال هاى اوليه دبستان براى آموزش خواندن بسيار مفيدند. سن و سال كودكتان هر چه باشد مى توانيد از داستان هاى تجربه ى زبانى او به عنوان مطالب خواندنى جالب استفاده كنيد.

چگونه داستان تجربه ى زبانى را پديد آوريم

اگر فرزندتان كم سن و سال است، مطالبى را كه به زبان مى آورد بنويسيد و اگر بزرگ تر است بگذاريد خودش داستان را بنويسد.

موضوع هاى ساده انتخاب كنيد:

بزرگ ترين آرزوى تو چيست؟

ترسناك ترين اتفاقى كه برايت افتاد چه بود؟

دوست دارى به كجا سفر كنى؟

بهترين دوست تو كيست و به چه دليل؟

مطلب را ساده نگه داريد. اجازه بدهيد چند دقيقه فكر كند سپس چند جمله اى را براى داستان انتخاب كند. خيلى بازنويسى نكنيد، سعى كنيد داستان را به زبان كودكتان بنويسيد.

ضمن اين كه مى نويسيد براى فرزندتان توضيح بدهيد كه چه مى كنيد. اگر فرزندتان كم سن و سال است توضيح بدهيد كه هر چه مى گويد را مى توان با حروف الفبا نوشت. و حتى افراد غريبه نيز مى توانند بعدا آنچه را كه گفته است، بخوانند.

از فرزندتان بخواهيد براى داستان نقاشى بكشد و آن را در يك پوشه يا كلاسور بگذاريد.

روز بعد از اين كه داستان تجربه ى زبانى را نوشتيد از فرزندتان بخواهيد آن را بخواند. حتى بچه هايى كه سواد خواندن ندارند نيز مى توانند برخى از عناصر داستان را به ياد بياورند يا برخى از كلمات را بشناسند. چون داستان ساخته ى خودِ فرزندتان است، مى خواهد بداند كه هر كلمه چيست.

تعدادى داستان جمع آورى كنيد و از بچه ها بخواهيد آنها آنها را با اعضاى ديگر خانواده بخوانند. بد نيست خودتان نيز درباره ى موضوعى كه به فرزندتان داده ايد، بنويسيد و اجازه دهيد فرزندتان علاوه بر داستان خود، داستانِ شما را نيز بخواند. با اين كار داستان فرزند خود را (منتشر) مى كنيد و به تجربيات شخصى او مشروعيت مى بخشيد و وقتى خودتان مى نويسيد به او نشان مى دهيد كه همه براى انتقال عقايد خود از زبان استفاده مى كنند.

۲۴. براى خانواده دفتر يادگارى درست كنيد

وقتى بچه بودم، سرگرمى مورد علاقه مان در روزهاى بارانى ورق زدن دفترهاى يادگارى قديمى پدر و مادرمان بود. مادرم كه در كودكى صداى قشنگى داشت، دفترهاى يادگارى بزرگى داشت كه برنامه ى كنسرت ها، قطعات موسيقى، عكس ها و گل هاى خشك خود را در آن چسبانده بود كه حس گنجكاوى ما را نسبت به آن دوره زندگى او تحريك مى كرد. پدرم از روزهايى كه در نيروى دريايى گذرانده بود، يك آلبوم بزرگ عكس نگه داشته است كه در بالاى هر عكس عنوانى نوشته شده است. با ديدن اين آلبوم به حقايق تازه اى درباره پدرم دست يافتم: او در لباس نظامى بسيار خوش تيپ بود، زمانى پيپ مى كشيده، مدتى از عمر خود را در جاهاى بسيار عجيب سپرى كرده و به كشيدن كاريكاتورهاى خنده دار علاقه داشته است. اين دفترهاى يادگارى كه سالها قبل از تولد ما گرد آورى شده بودند بخشى از تاريخ خانوادگى ما را حفظ كرده بودند.

گردآورى دفتر يادگارى علاوه بر اين كه روشى عالى براى حفظ تاريخ خانواده است مى تواند يك تجربه آموزشى فوق العاده نيز باشد. كشوى عكس هايى را كه با عكس فرزند قنداقى تان شروع مى شود بيرون بريزيد. بليط هواپيماى اولين سفر هوايى خود يا كودكتان، برچسب هايى كه هيچ وقت به ماشين خود نچسبانديد، كارت تبريك هايى كه از فاميل دريافت كرده ايد و هر چيزى كه بخشى از فرهنگ خانواده ى شما را تشكيل مى دهد مى تواند در دفتر يادگارى قرار بگيرد.

بچه هاى سنين مختلف مى توانند در گردآورى اين دفتر يادگارى كمك كنند. كارها را به روشى كه به نظرتان معقول مى آيد تقسيم بندى كنيد.

