۲ وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلامُ بَعْدَ هَذَا التَّحْمِيدِ فِى الصَّلاةِ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:

(۱) وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى مَنَّ عَليْنَا بِمُحَمَّدٍ نَبِيِّهِ - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ - دُونَ الْأُمَمِ الْمَاضِيَةِ وَ الْقُرُونِ السَّالِفَةِ، بِقُدْرَتِهِ الَّتِى لا تَعْجِزُ عَنْ شَيْءٍ وَ إِنْ عَظُمَ، وَ لا يَفُوتُهَا شَيْءٌ وَ إِنْ لَطُفَ.

(۲) فَخَتَمَ بِنَا عَلَى جَمِيعِ مَنْ ذَرَأَ، وَ جَعَلَنَا شُهَدَاءَ عَلَى مَنْ جَحَدَ، وَ كَثَّرَنَا بِمَنِّهِ عَلَى مَنْ قَلَّ.

(۳) اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ أَمِينِكَ عَلَى وَحْيِكَ، وَ نَجِيبِكَ مِنْ خَلْقِكَ، وَ صَفِيِّكَ مِنْ عِبَادِكَ، إِمَامِ الرَّحْمَةِ، وَ قَائِدِ الْخَيْرِ، وَ مِفْتَاحِ الْبَرَكَةِ.

(۴) كَمَا نَصَبَ لِأَمْرِكَ نَفْسَهُ

(۵) وَ عَرَّضَ فِيكَ لِلْمَكْرُوهِ بَدَنَهُ

(۶) وَ كَاشَفَ فِى الدُّعَاءِ إِلَيْكَ حَامَّتَهُ

(۷) وَ حَارَبَ فِى رِضَاكَ أُسْرَتَهُ

(۸) وَ قَطَعَ فِى إِحْيَاءِ دِينِكَ رَحِمَهُ.

(۹) وَ أَقْصَى الْأَدْنَيْنَ عَلَى جُحُودِهِمْ

(۱۰) وَ قَرَّبَ الْأَقْصَيْنَ عَلَى اسْتِجَابَتِهِمْ لَكَ.

(۱۱) وَ وَالَى فِيكَ الْأَبْعَدِينَ

(۱۲) وَ عَادَى فِيكَ الْأَقْرَبِينَ

(۱۳) و أَدْأَبَ نَفْسَهُ فِى تَبْلِيغِ رِسَالَتِكَ

(۱۴) وَ أَتْعَبَهَا بِالدُّعَاءِ إِلَى مِلَّتِكَ.

(۱۵) وَ شَغَلَهَا بِالنُّصْحِ لِأَهْلِ دَعْوَتِكَ

(۱۶) وَ هَاجَرَ إِلَى بِلادِ الْغُربَةِ، وَ مَحَلِّ النَّأْيِ عَنْ مَوْطِنِ رَحْلِهِ، وَ مَوْضِعِ رِجْلِهِ، وَ مَسْقَطِ رَأْسِهِ، وَ مَأْنَسِ نَفْسِهِ، إِرَادَةً مِنْهُ لِإِعْزَازِ دِينِكَ، وَ اسْتِنْصَارا عَلَى أَهْلِ الْكُفْرِ بِكَ.

(۱۷) حَتَّى اسْتَتَبَّ لَهُ مَا حَاوَلَ فِى أَعْدَائِكَ

(۱۸) وَ اسْتَتَمَّ لَهُ مَا دَبَّرَ فِى أَوْلِيَائِكَ.

(۱۹) فَنَهَدَ إِلَيْهِمْ مُسْتَفْتِحا بِعَوْنِكَ، وَ مُتَقَوِّيا عَلَى ضَعْفِهِ بِنَصْرِكَ

(۲۰) فَغَزَاهُمْ فِى عُقْرِ دِيَارِهِمْ.

(۲۱) وَ هَجَمَ عَلَيْهِمْ فِى بُحْبُوحَةِ قَرَارِهِمْ

(۲۲) حَتَّى ظَهَرَ أَمْرُكَ، وَ عَلَتْ كَلِمَتُكَ، وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ.

(۲۳) اللَّهُمَّ فَارْفَعْهُ بِمَا كَدَحَ فِيكَ إِلَى الدَّرَجَةِ الْعُلْيَا مِنْ جَنَّتِكَ

(۲۴) حَتَّى لا يُسَاوَى فِى مَنْزِلَةٍ، وَ لا يُكَافَأَ فِى مَرْتَبَةٍ، وَ لا يُوَازِيَهُ لَدَيْكَ مَلَكٌ مُقَرَّبٌ، وَ لا نَبِيٌّ مُرْسَلٌ.

