شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

نیمه رجب(۱) و نیمه شوال(۲) و ۲۵ رجب(۳) را هم گفته اند. اکثر قریب به اتفاق شهادت آن حضرت را در ماه شوال می دانند.(۴)

شهادت آن حضرت به سبب انگور زهر آلودی بود که منصور به آن حضرت خورانید. مدت امامت آن حضرت۳۴ سال و عمر شریفشان۶۵ سال بود.

دوران امامت آن حضرت همزمان با هفت نفر از زمامداران غاصب بود که عبارتند از: هشام بن عبد الملک، ولید بن یزید بن عبد الملک، یزید بن ولید، ابراهیم بن ولید و مروان حمار از بنی امیّه و سفّاح و منصور دوانیقی از بنی عباس.

فرزندان آن حضرتهفت پسر و سه دخترند : حضرت موسی بن جعفرعليه‌السلام ، اسماعیل، عبداللَّه، محمّد دیباج، اسحاق، علی عریضی (علی بن جعفر مدفون در قم)، عباس، امّ فروه، اسماء، فاطمة.(۵)

____________________

۱. تاج الموالید: ص۴۴. اعلام الوری: ج۱ ص۵۱۴. روضة الواعظین: ص ۲۱۲. بحارالانوار: ج۴۷ ص۱، ج۹۷ ص۲۱۰، ج۹۹ ص۲۵.

۲. شرح احقاق الحق: ج ۲۸، ص ۵۰۷. مستدرک سفینة الحبار: ح۶ ص۶۶. بحار الانوار: ج۹۷ ص۲۱۰، ج۹۹ ص۲۵.

۳. جنات الخلود: ص ۲۹.

۴. کافی: ج۱ ص۴۷۲. ارشاد: ج۲ ص۱۸۰. تهذیب الاحکام: ج۶ ص۷۸. تاج الموالید: ص ۴۴. ینابیع المودة: ج۳ ص۱۶۰.

۵. مناقب آل ابی طالبعليه‌السلام : ج ۴، ص ۲۸۰. بحار الانوار: ج ۴۷ ص۲۴۱.

۱۱ ذی القعده الحرام

ماه ذی القعده از یک سو با چند ولادت یاد آور سرور است، و از سوی دیگر با وقوع چند شهادت و اتفاق دیگر یادآور ایام حزن است. روزهای ۱، ۹، ۱۱، ۲۳، ۲۶، ۳۰ در بردارنده روزهای مهم این ماه است.

ولادت ا مام رضاعليه‌السلام ، ولادت حضرت معصومهعليها‌السلام اخبار خوش این ماه اند که با ضمیمه مرگ اشعث بن قیس این سرور دو چندان می شود.

شهادت امام رضا و امام جوادعليهما‌السلام روزهای اندوه در این ماه است.

جنگ بدر صغری، جنگ بنی قریظه، صلح حدیبیه، حرکت پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم برای حجه الوداع صفحات مهمی از تاریخ اسلام است.

۱ ذو القعده

۱. ولادت حضرت معصومهعليها‌السلام

در این روز در سال ۱۷۳ هـ دخت گرامی موسی بن جعفرعليه‌السلام ، حضرت فاطمه معصومهعليها‌السلام به دنیا آمده است.(۱)

پدر بزرگوار آن حضرت امام موسی بن جعفرعليه‌السلام ، و مادر مکرمه آن حضرت جناب نجمهعليها‌السلام مادر امام رضاعليه‌السلام است. نام مبارکشفاطمه ، لقب آن حضرتمعصومه و در خانواده امام هفتمعليها‌السلام حضرت معصومعهعليها‌السلام را «فاطمه کبری » می خواندند.(۲)

شیخ صدوق از سعد بن سعد روایت کرده است که از امام رضاعليه‌السلام درباره فاطمه دختر موسی بن جعفرعليهما‌السلام سؤال نمودم. امام رضاعليه‌السلام فرمودند: «هر کس او را زیارت کند بهشت برای اوست».(۳) در روایتی دیگر امام رضاعليه‌السلام می فرمایند: «هر کس معصومه را در قم زیارت کند مانند کسی است که من را زیارت کرده است».(۴) در روایت دیگری فرمودند: «هر کس او را در حالی که شناخت به حقش دارد زیارت کند بهشت بر او واجب می شود».(۵) در روایت دیگر امام جوادعليه‌السلام می فرمایند: «هر کس عمه ام را در قم

____________________

۱. (زندگانی حضرت معصومهعليها‌السلام و تاریخ قم: ص ۳۴. مستدرک سفینة البحار: ج۸ ص۲۶۱. فاطمة بنت الامام موسی الکاظمعليه‌السلام : ص ۱۴. وقائع الشهور: ص ۲۱۲ به نقل از تقویم حاج اسماعیل نجم الممالک. تقویم الائمةعليهم‌السلام : ص۷۹. وسیلة المعصومیة: ص ۶۵. مستدرکات علم رجال الحدیث: ج۸ ص۵۹۴. صد و یک منبر (چاپ سنگی): ص ۱۷۷.