بچه هاى كوچك تر مى توانند...

عكس ها را به دسته هاى مختلف تقسيم كنند.

عكس ها يا كارت پستال ها را روى صفحه تنظيم كنند.

براى هر صفحه عنوانى جدى يا طنز پيشنهاد كنند.

در صفحات دفتر، نقاشى، كاريكاتور يا طرح بكشند.

بچه هاى بزرگ تر مى توانند...

مطالب را به ترتيب زمان مرتب كنند.

براى عكس يا كارت پستال ها عنوان يا توضيح بنويسند.

عكس ها يا مطالب يا ياد گارى ها را به صفحه ى دفتر بچسبانند يا وصل كنند.

براى دفتر يادگارى نمايه تنظيم كنند.

وقتى دفتر يادگارى تان كامل شد اجازه بدهيد فرزندانتان آن را رسما به دوستان يا اعضاى فاميل نشان دهند. حتى بچه هايى كه سواد خواندن ندارند نيز مى توانند متنى را كه خود آفريده اند (بخوانند) آنها مى توانند موضوع هر عكس يا يادگارى را تعريف كنند. بچه هاى بزرگ تر مى توانند عنوان ها يا توضيحات را با صداى بلند بخوانند. دفتر يادگارى را جايى بگذاريد كه همه اعضاى خانواده بتوانند آن را در روزى بارانى كه مى خواهند در جاده خاطرات سفر كنند، به راحتى پيدا كنند.

چند پيشنهاد براى دفترهاى يادگارى موضوعى

فعاليت هاى ورزشى فرزند خود را ثبت كنيد.

جشن عبادت، جشن پايان دبستان، جشن ورود به دبيرستان، يا هر حادثه اى را كه تنها يك بار رخ مى دهد ثبت كنيد.

خاطرات يك سفر خانوادگى را گردآورى كنيد.

زندگى هر يك از فرزندان خود را در دفترى جداگانه ثبت كنيد.

عكس هايى را كه فرزندتان در اردوهاى تابستانى يا تشكل هاى دانش آموزى گرفته است در يك دفتر نگهدارى كنيد.

براى جشن هاى تولد اعضاى خانواده تان يك دفتر يادگارى درست كنيد.

۲۵. مراجعه به كتابخانه را در روال كارهاى جمعى خانواده قرار دهيد

من با بهترين دوست خود در كتابخانه آشنا شدم. سال ۱۹۶۳ بود و ما در مقابل قفسه ى (سرى زندگى نامه ها) در قسمت كودكان با هم برخورد كرديم. هر دويمان مجذوب اين سرى كتاب ها شده بوديم و علاقه ما به آنها بيشتر به خاطر تعداد زياد كتاب هاى موجود در سرى بود تا به خاطر علاقه قلبى به زندگى قهرمانان آمريكايى. ما هر دو اهل رقابت بوديم و ملاك يادگيرى براى ما نه دانش كسب شده بلكه كميت كتاب هايى بود كه مى خوانديم.

ما به تنهايى به كتابخانه نمى رفتيم. خانواده هايمان نيز مى آمدند، در طول كودكيمان، شنبه هر هفته با خانواده هايمان به آنجا مى رفتيم. شنبه صبح كه مى شد كتاب ها از زير تخت، پشت كوسن هاى مبل، از روى ميز آشپزخانه، و از لاى قفسه كتاب اتاق نشيمن جمع مى كرديم. آنها را در يك جعبه مى چيديم، سوار ماشين مى شديم و به كتابخانه مى رفتيم. آنجا پخش ‍ مى شديم: بزرگسالان به اتاق بزرگسالان مى رفتند، بچه هاى كوچك به سراغ كتاب هاى تصويرى، و من دوستم به سراغ كتاب هاى سرى.

جين چال، كارشناس خواندن، معتقد است كه خواندن سه پيش نياز دارد: قابليت دسترسى، قابليت خواندن و علاقه. مراجعه مكرر به كتابخانه هر سه پيش نياز را فراهم مى كند. والدين ما كه رفتن به كتابخانه را روال خانوادگى قرار داده بودند، به ما خدمت بزرگى كردند.

آنها منبع بى پايانى از مطالب خواندنى در اختيارمان قرار دادند. (قابليت دسترسى)

آنها كارى كردند كه بتوانيم مطالبى را پيدا كنيم كه با سن و توانايى خواندنمان هماهنگى داشته باشد. (قابليت خواندن)

آنها ما را به جايى بردند كه بتوانيم درباره ى هر موضوع يا در هر سبك ادبى قابل تصور مطلب پيدا كنيم. (علاقه)

و مهم تر از همه:

آنها خواندن را به صورت يك عادت مشترك خانوادگى درآوردند و بدين ترتيب باز هم بر اهميت آن تاءكيد كردند.

