شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

شود و حسن با رسول خدا به خاک سپرده شود ».(۱)

امام حسینعليه‌السلام فرمود: به خداوندی که مکه و حرم را محترم گردانیده، حسنعليه‌السلام فرزند علی و فاطمهعليهما‌السلام سزاوارتر است بر پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم از کسانی که بدون اجازه داخل خانه او شده اند . بخدا قسم او سزاوارتر است از حمال خطاها عثمان، که ابوذر را از مدینه بیرون کرد.(۲)

عایشه جلو قبر پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم رفت و گفت: «تا یک مو در سر من است نخواهم گذاشت او را در این خانه دفن کنید!»(۳) و از کسانی که با او بودند درخواست تیر و کمان کرد و به طرف جنازه مطهر امام مجتبیعليه‌السلام پرتاب نمود: گفت: پسر دشمنم را از خانه من بیرون کنید!(۴) سپس دیگران را امر به پرتاب کرد.(۵) در اینجابنی مروان جنازه آن حضرت را تیر باران کردند . بنی هاشم دست به شمشیر بردند، ولی امام حسینعليه‌السلام مانع شده فرمودند: «وصیت برادرم نباید ضایع شود».سپس ۷۰ تیر از جنازه آن حضرت بیرون کشیدند !(۶) و این در حالی بود که امام مجتبیعليه‌السلام به امام حسینعليه‌السلام خبر داده بودند که عایشه بعد از شهادت ایشان چه جنایتی را مرتکب می شود.(۷)

____________________

۱. ارشاد: ج۲ ص۱۷. بحار الانوار: ج۴۴ ص۱۵۴. مناقب آل ابی طالبعليهم‌السلام : ج۴ ص۵۰. امالی طوسی: ص۱۶۱-۱۶۰. الخرائج و الجرائح: ج۱ ص۲۴۲. کشف الغمة: ج۱ ص۵۸۶. روضة الواعظین: ص۱۶۷.

۲. امالی طوسی: ص۱۶۱-۱۶۰. بحار الانوار: ج۴۴ ص۱۵۲. مدینة المعاجز: ج۳ ص۳۷۸. بشارة المصطفیصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : ص۴۱۹. کلمات الامام الحسینعليه‌السلام : ص۲۲۰. مواقف الشیعة: ج۱ ص۳۷۲.

۳. عیون المعجزات: ص۵۸. بحار الانوار: ج۴۴ ص۱۴۱. مدینة المعاجز: ج۳ ص۳۷۳. کلمات الامام الحسینعليه‌السلام : ص۲۲۸.

۴. کامل بهائی: ج۲ ص۲۶۹. اسرار الامامة: ص۳۹۱. الوقائع و الحوادث: ج۱ ص۲۳۹.

۵. تحفة الابرار فی مناقب الائمة الاطهارعليهم‌السلام : ص۲۵۷. شرح احقاق الحق: ج۳۳ ص۵۴۴. مصائب رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : ص۲۲.

۶. مناقب آل ابی طالبعليهم‌السلام : ج۴ ص۵۰. مزار بن مشهدی: ص۲۹۸. بحار الانوار: ج۴۴ ص۱۵۷، ج۹۹ ص۱۶۷. الصوارم المهرفة: ص۱۶۲. انوار البهیة: ص۹۳. شرح احقاق الحق: ج۳۳ ص۵۴۴. منتهی الآمال: ج۱ ص۲۳۵. وفیات الائمةعليهم‌السلام : ص۴۴۹.

۷. کافی: ج۱ ص۳۰۰، ۳۰۲. مجمع البحرین: ج۱ ص۴۵۴. بحار الانوار: ج۴۴ ص۱۴۲. وسائل الشیعة: ج۳ ص۱۶۳، ۱۶۴.

پس از آن حضرت سیّد الشّهداءعليه‌السلام کلماتی فرمودند که اگر وصیت برادرم نبود می دانستید که شمشیرهای الهی در کجا و چگونه بر شما فرود می آمد. سپس بدن مطهر آن حضرت را بهبقیع آوردند و در کنارجده اش فاطمه بنت اسد عليها‌السلام دفن نمودند.

امام حضرت مجتبیعليه‌السلام دارای۱۵ فرزند دختر و پسر بودند، ولی از جعده هیچ فرزندی نداشتند.

آخر صفر

۱. شهادت امام رضاعليه‌السلام

حضرت ثامن الحجج مولانا علی بن موسی الرضاعليه‌السلام در سال ۲۰۳ ه بنابر اصح(۳) دو سال پس از وفات حضرت معصومهعليها‌السلام به شهادت رسیدند. سن مبارک حضرت۴۹ یا ۵۱ یا ۵۵ سال بوده است.(۴) بنابر نقلی در ۲۷ صفر حضرت امام رضاعليه‌السلام به شهادت رسیده اند،(۵) ولی مشهور آخر ماه صفر است. در ۲۸ صفر مأمونانگور مسموم یاآب انار زهرآلود را به اجبار به حضرت امام رضاعليه‌السلام خورانید.

____________________

۱. ارشاد: ج ۲، ص ۱۹-۱۷. بحار الانوار: ج ۴۴، ص ۱۵۷-۱۵۶. مناقب آل ابی طالبعليهم‌السلام : ج۴ ص۵۰. روضة الواعظین: ص۱۶۸.