۲. حیاة الستعليها‌السلام : ص۱۱. بحار الانوار: ج ۴۸ ص۲۸۸، ۳۰۳.

۳. عیون اخبار الرضاعليه‌السلام : ج۱ ص۲۹۹. کامل الزیارات: ص ۵۳۶. بحار الانوار: ج۴۸ ص۳۱۶، ج۵۷ ص۲۲۸، ج۹۹ ص۲۶. ینابیع المودة: ج۳ ص۱۶۵.

۴. ناسخ التواریخ: ج۳ ص۶۸. الفاطمة المعصومةعليها‌السلام : ص ۶۴. ریاحین الشریعة: ج۵ ص۳۵.

۵. بحار الانوار: ج۴۸ ص۳۱۷، ج۹۹ ص۲۶۶. مستدرک الوسائل: ح۱۰ ص۳۶۸. صحیفة الرضاعليه‌السلام : ص ۲۳۶.

زیارت کند بهشت برای اوست».(۱)

۲. جنگ بدر صغری

در این روز در سال ۴ هـ جنگ بدر صغری واقع شد، و به آن «بدر الموعد » و «بدر الثالثة » هم می گویند.(۲)

۳. مرگ اشعث بن قیس

در شب اول ذی القعدهسال ۴۰ هـ اشعث بن قیس کندی به درکات جحیم شتافت.(۳)

امام صادقعليه‌السلام می فرمایند: «اشعث بن قیس در قتل امیرالمؤمنین عليه‌السلام شریک بود، و دخترش جعده امام مجتبی عليه‌السلام را مسموم کرد، و محمّد پسرش در قتل امام حسین عليه‌السلام شریک بود ».(۴)

اشعث در سال دهم هجرت با جمعی از قبیله خود اسلام آورد، و بعد از پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مرتد شد. ابوبکر او را دستگیر کرد و خواهر کورش را به شرط همسری به او داد. از این زنجعده و محمّد به دنیا آمدند، که جعده قاتل امام حسنعليه‌السلام و محمّد جزء لشکر عمر سعد در کربلا شد، و در دستگیری جناب مسلم بن عقیلعليه‌السلام نیز نقش بسزایی داشت.(۵)

محمد بن اشعث در روز عاشورا به سبب جسارتی که به حضرت امام حسینعليه‌السلام کرد هنگامی که برای قضای حاجت به کناری رفته بود،عقرب او را نیش زد و در

____________________

۱. کامل الزیارت: ص ۵۳۶. وسائل الشیعة: ج۱۴ ص۵۷۶. بحار الانوار: ج۴۸ ص۳۱۶، ج۹۹ ص۲۶۵. موسوعة الامام الجوادعليه‌السلام : ج۲ ص۱۲.

۲. ناسخ التواریخ: جلد هجرت، ص ۱۹۷. بحار الانوار: ج ۲۰، ص ۱۸۲. الصحیح من السیرة: ج۸ ص۳۶۴. طبقات الکبری: ج۲ ص۶۰.

۳. مستدرکات علم رجال الحدیث: ج ۱، ص ۶۸۸. تاریخ دمشق: ج۹ ص۱۴۴. اسد الغابة: ج۱ ص۹۸. الاصابة: ج۱ ص۲۴۰. تهذیب الکمال: ج۳ ص۲۹۴.

۴. کافی: ج۸ ص۱۶۷. بحار الانوار: ج ۴۲ ص۲۲۸، ج۴۴ ص۱۴۲، ج۴۵ ص۹۶.

۵. ریاحین الشریعة: ج ۳، ص ۵۹. مستدرکات علم رجال الحدیث: ج ۱، ص ۶۸۸.

حالی که عورتش پیدا بود به آتش جهنم وارد شد.(۱)

۱۱ ذو القعده

۱. ولادت امام رضاعليه‌السلام

در روزپنجشنبه سال ۱۴۸ هـ امام رضاعليه‌السلام در مدینه طیبه به دنیا آمد.(۲) در ولادت آن حضرت ۱۱ ذی الحجه(۳) و ۱۱ ربیع الاول نیز ذکر شده است.(۴)

پدر آن حضرت موسی بن جعفرعليه‌السلام ، و مادرشان امّ البنین نجمهعليها‌السلام (۵) است. نام مبارکشانعلی است، و کنیه آن حضرتابوالحسن است، و کنیه خاصشانابوعلی است.

