جلسه هفدهم

 بسم الله الرحمن الرحيم

نماز بالاترين عبادت

 و من تطوع فيه بصلاة كتب الله له براءة من النار و من ادى فيه فرضا كان له ثواب من ادى سبعين فريضة فما سواه من الشهور و من اكثر فيه من الصلاة على ثقل الله ميزانه يوم تخف الموازين و من تلا فيه آية من القرآن كان له مثل اجر من ختم القرآن، فى غيره من الشهور ؛

اى مردم! هر كس در ماه مبارك رمضان نماز، مستحبى بخواند، خداوند، عالم، برات آزادى از آتش را براى او مى نويسد. و هر كس، در ماه رمضان، نماز واجب به جا آورد، ثواب هفتاد نماز واجب در غير از ماه رمضان براى او خواهد بود و هر كس در ماه رمضان، بر من زياد، صلوات بفرستد، خداوند ميزان اعمال او را در روزى كه ميزان ديگران سبك باشد، سنگين خواهد نمود. و هر كس، يك آيه قرآن را در ماه رمضان، تلاوت كند، ثواب كسى كه تمام قرآن را در غير از اين ماه بخواند، به او داده خواهد شد.

بالاترين عبادت در اسلام، نماز است، و هيچ عبادتى به اندازه نماز، موجب تقرب به ذات اقدس الهى نيست، ترك عمدى آن، موجب كفر است و اولين چيزى كه روز قيامت، انسان بايد حسابرسى آن را پس دهد، نماز است. اگر نمازش قبول شد، به باقى اعمال او رسيدگى مى شود و اگر نه، كليه اعمالش رد مى شود. نماز پايه و اساس دين مقدس است، نماز معراج مؤمن است و همانند نهرى جارى، شبانه روز پنج بار، موجب شستشوى انسان از گناهان مى گردد.

تمام اين مطالب كه بيان شد، مضمون رواياتى است كه مرحوم صاحب جواهر - شيخ محمد حسن نجفى - در اول كتاب صلاة خود، به آن اشاره فرموده است(۲۱۸) .

نافله علامت ايمان

 علامت مؤمن آن است كه شبانه روز پنجاه ماه و يك ركعت نماز بخواند. هفده ركعت واجب و سى و چهار ركعت نافله، بياييد اگر در غير از ماه مبارك، نماز نافله، نمى خوانيم، لااقل در اين ماه بخوانيم.

نافله نماز ظهر، هشت ركعت يعنى چهار تا دو ركعت است كه پيش از نماز ظهر و بعد از اذان خوانده مى شود. و نافله نماز عصر نيز هشت ركعت است كه پيش از نماز عصر، خوانده مى شود و نافله نماز مغرب، چهار ركعت است و بعد از نماز مغرب خوانده مى شود و نافله نماز عشاء دو ركعت نشسته است به نام (و تيره) كه يك ركعت حساب مى شود و نافله نماز صبح نيز دو ركعت است و قبل از نماز صبح خوانده مى شود و نافله نماز شب هم هشت ركعت است كه با دو ركعت بعد از آن، به نام شفع و يك ركعت ديگر به نام وتر جمعا يازده ركعت مى باشد. در نماز وتر، مستحب است قنوت آن را طول داد و براى چهل مؤمن دعا كرد و هفتاد مرتبه استغفار نمود و سيصد مرتبه العفو گفت و هفت مرتبه هذا مقام العائذ بك من النار ناگفته نماند، اينها تمام استحباب در استحباب است. يعنى اگر خوانده نشود هيچ اشكالى ندارد و ثواب نماز شب را داريم. حتى اگر يازده ركعت بدون سوره و بدون طماءنينه و حتى نشسته بخوانيد ثواب نماز شب را مى بريد.

روز بيستم است چند روايت براى بخوانم تا تشويق برخواندن نافله شويد به خصوص نماز شب كه اگر نمى خوانيد، در باقى مانده ماه مبارك بخوانيم و ان شاء الله عادت كنيم كه براى هميشه و مابقى عمرمان بخوانيم (در جلسه سوم نيز تذكراتى دادم)

در بحارالانوار، از محاسن برقى به سندى از امام صادقعليه‌السلام نقل مى كند كه:

قال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ قال الله تعالى ما تحبب الى عبدى بشى ء احب الى مما افترضته عليه و انه ليحتب الى بالنافلة حتى احبه فاذا احببته كنت سمعه الذى يسمع به و بصره الذى يبصر به و لسانه الذى ينطق به و يده التى يبطش بها و رجله التى يمشى بها اذا دعانى اجبته و اذا ساءلنى اعطيه ؛(۲۱۹) .