۲. ارشاد: ج ۲، ص ۲۰. تاج الموالید: ص۲۷.

۳. کافی: ج ۱، ص ۴۸۶. بحار الانوار: ج ۴۹، ص ۲۹۲، ج۹۹ ص۴۳. اعلام الوری: ج۲ ص۴۱. مستدرک سفینه البحار: ج ۶، ص ۲۹۵. منتخب التواریخ: ص ۵۷۸ فیض العلام: ص ۲۰۰. شرح احقاق الحق: ج۱۲ ص۳۴۷، ج۲۸ ص۵۹۶. تاریخ طبری: ج۷ ص۱۵۰. تاریخ خلیفة بن خیاط: ص۳۸۷.

۴. کشف الغمه: ج ۲، ص ۲۶۷. بحار الانوار: ج ۴۹، ص ۲۹۲، ۲۹۳.

۵. تاج الموالید: ص ۵۰. شرح الاخبار: ج۳ ص۳۴۳.

۶. ارشاد: ج ۲، ص ۲۷۰. مستدرک سفینه البحار: ج ۶، ص ۲۹۵. جلاء العیون: ص ۵۵۱. بحار الانوار: ج ۴۹، ص ۲۹۸. مروج الذهب: ج ۴ص ۲۸.

آزارهای مأمون نسبت به حضرت

مأمون از آزار و جسارت نسبت به حضرت کوتاهی نکرد، و حتّی حضرت را سه ماه در سرخس مقیداً زندانی کرد.(۱)

پس از ولایتعهدی، ابتدای گرفتاری آن حضرت به خاطر معاشرت با مأموران منافق ملعون بود. او به حسب ظاهر در تعظیم و احترام حضرت می کوشید، اما در باطن با آزار و اذیت حجت خدا را به مرگ خویش راضی نموده بود.

یاسر خادم می گوید: هر جمعه که آن حضرت از مسجد جامع مراجعت می کرد، با بدنی عرق دار و غبار آلود دستها را به درگاه الهی بر می داشت و می فرمود: «بار الها اگر فرج و گشایش کار من در مرگ من است، مرگ مرا برسان ». آن حضرت پیوسته در غم و حزن بود تا در غربت رحلت فرمود.(۲)

مأمون پس از آنکه یک شبانه روز امر شهادت آن حضرت را کتمان کرد سراغ محمد پسر امام صادقعليه‌السلام و جماعتی از آل ابوطالب فرستاد تا سلامت بدن امام را ببینند، و پس از آن شروع به گریه و زاری نمود!!(۳)

دفن بدن مبارک حضرت

پس از غسل و کفن و نماز بر بدن شریف حضرت که توسط امام جوادعليه‌السلام انجام شد(۴) آن حضرت را جلوی قبر هارون در خانه حمید بن قحطبه ، مکان فعلی دفن

____________________

۱. عیون اخبار الرضاعليه‌السلام : ج۱ ص۱۹۷. بحار الانوار: ج۴۹ ص۹۱، ۱۷۰. وسائل الشیعة: ج۴ ص۹۸. منتخب التواریخ: ص۵۸۰.

۲. عیون اخبار الرضاعليه‌السلام : ج۱ ص۱۸. بحار الانوار: ج۴۹ ص۱۴۰. وسائل الشیعة: ج۲ ص۴۵۰. فیض العلام: ص ۹۷. تتمه المنتهی: ص ۲۸۰.

۳. ارشاد: ج ۲، ص ۲۷۱. بحار الانوار: ج۴۹ ص۳۰۹. روضة الواعظین: ص۲۳۳. کشف الغمة: ج۲ ص۲۸۲.

۴. عیون اخبار الرضاعليه‌السلام : ج۱ ص۲۷۳، ۲۷۶. املی صدوق: ص۷۶۱. دلائل الامامة: ص۳۵۲. عیون المعجزات: ص۱۰۲. هدایة الکبری: ص۲۸۳. مناقب آل ابی طالبعليهم‌السلام : ج۴ ص۴۰۴. ارشاد: ج۲ ص۲۷۱. بحار الانوار: ج۴۹ ص۲۴۹، ۳۰۱. مدینة المعاجز: ج۷ ص۱۶۱.

کردند.(۱) بنابر بعضی روایات مأمون از ترس فتنه مردم دستور بهدفن شبانه حضرت داد.(۲)

مدّت امامت آن حضرت۲۰ سال بود.(۳) سن شریف امام جوادعليه‌السلام هنگام شهادت امام رضاعليه‌السلام ۷ سال و چند ماه بود.(۴)

اقوال شهادت آن حضرت عبارتند از: اول ماه رمضان(۵) ، ۲۱ ماه رمضان(۶) ، ۲۳ ماه رمضان(۷) ، ۲۴ ماه رمضان(۸) ، ۱۴ صفر(۹) ، ۱۷ صفر(۱۰) ، شش روز مانده از صفر (۲۳ یا ۲۴)(۱۱) ، ۲۷ صفر(۱۲) ، ۱۸ جمادی الاولی(۱۳) ، و ۲۳ ذی القعده.(۱۴) بزرگان شیعه در کتب مختلف ماه شهادت را صفر و روز آن را اکثراً آخر صفر ذکر کرده اند، ولی ۲۹ یا ۳۰ روز بودن ماه صفر در سال شهادت را ذکر ننموده اند.