القاب حضرت سراج اللَّه، نور الهدی، قره عین المؤمنین، مکیده الملحدین، کفو الملک، کافی الخلق، رب السریر، رئاب التدبیر (به معنای مصلح)، فاضل، صابر، وفیّ، صدیق، رضیّ.(۶)

هنگامی که آن حضرت به دنیا آمد پدرشان حضرت موسی بن جعفرعليه‌السلام دستور دادند فرزندشان را بیاورند.

____________________

۱. امالی صدوق: ص۲۲۱. بحار الانوار: ج ۴۴، ص ۳۱۷. مدینة المعاجز: ج۳ ص۴۷۵. العوالم: ج الامام الحسینعليه‌السلام : ص۱۶۶.

۲. اعلام الوری: ج ۲۰، ص ۴۰. تاج الموالید: ص۴۸. جلاء العیون: ص ۵۴۴. فیض العلام: ص ۹۰. بحار الانوار: ج ۴۹، ص ۳، ۹، ۱۰، ج۹۹ ص۴۳. روضة الواعظین: ص۲۳۶. انوار البهیة: ص۲۰۹.

۳. کشف الغمة: ج۲ ص۲۹۷. بحار الانوار: ج۴۹ ص۲. فیض العلام: ص ۱۱۹.

۴. عیون اخبار الرضاعليه‌السلام : ج۲ ص۲۸. مناقب آل ابی طالبعليهم‌السلام : ج۴ ص۳۹۷. فیض العلام: ص۲۱۲. بحار الانوار: ج۴۹ ص۱۰، ۳۰۴. کشف الغمة: ج۲ ص۲۹۷.

۵. اعلام الوری: ج ۲، ص ۴۰. بحار الانوار: ج ۴۹، ص ۱۰-۶. ارشاد: ج ۲، ص ۲۴۶.

۶. مناقب آل ابی طالبعليه‌السلام : ج۴ ص۳۹۷. بحار الانوار: ج ۴۹، ص ۱۰.

آن حضرت را در پارچه سفیدی پیچیده و به خدمت پدر بردند. آن حضرت در گوش راست حضرت رضاعليه‌السلام اذان و در گوش چپ آن حضرت اقامه فرمود، و آب فرات به کام مبارک آن حضرت ریخت و سپس او را به مادر مکرمه اش نجمهعليها‌السلام برگردانیدند.(۱)

۱۲ ذوالقعده

۱. نامه حضرت مسلم به امام حسینعليه‌السلام

در این روز از سال ۶۰ هجری حضرت مسلمعليه‌السلام ۲۷ روز قبل از شهادتش نامه ای برای امام حسینعليه‌السلام نوشت و به آن حضرت خبر داد که اهل کوفه بر طاعت شما اجتماع نموده اند و منتظر آمدن شما هستند و در قسمتی از نامه چنین نوشتند: «۱۸۰۰۰ نفر با او بیعت کرده اند. هنگامی که نامه من به شما رسید در آمدن تعجیل کنید، و السلام علیک و رحمة الله و برکاته».

جناب مسلمعليه‌السلام به همراه نامه، نامه ای از اهل کوفه هم فرستادند که در قسمتی از آن چنین نوشته بودند: «یابن رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در آمدن عجله کنید که در کوفه صد هزار شمشیر دارید. پس تاخیر نفرمایید».(۲)

۲۳ ذو القعده

۱. شهادت امام رضاعليه‌السلام

بنابر قولی در این روز درسال ۲۰۳ هـ حضرت رضاعليه‌السلام به شهادت رسیدند.(۳)

____________________

۱. عیون اخبار الرضاعليه‌السلام : ج۲ ص۳۰. بحار الانوار: ج۴۹ ص۹.

۲. نفس المهموم: ص ۸۴. مقتل الحسینعليه‌السلام : ص۷۲. ارشاد: ج۲ ص۷۱. بحار النوار: ج۴۴ ص۳۷۰. الشهدید مسلم بن عقیلعليه‌السلام : ص۸۷. وقایع المشهور: ص ۲۱۳.

۳. مسار الشیعه: ص ۱۶. العدد القویه: ص ۲۷۵. بحار الانوار: ج۴۹ ص۲۹۳، ج۹۵ ص۱۹۸. فیض العلام: ص ۹۷. تقویم المحسنین: ص۱۳.