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرمود: خداى متعال مى فرمايد: هيچ چيزى به اندازه انجام واجباتى كه بر بندگانم واجب نموده ام سبب دوستى آنها با من نمى شود به درستى كه بنده ام با خواندن نماز نافله، آنچنان با من دوست مى شود كه من هم دوستدار او مى شوم. و وقتى او را دوست داشتم، همانند، گوش او مى شوم كه با آن مى شنود، و همانند، چشمش مى شوم كه با آن مى بيند و همانند زبانش كه با آن حرف مى زند و همانند دستش كه با آن كار مى كند و پايش كه با آن راه مى رود. آرى، آنچنان بنده ام خدايى مى شود كه اگر مرا بخواند، پاسخش مى گويم و اگر خواهشى از من كند، برآورده مى سازم.

مرحوم مجلسى براى اين حديث، چهار معنا ذكر مى كند كه اولى از همه آشكارتر است. آنجا كه مى گويد:

بنده خدا آنچنان متخلق به اخلاق خدايى مى شود و خدا در نزدش عزيز مى شود كه اراده و تصميم خود را فراموش مى كند و از خواسته هاى نفسانى صرف نظر مى نمايد و در نتيجه نمى بيند مگر آنچه از خدا دوست دارد ببيند. و هيچ چيز نمى شنود، جز به خواست و رضاى خدا و كارى نمى كند جز آنچه موجب نزديكى اش به خدا گردد. و راهى نمى رود جز راهى كه او بخواهد.

پاداش اخروى نافله شب

 سروران ارجمند روشن ترين مصداق اين حديث اميرالمؤمنينعليه‌السلام است، روايت ديگرى است كه در بحارالانوار، از علل الشرايع به سندى از على بن محمد نوفلى نقل شده است كه مى فرمايد:

قال سمعته يقول ان العبد ليقوم فى الليل فيميل به النعاس يمينا و شمالا و قد وقع ذقنه على صدره فياءمر الله تعالى ابواب السماء فتنفتح ثم يقول الملائكة انظروا الى عبدى ما يصيبه فى التقرب الى بما لم افترض عليه راجيا منى لثلاث خصال ذنبا اغفره له او توبة اجددها له اورزقا ازيده فيه اشهدوا ملائكتى انى قد جمعتهن له ؛(۲۲۰) .

شنيدم امام صادقعليه‌السلام فرمود: به درستى كه گاهى بنده خدا آخر شب بيدار مى شود، در حالى كه از كسالت خواب به چپ و راست خم مى شود و يا سرش را خم كرده و چانه اش را به سينه مى چسباند، پس در اين هنگام، خداى تعالى امر مى كند، تا درهاى آسمان باز مى شود، سپس به فرشتگان مى فرمايد: به بنده من نگاه كنيد، با آن كه نماز شب را بر او واجب ننموده ام، ولى به سبب تقرب به من، خود را به چه زحمتى وادار نموده است و يكى از اين سه خواسته را از من مى خواهد: يا گناه او را بيامرزم و يا تجديد توبه نموده با من رابطه برقرار كند و يا آن كه روزى بيشترى مى خواهد اى فرشتگان! شما شاهد باشيد هر سه جهت را به او بخشيدم.

همچنين در بحارالانوار، از مجالس صدوق به سندى از ابن عباس نقل مى كند:

قال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فى حديث فمن رزق صلاة الليل من عبد او امة قام لله مخلصا فتوضا وضوءا سابغا و صلى الله عزوجل بنية صادقة و قلب سليم، و بدن خاشع و عين دامعة جعل الله تعالى خلفة تسعة صفوف من الملائكة فى كل صف ما لايحصى عددهم الا الله احد طرفى كل صف فى المشرق و الاخر بالمغرب قال فاذا فرغ كتب الله عزوجل له بعددهم درجات ؛(۲۲۱) .