____________________

۱. عیون اخبار الرضاعليه‌السلام : ج۱ ص۲۱۹، ج۲ ص۲۸. ارشاد: ج۲ ص۲۷۱. تاج المولید: ص۵۱. بحار الانوار: ج۴۹ ص۱۱، ۱۳۱، ۲۸۴، ۳۰۴. فیض العلام ص۹۹.

۲. عیون اخبار الرضاعليه‌السلام : ج۱ ص۲۷۰. بحار الانوار: ج۴۹ ص۲۹۹، ۳۰۰. مستدرک الوسائل: ج۲ ص۳۰۶. فیض العلام: ص۹۹.

۳. ارشاد: ج۲ ص۲۴۷. بحار الانوار: ج۴۹ ص۴. تاج الموالید: ص۴۹. کشف الغمة: ج۲ ص۲۷۰، ۲۹۷.

۴. عیون اخبار الرضاعليه‌السلام : ج۲ ص۲۸. بحار الانوار: ج۴۹ ص۲۲۲، ۳۰۴، ۳۰۹. ارشاد: ج۲ ص۲۷۱. تاج الموالید: ص۵۱.

۵. العدد القویة: ص۲۷۶. بحار الانوار: ج۴۹ ص۲۳۹، ج۹۵ ص۱۹۸.

۶. عیون اخبار الرضاعليه‌السلام : ج۲ ص۲۸، ۲۷۴. بحار الانوار: ج۴۹ ص۱۳۱، ۳۰۳. منتخب التواریخ: ص۵۷۷. شرح احقاق الحق: ج۲۸ ص۵۹۴. سیر اعلام النبلاء: ج۹ ص۳۹۳.

۷. کشف الغمة: ج۲ ص۲۹۷. العدد القویة: ص۲۷۶. بحار النوار: ج۴۹ ص۳، ۲۹۳. اعلام الوری: ج۲ ص۴۱.

۸. بحار الانوار: ج۹۹ ص۴۳.

۹. العدد القویة: ص۲۷۶. منتهی الامال: ج ۲، ص ۳۱۲.

۱۰. مصباح کفعمی: ج۲ ص۵۹۶. بحار النوار: ج۴۹ ص۲۹۳، ج۹۹ ص۴۳. اختیارات: ص۳۴.

۱۱. تاریخ قم: ص۱۹۹.

۱۲. تاج الموالید: ص۵۰. شرح الاخبار: ج۳ ص۳۴۳.

۱۳. رجال النجاشی: ص۱۰۰. خاتمه المستدرک: ج۱ ص۲۲۲. تهذیب المقال: ص۵۳۲. معجم الرجال الحدیث: ج۲ ص۱۳۹.

۱۴. منتخب التواریخ: ص۵۷۷. العدد القویة: ص۲۷۵. مسار الشیعة: ص۱۶. بحار الانوار: ج۴۹ ص۲۹۳، ج۹۵ ص۱۱۹۸. تقویم المحسنین: ص۱۳.

۳ ربیع الاوّل

ماه ربیع الاول سرور و حزن را با هم در خود جای داده است. روزهای ۱، ۳، ۴، ۵، ۸، ۹، ۱۰، ۱۲، ۱۴، ۱۶، ۱۷، ۱۹، ۲۲، ۲۳، ۲۵ این ماه ایام پر خاطره ای از شادی و اندوه اهل بیتعليهم‌السلام است، که ذیلاً به تفصیل آنها می پردازیم.

خبرهای خوشی همچون ولادت پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، لیله المبیت و هجرت پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، ورود حضرت به مدینه آغاز امامت امیر المؤمنینعليه‌السلام پس از شهادت پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ولادت امام جعفر صادقعليه‌السلام ، آغاز امامت حضرت ولی عصرعليه‌السلام پس از شهادت امام حسن عسکریعليه‌السلام ، روزهای بیاد ماندنی این ماه است. ازدواج پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم با حضرت خدیجهعليها‌السلام ، و ورود حضرت معصومهعليها‌السلام به قم روزهای دیگری است که خاطره های خوشی را بر جای گذاشته است. مرگ عمر بن خطاب و یزید بن معاویه و عمر بن سعد برگهای دیگری از دفتر شادی اهل بیتعليهم‌السلام در این ماه است.

آغاز وجوب نماز، عمود دین اسلام روز دیگری است که هیچگاه فراموش نخواهد شد.

از سوی دیگر واقعه وحشتناکی در این ماه رخ داده که سر آغاز همه مصائب اهل بیتعليهم‌السلام است، و آن هجوم به خانه وحی پس از دفن بدن مطهر پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم است. اولین روز خلافت غاصبانه معاویه، ورود اهل بیت امام حسینعليه‌السلام به شام تخریب کعبه توسط یزید، نیز از آثار شوم سقیفه است که در این ماه رخ داده است. شهادت امام عسکریعليه‌السلام ، وفات حضرت سکینهعليها‌السلام نیز از حوادث این ماه است.

از جنگهای پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم جنگ بنی النضیر و جنگ دومه الجندل در این ماه بوده است. همچنین صلح امام حسنعليه‌السلام در این ماه اتفاق افتاده است.