سید بن طاووسعليه‌السلام در این باره می نویسد: در بعضی از مصنفات اصحاب عجم رضوان الله علیهم دیدم که مستحب است زیارت نمودن مولایمان امام رضاعليه‌السلام در روز ۲۳ ذی القعده - از دور یا نزدیک - به زیارات معروفه یا به چیزی مانند زیارت.(۱)

۲. جنگ بنی قریظه

در این روز در سال ۴ هجری غزوه بنی قریظه به وقوع پیوست. مسلمانان ۳۰۰۰ نفر بودند و یک نفر به نام خلاّد بن سوید شهید شد. کفار ۹۰۰ نفر بودند که همه آنها کشته شدند.(۲) بنابر قولی این جنگ در شوال به وقوع پیوسته است.(۳)

۲۵ ذو القعده

۱. حرکت امام رضاعليه‌السلام از مدینه به سوی مرو

در این روز در سال ۲۰۰ هجری حضرت رضاعليه‌السلام از مدینه به سویمرو حرکت کردند.(۴)

مامون رجاء بن ابی صحّاک را برای آوردن حضرتعليه‌السلام مأمور کرد و به او دستور داد که حضرت را از راه اهواز بیاورد و از طریق کوفه و قم عبود ندهد.

هنگامی که خواستند حضرت را به طرف خراسان حرکت دهند داخل مسجد رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم شد تا با آن حضرت وداع کند و این کار را چند مرتبه انجام داد و هر بار کنار قبر شریف می رفتند و بر می گشتند صدای مبارک به گریه و ناله بلند بود. جلو رفتم

____________________

۱. اقبال: ج۲ ص۲۳. بحار الانوار: ج ۹۹ ص۴۳.

الموسوعة الکبری فی غزوات النبی الاعظمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : ج۳ ص۱۹۲. التنبیه و الاشراف: ص ۲۱۷. طبقات الکبری: ج۲ ص۷۴.

۳. بحارالانوار: ج۱۹ ص۱۷۰. البدایة و النهایة: ح۳ ص۲۹۶.

۴. مستدرک سفینه البحار: ج ۸، ص ۵۵۶. وقائع الشهور: ص ۲۱۷.

و سلام عرض کردم. حضرتعليه‌السلام فرمود: فلانی! مرا زیارت کن چه اینکه من از جوار جدم رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به طرف خراسان می روم و در غربت می میرم و در جنب هارون دفن می شوم.

من هم به طرف طوس حرکت کردم تا اینکه حضرت به شهادت رسیدند و در جنب هارون دفن شدند.(۱)

حضرت رضاعليه‌السلام می فرمایند: هنگامی که خواستم از مدینه خارج شوم خانواده ام را جمع کردم و آنها را امر کردم که بر من گریه کنند به گونه ای که صدای آنان را بشنوم.

بعد ۱۲۰۰۰ دینار بین آنان تقسیم کردم و گفتم: همانا من نزد زن و فرزندم باز نخواهم گشت.(۲)

۲. روز دحوالارض

یعنی روز پهن شدن زمین از خانه کعبه بر روی آب. شب و روز آن مبارک و با ارزش است که رحمت خدا در آن نازل می شود و قیام به عبادت در شب و روز آن اجرا بسیار دارد.(۳)

حسن بن علی وشّاء می گوید: من کودک بودم که با پدرم در خدمت حضرت رضاعليه‌السلام در شب ۲۵ ماه ذی قعده شام خوردیم. امامعليه‌السلام فرمود: امشب حضرت ابراهیم و حضرت عیسی علی نبینا و آله و علیهما السلام متولد شده اند و زمین از زیر کعبه پهن شده است، و ثواب های زیادی برای روزه آن ذکر فرمودند.(۴)

____________________

۱. عیون اخبار الرضاعليه‌السلام : ج۲ ص۲۱۷. بحار الانوار: ج۴۹ ص۱۱۷.

۲. عیون اخبرا الرضاعليه‌السلام : ج۱ ص۲۳۵. دلائل الامامة: ص۳۴۹. مدینة المعاجز: ج۷ ص۸۲، ۱۷۹. بحار الانوار: ج۴۹ ص۵۲، ۱۱۷.

۳. مصباح المتهجد: ص۶۱۱. توضیح المقاصد: ص۲۸. وسائل الشیعة: ج۱۰ ص۴۴۹. اقبال ج۲ ص۳۰-۲۲. مفاتیح الجنان.

۴. من لا یحضره الفقیه: ج۲ ص۸۹. ثواب الاعمال: ص۷۹. بحار الانوار: ج۹۴ ص۱۲۲.

۲۶ ذو القعده

۱. حرکت پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم از مدینه برای حجه الوداع

در این روز درسال ۱۰ هـ پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم با اصحاب از مدینه برایحجة الوداع و غدیر حرکت کردند.(۱)

پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم با غسل از مدینه خارج شدند در حالی که از روغنی مخصوص برای مو و صورت استفاده نموده بودند و دو لباس مخصوص احرام را همراه برداشتند. خروج آن حضرت در روز شنبه چهار یا پنج روز مانده به آخر ذی قعده بود.