رسول خدا فرمود: هر بنده اى كه توفيق خواندن نماز شب پيدا كند - مرد يا زن - و با اخلاص آخر شب از خواب برخيزد و وضوى كاملى بگيرد و با نيت پاك و قلبى سالم و بدنى با خشوع و چشمى اشك بار نماز بخواند، خداى تعالى پشت سر او نه صف فرشته قرار مى دهد كه عدد هر صفى را غير از خدا هيچ كس نمى تواند بشمارد؟ يك طرف صف در مشرق و ديگرى در مغرب است، پس هنگامى كه از نماز فارغ شد، به عدد تمام فرشته ها براى او درجه نوشته مى شود.

برادران گرچه شرايطش مشكل است ولى پاداش و اجرش نيز خيلى زياد است و انصافا ارزش آن را دارد خدا به من و شما توفيق مرحمت فرمايد.

پاداش دنيوى نافله شب

 اين ها مربوط به اجر و ثواب آخرتى و اما اجر دنيايى آن، بحارالانوار، از ثواب الاعمال صدوق، به سندى از معاوية بن عمار از ابى عبداللهعليه‌السلام چنين نقل مى كند:

قال صلاة الليل تحسن الوجه و تحسن الخلق و تطيب الريح و تدر الرزق و تفصى الدين و تذهب بالهم و تجلو البصر ؛(۲۲۲)

امام صادقعليه‌السلام فرمود: نماز شب، روى انسان را نكو و خلق او را خوب و بويش را پاكيزه و رزق را زياد مى كند و موجب ادا شدن قرض و برطرف شدن غم و اندوه و باعث زيادى نور چشم ميگردد.

روايت ديگرى بحارالانوار از ثواب الاعمال، به سندى از امام صادقعليه‌السلام چنين نقل مى كند كه:

جاء رجل الى ابى عبدالله عليه‌السلام فشكا اليه الحاجة فاءفرط فى الشكاية حيت كاد ان يشكو الجوع فقال له ابوعبدالله عليه‌السلام يا هذا اتصلى فقال الرجل نعم فالتفت ابوعبدالله عليه‌السلام الى اصحابه فقال كذب من زعم انه يصلى بالليل و يجوع بالنهار ان الله تبارك و تعالى ضمن صلاة الليل قوت النهار (۲۲۳) ؛

شخصى خدمت امام صادقعليه‌السلام آمد و اظهار فقر و تنگدستى كرد و از حال خود بسيار بد گفت (حتى آنكه گفت اكنون گرسنه ام و غذا نخورده ام) حضرت به او فرمود: ببينم تو نماز شب مى خوانى؟ راوى گفت: آن شخص پاسخ داد: آرى، پس امام صادقعليه‌السلام رو كردند به اصحاب و فرمودند: هر كس خيال كند كه نماز شب مى خواند و روز گرسنه باشد، او دروغ مى گويد: زيرا خداوند متعال ضمانت فرموده كه در برابر نماز شب، رزق و روزى روز را بدهد(۲۲۴) .

عابدترين انسان ها اميرالمؤمنينعليه‌السلام

 هم اكنون برويم سراغ عبادت و نمازهاى اميرالمؤمنينعليه‌السلام ابتدا عرض مى كنم بر همه روشن است كه هيچ كس در عبادت و خلوص نيت به حضرت علىعليه‌السلام نخواهد رسيد زيرا خود آن بزرگوار در نهج البلاغه عبادت را سه قسم نموده در حالى كه خود، داراى بهترين قسم است آنجا كه مى فرمايد:

ان قوما عبدوا الله رغبة فتلك عبادت التجار و ان قوما عبدوا الله رهبة فتلك عبادة العبيد و ان قوما عبدوا الله شكرا فتلك عبادة الاحرار

گروهى، خدا را براى رسيدن، به ثواب و پاداش، عبادت مى كنند كه اين نوع، عبادت تجار و بازرگانان است. و گروهى خدا را به جهت ترس از عذاب و كيفر، عبادت مى كنند و اين نوع عبادت، عبادت بردگان است، و گروهى خدا را به خاطر شكرگزارى از نعمت هايش عبادت مى كنند كه اين نوع عبادت، عبادت آزاد مردان است.