مرگ موسی خلیفه عباسی، معتصم عباسی، داود بن علی حاکم ظالم مدینه، مالک بن انس و احمد بن حنبل نیز در این ماه به وقوع پیوسته است.

۱ ربیع الاول

۱. دفن بدن مطهرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم

در نیمه شب اول ربیع الاول بدن مطهر خاتم الانبیاء و المرسلینصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم را امیر المؤمنین علی بن ابی طالبعليه‌السلام دفن فرمودند.(۱)

مصیبت و فاجعه رحلت پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم از یک طرف و بی احترامی به آن حضرت و توجه نداشتن مردم به غسل و کفن و دفن حضرت از طرف دیگر، داغ هایی بود که بر دل مبارک امیر المؤمنینعليه‌السلام سنگینی می کرد.(۲) چنانکه با یاد تلخ آن روزها فرموده اند: «آیا بدن شریف پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم را رها می کردم و او را دفن ننموده برای خلافت و سلطنت بعد از او نزاع می کردم »؟(۳)

شیخ مفید می فرماید: «اکثر مردم در دفن پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم حاضر نشدند، و نماز بر آن حضرت نخواندند، چه اینکه بین انصار و مهاجرین مشاجره در امر خلافت بود.(۴) اعمش می گوید: پیامبرشان از دنیا رفت و مردم هم و غمی نداشتند جز آنکه عده ای بگویند: «امیر از ماست» و طایفه دیگری بگویند: «امیر از ماست».(۵)

____________________

۱. تقریب المعارف: ص۲۵۱. مناقب آل ابی طالبعليهم‌السلام : ج۱ ص۲۲۷. کشف المحجة: ص۱۲۵. مستدرک الوسائل: ج۲ ص۴۸۶. بحار الانوار: ج۲۲ ص۵۲۱، ۵۴۳، ج۳۰ ص۳۸۶. بیت الاحزان: ص۷۶. الغدیر: ج۷ ص۷۵. التنبیه و الاشراف: ص۲۴۵. شرح نهج البلاغة: ج۱۳ ص۳۵. سبل الهدی و الرشاد: ج۱۰ ص۴۸۲. تاریخ طبری: ج۲ ص۴۵۰. طبقات الکبری: ج۲ ص۳۰۵-۳۰۴. السیره النبویه (ابن کثیر): ج ۴، ص ۵۴۰. البدایة و النهایة: ج۵ ص۲۹۲. مختصر تاریخ دمشق: ج۱ ص۳۸۸. حاشیة الدسوقی: ج۱ ص۴۱۵. الکامل (ابن اثیر): ج۲ ص۳۳۲.

۲. خصال: ص ۳۷۲. اختصاص: ص۱۷۱. ارشاد القلوب: ج۲ ص۳۴۹. بحار الانوار: ج۲۸ ص۲۰۷، ج۳۸ ص۱۷۳.

۳. احتجاج: ج۱ ص۹۶. بحار الانوار: ج۲۸ ص۳۵۵. الغدیر: ج۵ ص۳۷۲، ج۷ ص۸۱. الهجوم علی بیت فاطمةعليهم‌السلام : ص۱۲۰. بیت الاحزان: ص۸۲. الامامة و السیاسة: ج۱ ص۳۰.

۴. ارشاد مفید: ج۱ ص۱۸۹. بحار الانوار: ج۲۲ ص۵۱۹. بیت الاحزان: ص۷۶.

۵. تقریب المعارف: ص۲۵۶. بحار الانوار: ج۳۰ ص۲۹۰. الهجوم علی بیت فاطمةعليهم‌السلام : ص ۷۲.

هنگام رحلت پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مغیره خطاب به ابوبکر و عمر گفت: اگر بعداً با مردم کاری دارید آنها را دریابید.(۱) لذا ابوبکر و عمر هنگام دفن پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم حاضر نبودند ، بلکه میان دیگران بودند که در سقیفه برای خود امیر انتخاب می کردند، و قبل از آنکه کنار بدن حضرت حاضر شوند، بدن مطهر دفن شد.(۲)

عبداللَّه بن حسن می گوید: به خدا قسم ابوبکر و عمر بر پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم نماز نخواندند، و سه روز بدن مبارک آن حضرت دفن نشد، ولی با این همه اهل سقیفه مشغول کار خود بودند.(۳)

حضرت باقرعليه‌السلام می فرمایند: مردم روز دوشنبه و شب سه شنبه را بر بدن آن حضرت نماز می خواندند، و عموم مردم حتّی خواص و نزدیکان حضرت بر بدن مبارک نماز خواندند، اما هیچیک از اهل سقیفه بر غسل و کفن و دفن حضرت حاضر نشدند. امیر المؤمنینعليه‌السلام بریده اسلمی را برای خبر دادن نزد آنان فرستاد ، ولی اعتنائی نکردند و بعد از دفن آن حضرت بیعت آنان هم تمام شد.(۴)

عایشه در این باره رقراری دارد که جالب توجه است.(۵) او گفته است: «بخدا قسم ما از دفن پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم با خبر نشدیم تا اینکه صدای بیل و کلنگ را در شب چهارشنبه از حجره

____________________

۱. الهجوم علی بیت فاطمةعليهم‌السلام : ص۶۹. البدء و التاریخ: ج۵ ص۶۵.