همسران پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و زنان وابسته همراه آن حضرت در هودج ها بودند. مخصوصاً حضرت صدیقه طاهرهعليهما‌السلام و اسماء و ام سلمه و نیز عایشه و حفصه حضور داشتند. اهل بیت آن حضرت و نیز مهاجر و انصار و مردم دیگر نیز ایشان را همراهی می کردند.(۲)

با اینکه قبل از خروج پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم از مدینه عده زیادی از مردم مدینه مبتلا به بیماری شده بودند و نتوانستند با آن حضرت به مراسم حج بروند، ولی با این حال تعداد همراهان پیامبر تنها از مدینه را تا ۱۲۴ هزار نفر هم نقل کرده اند. با حساب تعداد کسانی که در مکه مقیم بودند یا از اطراف و اکناف در مراسم حج آن سال شرکت کرده بودند تعداد حاجیان بیش از این مقدار می شود، مانند کسانی که با امیرالمؤمنین از یمن آمدند و همچنین با ابوموسی و غیر ایشان در بازشگت از سفر به کاروان بزرگ حج ملحق شدند.(۳)

____________________

۱. کافی: ج ۴، ص ۲۴۸. الغدیر: ج۱ ص۹. تفسیر عیاشی: ج۱ ص۸۹. بحار الانوار: ج۲۱ ص۳۹۰، ۳۹۵، چ۹۶ ص۸۸. السرائر: ج۳ ص۵۲۲. وسائل الشیعة: ج۱۳ ص۱۹۹. علل الشرائع: ج۲ ص۴۱۲. وقائه الشهور: ص۲۱۸. قلائد النحور: ذی القعده، ص۲۷۲.

۲. طبقات الکبری: ج۲ ص۱۷۳. امتاع الاسماع (مقریزی): ص۵۱۰. ارشاد الساری: ج۹ ص۴۲۶.

۳. الغدیر: ج۱ ص۹، به نقل از السیرة الحلبیه: ج۳ ص۲۵۷. سیرة احمد زینی دحلان: ج۳۲ ص۱۴۳. تاریخ الخلفاء ابن جوزی ج۴. تذکرة خواص الامّة: ص۳۷. دائرة المعارف فرید و جدی: ج۳ ص۵۴۲.

آغاز بیان ولایت در مراسم حج

در عرفات دستور الهی رسید که علم و ودائع انبیاءعليهم‌السلام را به امیرالمؤمنینعليه‌السلام تحویل دهند و امر ولایت او را به مردم تبلیغ نمایند.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بسیار گریست به طوری که محاسن مبارک از اشک تر شد، و حضرت خواستند خداوند ایشان را از شر منافقین محافظت فرماید.(۱)

در مِنا دو بار خطبه ایراد فرمودند که اشاره کلی به ولایت امیرالمؤمنین داشتند. در مسجد خیف بار دیگر جبرئیل نازل شد که خداوند می فرماید: «ولایت علی عليه‌السلام را به مردم برسان »، ولی وعده محافظت از شرّ دشمنان را بری آن حضرت نیاورد.

به «کُراع الغُمَیم» در نزدیکی جحفه که رسیدند باز جبرئیل نازل شد و این آیه را آورد:( فَلَعَلَّكَ تَارِكٌ بَعْضَ مَا يُوحَى إِلَيْكَ وَضَائِقٌ بِهِ صَدْرُكَ ) .(۲) «شاید تو ترک کننده باشی بعضی از اموری را که به تو وحی می شود، و سینه تو به خاطر آن گرفته باشد».

این بار هم در امر ولایت تاکید نمود، ولی آیه ای دالّ بر محافظت آن حضرت از شرّ دشمنان نیاورد.

سفر ولایت

پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مطالبی دالّ بر شرّ منافقین نسبت به امیرالمؤمنین به جبرئیل فرمود و بعد از آن کوچ نمودند. به غدیر خم که رسیدند اوایل روز بود. جبرئیل نازل شد و آیه ۷۱ سوره مائده را آورد که شامل تاکید بر ابلاغ امر ولایت و در امان بودن حضرت از شرّ منافقین بود:( يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ ) (۳) : «ای پیامبر، تبلیغ کن به مردم آن امری را که درباره علیعليه‌السلام از جانب خدا بر تو فرستاده شد، و اگر این کار را انجام

____________________

۱. بحار الانوار: ج۳۷ ص۱۲۷.

۲. سوره هود: آیه ۱۲.

۳. سوره مائده: آیه ۶۷.

ندهی رسالت الهی را تبلیغ نکرده ای، و خدا تو را از مردم حفظ می نماید؛ خداوند کافران را هدایت نم کردند».