در جاى ديگرى مى فرمايد:

الهى ما عبدتك خوفا من عقابك و لاطمعا فى ثوابك ولكن وجدتك اهلا للعبادة فعبدتك (۲۲۵) ؛

پروردگارا! تو را به خاطر ترس از عقاب و كيفر و به جهت رسيدن به ثواب و پاداش عبادت نمى كنم، بلكه دريافتم كه ذات مقدست سزاوار پرستش است، بنابراين تو را عبادت مى كنم.

برادران! اين خلوص نيت، مختص به مولا اميرالمؤمنين و يازده فرزند اوست. ناگفته نماند، كه هر سه قسم عبادت، صحيح است، و انجام وظيفه مى باشد، ولى قسم سوم نور على نور است و اكثر ماها آن دو قسم اول را داريم.

در چند روايت وارد شده است كه آن حضرت در شبانه روز، يك هزار ركعت نماز مى خواند از جمله در بحارالانوار از كافى نقل مى كند به سندى از ابى بصير از ابى عبداللهعليه‌السلام :

قال: ان عليا فى آخر عمره يصلى فى كل يوم و ليلة الف ركعة

امام صادقعليه‌السلام فرمود: اميرالمؤمنينعليه‌السلام در آخر عمرش، شبانه روزى هزار ركعت نماز مى خواند:

همچنين از امام باقرعليه‌السلام نقل شده كه:

قال كان على بن الحسين عليه‌السلام يصلى فى اليوم و الليلة الف ركعة كما كان يفعل امر المؤمنين عليه‌السلام كانت له خمسائه نخلة و كان عند كل نخلة ركفين (۲۲۶) ؛

و از مناقب ابن شهر آشوب نقل مى كند: به سندى از سليمان بن المغيرة از مادرش كه:

سئلت ام سعيد سرية على عليه‌السلام عن صلوة على فى شهر رمضان فقالت: رمضان و شوال سواء يحيى الليل كله (۲۲۷) ؛

از كنيز اميرالمؤمنين، - ام سعيد - پرسيدم كه اميرالمؤمنين در ماه رمضان چگونه و چه مقدار نماز مى خواند؟ او گفت: رمضان و شوال حضرت فرقى نداشت ؛ او تمام شب را به نماز خواندن مى گذراند.

همچنين از خصال نقل مى كند و در نهج البلاغه نيز همين مضمون وارد شده است به سندى از نوف بكالى:

قال: بت ليلة عند اميرالمؤمنين عليه‌السلام فكان يصلى الليل كله و يخرج ساعة بعد ساعة فينظر الى السماء و يتلوا القرآن: قال: فمربى بعد هدء من الليل فقال لى يانوف اراقد انت ام رامق؟ فقلت رامق ارمقك ببصرى يا اميرالمؤمنين! قال يا نوف! طوبى للزاهدين فى الدنيا الراغبين فى الاخرة اولئك الذين اتخذوا الارض بساطا و ترابها فراشا و ماءها طيبا و القرآن شعارا و الدعاء دثارا و قرضوا من الدنيا قرضا على منهاج عيسى بن مريم ان الله عزوجل اوحى الى عيسى بن مريم: قل للملاء من بين اسرائيل لايدخلوا بيتا من بيوتى الا بقلوب طاهرة و ابصار خاشعة، واكف نقيه و قل لهم: اعلموا انى غير مستجيب لاحد منكم دعوة ولاحد من خلقى قبله مظلمة ؛ (۲۲۸) .

نوف مى گويد: يك شب تا صبح در خدمت اميرالمؤمنينعليه‌السلام بيدار بودم. ديدم حضرت تمام شب را به نماز گذرانيد، و هر ساعت بيرون مى رفت و نگاه به آسمان مى نمود و قرآن تلاوت مى كرد. او گفت: پس از آن كه سكوت شب فراگير شد، اميرالمؤمنينعليه‌السلام از كنارم گذشت و فرمود: اى نوف! خوابى يا بيدار؟ گفتم: بيدارم يا اميرالمؤمنين! و توجهم كاملا به شما است. فرمود: اى نوف! خوشا به حال آنان كه از دنيا بريدند، و به آخرت دل بستند. آنهايى كه زمين را براى خود فرش و خاكش را زيرانداز و آب آن را بهترين خوراك و قرآن را زينت و لباس و دعا را شعار خود قرار دادند و چنان از دنيا دل كندند كه عيسى بن مريمعليه‌السلام دل بريد. به درستى كه خداى عزوجل به عيسى خطاب كرد كه به گروهى از بنى اسرائيل بگو: به هيچ خانه اى وارد نشوند، جز با دل پاك، و چشم اشكبار، و دست پاكيزه، و به آنان بگو: كه بدانند به درستى كه من دعاى فردى كه به بندگانم ستم كرده است را مستجاب نمى كنم.