ممكن است از فكر اين كه بايد هر روز در معرض ديد فرزندتان، يا براى فرزندتان بخوانيد، حيران شويد (مراجعه كنيد به روش هاى ۱ و ۳).

ممكن است بودجه تان اجازه ندهد خيلى كتاب يا مجله بخريد (مراجعه كنيد به روش ۱۶). پس مراجعه منظم به كتابخانه مى تواند كمك كند. وقتى فرزندتان آموخت كه نام خود را بنويسد مى توانيد او را عضو كتابخانه كنيد و برايش كتاب قرض كنيد.

كتابخانه عمومى محلتان ممكن است تنها از يك اتاق تشكيل شده باشد و يا يك ساختمان بزرگ باشد. اما در هر كتابخانه اى كسى هست كه بتواند شما را با آنجا آشنا كند و قوانين كتابخانه را برايتان توضيح دهد.

اطلاعات زير را حتما بدست بياوريد:

۱. زمان مجاز براى نگه داشتن هر كتاب چقدر است؟

۲. جريمه تاءخير در باز گرداندن كتاب چيست؟

۳. آيا اتاق يا قسمت كودكان وجود دارد؟

۴. آيا جلسات كتابخوانى با صداى بلند براى بچه ها برگزار مى شود؟

۵. آيا برنامه ى مطالعه ى تابستانى برگزار مى شود؟

۶. ساعت كار كتابخانه چگونه است؟

۷. آيا كتابخانه خدمات ويژه مانند دوره هاى آموزشى يا جلسات سخنرانى ارائه مى دهد؟

به فرزندانتان بفهمانيد كه بايد در كتابخانه سكوت را رعايت كرد و بايد از اموال كتابخانه بادقت و ملاحظه نگهدارى كرد. با رفتار خودتان به آنها نشان بدهيد كه كتابخانه جاى مخصوص و باارزشى است كه تمام خانواده مى تواند از آن لذت ببرد.

وقتى من و دوستم به سن بلوغ رسيديم، ديگر همراه خانواده به كتابخانه نمى رفتيم. (بچه ها بالاخره در يك زمان در مقابل حركت هاى جمعى خانواده شورش مى كنند. به آنها بگوييد كه هر وقت مايل باشند با شما بيايند از همراهى آنها استقبال خواهيد كرد اما اگر ترجيح مى دهند به تنهايى به كتابخانه بروند، باز هم مى توانند.) اكنون كه از آن زمان ۳۰ سال گذشته است و من و دوستم در فاصله ۵ هزار كيلومترى هم زندگى مى كنيم باز هم براى خواندن مطالب بيشتر، درباره ى موضوعات بيشتر، با هم رقابت مى كنيم و هنوز هم كتابخانه ى عمومى را بخشى از خانه ى خود به حساب مى آوريم.

۲۶. به نمايشگاه هاى كتاب برويد

(وقتى براى اولين بار به نمايشگاه كتاب رفتم ده ساله بودم، سالن بزرگى را به ياد مى آورم كه پر بود از غرفه ها و قفسه هاى كتاب. در گوشه اى از سالن بچه ها دور ميز نشسته بودند و براى شركت در مسابقه، نقاشى مى كشيدند و در گوشه اى ديگر، روى ميز دور نويسنده اى حلقه زده بودند كه داشتان خود را با صداى بلند براى بچه ها مى خواند. آن روز بادستى پر و با كلى كتاب و اسباب بازى فكرى به خانه برگشتم اما بهترن خاطره برايم اين بود كه در يكى از غرفه ها با نويسنده محبوب خود آشنا شدم، با او صحبت كردم و او نيز با كمال مهربانى كتاب جديد خود را برايم امضاء كرد.)

فروشگاه هاى زنجيره اى كتاب جاى بسيار جالبى براى جلب علاقه كودكتان به كتاب و كتابخوانى است. در بسيارى از آنها علاوه بر ارائه كتاب هاى كودكان بخش هايى نيز تعبيه شده است كه به فعاليت هاى جنبى اختصاص ‍ دارد. اجراى نمايش هاى عروسكى، گروه هاى قصه خوانى، كارگاه هاى داستان نويسى، آشنايى با نويسندگان كودكان، همه فعاليت هايى اند كه مى توانند در شكوفا كردن علاقه ى فرزندانتان نسبت به كتاب و كتابخوانى تاءثير بگذارند.

