جلسه يازدهم

 بسم الله الرحمن الرحيم

فضيلت افطارى در ماه رمضان

 ايها الناس من فطر منكم صائما مؤمنا فى هذا الشهر كان له بذلك عندالله عتق رقبة و مغفرة لما مضى من ذنوبه قيل يا رسول الله فليس نقدر على ذلك فقال صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ اتقوا النار و لو بشق تمرة اتقوا النار ولو بشربة من ماء

اى گروه مردم! هر كس از شما در اين ماه روزه دارى را افطار دهد؛ خداى تعالى پاداش عملش را ثواب يك بنده آزاد كردن و آمرزش گناهان گذشته او قرار خواهد داد. فردى گفت: يا رسول الله! همه ما كه توانايى افطار دادن نداريم. حضرت فرمود: از آتش جهنم بپرهيزيد، گرچه به دادن نصف دانه خرما باشد (اگر اين را هم نداريد) به دادن شربت آب ساده اى باشد.

مرحوم مجلسى در بحارالانوار، چند روايت در ثواب افطار دادن در ماه رمضان، بيان فرموده از جمله از ابى بصير از امام صادقعليه‌السلام چنين نقل مى كند:

قال ايما مؤمن اطعم مؤمنا ليلية من شهر رمضان كتب الله له بذلك مثل اجر من اعتق ثلاثين نسمة مؤمنة و كان له بذلك عندالله دعوة مستجابة

هر مؤمنى كه مومن ديگرى را در شب ماه رمضان افطار دهد، خداوند براى او ثواب آزاد كردن سى بنده مى نويسد، و در نزد خدا براى او يك دعا مستجاب خواهد بود(۱۳۸) .

در روايت ديگرى آن حضرت مى فرمايد:

من تصدق فى شهر رمضان بصدقة، صرف الله عنه سبعين نوعا من البلاء، هر كس در ماه رمضان، صدقه اى دهد، خداوند هفتاد نوع بلا از او دور خواهد كرد(۱۳۹)

موسى بن بكر از حضرت موسى بن جعفرعليه‌السلام چنين نقل مى كند:

قال فطرك اخاك الصائم افضل من صيامك

ثواب افطار دادن برادر مؤمنت برتر است از روزه گرفتنت(۱۴۰) .

روايت ديگرى است از محاسن برقى از امام صادقعليه‌السلام كه ترجمه اش را نقل مى كنم:

حضرت فرمود: جدم امام زين العابدينعليه‌السلام روزى كه روزه مى گرفت، دستور مى داد گوسفندى ذبح كنند و آن را تكه تكه نموده بپزند. هنگام عصر كه مى شد حضرت به ديگ ها سر ميزد تا بوى آن را استشمام كند؛ در حاليكه روزه بود، سپس مى فرمود: ظرف ها را بياوريد، براى خانواده فلان اين ظرف را پر كنيد، براى خانواده فلان اين ظرف را پر كنيد. همينطور براى همه سفارش مى كرد كه ببرند تا غذا تمام مى شد. آن وقت حضرت خود با نان و خرما افطار مى كرد(۱۴۱) . برادران چه قدر خوب است كه انسان ثروتمند لذت مالش را در دنيا و آخرت ببرد، چند روز قبل رواياتى را كه فرمود روزه واجب شده است تا پول دار طعم گرسنگى را بچشد و بر فقير تنگدست ترحم كند پس چه خوب است كه اگر در غير از ماه رمضان، كمكى به همسايه مستمند نمى كنى، در ماه رمضان بكن. اگر در غير ماه رمضان به فاميل و رحم تهيدست عنايتى ندارى در ماه رمضان داشته باش.

انفاق توشه آخرت

 بيچاره آن كسى است كه در فكر ديگران نباشد و از اموالش در دنيا براى آخرتش توشه نفرستد و از او بدبخت تر كسى است كه فقط مال جمع مى كند نه تنها خود در دنيا از آن استفاده نمى كند، بلكه براى آخرتش نيز توشه اى نمى فرستد و فقط حسابرسى، مى كند، فلان بانك چقدر، فلان بانك چقدر و... اينان مصداق اين آيه هستند كه مى فرمايد:  ويل لكل همزة لمزة الذى جعل مالا وعددة يحسب ان ماله اخلده (۱۴۲) در نهج البلاغه اميرالمؤمنينعليه‌السلام مى فرمايد:ان اعظم الحسرات يوم القيمة حسرة رجل كسب مالا فى غير طاعة الله فورثة رجلا فانفق فى طاعة الله سبحانه فدخل به الجنة و دخل الاول به النار (۱۴۳) .