(۲۵) وَ عَرِّفْهُ فِى أَهْلِهِ الطَّاهِرِينَ وَ أُمَّتِهِ الْمُؤْمِنِينَ مِنْ حُسْنِ الشَّفَاعَةِ أَجَلَّ مَا وَعَدْتَهُ

(۲۶) يَا نَافِذَ الْعِدَةِ، يَا وَافِىَ الْقَوْلِ، يَا مُبَدِّلَ السَّيِّئَاتِ بِأَضْعَافِهَا مِنَ الْحَسَنَاتِ إِنَّكَ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ.

ترجمه دعاى دوم: دعاى آن حضرت در سپاسگزارى خداوند و درود بر رسول او (صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم)

۱. سپاس خداوند را كه بر ما منّت نهاد و پيغمبرش محمد (صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) را بر ما فرستاد نه بر امم گذشته و مردم پيشين، به قدرت خود كه از هيچ كار اگر چه بزرگ بود فرو نمى ماند و هيچ چيز گرچه خرد باشد از دست او به در نمى رود.

۲. همه امت ها را به ما ختم فرمود و ما را شاهد انكار آنان قرار داد، به فضل خويش ما را به شماره از آن ها افزون گردانيد.

۳. خدايا بر محمد درود فرست كه امين وحى تو است، و برگزيده آفريدگان و خالص از بندگان تو. پيشواى رحمت است و كاروانسالار خير و كليد بركت.

۴. در ازاى آن كه براى امر تو رنج كشيد.

۵. و تن خود را در مقابل آزارها فراپيش داشت.

۶. و با خويشان خود در راه دعوت تو آشكار در آويخت.

۷. و با قوم و تبار خود براى خشنودى تو نبرد كرد.

۸. براى زنده كردن دين تو از ارحام خود بريد.

۹. و نزديكان را كه انكار تو كردند از خود دور ساخت.

۱۰. و بيگانگان كه دين تو را پذيرفتند به خود نزديك ساخت.

۱۱. با دوران دوستى كرد براى تو.

۱۲. و با نزديكان دشمنى نمود در راه تو.

۱۳. تن خويش را در رسانيدن پيام تو به رنج افكند.

۱۴. و براى دعوت به دين تو خود را به تعب انداخت.

۱۵. و به پند اهل دعوت مشغول داشت.

۱۶. و به سوى شهر غربت هجرت كرد، از وطن و اهل و خانه و زادگاه و هرچه دلبستگى داشت دورى گزيد، چون مى خواست دين تو را فيروز گرداند و براى سركوبى منكران تو ياوران به دست آورد.

۱۷. تا آن چه درباره دشمنان مى خواست به انجام رسيد.

۱۸. و آنچه براى دوستان تو مى خواست تمام گشت.

۱۹. از يارى تو گشايش خواست و با ناتوانى از تو نيرو طلبيد و سوى آنان تاخت.

۲۰. در ميان سراى ايشان جنگ پيوست.

۲۱. و بر آرامشگاه آنان هجوم برد.

۲۲. تا فرمان تو آشكار گشت و سخن تو بر كرسى نشست، با اين كه مشركان را ناخوش آمد.

۲۳. خداوندا! او را به ازاى اين رنج به بالاترين درجات بهشت بالا بر.

۲۴. چنان كه ديگرى با او در يك منزلت نباشد و در مرتبه مانند او نبود و هيچ فرشته مقرب و نبى مرسل با او برابر نباشد.(۲۵)

۲۵. و آن چه نويد دادى از شفاعت نيكو درباره خاندان پاك و امت مؤمن او بيشتر از آن عطا فرما.

۲۶. اى كه به وعده خود وفا مى كنى و گفتار خود را به انجام مى رسانى و زشتى ها را به چندين برابر از حسنات مبدل ميكنى، كه تويى صاحب احسان عظيم.

۳ وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلامُ فِى الصَّلاةِ عَلَى حَمَلَةِ الْعَرْشِ وَ كُلِّ مَلَكٍ مُقَرَّبٍ:

(۱) اللَّهُمَّ وَ حَمَلَةُ عَرْشِكَ الَّذِينَ لا يَفْتُرُونَ مِنْ تَسْبِيحِكَ، وَ لا يَسْأَمُونَ مِنْ تَقْدِيسِكَ، وَ لا يَسْتَحْسِرُونَ مِنْ عِبَادَتِكَ، وَ لا يُؤْثِرُونَ التَّقْصِيرَ عَلَى الْجِدِّ فِى أَمْرِكَ، وَ لا يَغْفُلُونَ عَنِ الْوَلَهِ إِلَيْكَ

(۲) وَ إِسْرَافِيلُ صَاحِبُ الصُّورِ، الشَّاخِصُ الَّذِى يَنْتَظِرُ مِنْكَ الْإِذْنَ، وَ حُلُولَ الْأَمْرِ، فَيُنَبِّهُ بِالنَّفْخَةِ صَرْعَى رَهَائِنِ الْقُبُورِ.