به آگهى ها و پوسترهايى كه زمان و مكان برگزارى نمايشگاه هاى كتاب را تبليغ مى كنند دقت و سعى كنيد با خانواده در اين نمايشگاه ها حضور پيدا كنيد. شما مى توانيد به غرفه هاى بزرگسالان سر بزنيد و كتاب هاى مورد علاقه ى خود را بررسى كنيد و به فرزندانتان اجازه بدهيد كه هم زمان در غرفه هاى مخصوص كودكان گردش و در فعاليت هاى جنبى بخش كودكان شركت كنند.

حس ديگر اين نمايشگاه ها، برخوردارى از تخفيف ويژه خريد كتاب است!

۲۷. فرزند خود را با كتاب هاى سرى آشنا كنيد

وقتى بچه بودم عاشق كتاب هاى سرى بودم، (مثل قصه هاى خوب براى بچه هاى خوب)، و تا امروز هم علاقه ى خود را حفظ كرده ام. وقتى از يك كتاب لذت مى بريم و بعد مى فهميم كه همان نويسنده درباره ى همان شخصيت ها و همان مكان، سه، شش يا ده جلد ديگر نيز كتاب نوشته است، هيجان زده مى شويم. امروزه گرچه سليقه ام نسبت به موضوع كتاب هاى مورد علاقه كودكى ام تغيير كرده روشم هنوز همان روش است: بايد تك تك كتاب ها را بخوانم و بى صبرانه انتظار جلد بعدى را بكشم.

كتاب هاى سرى براى خواننده بهترين دوست به حساب مى آيد. گاهى محبوبيت اين كتاب ها نه به خاطر كيفيت ادبى بلكه به خاطر كميت آنهاست. بچه ها آنها را يك جلد بعد از ديگرى با سرعت مى خوانند و باز هم منتظر جلد بعدى اند.

گاهى كه بچه ها به سرى كتاب هاى مورد علاقه ى خود دست مى يابند به كلى از جلوى چشم غيب مى شوند و فقط هرچند گاه يك بار پديدار مى شوند تا بگويند: (بعدى كجاست؟)

البته بسيارى از كتاب هاى سرى از ارزش ادبى نيز برخوردارند و بسيارى از نويسندگان بزرگ و محبوب به مجموعه ى كتاب هاى كودكان سرى هاى سه يا چند جلدى افزوده اند.

اگر مى خواهيد فرزندانتان به خواندن علاقه مند شوند و اگر مى خواهيد از ديدن اين كه غرق يك كتابى شده اند لذت ببريد، مى توانيد كمى هم از كيفيت كتاب چشم پوشى كنيد. فرصت براى خواندن آثار كلاسيك در آينده بسيار است. در واقع اگر زرنگ باشيد مى توانيد نويسندگانى مانند آلكوت، كيپلينگ و شكسپير را نيز به عنوان سرى نويس معرفى كنيد(۴) .

۲۸. داستان هايى را پيدا كنيد كه فيلم يا كارتون آن نيز ساخته شده است

كارتن گوژپشت نتردام، ساخته والت ديزنى تطابق معمول نظرهاى متناقض ‍ منتقدين را برانگيخت: به هيچ وجه امانت را رعايت نكرده است، بخش هاى مهمى را حذف كرده، شخصيت ها و اتفاقاتى را به داستان اضافه و داستان را از اصل آن زيباتر و لطيف تر كرده است. درباره سفيد برفى و هفت كوتوله و بامبى هم مردم همين را مى گفتند. اين داستان ها در شكل اصلى خود چندان براى بچه ها خوشايند نبودند بلكه در واقع تا حدى ترسناك و سياه هم بودند.

مادرم مى گويد: (اگر ديزنى سفيدبرفى، پينوكيو و بقيه را به صورت كارتون در نياورده بود، من هرگز با آن داستان ها آشنا نمى شدم. وقتى من بچه بودم كسى آن داستان ها را برايم نخوانده بود. مادر و پدرم براى من داستان هاى نروژى مى خواندند اما از برادران گرين و هانس گريستين آندرسن چيزى برايم نمى خواندند. من اين فيلم هاى كارتونى را بعد از ظهرهاى شنبه در سينما مى ديدم.)