و در حديث ديگرى مى خوانيم:

من اشد الناس ندامة من راءى ماله فى ميزان غيره از جمله كسانى كه روز قيامت خيلى نادم و پشيمانند كسى است كه مالش را در ميزان اعمال ديگرى ببيند. او كار كرده زحمت كشيده و به دست آورده ولى خودش صرف عمل خير نكرده و به وارث رسيده و وارص صرف كار خير كرده. او مى بيند كه پسرش با اين عمل به بهشت مى رود ولى بيچاره، او بايد حسابش را پس بدهد؛ انصافا كه پشيمانى دارد، آن هم چه پشيمانى اى.

يكى ديگر از آثار داشتنى مال و انفاق نكردن، گرفته شدن نعمت از انسان است و تهى دست شدن است كه در اين صورت ديگر هر چه تاءسف بخورد، و حيف و دريغا نمايد هيچ اثرى نخواهد داشت. و به عكس نتيجه بذل و بخشش، زياد شدن نعمت و ثروت است.

در بحارالانوار، يك باب درباره اين موضوع باز شده است. امام صادقعليه‌السلام از پدرشعليهما‌السلام نقل مى فرمايد:

ان رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ قال: من عظمت عليه النعمة اشتدت لذلك مئونة الناس عليه فان هو قائم بمئونتهم اجتلب زيادة النعم عليه من الله و ان هو لم يفعل قد عرض النعمة لزوالها (۱۴۴)

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: نعمت خدا بر هر كس كه زياد شد، افراد محتاج به او رو مى آورند. پس اگر به مخارج آنها رسيدگى كرد، نعمتش افزون مى گردد، ولى اگر وظيفه اش را انجام نداد، پس به تحقيق نعمت را در معرض زوال قرار داده است.

در انفاق هم بايد ميانه رو باشد

 نكته: برادران اشتباه نكنيد كه منظور از روايت اين باشد كه انسان دار و ندارش را بذل و بخشش كند تا جايى كه خود و اولادش محتاج شوند يا فلان آقا از فرزندش ناراحت شده سوال مى كند، آقا مى خواهم تمام اموالم را يك جا به فلان مؤ سسه خيريه بدهم يا مسجد و مدرسه بسازم. نه اين هم درست نيست و در روايت مزمت از آن شده است بلكه چه بهتر كه انسان از دست آورده اش هم خود استفاده كند و هم به ديگران، بدهد و خداوند خطاب به رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ مى فرمايد:

و لاتجعل يدك مغلولة الى عنقك ولاتبسطها كل البسط فتقعد ملوما محسورا (۱۴۵) .

اى رسول گرامى اسلام! نه دستت را بر گردن قرار ده (يعنى هيچ خيرت به ديگران نرسد) و نه آنقدر انفاق كن كه خودت از مالت بى بهره شوى.

شاعر شيرين زبان فارسى كه گويا نجار بوده است مى گويد:

شمه اى از فضايل حضرت خديجهعليها‌السلام

 ديروز هم وفات حضرت زينب بود و هم وفات حضرت خديجه، متوسل به حضرت زينب سلام الله عليها شدم. امروز مى خواهم شمه اى از فضايل و مناقب حضرت خديجه عليهما السلام بيان كنم، وفات حضرت خديجه عليهما السلام روز دهم ماه مبارك رمضان و بعضى گفته اند بيست و ششم ماه رجب سال دهم بعثت در شصت و پنج سالگى به مدت كمى بعد از وفات حضرت ابوطالبعليه‌السلام در مكه اتفاق افتاده است، از اين رو رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ آن سال را عام الحزن نام نهادند.

