فصل يازدهم : شعرائى در عزاى زيد شعر سروده اند

« من قال فينا بيت شعر بنى اللّه له بيتا فى الجنة». (الغدير» ج ۲ ص ۳)

ترجمه : هر كس درباره ما «اهل بيت» شعرى بسرايد، خداوند در مقابل هر بيت آن بيتى (قصرى) در بهشت به او خواهد داد.

اثر انقلاب در اشعار سخن سرايان

زيد بن علىعليهما‌السلام در راه دفاع از مبادى اسلام و كيان دين و نجات مسلمين قيام كرد و در اين راه مقدس به شهادت رسيد، به همين جهت ياد او از دل هيچ مسلمان آزاده و معتقدى بيرون نمى رود و بايد هم چنين باشد، بلى شاءن مبارزين راه خدا آن كسانى كه : « ضحوا بانفسهم فى سبيل اللّه»(۵۶۰) ، جان خود را فداى اسلام كردند، همين است.

« و كان استشهاده مصدر وحى للشعراء»(۵۶۱) ، شهادت زيد، الهام بخش سرايندگان آزاده بود.

لذا شعراء و سخن سرايان متعهد ذوق سليم خود را در راه هدف و بيدارى مسلمين و تجليل از رهبران فداكار بشر و انقلابيون آزاده به كار گرفتند. و شعراى با هدف و مسؤ ول آن عصر و پس از آن اشعار و سخنانى محرك جانسوز و انقلابى در رثاى زيد سرودند كه ما نام بعضى از آنان را در اينجا يادآور مى شويم.

شعراى آزاده اى كه درباره زيدعليه‌السلام شعر و مرثيه سروده اند

۱ - «كميت بن زيد بن خنيس»،

كنيه اش (ابومستهل) او يكى از شعراء آزاده و حق گويان با هدفى بود، كه : ذوق سليم و قريحه خدادادى خود را در راه خدا و حقگويى و مرام مقدسش بكار برد.

او مى توانست چون ديگر شاعران دربارى و متملق و چاپلوس و بى شخصيت، از حاشيه نشينان و كاسه ليسان سلاطين بنى اميه باشد، و از همه مزاياى زندگى استفاده كند امّا كميت، مرد بود، زندگى با شرافت و عزت و حقگويى و هدف را بر همه چيز ترجيح مى داد.

او در سال شهادت امام حسينعليه‌السلام ديده به دنيا گشود (سال ۶۱ بعضى سال ۶۰ مى دانند) بيشتر ايام زندگى سراسر افتخار خود را در زندان ها و مخفيگاه ها شكنجه گاه ها به سر برد، و عاقبت هم به خاطر طرفدارى از اهل بيتعليهم‌السلام و گرايش به حكومت علوى و مخالفت با رژيم غاصب بنى اميه در سال ۱۲۷ ه‍ ق در زمان حكومت مروان بن محمّد اموى به شهادت رسيد، و خون گرم مقدس اين شاعر آزاده در راه هدف انقلابى و عاليش ريخته شد، سلام و درود ما به روان پاك او باد.

علامه مجلسى از « (كفاية الاثر)» نقل مى كند كه (ورد) فرزند كميت از پدرش نقل مى كند كه گفت : بر امام باقرعليه‌السلام وارد شدم و عرض ‍ كردم : آقايم، من ابياتى را درباره شما سروده ام اجازه مى فرمائيد بخوانم؟؟

امام فرمود: ايام البيض ؟!

گفتم : اين اشعار را فقط در مدح شما گفته ام و چيز ديگرى نيست، من اشعارى خواندم، كه در عزاى اهل بيت پيامبر بود، و امام به شدت گريست، آنگاه حضرتش مطالبى در ثواب گريه و خواندن مرثيه در سوگوارى خاندان پيامبر بيان فرمود.

سپس امام دست مرا گرفت و گفت : « اللهم اغفر للكميت ما تقدم من ذنبه و ما تاءخر» پروردگارا، گناهان گذشته و آينده كميت را ببخش.(۵۶۲)

خواننده محترم اگر مايل باشند قسمتى از سرگذشت و اشعار كميت را بدانند به كتاب « (الغدير» ج ۲ ص ۲۱۱) مراجعه فرمايند.