به نظر شما چند خواننده مانند مادر من وجود دارد؟

وقتى مردم درباره ى (سواد فرهنگى) صحبت مى كنند منظورشان دانش ‍ ما از مجموعه ى فرهنگ است كه مردم جامعه به صورت مشترك از آنها استفاده مى كنند. داستان هاى پريان اروپايى بخشى از دانش مشترك مردم آمريكايى را تشكيل مى دهد. بچه ها بايد كليّت داستان زيباى هفته، سندرلا و بسيارى از داستان هاى ديگر را بدانند. اگر اين داستان ها را در خانه نخوانند ممكن است در مدرسه با آنها آشنا شوند. اگر نه چه؟

آيا بايد از شنيدن اشاره هايى كه مردم در زندگى روزمرّه خود به اين داستان ها مى كنند، يا مثال هايى كه از اين داستان ها مى زنند، گيج شوند؟ فليم هاى ديزنى، به رغم تمام ضعف هايى كه دارند، خدمت بزرگى كرده اند و اين داستان ها را براى عموم قابل دسترس كرده اند. گرچه ممكن است برادران گريم خود نتوانند بعضى از شخصيت هاى گرم و مهربانى را كه ديزنى آفريده است به عنوان شخصيت ترسناك و تلخ اصلى خود بشناسند، اما اين فيلم ها شخصيت هاى مهم ادبى را به صورت تصويرى براى چندين نسل ارائه كرده است. گوژپشت نُتردام هم با اضافاتى كه دارد يكى از همين هاست.

براى خواندن، كتاب هاى فراوان و خوبى وجود دارد كه فيلم يا سريال تلويزيونى آن ها نيز ساخته شده است. بسيارى از كتاب هايى كه هرگز تجديد چاپ نمى شدند، با بسته شدن قرارداد توليد فيلم آن با جلدى خوش آب و رنگ تجديد چاپ مى شوند. بسيارى از كتاب هاى كلاسيك كودكان مانند شازده كوچولو يا زنان كوچك، با جلدى تازه و مخاطبينى جديد، دوباره متولد مى شوند.

براى اين كه از اين داستان ها و فيلم ها بهترين استفاده را بكنيد بهتر است كتاب را قبل از ديدن فيلم به فرزندتان بدهيد. بدين ترتيب بچه ها ابتدا فرصت مى كنند شخصيت ها و حوادث را پيش خود تصور كنند و سپس آنها را با تصور فيلم ساز مقايسه كنند. بعضى از بچه ها داستان را بيشتر به اين دليل مى خوانند كه مى خواهند بدانند آخر چه مى شود، ديدن فيلم از خواندن داستان، كتاب را براى چنين بچه هايى خراب مى كند. البته ديدن فيلم براساس داستان نويسنده اى بزرگ ممكن است بچه ها را به خواندن داستان هاى ديگر آن نويسنده نيز ترغيب كند. بعضى از بچه ها نيز دوست دارند كتاب متعلق به خود آنها باشد و ممكن است از اين كه صاحب كتابى اند كه دوستانشان تنها فيلم آن را ديده اند، لذت ببرند. در جدول زير چند داستان آن ساخته شده است و براى بچه هاى سنين مختلف مناسب است پيشنهاد كرده ام. شايد بد نباشد قبل از اين كه فرزندتان فيلم را ببيند، خودتان آن را تماشا كنيد تا ببينيد آيا براى ديدنش آمادگى دارد يا نه.

چند داستان كلاسيك كودكان (كارتون)

چند داستان كلاسيك كودكان (فيلم)

براساس عناوين ترجمه شده به فارسى يا كتاب و فيلم هاى فارسى.

۲۹. از كتاب هايى كه موضوع آن جشن هاى ملى و مناسبت هاى مذهبى است، استفادهكنيد

در كتابخانه عمومى محله ما، كتاب هاى كودكان در يك سمت سالن اصلى قرار دارد. اولين بارى كه به آن قسمت سر زدم تعجب كردم: يك فقسه ى كامل از كتابخانه به كتاب هايى اختصاص داده شده بود كه موضوع آن جشن هاى ملى و مناسبت هاى مذهبى بود، چه دابيات داستانى، چه كتاب هاى غير داستانى، چه شعر و چه انواع ادبى ديگر. ظاهرا ميزان درخواست اين كتاب ها از طرف والدين و معلم ها آنقدر زياد است كه كتابدارها مجبور شده اند آنها را از ساير كتابها جدا كنند. اگر در قفسه جدايى باشند راحت تر مى شود به آنها دسترسى پيدا كرد. از آن پس دقت كردم و ديدم در كتابخانه ها و كتاب فروشى هاى ديگر نيز قفسه مشابهى وجود دارد كه به كتاب هاى مربوط به جشن هاى ملى و مناسبت هاى مذهبى اختصاص ‍ دارد.

اگر ترديد داريد كه ادبيات الهام گرفته از مناسبت هاى ملى و مذهبى تا چه حد نزد مردم محبوب است يك لحظه به فيل هاى آهنگ برنادت و كريسمسِ چارلى براوان بيانديشيد. اهميتى ندارد كه شما يا فرزندانتان چند بار اين فيلم ها را ديده باشيد، آنها در تار و پود مناسبت هاى ملى و مذهبى تنيده شده اند.