اكنون از فضائل حضرت خديجه، يك از مسلمات تاريخ است اول كسى است كه از زنان به رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ ايمان آورد حضرت خديجه بود، همان گونه كه از مردان حضرت اميرالمومينعليه‌السلام بود، دوم او تمام اموال خود را - كه فوق العاده و بسيار زياد بود، براى پيشرفت اسلام در اختيار حضرت رسولصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ گذاشت تا به هر مصرفى كه بخواهد برساند مورخين نوشته اند اسباب ظاهرى پيشرفت اسلام سه چيز بوده:

۱. اخلاق نيكو و برخورد ملاطفت آميز و تواضع و حلم رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌

۲. شجاعت و قدرت بازوى اميرالمؤمنينعليه‌السلام و شمشير پرقدرت ذوالفقار

۳. اموال زياد و بدون حساب حضرت خديجهعليهما‌السلام

مى دانيم براى پيشرفت هر دين و حكومت هم به امور مادى نياز است وهم به امور معنوى. ولواالرغيف لما عبدالطيف ؛ اگر نان نبود خدا پرستش نمى شد. بنابراين وقتى خواستند اميرالمؤمنينعليه‌السلام را خانه نشين كرده و خلافت را غصب كنند، از جمله كارهايى كه كردند، غصب فدك بود تا به اين وسيله، دست حضرت از مال دنيا كوتاه باشد و مردم او را رها كنند. همان گونه كه ديديم در زمان ما چگونه با تحميل جنگ بر جمهورى اسلامى و محاصره اقتصادى چه فشارها و كمبودها و گرانى ها براى ما به بار آوردند، كه همان مؤمنين انقلابى هم دراثر فشار مادى حرفهايى بزنند كه نبايد به زنند.

درباره كثرت اموال حضرت خديجه نوشته اند كه اموال قابل تجارت او را هشتاد هزار شتر حمل كردند من نمى دانم اين بارها را چه فرض كنيم، خوراكى باشد، پوشاك باشد، يا هر چه باشد، مال سرسام آورى مى شود، چهار صد كنيز و غلام داشته كه همه در خدمت او و مال التجارة او بودند و آن حضرت، تمام آن ثروت را در اثر تجارت و دادن به مضاربه به دست آورده بود و اصل آنها را از دو شوهر قبلى او پيش از حضرت رسولصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ بود كه تمام اين اموال را وقف خدمت به اسلام نمود و از بذل و بخشش آن، هيچ كوتاهى و دريغى نفرمود.

سوم او در چهل سالگى با حضرت ازدواج كرد؛ در حاليكه حضرت بيست و پنج سال داشت (پانزده سال كوچكتر بود) گويا از خصوصيات اخلاقى محمد امين - كه در سفرهاى تجارى شام او را شناخته بود و يا از جهات خبر دادن كاهنان ايمان به حضرت داشت آگاه بود و آينده دين او را پيش بينى مى نمود(۱۴۶) .

نقل شده است كه حضرت خديجه، شبى در خواب ديد كه خورشيد بر سر شهر مكه دور زد و كم كم فرود آمد تا در خانه او آمد. بعد اين خواب را براى عموى خود ورقه - كه از علماى نصارى و عقيده مند به رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ بود - نقل كرد ورقه به او گفت: تو با كسى ازدواج مى كنى كه دين جديدى مى آورد و دينش سراسر عالم را خواهد گرفت.

چهارم. از فضايل حضرت خديجه اين است كه تمام اولاد حضرت رسول اصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ - به جز ابراهيم كه از ماريه قبطيه بوده - از حضرت خديجه به وجود آمده اند. در فضيلت او همين بس كه مادر حضرت فاطمه اطهر عليها السلام باشد و تمام ائمهعليهم‌السلام از او باشند و در زيارتهاى حضرت امام حسينعليه‌السلام بخوانيم:

السلام عليك يابن خديجة الكبرى ؛ درود بر تو اى آقايى كه فرزند خديجه كبرى هستى كه گويا از افتخارات آن حضرت مى شماريم.

در بحارالانوار، از كشف الغمة نقل مى كند: از اميرالمؤمنينعليه‌السلام :

قال ذكر النبى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ خديجة يوما و هو عند نسائه فبكى فقالت عائشة ما يبكيك على مجوز حمراء بن عجائز بنى اسد فقال صدقتنى اذ كذبتم و آمنت بى اذ كفرتم و ولدت لى اذ عقمتم قالت عائشة فمازلت اتقرب الى رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ بذكرها