كميت، در قصيده (هاشميات) خود اشعارى درباره زيدعليه‌السلام و فرزند او حسين بن زيد دارد كه، مطلع آن در مدح بنى هاشم است. و به اين شعر آغاز مى شود:

و علاوه بر آن قصيده، اشعار ديگرى دارد كه مى گويد:

يعنى : ناگوارست بر احمدصلى‌الله‌عليه‌وآله آنچه از يوسف به فرزندش ‍ رسيد، او پليدى است از گروه بدترين پليدها، و اگر گويم زناكارند تهمت ناروا نزده ام.

۲ - سيد حميرى(۵۶۵)

نام او (اسماعيل) فرزند (محمّد) لقب (حميرى) او به (سيدالشعراء» سرور شاعران معروف است، و جلالت و مقام او ظاهر و هويدا است، او مردى عالم و حاضر جواب بود.

روزى امام صادقعليه‌السلام او را ملاقات كرد و به او فرمود: « سمتك امك سيدا و وفقت فى ذلك انت سيد الشعراء». » مادرت ترا (سيد) نام نهاد و تو توفيق اين نام را يافتى، آرى تو آقاى شاعرانى.

علامه، در مقام تجليل از اين شاعر آزاده مى فرمايد:

« ثقة جليل القدر عظيم الشاءن و المنزلة (رحمة اللّه تعالى)» او مورد وثاقت و جليل القدر و عظيم الشاءن و والا مرتبه است خداى او را رحمت كند.

تمام همّ او به شعر سرودن در فضائل اميرالمؤ منين و اهل بيت پاكش بود به طورى كه صاحب كتاب (اغانى) از مدائنى نقل مى كند كه روزى سيد گفت هر كس فضيلتى از اميرالمؤ منينعليه‌السلام نقل كند كه من در آن شعرى نگفته باشم اسم را به او جايزه مى دهم، و مردم دسته دسته هر چه كه از فضائل علىعليه‌السلام در نظر داشتند و شنيده و يا نوشته بودند آوردند، و سيد درباره همه آنها شعر سروده بود، تا اينكه يك عربى آمد و فضيلتى را نقل كرد كه سيد در آن زمينه شعرى نگفته بود و اسبش را به او جايزه داد و اشعارى سرود. مى گويند اشعار (ميميات) سيد را با شترها حمل مى كردند.

و او از مجلسى كه در آن فضائل آل محمّدصلى‌الله‌عليه‌وآله ياد نمى شد بدش مى آمد و مى گفت :

من كراهت دارم از مجلسى كه در آن يادى از دودمان محمّدصلى‌الله‌عليه‌وآله در ميان نباشد.

قصيده عينيه سيد

اين قصيده يكى از معروف ترين و بهترين آثار شعرى سيد به شمار مى رود، اين قصيده را سيد، بعد از شهادت زيدعليه‌السلام در محضر امام صادقعليه‌السلام سروده، مطلع اين قصيده با اين بيت آغاز مى شود:

در « (بحارالانوار)» از امام هشتم روايت شده كه حضرتش پيامبر را در عالم خواب ديد، و على و فاطمه و حسن و حسينعليهم‌السلام نيز همراه پيامبر بودند، و سيد جلو آنان نشسته و همين قصيده را مى خواند.

موقعى كه سيد از خواندن آن فارغ شد، پيامبر روبه فرزند عاليقدرش امام رضاعليه‌السلام نمود و فرمود: « احفظ هذه القصيدة و مر شيعتنا بحفظها و اعلم ان من حفظها و ادمن قرائتها ضمنت له الجنة على اللّه تعالى». » (اين قصيده را حفظ كن و به شيعيان ما دستور بده آن را حفظ نمايند. و آنان را آگاه كن كه هر كس آن را حفظ نمايد و به خواندن آن مداومت كند، من بهشت خداوند را براى او ضمانت مى نمايم.)

سيد در سال ۱۷۹ در بغداد چشم از جهان بست.

و حكايت شده كه بعد از مرگ سيد، حدود هفتاد هزار كفن ارزنده از طرف بزرگان و شخصتيهاى معروف اسلام براى كفن كردن او فرستاده شده امّا هارون الرشيد خليفه عباسى همه آن كفن هاى قيمتى را به صاحبانش ‍ برگرداند. و خود يك كفن ارزنده را به او پوشاند.(۵۶۶)

از جمله قصايد معروف سيد، اشعارى است كه در رثاء حضرت زيد بن علىعليه‌السلام و سب دشمنان اهل بيت سروده است، و چند شعر آن در اينجا نقل مى شود:

اسماعيل، از گفتارت متشكريم !