(۳) وَ مِيكَائِيلُ ذُو الْجَاهِ عِنْدَكَ، وَ الْمَكَانِ الرَّفِيعِ مِنْ طَاعَتِكَ.

(۴) وَ جِبْرِيلُ الْأَمِينُ عَلَى وَحْيِكَ، الْمُطَاعُ فِى أَهْلِ سَمَاوَاتِكَ، الْمَكِينُ لَدَيْكَ، الْمُقَرَّبُ عِنْدَكَ

(۵) وَ الرُّوحُ الَّذِى هُوَ عَلَى مَلَائِكَةِ الْحُجُبِ.

(۶) وَ الرُّوحُ الَّذِى هُوَ مِنْ أَمْرِكَ، فَصَلِّ عَلَيْهِمْ، وَ عَلَى الْمَلائِكَةِ الَّذِينَ مِنْ دُونِهِمْ:

مِنْ سُكَّانِ سَمَاوَاتِكَ، وَ أَهْلِ الْأَمَانَةِ عَلَى رِسَالاتِكَ

(۷) وَ الَّذِينَ لا تَدْخُلُهُمْ سَأْمَةٌ مِنْ دُءُوبٍ، وَ لا إِعْيَاءٌ مِنْ لُغُوبٍ وَ لا فُتُورٌ، وَ لا تَشْغَلُهُمْ عَنْ تَسْبِيحِكَ الشَّهَوَاتُ، وَ لا يَقْطَعُهُمْ عَنْ تَعْظِيمِكَ سَهْوُ الْغَفَلاتِ.

(۸) الْخُشَّعُ الْأَبْصَارِ فَلا يَرُومُونَ النَّظَرَ إِلَيْكَ، النَّوَاكِسُ الْأَذْقَانِ، الَّذِينَ قَدْ طَالَتْ رَغْبَتُهُمْ فِيمَا لَدَيْكَ، الْمُسْتَهْتَرُونَ بِذِكْرِ آلائِكَ، وَ الْمُتَوَاضِعُونَ دُونَ عَظَمَتِكَ وَ جَلالِ كِبْرِيَائِكَ

(۹) وَ الَّذِينَ يَقُولُونَ إِذَا نَظَرُوا إِلَى جَهَنَّمَ تَزْفِرُ عَلَى أَهْلِ مَعْصِيَتِكَ:

سُبْحَانَكَ مَا عَبَدْنَاكَ حَقَّ عِبَادَتِكَ.

(۱۰) فَصَلِّ عَلَيْهِمْ وَ عَلَى الرَّوْحَانِيِّينَ مِنْ مَلائِكَتِكَ، وَ أَهْلِ الزُّلْفَةِ عِنْدَكَ، وَ حُمَّالِ الْغَيْبِ إِلَى رُسُلِكَ، وَ الْمُؤْتَمَنِينَ عَلَى وَحْيِكَ

(۱۱) وَ قَبَائِلِ الْمَلائِكَةِ الَّذِينَ اخْتَصَصْتَهُمْ لِنَفْسِكَ، وَ أَغْنَيْتَهُمْ عَنِ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ بِتَقْدِيسِكَ، وَ أَسْكَنْتَهُمْ بُطُونَ أَطْبَاقِ سَمَاوَاتِكَ.

(۱۲) وَ الَّذِينَ عَلَى أَرْجَائِهَا إِذَا نَزَلَ الْأَمْرُ بِتَمَامِ وَعْدِكَ

(۱۳) وَ خُزَّانِ الْمَطَرِ وَ زَوَاجِرِ السَّحَابِ

(۱۴) وَ الَّذِى بِصَوْتِ زَجْرِهِ يُسْمَعُ زَجَلُ الرُّعُودِ، وَ إِذَا سَبَحَتْ بِهِ حَفِيفَةُ السَّحَابِ الْتَمَعَتْ صَوَاعِقُ الْبُرُوقِ.

(۱۵) وَ مُشَيِّعِى الثَّلْجِ وَ الْبَرَدِ، وَ الْهَابِطِينَ مَعَ قَطْرِ الْمَطَرِ إِذَا نَزَلَ، وَ الْقُوَّامِ عَلَى خَزَائِنِ الرِّيَاحِ، وَ الْمُوَكَّلِينَ بِالْجِبَالِ فَلا تَزُولُ

(۱۶) وَ الَّذِينَ عَرَّفْتَهُمْ مَثَاقِيلَ الْمِيَاهِ، وَ كَيْلَ مَا تَحْوِيهِ لَوَاعِجُ الْأَمْطَارِ وَ عَوَالِجُهَا