روزى رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ در نزد زنانش بود؛ صحبت از حضرت خديجه شد، پس او گريه كرد. عايشه گفت: چرا گريه مى كنيد؟ يك پيرزن سرخ رنگ از بنى اسد كه گريه ندارد! پس حضرت فرمود: او وقتى نبوت مرا تصديق كرد كه همه شما مرا تكذيب مى كرديد و وقتى او به من ايمان آورده كه همه شما كافر بوديد و او براى من اولادى آورد و شما عقيم و نازا هستيد عايشه از اعتراض خود پشيمان شد و گفت: از آن پس من براى خوش آيند حضرت رسولصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ هميشه از خديجه ياد مى كردم (از الطاف خفيه الهى اين است كه عايشه و حفصه بچه دار نشدند)

در تفسير مجمع البيان از معاذبن جبل نقل مى كند:

قال: دخل رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ على خديجه و هى تجود بنفسها فقال: اكراه ما نزل بك يا خديجه و قد جعل الله فى الكره خيرا كثيرا، فاذا قدمت على ضراتك فاقرا بهن منى السلام قالت: يا رسول الله! و من هن؟ قال: مريم بنت عمران و اسية بنت مزاحم و حليمة او كليمة اخت موسى (شك الراوى) فقالت: بالرفاء و البنين ؛ (۱۴۷) . رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ در آخرين لحظات حيات وارد شد، بر خديجه ؛ پس حضرت فرمود: اى خديجه! فراق تو براى من خيلى سخت و دشوار است ولى چاره چيست؟ بايد صبر كرد و خداوند پاداش اين ناراحتى و سختى را خواهد داد اى خديجه! وقتى بر زنان هم رديف خود وارد شدى، از طرف من به ايشان سلام برسان، خديجه پرسيد: يا رسول الله! منظور كيانند؟ فرمود: مريم بنت عمران مادر حضرت عيسى ؛ آسيه بنت مزاحم زن فرعون ؛ و حليمه (يا كليمه) خواهر موسى (شك از راوى معاذبن جبل است) پس خديجه با كمال ميل عرض كرد: اطاعت مى شود.

باز در مجمع البيان در روايت ديگرى از ابى موسى چنين آمده است:

عن النبى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ قال: كمل من الرجال كثير و لم يكمل من النساء الا اربع: اسية بنت مزاحم، امرئة فرعون، و مريم بنت عمران و خديجة بنت خويلد و فاطمة بنت محمد صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌

پيغمبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: از مردان، افراد زيادى به درجه كمال رسيده اند، ولى از زنان به درجه كمال نرسيده اند، مگر چهار زن: آسيه دختر مزاحم، زن فرعون و مريم دختر، عمران و خديجه دختر خويلد و فاطمه دختر محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ .

۵ - پنجمين فضيلت حضرت خديجه اولاد اوست. حضرت خديجه چهار پسر داشته به نام هاى عبدالله و قاسم و طيب وطاهر(بعضى طيب و طاهر را لقب عبدالله و قاسم دانسته اند) و چهار دختر به نام ام كلثوم (امنه) و رقيه، و زينب و فاطمه عليهما السلام.

در صلواتى كه در هر روز ماه رمضان وارد شده (مفاتيح هم نقل فرموده) مى خوانيم:

اللهم صل على القاسم و الطاهر انبى نبيك اللهم صل على رقية بنت نبيك و العن من آذى نبيك فيها اللهم صل على ام كلثوم بنت نبيك و العن من اذى نبيك فيها اللهم صل على ذرية نبيك...

خدايا! بر دو پسر رسول اكرمت ؛ قاسم و طاهر، درود بفرست خدايا! بر رقيه، دختر رسولت، درود بفرست و لعنت كن هر كس را كه موجب اذيت رسول تو شد به سبب او خدايا! بر ام كلثوم دختر رسولت درود فرست و لعنت كن كسى را كه موجب اذيت رسول تو شد به سبب او.

شكى نيست كه پسران از حضرت رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ بوده اند ولى درباره دختران، اختلاف است كه آيا از آن حضرت بوده اند، يا از شوهران قبلى حضرت خديجه بوده اند.

پسران آن حضرت، در زمان، حيات حضرت خديجه از دنيا رفته اند، ولى رقيه و ام كلثوم يكى پس از ديگرى در خانه عثمان از دنيا رفته اند و هم زوجه ابوالعاص بن ربيع بوده و حضرت فاطمه - شفيعه روز جزا - زوجه اميرالمؤمنينعليه‌السلام شد و مادر حسن و حسين و ائمه از نسل حسينعليه‌السلام گرديد و اگر حضرت زهرا سلام الله عليها نبود كفوى براى اميرالمؤمنينعليه‌السلام در عالم نبود، آدم فمن دونه يعنى آدم گرفته تا آخر(۱۴۸) .