حافظ مرزبانى در حالات سيد حميرى نقل مى كند كه :

فضيل گفت : بعد از شهادت زيدعليه‌السلام خدمت امام صادقعليه‌السلام رسيدم و حضرتش سخت مى گريست، و مى فرمود: خدا زيد را رحمت كند، او عالمى درستكار بود، و اگر پيروز مى شد مى دانست حكومت را به كى بسپارد.

فضيل مى گويد: عرض كردم : اجازه مى فرمائيد شعر سيد را برايتان بخوانم؟

فرمود: كمى صبر كن.

بعد امام دستور داد، پرده هايى زدند و در اطاق ها را غير از يك در باز كردند.

سپس فرمود: بفرما بخوان.

من آن اشعار معروف سيد را خواندم كه مى گويد:(۵۶۹) « لام عمرو باللوى مربع » تا آخر.

فضيل ۱۳ بيت آن را در مجلس براى امام خواند، و مى گويد: موقعى شعرها را مى خواندم، صدايى از پشت پرده در ميان شيون زنان به گوشم رسيد، كه مى گفت :

اسماعيل(۵۷۰) از گفتارت متشكرم.

من به امام عرض كردم : مولايم، معروف است سيد شراب مى خورد!!

فرمود: كسى چون او، توبه، نجاتش مى دهد، بر خداوند سخت نيست كه گناهان دوستداران ما و مدح كننده ما را ببخشد.(۵۷۱)

و باز فضيل رسان مى گويد: بعد از شهادت حضرت زيدعليه‌السلام براى عرض تسليت خدمت برادرزاده اش امام صادقعليه‌السلام رسيدم.

عرض كردم : آقا جان اجازه مى فرمائيد شعر سيد(۵۷۲) را برايتان بخوانم؟

فرمود: بخوان.

من آن قصيده معروف سيد را خواندم كه با اين اشعار شروع مى شد: « فالناس يوم البعث راياتهم»(۵۷۳)

۳ - سديف بن ميمون، در قصيده اش مى گويد:(۵۷۴)

۴ - مرثيه فضل بن عباس بن عبدالرحمن در عزاى زيدعليه‌السلام (۵۷۶)

۵ - مرثيه ابوتميلة الابار در عزاى زيدعليه‌السلام (۶۰۱)

۶ - جيب بن جدر هلالى

جيب بن جدر هلالى شاعر خوارج(۶۱۴) در مرثيه زيدعليه‌السلام و نيرنگ مردم كوفه چنين سرايد:

و نيز مى گويد:

۷ - ابن حماد گويد:(۶۱۵)

۸ - اشعار يحيى بن زيدعليه‌السلام (۶۱۶)

خليلى عنى بالمدينة بلغا

اى دوست پيام مرا در مدينه به بنى هاشم آن مردان با خرد و تجربه برسان (و بگو) تا كى بنى مروان از خوبان شما را بكشد و روزگار پر شگفت است، تا كى با بدرفتارى و عهد شكنى آنان تن در دهيد و حال آنكه شما آزاد مردان در كارزاريد براى هر شهيدى خوانخواهى است، امّا براى زيد در عراق و حجاز خوانخواهى نيست.

۹ - اشعار صاحب بن عباد(۶۱۷)

۱۰ - در « تحفة الراغب» اين دو بيت در مرثيه زيدعليه‌السلام آمده است:

مصيبت و اندوه از دست رفتن زيد بسيار بزرگ است، موقعى كه به ياد آن افتى ديگر مصائب فراموش كنى.

آن كشته اى كه قبرش را نبش كردند و دارش زدند و در پيشانى او اثر زخم تير بود.(۶۱۸)

۱۱ - ابومحمّد عبدى كوفى مى گويد:(۶۱۹)

۱۲ - شيخ يعقول نجفى سرايد:

۱۳ - و شيخ صالح كواز گويد:

۱۴ - سيد محمّد اعرجى قصيده اى كه ۱۹ بيت است در رثاء زيدعليه‌السلام دارد كه مطالع آن اين شعر است :

۱۵ - و ميرزا محمّد على اردوبادى قصيده اى كه(۲۵ بيت است) در مدح و عزاى زيد دارد كه اول آن اين شعر است :

۱۶ - سيد على نقى تقوى لكهنوئى در مرثيه زيد اشعارى(۲۲ بيت است) دارد كه مطالعش اين شعر است :

۱۷ - شيخ جعفر نقدى در مرثيه زيدعليه‌السلام گويد: ۳۱ بيت است.