۲. الهجوم علی بیت فاطمةعليهم‌السلام : ص۶۹. المصنف (ابن ابی شیبة): ج۸ ص۵۷۲. جامع الاحادیث (سیوطی): ج۱۳ ص۲۶۷. کنز العمال: ج۵ ص۶۵۲.

۳. تقریب المعارف: ص۲۵۱. بحار الانوار: ج۳۰ ص۳۸۶. الهجوم علی بیت فاطمةعليهم‌السلام : ص۶۸.

۴. مناقب آل ابی طالبعليهم‌السلام : ج۱ ص۲۹۷. بحار الانوار: ج۲۲ ص۵۲۵-۵۲۴، ۵۱۸. الهجوم علی بیت فاطمةعليهم‌السلام : ص۶۷. مستدر ک الوسائل: ج۲ ص۲۶۳. اعلام الوری: ج۱ ص۲۷۰. انوار البهیة: ص۴۸.

۵. الهجوم علی بیت فاطمةعليهم‌السلام : ص۷۲. سنن بیهقی: ج۳ ص۴۰۹. تاریخ الاسلام (ذهبی): ج۱ ص۵۸۲. السیرة النبویة: (ابن کثیر): ج۴ ص۵۳۸. مسند احمد: ج۶ ص۶۲، ۲۴۲، ۲۷۴. تاریخ طبری: ج۲ ص۴۵۲. سیرة النبیصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم (ابن هشام): ج۴ ص۱۰۷۸. المنصف (ابن ابی شیبة): ج۳ص۲۲۷. تنویر الحوالک: ص۲۴۰. نیل الاوطار: ج۴ ص۱۳۷. مسند ابن راهویه: ج۲ ص۴۳۰. شرح نهج البلاغة: ج۱۳ ص۳۹. البدایة والنهایة: ج۵ ص۲۹۱. التمهید (ابن عبد البر): ج۲۳ ص۳۹۶. شرح رزقانی: ج۲ ص۹۳. شرح معانی الآثار: ج۱ ص۵۱۴۴. اسد الغابة: ج۱ ص۳۴.

آن حضرت شنیدیم »، یعنی بعد از دفن متوجه شدیم.

باید از اینان که بر سر غصب خلافت همه چیز را فراموش کرده بودند پرسید: آیا سقیفه در حضور پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم وبه سفارش حضرت بود یا غدیر؟

آیا برای تشکیل شورای سقیفهدستوری از طرف خداوند آمده بود یا در باره غدیر؟

آیا در سقیفه ازاکثر بلاد مسلمین حضور داشتند یا در غدیر؟

آیا در سقیفه همه مردم حاضر بودند یا در غدیر کهحتّی زنها هم بیعت کردند ؟

۲. لیله المبیت

شب اول این ماه پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم از شر کفار از مکه به مدینه هجرت کردند. در آن شب آقا و مولایمان امیر المؤمنینعليه‌السلام جان نثاری فرموده به جای رسول گرامی اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در بستر ایشان خوابیدند(۱) ، چه اینکه کفار قریش قصد کشتن حضرتش را داشتند. به این مناسبت آیه:( وَمِنَ النَّاسِ مَن يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ ...) :(۲) «از مردم کسی هست که جان خویش را در راه رضایت خداوند می فروشد و خدا بر بندگان مهربان است» در شأن علی بن ابی طالبعليه‌السلام نازل شد.(۳)

____________________

۱. کافی: ج۸ ص۳۳۹. مسار الشیعة: ص۲۷. مصباح المجتهد: ص۷۳۲. قلائد النحور: ج ربیع الاول، ص۸. فیض العلام: ص۲۰۱. زاد العماد: ص۳۳۲. بحار الانوار: ج۱۹ ص۱۱۵، ج۹۷ ص۱۶۸. مصباح کفعمی: ج۲ ص۵۹۶. مختصر بصائر الدرجات: ص۱۲۹. اقبال الاعمال: ج۳ ص۱۰۶. تقویم المحسنین: ص۱۵. اختیارات: ص۳۴.

۲. سوره بقره: آیه ۲۰۷.

۳. ارشاد: ج۱ ص۵۳. امالی طوسی: ص۲۵۲، ۴۴۹-۴۴۶. مناقب آل ابی طالبعليه‌السلام : ج۲ ص۷۸-۶۸. الثاقب فی المناقب: ص۱۴۶. العمدة: ص۲۳۷. کنز الفوائد: ص۲۰۷. شرح الاخبار: ج۲ ص۳۴۵. الفضائل: ص۱۳۷. الجواهر السنیة: ص۳۰۸. حلیة الابرار: ج۱ ص۱۳۶، ج۲ ص۱۰۳. الطرائف: ص۳۶. اقبال الاعمال: ج۳ ص۱۰۹. بحار الانوار: ج۱۹ ص۲۸، ج۳۱ ص۳۸۰، ج۳۶ ص۴۰، ص۳۸ ص۲۸۹. الغدیر: ج۲ ص۴۷. شرح احقاق الحق: ج۳، ۱۴، ۲۰، ۲۲،۳۰. الصحیح من سیرة: ج۴ ص۳۳. شرح نهج البلاغة: ج۱۳ ص۲۶۲. شواهد التنزیل: ج۱ ص۱۲۳. تاریخ دمشق: ج۴۲ ص۶۷. اسد الغابة: ج۴ ص۲۵. مستدرک حاکم: ج۳ ص۴. جواهر المطالب: ج۱ ص۲۱۷. ینابیع المودة: ج۱ ص۲۷۳. تفسیر کبیر: ج۵ ص۲۰۴. و مراجعه شود به تفاسیری که سبب نزول این آیه شریفه را ذکر کرده اند.