اشكالات ابن تيميه و پاسخ علامه امينى

 مرحوم علامه امينى قدس سره - آن مرد خدا جو و عاشق اميرالمؤمنينعليه‌السلام - در كتاب الغدير كه درباره فضايل اميرالمؤمنينعليه‌السلام بحث مى كند، موضوع هزار ركعت نماز خواندن اميرالمؤمنين و امام حسين و امام سجادعليهما‌السلام را بيان كرده و بعد از بحث طى الارض آن حضرت، مى فرمايد:

سالها عقيده مسلمين بر آن بوده، تا اين كه ابن تيميه اى پيدا شد و شروع به اشكال تراشى در اين فضيلت نمود. به اين صورت كه شبى هزار ركعت نماز خواندن خلاف سنت نبوى است و اصلا ممكن نيست، و موجب تند خواندن، و برخلاف خضوع و خشوع مى باشد. (و در آخر كلامش گفته كه) عثمان نيز تمام شب را به عبادت صبح مى كرد و تمام قرآن را در يك ركعت نماز مى خوانده(۲۲۹) .

سپس علامه به اشكالات او پاسخ دندان شكن داده و مى نويسد:

اما اين كه گفته بود زياد نماز خواندن، خلاف سنت است معلوم مى شود كه ابن تيميه به سنت نبوى و به شئون فقه و عبادات بسيار ناآشنا است ؛ زيرا بهترين عبادات و كارها نماز است ؛ چنانچه در چندين روايت وارد شده است كه از طرق عامه رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فرموده است:

الصلوة خير موضوع ؛ فمن استطاع ان يستكثر فليستكثر ؛

بهترين موضوع نماز است هرچه انسان بيشتر مى تواند بخواند، پس بخواند

ناگفته نماند كه سى و چهار ركعت نمازهاى مستحب را نافله سبب دار مى گويند ولى نافله بدون سبب كه به آنها نافله هاى مبتئه گفته مى شود يعنى نمازهاى مستحبى غير اينها قطعا مطلوب شارع و موجب تقرب به ذات احديت خواهد بود و در اين امر هيچ شكى نيست.

سپس مرحوم علامه امينى، از كتاب برادران سنى نقل مى كند كه عده زيادى تمام شب را به عبادت صبح مى كردند، و نام چهارده نفره را ذكر مى كند كه گفته اند: شبانه روزى يا هر شبى هزار ركعت نماز مى خوانده اند. او تمام اين مطالب را با ذكر مدرك و شماره صفحه بيان فرموده است.(۲۳۰) .

اما در مورد اين اشكال ابن تيميه كه گفته بود: ممكن نيست كه هزار ركعت نماز را در يك شب يا شبانه روز خواند. مرحوم علامه امينى پاسخ مى دهد: اين اشكال ناشى از طبع خسته و نشاط نداشتن در عبادت و كسالت روحى از انس به خداى متعال است ولى كسى كه شيرينى و لذت عبادت را چشيده است، هزار ركعت نماز را امرى عادى مى داند.