آخر ذو القعده

۱ - شهادت امام جوادعليه‌السلام

در این روز درسال ۲۲۰ هـ امام جوادعليه‌السلام به زهر معتصم به شهادت رسیدند، و هنگام شهادت از سن مبارکشان ۲۵ سال و سه ماه و ۱۲ روز گذشته بود.(۱) در شهادت آن حضرت ۵ ذی القعده(۲) ، ۱۱ ذی القعده(۳) ، ۵ ذی الحجه سال ۲۱۹ هـ(۴) ، ۶ ذی الحجه(۵) ، آخر ذی الحجه هم گفته شده است.(۶)

بعد از شهادت حضرت رضاعليه‌السلام ، مأمون جواد الائمهعليه‌السلام را به بغداد طلبید و دخترش امّ الفضل را به آن حضرت تزویج نمود. پس از مدتی که آن حضرت از سوء معاشرت مأمون بسیار ناراحت بودند برای حج به مکه تشریف بردند. سپس به مدینه رفاتند و در آنجا بودند تا مأمون به درک واصل شد و معتصم برادر او خلیفه شد.

____________________

۱. کافی: ج۱ ص۴۹۲. تهذیب الاحکام: ج۶ ص۹۰. ارشاد: ج ۲، ص ۲۹۵. اعلام الوری: ج ۲، ص ۱۰۶. توضیح المقاصد: ص ۲۹. کشف الغمة: ج ۲، ص ۳۷۰. روضة الواعظین: ص۲۴۳. مناقب آل ابی طالبعليه‌السلام : ج۴ ص۴۱۱. تاریخ قم: ص۲۰۰. بحارالانوار: ج۵۰ ص۱، ۲، ۷، ۱۳، ۱۵. قلائد النحور: ج ذی القعده، ص ۲۷۹. تتمة المنتهی: ص۳۰۰. فیض العلام: ص ۱۰۳. ینابیع المودة: ج۳ ص۱۲۷.

۲. شرح احقاق الحق: ج ۱۲، ص ۴۱۶.

۳. بحار الانوار: ج۵۰ ص۱۵. الدروس الشرعیة: ج۲ ص۱۵.

۴. بحار الانوار: ج ۵۰، ص ۱۱، ۱۲. تاریخ قم: ص۲۰۰. کشف الغمة: ج۲ ص۳۴۵. تتمة المنتهی: ص ۳۰۰. شرح احقاق الحق: ج۳۳ ص۸۷۳.

۵. کافی: ج۱ ص۴۹۷. تاریخ الائمة: ص۱۳. روضة الواعظین: ص۲۴۳. بحار الانوار: ج۵۰ ص۷، ۱۲، ۱۷. شرح احقاق الحق: ج۱۲ ص۴۱۶-۴۱۴.

۶. کشف الغمة: ج۲ ص۳۴۵. بحار الانوار: ج۵۰ ص۱۱.

معتصم حسادت خاصی نسبت به آن حضرت داشت، و آن امام معصومعليه‌السلام را به همراه امّ الفضل به بغداد احضار کرد. آن حضرت در حضور اکابر شیعه و ثقات اصحاب خود در مدینه امام هادیعليه‌السلام را امام بعد از خود معرفی کردند و ودایع امامت را تسلیم ایشان نمودند ودر ۲۸ محرم سال ۲۲۰ ه وارد بغداد شدند .(۱) ام الفضل به تحریک عمویش معتصم و به قولی جعفر بن مأمون، امامعليه‌السلام را در سن ۲۵ سالگی مسموم کرد.(۲)

فرزندان امام جوادعليه‌السلام این بزرگوار هستند: امام هادیعليه‌السلام ، موسی مبرقع، ام کلثوم(۳) ، حکیمه، خدیجه(۴) ، اَمامه، فاطمه(۵) ، ابو احمد حسین، ابوموسی عمران، زینب، ام محمد، میمونه.(۶)

تتمه ذو القعده

۱. صلح حدیبیه

درسال ششم هجرت در ماه ذی القعده پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم برای اعمال عمره قصد مکه فرمودند.(۷) تعداد مسلمانان همراه با آن حضرت۱۲۲۰ یا ۴۰۰ نفر بودند، و برای قربانی ۷۰ شتر به همراه خود بردند.

آنان از مسجد شجره احرام بستند، و در یک منزلی مکه در محلی به نام حدیبیه بر سر چاهی توقف نمودند. آب چاه به اندک زمانی تمام شد و چون به آن حضرت خبر دادند، به معجزه نبوّت آب چاه آن قدر زیاد شد که مثل چشمه می جوشید.

____________________

۱. ارشاد: ج۲ ص۲۹۵. بحار الانوار: ج۵۰ ص۸.

۲. خلاصه ای از قلائد النحور: ج ذی القعده، ص ۲۷۹.

۳. تاریخ الائمةعليهم‌السلام ص۲۱.

۴. تاریخ سامراء: ج۳ ص۳۰۲. تاج الموالید: ص۵۴.

۵. ارشاد: ج۲ ص۲۹۵. بحار الانوار: ج۵۰ ص۸، ۱۳.