غزالی در کتابش(۱) آورده است: در شبی که امیر المؤمنینعليه‌السلام به جای پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم خوابید به جبرئیل و میکائیل خطاب رسید که من بین شما دو نفر برادری قرار دادم و عمر یکی از شما را بیش از دیگری قرار دادم. کدامیک از شما ایثار می کند که عمر طولانی از آن دیگری باشد؟هر دو عمر طولانی را اختیار کردند .

خطاب آمد: «به زمین نگاه نید و ببینید که چگونه علیعليه‌السلام حیات خود را به برادرش پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ایثار نموده و به جای او خوابیده و جان خود را فدای او نموده است.به زمین بروید و او را از دشمنان حفظ کنید ». آنان آمدند و جبرئیل بالای سر امیر ال مؤمنین علیع السّلام و میکائیل سمت پاهای آن حضرت نشست و ندا کرد: «بخ بخ من مثلک یابن ابی طالب، خداوند در جمع ملائکه به تو مباهات فرمود ».(۲) اینجا بود که آیه شریفه «و من الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضات اللَّه» نازل شد.

۳. هجرتصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم

پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ۱۳ سال پس از بعثت به مدینه طیّبه هجرت فرمود.(۳)

۴. ابتدای وضع تاریخ هجری قمری

اولین کسی که دستور تاریخ هجری قمری را داد رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بود. در زمان حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالبعليه‌السلام آن را به تفصیل بیان نمود و تقویم هجری

____________________

۱. احیاء العلوم: کتاب هفتم، در بحث ایثار نفس.

۲. مناقب آل ابی طالبعليه‌السلام : ج۲ ص۷۷. الجواهر السینة: ص۳۰۸. المحتضر: ص۴۰. بحار الانوار: ج۱۹ ص۳۹، ۶۴، ۸۵، ۸۶، ج۳۶ ص۴۱، ۴۳. الصراط المستقیم: ج۱ ص۱۷۴. مدینة المعاجز: ج۱ ص۴۶۳. غایة المرام: ج۴ ص۱۷، ۱۸، ۲۰. الغدیر: ج۲ ص۴۸. شرح احقاق الحق: ج۲۲ ص۳۱، ۴۴۳ -۴۳۷، ۵۶۹ -۵۰۲. الصحیح من السیرة: ج۴ ص۳۳. العمدة: ص۲۴۰. الفظائل (قمی): ص۹۴. تاریخ یعقوبی: ج۲ ص۳۸. اسد الغابة: ج۴ ص۲۴. تذکرة الخواص: ص۴۰. ینابیع المودة: ج۱ ص۲۷۴. کفایة الطالب: ص۲۳۹. جواهر المطالب: ج۱ ص۲۱۷. شواهد التنزیل: ج۱ ص۱۲۳. خصائص الوحی المبین: ص۱۳۰.

۳. همان.

قمری اسلامی از هجرت رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم قرار داده شد و نسبت وضع تاریخ هجری قمری به دیگران اشتباه است.(۱)

۵. هجوم به خانه وحی

در این روزاولین هجوم به خانه امیر المؤمنینعليه‌السلام صورت گرفت. هنگامی که امیر المؤمنینعليه‌السلام متوجه غسل و کفن و دفن پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم شد و غاصبین خلافت در سقیفه بودند، در شب چهارشنبه که اول ربیع الاول بود بدن مبارک آن حضرت را دفن فرمود و طبق وصیت پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم متوجه جمع آوری قرآن شد.(۲) آن حضرت فرموده بودند: «علی جان، تا سه روز از خانه خارج مشو و قرآن را جمع آوری کن ...».(۳)

در این ایام، سه بار به منزل آن حضرت هجوم آوردند:بار اول در روز اول ربیع بود که برای بیعت آمدند و آن حضرت فرمود که قسم یاد کرده ام که تا جمع قرآن تمام نشود از خانه بیرون نیایم و آنان بازگشتند. پس از آن امیر المؤمنین شبها صدیقه طاهره و حسنینعليهم‌السلام را بر در منازل اصحاب می بردند و طلب یاری می نمودند.(۴)

بار دوم (۵) هفت روز بعد از دفن پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بود که زبیر و عده ای دیگر در منزل امیر المؤمنینعليه‌السلام جمع شده بودند. آن روز زبیر شمشیر کشید تا عمر را بکشد ولی به

____________________

۱. برای روشن شدن این موضوع به کتب زیر مراجعه شود: بحار الانوار: ج ۵۵، ص ۳۵۱-۳۵۰. الصحیح من السیرة: ج۴ ص۲۰۶-۱۷۴. اقبال الاعمال: ج۳ ص۲۲. صبح الاعشی: ج۶ ص۲۴۰. تاریخ العلوم عند العرب: ص۴۳۲. تاریخ طبری: ج۲ ص۱۱۲-۱۱۰.