و بعد نمونه هايى نقل مى كند كه گفته اند: افرادى، هزاران ذكر و رود در روز داشته اند، تا اين كه دقيقا حساب مى كند كه هر هزار ركعت نماز، هشتاد و سه هزار كلمه است و اذكار گفته شده، به مراتب بيشتر از هزار ركعت است. همانگونه كه تعداد كلمات هزار ركعت نماز، پنج هزار و پنجاه و هفت كلمه از كلمات قرآن بيشتر است ؛ زيرا كلمات قرآن شريف هفتاد و هفت هزار و نهصد و سى چهار كلمه است و خودش گفته كه عثمان، در يك ركعت، ختم قرآن مى نموده (حالا آيا بين مغرب و عشا بوده يا بعد از عشا بوده كه در هر صورت ممكن نيست) و نيز نام كسان ديگر را مى برد كه گفته اند: در يك ركعت، ختم قرآن، مى نموده اند و همچنين پانزده نفر را نام مى برد كه در هر روز يك ختم قرآن خوانده اند و ده نفر را نام مى برد كه شبانه روزى يك ختم قرآن داشته اند و هشت نفر را نام مى برد كه شبانه روزى دو ختم قرآن داشته اند و چند نفر را نام مى برد كه در هر شب، دو ختم مى خوانده اند و پنج نفر كه شبانه روزى سه ختم و دو نفر را در هر روز، چهار ختم قرآن داشته اند و يا هشت ختم قرآن و يا بيشتر. او در آخر كلامش مى فرمايد:

قال الامينى: ان هى الا اساطير الاولين و خز عبلات السلف كتبتها يد الاوهام الباطله

آرى، همه اين مزخرفات، جلوى چشم اين تيميه بوده، يا گويا نديده و نشنيده است و اينجا كر و كور بوده ولى نوبت به اوليا چو رسيد آسمان طپيد. مگر مى شود نماز اميرالمؤمنين و امام سجاد را ببيند و حرف نزند؟ پس كينه و بغض چگونه آشكار شود؟ اين همان يك بام و دو هوا است.

نماز و عبادت اميرالمومنينعليه‌السلام در لحظات آخر

 برادران امروز روز بيستم ماه رمضان است، نمى دانم ديشب اميرالمؤمنين نمازهاى نافله را چگونه خوانده است فكر نمى كنم سرپا خوانده باشد، شايد نشسته خوانده بياييد برويم كوفه كنار مسجد بزرگ كوفه خانه اميرالمؤمنين است، از امام حسنعليه‌السلام بايد اجازه ورود بگيريم، در عالم معنا وارد مى شويم، مى بينيم اصحاب خاص حضرت دور بستر شهادت را گرفته اند، و نگاه به حضرت مى كنند و گريه مى كنند.

در كتاب بحارالانوار در ضمن روايت مفصلى در باب شهادت اميرالمؤمنينعليه‌السلام را از بعضى كتب قديمه از محمد بن حنيفه نقل مى كند كه او مى گويد:

شب بيستم ماه رمضان، سم تا قدم هاى آن حضرت اثر كرده بود، و آن شب نماز نشسته خواند و مرتب به ما وصيت و سفارش مى فرمود و خبر از شهادت خودش مى داد. چون صبح شد، به مردم، اجازه ورود داد. آنان وارد مى شدند و سلام مى كردند و حضرت پاسخ سلام آنها را مى داد. پس فرمود: اى مردم! از من سوال كنيد، پيش از آن كه از ميان شما بروم. ولى پرسشها را سبك كنيد؛ به سبب درد و مصيبتى كه امامتان دارد پس مردم شديدا گريه كردند و به خاطر رعايت حال آن كه حضرت سوال نكردند.

پس حجربن عدى از جا بلند شد و اشعارى در تمجيد از اميرالمؤمنين و اهل بيتعليهم‌السلام و تاءسف در مصيبت حضرت و لعن بر قاتل او خواند. پس از شنيدن اشعار، حضرت به او نگاه كرد و فرمود: اى حجر! هنگامى كه تو را به برائت و دورى از من بخوانند، در آن وقت چه ميگويى؟ عرض كرد: به خدا سوگند يا اميرالمؤمنين! اگر مرا با شمشير تكه تكه كنند و شعله هاى آتش را روشن كنند و مرا در آن بيندازند، هر آينه اينها را مى پذيرم ؛ ولى از تو تبرى نمى جويم، حضرت فرمود: اى حجر! موفق به هر خيرى شوى و خدا تو را پاداش نيكو از اهل بيت پيغمبر مرحمت فرمايد!(۲۳۱) .

پس حضرت فرمود: آيا شير هست؟ پس ظرف شيرى آوردند. حضرت گرفت و آشاميد در اين هنگام به ياد ابن ملجم ملعون افتاد كه چرا براى او شير نگذاشت. پس فرمود: (و كان امر الله قدر مقدورا)(۲۳۲) بدانيد من تمام شير را خوردم و براى اسير شما چيزى نگذاشتم، اين آخرين رزق من از دنيا بود اى فرزندانم! شما را به خدا براى او شير ببريد. پس براى ابن ملجم نيز شير بردند و او نيز خورد.