سرانجام، حضرت خديجه در دهم ماه رمضان، چند روزى پس از وفات حضرت ابوطالب (سه روز يا سى و پنج روز يا يك سال) در ميان حزن و اندوه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ ازدنيا رفت و در مقبرة المعلى (حجون) در شهر مكه، به دست رسول خدا به خاك سپرده شد.

پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ سالى كه حضرت خديجه (يگانه حامى و موجب دلگرمى خود در خانه) و ابوطالب (يگانه مدافع او در بيرون خانه) را از دست داد عام الحزن ناميد برادران شنيدند كه حضرت خديجه تمام دارايى و آن همه ثروتش را در اختيار رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ گذاشت حالا اين جمله را هم بشنويد تا پى به عظمت روحى و ايمانى او ببريد.

در لحظات آخر نور چشمانش دختر پنج ساله اش - فاطمه - را نزد پدر مى فرستد كه يا رسول الله! مادرم مى گويد: خواهش دارم مرا در جبه اى از لباس هاى خودتان كفن كنيد.

و به اسماء بنت عميس درباره فاطمه سفارشاتى مى كند: اسماء! عزيزم فاطمه وقتى به خانه شوهر مى رود من نيستم، دختر در چنين وقتى به مادر احتياج دارد؛ تو به جاى من در حق او مادرى نما.

ذكر توسل به حضرت زهراعليها‌السلام

 و اسماء نيز خوب به وصيت خديجه عمل كرد در شب زفاف با او بود، در شب شهادت هم با او بود(۱۴۹) مشهور است كه مى گويد: هنگام غسل دادن زهراى اطهر علىعليه‌السلام جسد را غسل مى داد و من آب مى ريختم. يك وقت ديدم حضرت دست از غسل دادن كشيد و شروع به گريه كردند. عرض كردم: ياعلى! چه شد، شما كه ما را امر به صبر مى فرموديد؟ (به خاطر بچه ها هم كه شده بايد خوددارى كنيد) فرمود:

اسماء! و ان عز على فراقها، لكنى لما و صنعتها على المغتسل ؛ راءيت ضلعا من اضلعها مكسور

اسماء! گرچه مصيبت فقدان زهرا خيلى سخت است ولى گريه على براى چيزى ديگرى است ؛ وقتى او را غسل ميدادم، ديدم يكى از دنده هايش شكسته، ولى تا كنون به من نگفته بود.

اكنون كه حال خوبى داريد چند كلمه بيش تر بخوانم ثوابش براى گذشتگانمان باشد.

بعد از غسل و كفن خواست بندهاى كفن را ببندد، حضرت نگاهى به گوشه اتاق كرد؛ ديد فرزندان زهرا، حسن و حسين، زينب و ام كلثوم ايستاده اند، و خيره خيره به جسد مادر نگاه مى كنند فرمود:

يا حسن! ياحسين! زينب! ام كلثوم! هلموا و تزودوا من امكم فاطمة ؛ بياييد عزيزانم، بياييد از مادرتان توشه برداريد ديگر او را نخواهيد ديد، پچه ها آمدند خود را بر جسد مادر انداختند امير مؤمنان فرمود:

خدا را شاهد مى گيرم ؛ فاطمه ناله اى زد و دست ها را از كفن بيرون آورد و يك دست بر گردن حسنش و يك دست بر گردن حسينش انداخت، آنگاه آوازى بگوشم رسيد: تا على ارفعهما و لقد و الله ابكيا ملائكة السماوات ؛ على اين دو يتيم را از مادر جدا كن ؛ به خدا قسم ملايكه هاى آسمان ها را به گريه درآوردن.(۱۵۰) .

اميرالمؤمنينعليه‌السلام با ملاطفت و مهربانى آنها را از جسد مادر برداشت اما كربلا! چگونه سكينه را از جسد پدر جدا كردند!؟

اجتمعت عليها عدة من الاعراب، فجروها عن جسد ابيها من نميدانم؟ دختر سه ساله را كه يك نفر هم مى تواند كشان كشان و به روز از جسد پدر جدا كند ديگر عده اى از اعراب براى چه؟

لاحول ولاقوة الا بالله العلى العظيم.