۶. منتهی الآمال: ج۲ ص۳۵۰، از «تحفة الازهار فی نسب ابناء الائمة الاطهارعليهم‌السلام » و «تاریخ قم».

۷. کافی: ج۴ ص۲۵۲، ج۸ ص۳۲۲. بحار الانوار: ج۲۰ ص۳۲۴. البدایة و النهایة: ج۴ ص۱۸۸. استعیاب: ج۴ ص۱۹۱۷. التنبیه و الاشراف: ص۲۲۱.

کفار از حرکت با خبر گشته مانع ورود حضرت به مکه شدند. آن حضرت بیعتی دیگر به نام «بیعة رضوان » از اصحاب گرفتند. قرار شد آن حضرت سال بعد حج و عمره را قضا کنند و قراردادی بین مسلمین و کفار منعقد شد، که طبق شروطی تا ده سال جنگ بین آنان نباشد. گروهی از صحابه از این صلح دلتنگ شدند، و عمر بن خطاب گفت: «در نبوّت محمّد شک نکردم مانند روز حدیبیه »(۱) ، به پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم می گفت: ما چگونه به این خواری گردن نهیم و به این مصاله رضایت دهیم!!

حضرت فرمودند:من پیامبر خدایم و کاری جز به حکم خداوند نمی کنم . عمر گفت: تو به ما گفتی به زیارت کعبه می رویم و عمره انجام می دهیم، پس چه شد؟ پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: آیا گفتم امسال این کار انجام می شود؟ عمر گفت: نه! فرمود: پس چرا مجادله می کنی... ؟!!

در بازگشت از حدیبیه سورهفتح بر آن حضرت نازل شد.(۲)

____________________

۱. التعجب (کراجکی): ص ۶۰ (۱۴۱). مؤتمذ علماء بغداد: ص۱۳۳. مواقف الشیعة:ج۳ ص۱۰۸. المسترشد: ص۵۴۱-۵۳۹. مکاتیب الرسولصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : ج۳ ص۹۳. مناقب اهل البیتعليهم‌السلام : ص۳۳۷. دعوة الی سبیل المؤمنین: ص۱۰۶. فلک النجاة: ص۱۴۵. نیل الاوطار: ج۸ ص۲۰۰. فتح الباری: ج۵۵ ص۲۵۴. عمر بن خطاب: ص۷۰. المغازی (واقدی): ج۲ ص۶۰۷-۶۰۶.

۲. بحار الانوار: ج ۲۰، ص ۳۱۷، ۳۱۶، ۳۳۵، ج ۱۸، ص ۳۷، ج ۸۶، ص ۱۱۱. النص والاجتهاد: ص۱۸۱. منتهی الآمال: ج ۱، ص ۷۶. الدر المنثور: ج۶ ص۶۸، ۷۴.

۱۲ ذوالحجة الحرام

ماه ذی الحجه بسیار پر حادثه و پر خاطره است. روزهای ماندگاری از شیرین ترین روزهای تاریخ اهل بیتعليهم‌السلام ، در کنار وقایعی جانسوز در این ماه جمع شده است.

روزهای ۱، ۵، ۶، ،۷ ۸، ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۳، ۱۴، ۱۵، ۱۸، ۲۲، ۲۴، ۲۵، ۲۷، و روز آخر این ماه حامل این اتفاقات هستند که آنها را مرور می کنیم.

عید غدیر، ولادت امام هادیعليه‌السلام ، عید قربان، خلافت ظاهری امیرالمؤمنینعليه‌السلام ، روز مباهله، روز خاتم بخشی امیرالمؤمنینعليه‌السلام ، نزول سوره هل اتی ایام سرور شیعیان در این ماه است.

شهادت امام باقرعليه‌السلام ، بردن امام کاظمعليه‌السلام به زندان بصره، شهادت حضرت مسلم و هانی در کوفه، شهادت عبداللَّه محض و جمعی از آل حسنعليه‌السلام ، شهادت میثم تمّار، وفات علی بن جعفرعليه‌السلام روزهای حزن آل محمّدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در این ماه به شمار می آید.

مرگ پدر ابوبکر، مرگ هند مادر معاویه، قتل عمر، قتل عثمان، انقراض دولت هزار ماهه بنی امیّه، مرگ منصور دوانیقی روزهائی است که برائت از دشمنان اهل بیتعليهم‌السلام را در دلها تجدید می کند.