۲. بحار الانوار: ج۲۸ ص۱۹۱، ۲۰۴، ۲۳۱، ۲۶۴، ۳۵۶، ج۳۹ ص۴۱۹، ج۴۰ ص۱۵۵. الغدیر: ج۵ ص۳۷۲. الامامة و السیاسیة: ج۱ ص۳۰.

۳. تفسیر فرات: ص ۳۹۸. در روایتی دیگر (خظبة الوسیلة) در کافی: ج۸ ص۱۸، و توحید صدوق: ص ۷۳، هفت روز، و در امالی صدوق: ص۳۹۹، نُه روز امیر المؤمنینعليه‌السلام مشغول جمع آوری قرآن بودند.

۴. کتاب سلیمرحمه‌الله : ص ۱۲۸ (ج۲ ص۶۶۵). احتجاج: ج۱ ص ۹۵،۲۸۱. بحار الانوار: ج۲۸ ص۱۹۱، ج۳۹ ص۴۱۹.

۵. احتجاج: ج۱ ص۹۵، ۱۱۱. الجمل شیخ مفید: ص۵۷. الطرائف: ص۲۳۸. بحار الانوار: ج۲۸ ص۱۸۴، ۳۱۵، ۳۲۱. الغدیر: ج۷ ص۸۶. السقیفة و فدک (جوهری): ص۵۳، ۷۳. تاریخ طبری: ج۲ ص۴۴۴-۴۴۳. شرح نهج البلاغة: ج۲ ص۵۶، ج۶ ص۴۸.

امر عمر شمشیر را گرفته شکستند.

بار سوم به منزل حضرت هجوم آوردند، و پس ازآتش زدن در منزل و ضرب و جرح صدیقه طاهره عليها‌السلام و کشتن حضرت محسن عليه‌السلام ، امیر المؤمنینعليه‌السلام را با دست بسته بیرون بردند.

۵. مسمومیت امام عسکریعليه‌السلام

امام حسن عسکریعليه‌السلام دراثر زهر مسموم شد و بیماری حضرت آغاز گردید.(۲) بنابرقولی شهادت امام حسن عسکریعليه‌السلام درسال ۲۶۰ ه در چنین روزی بوده است،(۳) و به قولی دیگر در چهارم ربیع الاول(۴) و به قولی دیگر در هشتم ربیع الاول بوده است.

____________________

۱. کتاب سلیمرحمه‌الله : ص۸۲-۲۴۹. الهجوم علی بیت فاطمةعليها‌السلام . مأساة الزهراءعليها‌السلام . بصائر الدرجات: ص۲۹۵. تقریب المعارف: ص۲۳۳. اختصاص: ص۱۱، ۱۸۶، ۲۷۵. احتجاج: ج۱ ص۱۰۹. ایضاح: ص۳۶۷. المستر شد: ص۳۸۰-۳۷۷. مناقب آل ابی طالبعليهم‌السلام : ج۲ ص۲۸۱. بحار الانوار: ج۲۸ ص۲۲۰، ۲۲۷، ۲۲۹، ۲۶۱، ۲۶۸، ۲۷۰، ۲۸۳، ۳۰۰، ۳۱۴، ۳۱۷، ۳۲۲، ۳۶۸، ۳۹۳، ج۲۹ ص۶۲۱، ۶۳۱، ج۳۰، ص۲۹۳، ج۳۳ ص۵۹، ج۴۳ ص۱۹۸، ج۵۳ ص۱۹. الشافی فی الامامة: ج۳ ص۲۴۱. غایة المرام: ج۵ ص۳۱۷، ۳۲۶، ۳۲۷، ۳۳۵، ۳۳۸. نهج البلاغي: کتاب ۲۸. مؤتمر علماء بغداد: ص۱۸۱. نهج الایمان: ص۴۹۲. کامل بهائی: ج۱ ص۳۰۵. الهدایة الکبری: ص۱۸۷، ۴۰۷. المحتضر: ص۴۴، ۶۱، ۱۰۹. الکوکب الدری: ج۱ ص۱۹۴. بیت الاحزان: ص۱۱۰، ۱۱۵. الغدیر: ج۵ ص۳۶۹، ج۷ ص۷۷-۸۶. شرح نهج البلاغة: ج۲ ص۵۰، ۵۷، ۶۰، ج۶ ص۴۵، ۴۷، ۴۹، ج۱۵ ص۱۸۳. الجمل: ص۱۱۷. السقیفة و فدک: ص۷۱، ۷۴. انساب الاشراف: ص۲۷۸. جواهر المطالب: ج۱ ص۳۵۷، ۳۷۴. کامل بن اثیر: ج۲ ص۳۲۶. تاریخ طبری: ج۲ ص۴۴۳، ۴۴۴. الامامة و السیاسیة: ج۱ ص۳۰.

۲. ارشاد: ج۲ ص۳۳۶. مناقب آل ابی طالبعليهم‌السلام : ج۴ ص۴۵۵. روضة الواعظین: ص۲۵۱. کشف الغمة: ج۲ ص۴۱۵. بحار الانوار: ج۵۰ ص۳۳۴-۳۳۵. قلائد النحور: ج ربیع الاول ص ۲. فیض العلام: ص۲۰۱.