برقرار كردن رابطه بين ادبيات و زمان معقول به نظر مى رسد. معلمين هميشه همين كار را مى كنند و مناسبت هاى ملى و مذهبى را هر سال با دانش آموزان خود مرور مى كنند، از روز دانش آموز گرفته، تا سالگرد انقلاب و پيروزى و روز استقلال و اعياد مذهبى و...

كتابدار مى تواند به شما كمك كند تا كتاب هايى را پيدا كنيد كه به اين مناسبت ها مربوط مى شود. بعضى از آنها را مى توانيد هنگام خواب براى بچه ها بخوانيد و بعضى را مى توانيد به آنها بدهيد تا به تنهايى بخوانند(۵) .

۳۰. براى تابستان يك برنامه مطالعه ى آزاد تنظيم كنيد

دبستان ترگود مارشال كه در گذشته بر اساس نظام آموزشى معمول داره مى شد، اخيرا تغيير كرده است و در حال حاضر هر معلم به مدت دو سال به دانش آموزان خود درس مى دهد: اول و دوم، سوم و چهارم يا پنجم و ششم. معلم ها و دانش آموزان از ارتباط ادامه دار خود با هم در اين طرح جديد لذت مى برند اما با الجراى اين طرح مشكلى كه قبلا هم وجود داشته است اكنون بيشتر به چشم مى آيد:

آداكوهن كه معلم كلاس سوم و چهارم است گويد: (از نظر تئوريك بايد بتوانيم در ابتداى سال دوم، از آخرين مطالبى كه در سال پيش خوانديم شروع كنيم و با سرعت پيش برويم و به برنامه درسى جديد بپردازيم. اما متاءسفانه بچه هايى كه در طول تابستان مطالعه نمى كنند خيلى عقب تر از بچه هاى ديگرند و مدتى طول مى كشد تا بتوانند دوباره به توانايى هايى كه سال پيش به دست آورده بودند، برسند. بعضى از بچه ها هم انگار هيچ وقت نمى رسند.)

مهارت خواندن در بچه هايى كه در خانه مطالعه نمى كنند ممكن است در طول تابستان به اندازه ى يك سال تحصيلى يا بيشتر، پس رفت كند. خواندن هم مانند اغلب مهارت هاى ديگر است: اگر از آن استفاده نكنيد آن را از دست مى دهيد. معلمان به خوبى نتيجه آن را مى بينند. بچه هايى كه در طول تابستان مطالعه مى كنند، در ابتداى هر سال تحصيلى بسيار جلوتر از پايان سال تحصيلى گذشته اند. بچه هايى كه كمى مطالعه مى كنند معمولا سطح مهارت هاى خود را حفظ مى كنند و بچه هايى كه اصلا مطالعه نمى كنند عقب مى افتند و ممكن است هنگامى كه بقيه كلاس پيشرفت مى كند، باز هم عقب بمانند.

بسيارى از كتابخانه ها با برنامه مطالعه تابستانى در مقابله با اين مشكل كمك مى كنند. اين برنامه هاى مطالعاتى بين طيفى از برنامه هاى پر زرق و برق و رقابت آميز و برنامه هاى آموزشىِ صرف قرار گرفته اند. در برنامه هاى نوع اول بچه ها درباره ى موضوع هاى خاصى مطالعه مى كنند، مطالب خلاق مى نويسند و به ازاى خواندن تعداد مشخصى كتاب جايزه مى گيرند، اما در نوع دوم كتابدار با بچه ها به طور منظم در تماس است و گاهى مى خواهد كه بچه ها از كتاب هايى كه خوانده اند گزارش شفاهى ارائه دهند.

اگر فرزندانتان اجتماعى و اهل رقابتند، شايد برنامه مطالعاتى كتابخانه همان چيزى باشد كه بتواند خواندن آنها را در سراسر تعطيلات مدرسه تضمين كند. قبل از پايان سال تحصيلى با كتابخانه ى محله تان تماس بگيريد و ببينيد براى ايام تابستان چه برنامه اى دارند. حتى برنامه قصه خوانى گروهى هم مى تواند مفيد باشد چون به هر حال باعث مى شود كه بچه ها به داخل محيط كتابخانه بيايند و آنها را تشويق مى كند كتابى را انتخاب كنند و به خانه ببرند.

اگر كتابخانه محله تان چنين برنامه هايى ارائه مى دهد يا اگر فرزندانتان علاقه ندارند به صورت هدفمند و در رقابت با بچه هاى ديگر مطالعه كنند، مى توانيد برنامه شخصى خود را تنظيم كنيد. به اهدافى كه فرزندانتان بيان مى كنند و پاداش هايى كه به دريافت آن علاقه مندند توجه كنيد.