روز عرفه، شق القمر، ازدواج امیرالمؤمنین و حضرت زهراعليهما‌السلام ، جنگ سویق، نامه پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به پادشاهان بزرگ، بیعت عقبه، بخشیدن فدک به

حضرت زهراعليها‌السلام ، عزل ابوبکر از تبلیغ سوره برائت، روز سد ابواب به مسجد پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، افشاء سر ولایت توسّط عایشه، توطئه ترور امام حسینعليه‌السلام ، دعوت عمومی حضرت مسلمعليه‌السلام در کوفه حرکت امام حسینعليه‌السلام از مکه به عراق، روز نوشتن دعای صباح، اولین نماز جمعه امیرالمؤمنینعليه‌السلام ، آغاز نامه ها برای جنگ صفین، واقعه حرّه، خروج ابراهیم بن مالک اشتر برای جنگ با ابن زیاد، هر یک فرازهای مهم و بیاد ماندنی از تاریخ اسلام است.

۱ ذی الحجه

۱. عزل ابوبکر از تبلیغ سوره برائت(۱)

در این روز در سال نهم هجرت، ابوبکر از تبلیغ سوره برائت عزل شد. سپس پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم امیرالمؤمنینعليه‌السلام را روانه فرمود که آیات برائت را از ابوبکر بگیرد و خود بر اهل مکه قرائت فرماید.(۲)

آغاز ماجرا این بود که درسال ۹ هـ پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ابوبکر را به مکه فرستاد تا آیات اوائل سوره برائت را بر کفار بخواند. پس از رفتن او جبرئیل نازل شد: «یا رسول اللَّه، ادای این امر باید به دست شما یا به دست مردی که از شماست انجام شود ». به روایت دیگر: «باید علی عليه‌السلام از جانب تو تبلیغ کند ».(۳)

پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم امیرالمؤمنینعليه‌السلام را که به منزله جانش بود معین کردند و فرمودند: شتاب کن و آیات را از ابوبکر بگیر و در موسم حج بر مردمان قرائت کن.

____________________

۱. مناقب آل ابی طالبعليهم‌السلام : ج۲ ص۱۴۴. بحارالانوار: ج۲۱ ص۲۷۶ - ۲۶۴، ج۳۰ ص۴۲۷ - ۴۱۱، ج ۳۵ ص۳۱۳ - ۲۸۴. الغدیر: ج۶ ص۳۵۰-۳۳۸. غایة المرام: ج۵ ص۵۱-۳۹. شرح احقاق الحق: ج۳ ص۴۴۰-۴۲۷، ج۷ ص۴۲۶-۴۱۹، ج۲۲ ص۴۳۶-۴۰۹، ج۳۱ ص۴۴-۳۵. مناقب امیرالمؤمنینعليه‌السلام : ج۱ ص۳۴۶، ۴۸۴، ۴۹۹، ۴۷۴ - ۴۷۱، ج۲ ص۲۳، ۴۴۶. نهج الایمان: ص ۲۵۱-۲۴۶. مسند احمد: ج۱ ص۱۵۱، ج۳ ص۲۱۲، ۲۸۳. سنن ترمذی: ج۴ ص۳۳۹. مستدرک حاکم: ج۳ ص۵۱. انساب الاشراف: ص ۱۰۷، ۱۵۵. مجمع الزوائد: ج۷ ص۲۹، ج۸ ص۲۳۹، ۲۴۱. فتح الباری: ج۸ ص۲۴۲ - ۲۳۹. مسند ابی یعلی: ج۵ ص۴۱۳. خصائص امیرالمؤمنینعليه‌السلام (نسائی): ص ۹۱. تاریخ طبری: ج۲ ص۳۸۳. تاریخ دمشق: ج۴۲ ص۱۱۷، ۳۴۹-۳۴۷. شواهد التنزیل: جج۱ ص۳۱۸-۳۰۵. کنز العمال: ج۲ ص۴۳۲- ۴۱۷. الدر المنثور: ج۳ ص۲۰۹. المعجم الکبیر: ج۱۱ ص۳۱۵. الاحادیث المختارة: ج۶ ص۱۷۱. مسند الشاشی: ج۱ ص۱۲۶. المصنف (ابن ابی شیبة): ج۷ ص۵۰۶.

۲. مصباح المجتهد: ص ۶۱۳. توضیح المقاصد: ص ۲۹. مصباح کفعمی: ج ۲، ص ۶۰. بحار الانوار: ج ۳۵ ص۲۸۶، ج ۹۷، ص ۳۸۴. شرح احقاق الحق، ج ۷ص ۴۲۲. اقبال: ج۲ ص۳۶. اختیارات: ص۳۹. فیض العلام: ص ۱۰۶ - ۱۰۷. منتخب التواریخ: ص ۶۱. مستدرک سفینة البحار: ج۱ ص۳۱۵.

۳. بحار الانوار: ج۲۱ ص۲۷۳، ۲۷۴، ج۳۵ ص۲۹۵، ج۹۵ ص۱۹۰.دعائم الاسلام: ج۱ ص۳۴۰. تفسیر عیاشی: ج۲ ص۷۳. غایة المرام: ج۵ ص۴۸.