وصيت اميرمؤمنانعليه‌السلام

 سه وصيت از اميرالمؤ مينعليه‌السلام بعد از ضربت خوردن نوشته اند يكى از آنها را براى شما نقل كنم.

سيد رضى رحمة الله در نهج البلاغه وصيت آن حضرت را آورده و مى گويد: آن حضرت كمى قبل از شهادتش فرمود:

وصيتى لكم ان لاتشركوا بالله شيئا و محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌‌ فلا تضيعوا سنته اقيموا هذين العمودين و خلاكم ذم انا بالامس صاحبكم و اليوم عبرة لكم و عذا مفارقكم ان ابق فانا دمى و ان افن فالفناء ميعائى و ان اعف فالعفوا لى قربة و هو لكم حسنة فاعفوا الا تحبون ان يغفرالله لكم(۲۳۳) و الله ما فجاءنى من الموت وارد كرهته ولا طالع انكرته و ماكنت الا كقارب ورد و طالب وجد و ما عندالله خير للابرار(۲۳۴) (۲۳۵) .

وصيت من به شما اين است كه هيچ چيزى را براى خدا شريك قرار ندهيد و همچنين به شما سفارش رسول خدا را مى كنم كه سنتش را ضايع نكنند و اين دو ستون مهم را برپا داريد در اين صورت هيچ سرزنشى بر شما نخواهد بود.

من تا ديروز صاحب و همنشين شما بودم و امروز، در بستر شهادت براى شما پند و عبرت هستم. (كه شما نيز چنين روزى داريد) و فردا از ميان شما خواهم رفت. اگر زنده بمانم كه خودم صاحب خون خودم هستم و اگر بميرم، به من وعده مرگ داده شده و اگر ببخشم و عفو كنم، پس عفو براى من، سبب تقرب و براى شما نيكوكارى است. پس عفو كنيد؟ آيا دوست نداريد كه خدا شما را بيامرزد؟ به خدا سوگند از اين كه مرگ ناگهانى به سراغ من آمده است از آن ناراحت نيستم. من درست مثل كسى مى مانم كه در شب تار دنبال آب گشته باشد و آن را پيدا كند و اكنون گم شده ام را يافته ام (و ما عندالله خير للابرار) آن نعمت هايى كه در نزد خدا براى خوبان هست از هر چيزى بهتر و برتر است.

اين جا به على چشم اميد هم باز است

 اينك از كوفه برويم نجف. اين اشعار در چهار چوب درب حرم مطهر نوشته است.

اميرمؤمنانعليه‌السلام در بستر شهادت

 برادران شنيدند اميرمؤمنانعليه‌السلام در بستر شهادت، اصحاب دورش بودند. اهل بيتش بودند. شير طلبيد دادند و نوشيد. آب مى طلبيد؛ حاضر بود. آن حضرت حال يك يك آنها و آينده آنان را مى دانست ولى نمى دانم حضرت زينب كه خيلى بى تابى مى كند، گريه و ناله مى كند خبر از روز عاشورا و روز يازدهم محرم سال ۶۱ هجرى دارد يا نه يعنى درست بيست و يك سال ديگر. آرى امروز يك زخم - اگر چه مؤ ثر و كارى بيشتر بر فرق پدر نمى بيند؛ ولى عصر عاشورا چشمش به جسد بدون سر و قطعه قطعه و بدون لباس برادر افتاد خدايا چه مى بينم! اين همان حسين است كه جايش روى سينه پيامبر بود. يوم على صدر المصطفى و يوم على جدث الثرى. لذا ديد بهتر از همه خود رسول الله است كه طرف خطاب قرارش دهد و به همه مردم بفهماند اين حسينى كه كشته ايد و به اين حال افتاده است، نور چشم رسول خدا است رو برگردانيد طرف مدينه و از ته جگر ناله زد:يا رسول الله هذا حسينك مرمل بالدماء مقطع الاعضاء مجذوذ الراءس من القضاء، مسلوب العمامه و الرداء

لاحول ولاقوة الابالله العلى العظيم