چگونه براى تابستان برنامه مطالعه ى شخصى خود را تنظيم كنيد

۱. از فرزندانتان بپرسيد براى تابستان چه آرزوهايى دارند. آيا مى خواهند سفر كنند، به بازى هاى ورزشى بپردازند، باغبانى كنند؟ در كتابخانه كتاب هايى پيدا كنند كه به اين موضوع ها ربط داشته باشد.

۲. با فرزندتان هدفى معقول براى مطالعه تعيين كنيد، آيا فرزندتان مى تواند در هفته يك كتاب بخواند؟ دو كتاب چه؟ آيا بايد براى رسيدن به هدف پاداش بگيرد؟

۳. براى ماه هاى تابستان يك تقويم درست كنيد. هر بار كه فرزندتان كتابى را تمام كرد از او بخواهيد روى تقويم يك برچسب بچسباند.

۴. فرزندتان را تشويق كنيد درباره ى كتاب، يعنى موضوع، طرح داستان و شخصيت هايش برايتان تعريف كند. از او بپرسيد كه چه جنبه هايى از كتاب براى او خوشايند يا ناخوشايند بود.

۵. به صورت منظم به كتابخانه سر بزنيد. وقتى فرزندتان كتابى را تمام كرد حتما كتاب ديگرى در دسترس داشته باشيد.

۶. در پايان تابستان، سؤ ال هاى زير را از فرزندتان بپرسيد و برنامه مطالعه ى او را ارزيابى كنيد.

آيا به هدف مطالعاتى اوليه خود دست يافتى؟

آيا چيز جديدى ياد گرفتى؟

آيا در ميان آنچه خواندى مطلب خيلى جالب هم بود؟

آيا مهارت هاى خواندنت پيشرفت كرده است؟

۳۱. در سفرهاى طولانى با ماشين كتاب بخوانيد

كيت و شوهرش هر تابستان همراه سه فرزندشان با ماشين چبپ خود به مقصدى تازه فر مى كنند: منتانا، كبك، كوه هاى نيومكزيكو. بيشتر دوستان كيت كه حتى مى ترسند سه بچه را با ماشين از خانه تا بازار ببرند تعجب مى كنند كه كيت چگونه مى تواند خود را با سه بچه شش، ده و دوازده ساله در ماشين حبس كند و چندين روز ۶۰۰ - ۵۰۰ كيلومتر سفر كند.

كيت مى گويد در صندلى عقب هميشه فقط دو نفر مى نشينند پس اولين كارى كه بايد بكنم اين است كه جاى نشستن هر كس را تعيين كنم. بيشتر روزها گرگ با چمدان ها در عقب ماشين مى نشيند تا امبر و اشلى جاى بيشترى داشته باشند. براى خوردن، شنا كردن و ديدن مناظر زياد مى ايستيم. بچه ها كلى كتاب نقاشى، كتاب مصور و داستان هاى ماجرايى همراه دارند. وقتى حوصله بچه ها سر مى رود و با هم دعوا مى كنند با هم (بيرون را تماشاكن) بازى مى كنيم. ما همه در طول تابستان هاى گذشته بازى هايى اختراع كرده ايم. حتى اشلى هم تابستان گذشته يكى بازى اختراع كرد: هر كس تعداد بيشترى جيپ مانند جيپ ما مى ديد يك نوشيدنى جايزه مى گرفت. اين جورى وقتمان مى گذرد و از شدت خشم نيز ديوانه نمى شويم.

سفرهاى طولانى با ماشين مى تواند حتى صبورترين پدر و مادرها را از پا دربياورد و دادن داروى خواب آور به بچه ها چندان تجويز نمى شود. البته مى توانيد راه هايى پيدا كنيد تا بچه ها در سفرهاى طولانى از سر و كول هم بالا نروند. حتى بعضى از اين روش ها تا حدودى كاركرد آموزشى نيز دارند:

بچه ها را مسئول مسيريابى كنيد: بچه ها مى توانند، بسته به سن خود، نقشه، تابلوهاى جاده، تابلوهاى خيابان ها، علامت خروجى جاده ها يا علامت ابنيه تاريخى را بخوانند. اگر مى خواهيد براى صرف ناهار بايستيد از فرزندانتان بخواهيد تابلو رستوران مورد علاقه شان را پيدا كنند.

(بيرون را تماشا كن) بازى كنيد: بد نيست از پلاك خودروها شروع كنيد. ببينيد كدام يك از بچه ها مى تواند زودتر از بقيه ده پلاك از ده استان مختلف ببيند، يا از استان مجاور ده پلاك پيدا كند. از بچه ها بخواهيد خنده دارترين تابلوى تبليغاتى يا عجيب ترين نام براى شهرهاى سر راه يا تابلوى جالب ترين مكان ديدنى توريستى را پيدا كنند.