۳. مصباح المتهجد: ص۷۳۲. مصباح کفعمی: ج۲ ص۵۳۳. توضیح المقاصد: ص۷. بحار الانوار: ج۵۰ ص۳۳۵. اختیارات: ص۳۴. فیض العلام: ص۲۰۱. قلائد النحور: ج ربیع الاول: ص۲.

۴. مسار الشیعه: ص ۲۸-۲۹. فیض العلام: ص ۲۰۵.

۳ ربیع الاول

۱. احتجاج سلمان فارسیرحمه‌الله بر مردم

امام صادقعليه‌السلام از پدر بزرگوارشان نقل می فرماید:

سه روز بعد از دفن رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم سلمان خطاب به مردم گفت: آگاه باشید ای مردم، و گوش فرا دهید به کلام من، و سپس فکر کنید. بدانید که به من علم زیادی داده شده است. اگر من درباره تمام فضائلی که از علی بن ابی طالب امیرالمؤمنینعليه‌السلام می دانم سخن بگویم عده ای خواهند گفت: او دیوانه است و عده ای دیگر میگویند: خدایا قاتل سلمان را ببخش!

... پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به او فرمود: تو وصی من هستی در اهل و خانواده ام و خلیفه و جانشین من هستی در امتم و مقام و منزلت تو نزد من به مانند حضرت هارون است نزد موسیعليه‌السلام . اما ای مردم! شما سنت بنی اسرائیل را پیشه کردید و اشتباه کردید و حق را نپذیرفتید.

... قسم به آن کسی که جان سلمان در دست اوست، اگر از علی بن ابی طالبعليه‌السلام پیروی کنید نعمت از زمین و آسمان فرود می آید که اگر پرنده در در آسمان صدا بزنید شما را اجابت می کند و اگر ماهی را در دریا بخوانید به شما گوش فرا می دهد و دو نفر با هم اختلاف نمی کنند...

مردم! آل محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم راهنمایان به بهشت هستند... مردم! بر شما باد به امیرالمؤمنینعليه‌السلام . به خدا قسم (پیش از امروز) ولایت او قبول نموده ایم، و بارها دسته جمعی در حضور پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و دستور و تاکید آن حضرت بر او به امارت مؤمنین سلام کردیم.

چرا مردم فضیلت او را می شناسند و به او حسد می ورزند؟ قابیل به هابیل حسد ورزید و او را کشت. قوم موسی مرتد شده از دستور موسی بن عمران برگشتند، و امر این امت مانند بنی اسرائیل است (که بار ها پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند).

شما را کجا می برند؟ وای بر شما من کجا و ابوفلان و فلان؟ آیا نمی دانید یا خود را به ندانستن می زنید؟ حسادت می کنید یا خود را به حسادت می زنید؟ به خدا قسم بر می گردید به حالت کفر و با شمشیر گردن یکدیگر را می زنید؟

سلمان در پایان سخنش فرمود: بدانید من عقیده خود را اظهار کردم و تسلیم فرامین پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم شدم و از مولای خودم و هر مرد و زن مؤمنی علی بن ابی طالبعليه‌السلام تبعیت کردم.(۱)

۲. تخریب کعبه توسط یزید

درسال ۶۴ ه به دستور یزید خانه کعبه را با منجنیق خراب کردند.(۲) این فاجعهیازده روز قبل از هلاکت یزید به وقوع پیوست.

۵ ربیع الاول

۱. وفات حضرت سکینهعليه‌السلام

حضرت سکینهعليها‌السلام دختر امام حسینعليه‌السلام ۵۶ سال پس از واقعه کربلا ، در شب پنجم ربیع الاول سال ۱۱۷ ه در مدینه وفات کرد.(۳)

____________________

۱. احتجاج: ج۱ ص۱۵۱. بحار الانوار: ج۲۹ ص۷۹. مواقف الشیعة: ج۱ ص۴۵۲. غایة المرام: ج۲ ص۱۲۰، ج۶ ص۱۷۹. اربعین ماحورزی: ص۳۴۱.

۲. مستدرک سفینة البحار: ج۵ ص۲۱۵. شجرة طوبی: ج۱ ص۱۱۳. تتمة المنتهی: ص۶۳. فیض العلام: ص۲۰۳. تاریخ طبری: ج۴ ص۳۸۳، ۴۴۶. تاریخ یعقوبی: ج۲ ص۲۵۲.

۳. معالی السبطین: ج۲ ص۲۱۷. نفس المهموم: ص۵۳۰. قلائد النحور: ج ربیع الاول، ص ۲۶. فیض العلام: ص ۲۰۶. مستدرک سفینه البحار: ج ۴، ص ۶۷. مستدکات علم رجال الحدیث: ج ۸، ص ۵۸۰. ریاحین الشریعه: ج ۳، ص ۲۸۰. السیدة سکینة (مقرّم): ۱۱۲، از کواکب الدریة: ج۱ ص۵۸. منتخب التواریخ: ص۲۴۴. قمقام زخار: ج۲ ص۶۶۰. اعلام النساء: ج۲ ص۲۲۴. تاریخ دمشق: ج۶۹ ص۲۱۸. وفیات الاعیان: ج۲ ص۳۹۶. تهذیب الاسماء: ج۱ ص۱۶۷. نور الابصار شبلنجی: ص۱۶۰.