با صداى بلند كتاب بخوانيد: منطقى ترين مطلب براى خواندن، كتابچه ى راهنماى جديد است كه همان روز به آنجا مى رسيد. از يكى از بچه ها بخواهيد تمام اطلاعات مربوط به آنجا را با صداى بلند بخواند. اگر خانواده تان خيلى دموكراتيك باشد مى توانيد حتى براى اماكن ديدنى، محل اقامت، يا رستورانى كه مى خواهيد امتحان كنيد، راءى گيرى كنيد. كار ديگرى كه مى توانيد بكنيد اين است كه هنگام ديدار از يك مكان، بروشور مربوط به آن را برداريد و وقتى به ماشين برگشتيد آن را با صداى بلند بخوانيد.

بازى هاى لُغَوى بكنيد: يك موضوع پيدا كنيد، مثلا حيوانات. يك حيوان نام ببريد: شير نفر بعد بايد حيوانى را نام ببرد كه با حرف آخر حيوان قبلى، يعنى (ر) شروع شود. آن قدر ادامه بدهيد تا همه خسته شوند سپس موضوع را عوض كنيد. يا نام شهر، استان يا منطقه اى را كه از آن عبور مى كنيد به فرزندانتان بگوييد و از آنها بخواهيد با استفاده از حروف آن هر چند لغت كه مى توانند روى كاغذ يادداشت كنند.

بازى هاى جغرافيايى بكنيد: سعى كنيد به كمك خانواده، همه ى استان هاى كشور را به ترتيب الفبا نام ببريد، مراكز استان ها يا استان هاى مجاور استانى كه در آن قرار داريد را نام ببريد. به اطلس مراجعه كنيد تا جواب خود را كنترل كنيد.

از بچه ها بخواهيد بازى اختراع كنند: به بچه ها پنج دقيقه فرصت دهيد تا با هم قوانين يك بازى را تنظيم كنند و بتوانيد با هم در ماشين بازى كنيد. با گذر زمان مى توانيد قوانين بازى را اصلاح كنيد و بهبود بخشيد. شايد تعجب كنيد بسيارى از اين بازى ها نزد خانواده تان يك بازى محبوب مى شود و مى تواند همه را كيلومترها سرگرم كند.

۳۲. به نوار قصه گوش كنيد

يكى از آشنايان من هر روز براى رفتن به محل كار يك ساعت نيم رانندگى مى كرد تا به لوس آنجلس برسد. اگر من مجبور مى شدم چنين كارى كنم، حتما ديوانه مى شدم. اما او مى گفت كه اين كار را دوست دارد و اين زمان را (زمان خصوصى خود) مى ناميد كه مى توانست دور از خانواده و كار خود باشد. او اين مسير را در ماشين كوچك خود طى مى كرد و هر هفته نوارهاى داستان جديدى را در ضبط صوت ماشين خود مى گذاشت و اين اولين بارى بود كه من درباره اين شكل شنيدارى ادبيات چيزى شنيدم. البته از آن موقع به بعد نوارهاى داستان هم نزد كسانى كه بايد از خانه تا محل كار مسيرى طولانى طى كنند و هم نزد كسانى كه وقت مطالعه ندارند اما مى توانند گوشى را روى گوش هاى خود بگذارند، بسيار محبوبيت پيدا كرده است.

نوار قصه هم براى بزرگسالان وجود دارد و هم براى بچه ها.

بعضى از نوارهاى قصه هاى كودكان نيز در بسته هايى همراه كتاب قصه فروخته مى شود تا كودك بتواند ضمن گوش كردن به قصه متن آن را نيز در كتاب دنبال كند. اين روش براى تقويت مهارت هايى كه به تازگى در خواندن پيدا شده، روش مؤ ثرى است و قابل درك است كه چرا والدينِ نگران نيز از آن استقبال مى كنند. البته اين روش هرگز نبايد جاى خواندنِ والدين يا خواندن براى والدين را بگيرد.

بعضى از نوجوانان، على رغم اين كه در كودكى خوب مى خواندند، ترجيح مى دهند درِ اتاق را روى خود ببندند و گوشى واكمن را روى گوش هاى خود بگذارند. نوار قصه براى چنين نوجوانانى نيز مى تواند مفيد باشد. نوارهاى قصه در بسيارى از كتابخانه ها و كتابفروشى ها يافت مى شود. صورت زير برخى از نوارهاى موجود در بازار را ذكر مى كند.

حسن كچل

ترانه هاى كودكان

لچك قلى

حسن و خانم حنا

اتل متل توتوله

بزبزقندى

و...