(۱۷) وَ رُسُلِكَ مِنَ الْمَلائِكَةِ إِلَى أَهْلِ الْأَرْضِ بِمَكْرُوهِ مَا يَنْزِلُ مِنَ الْبَلاءِ وَ مَحْبُوبِ الرَّخَاءِ

(۱۸) وَ السَّفَرَةِ الْكِرَامِ الْبَرَرَةِ، وَ الْحَفَظَةِ الْكِرَامِ الْكَاتِبِينَ، وَ مَلَكِ الْمَوْتِ وَ أَعْوَانِهِ، وَ مُنْكَرٍ وَ نَكِيرٍ، وَ رُومَانَ فَتَّانِ الْقُبُورِ، وَ الطَّائِفِينَ بِالْبَيْتِ الْمَعْمُورِ، وَ مَالِكٍ، وَ الْخَزَنَةِ، وَ رِضْوَانَ، وَ سَدَنَةِ الْجِنَانِ.

(۱۹) وَ الَّذِينَ لا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ، وَ يَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ

(۲۰) وَ الَّذِينَ يَقُولُونَ: سَلامٌ عَلَيْكُمْ بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ

(۲۱) وَ الزَّبَانِيَةِ الَّذِينَ إِذَا قِيلَ لَهُمْ: خُذُوهُ فَغُلُّوهُ ثُمَّ الْجَحِيمَ صَلُّوهُ ابْتَدَرُوهُ سِرَاعا، وَ لَمْ يُنْظِرُوهُ.

(۲۲) وَ مَنْ أَوْهَمْنَا ذِكْرَهُ، وَ لَمْ نَعْلَمْ مَكَانَهُ مِنْكَ، و بِأَيِّ أَمْرٍ وَكَّلْتَهُ.

(۲۳) وَ سُكَّانِ الْهَوَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ الْمَاءِ وَ مَنْ مِنْهُمْ عَلَى الْخَلْقِ

(۲۴) فَصَلِّ عَلَيْهِمْ يَومَ يَأْتِى كُلُّ نَفْسٍ مَعَهَا سَائِقٌ وَ شَهِيدٌ

(۲۵) وَ صَلِّ عَلَيْهِمْ صَلاةً تَزِيدُهُمْ كَرَامَةً عَلَى كَرَامَتِهِمْ وَ طَهَارَةً عَلَى طَهَارَتِهِمْ

(۲۶) اللَّهُمَّ وَ إِذَا صَلَّيْتَ عَلَى مَلَائِكَتِكَ وَ رُسُلِكَ وَ بَلَّغْتَهُمْ صَلاتَنَا عَلَيْهِمْ فَصَلِّ عَلَيْنَا بِمَا فَتَحْتَ لَنَا مِنْ حُسْنِ الْقَوْلِ فِيهِمْ، إِنَّكَ جَوَادٌ كَرِيمٌ.

ترجمه دعاى سوم: دعاى آن حضرتعليه‌السلام در درود بر حاملان عرش و هر فرشته مقرب

۱. خدايا حاملان عرش(۲۶) تو كه در تسبيح تو سستى نمى كنند، و از تقديس تو ملول نمى گردند، و از بندگى فرو نمى مانند، و راحتى را در بر كوشش در امر تو ترجيح نمى دهند، و در عشق و وله به سوى تو غفلت نمى ورزند.

۲. و اسرافيل صاحب صور كه چشم گشوده نگران دستور و فرمان تو است تا به يك دميدن خفتگان خاك و گروگان مغاك را بيدار كند.

۳. و ميكائيل صاحب جاه و منزلت نزد تو، و و كانت بلند در طاعت تو.

۴. و جبرئيل كه امين وحى تو است، و مطاع اهل آسمانهاى و صاحب شاءن و منزلت در پيشگاه و مقرّب نزد تو.

۵. و روح كه موكل بر فرشتگان حجب.

۶. و روحى كه از فرمان تو آفريده شده است، بر اين ها درود فرست، و هم بر فرشتگانى كه در رتبه فروتر از آنانند. از ساكنان آسمانها كه امين در پيغامهاى تواند.

۷. آن ها كه رنج نمى برند در كار تا ملول گردند، و سختى نمى كشند تا درمانده و سست شوند. و خواهشهاى نفسانى ندارند تا آنها را از تسبيح باز دارد، و سهو و غفلت ندارند تا از تعظيم تو زمانى فرو مانند.

۸. چشم به زير افكنده، هوس آن ندارند كه تو را بنگرند. زنخ ‌ها فروهشته اند، رغبت در خدمت تو دارند، شيفته ذكر نعمت هاى تواند و نزد بزرگى وبزرگوارى تو فروتن.

۹. چون به سوى دوزخ نگرند كه بر گناهكاران دم گشاده است، گويند: پاكا خداوندا، ما تو را چنان كه شايسته تو است بندگى نكرديم.

۱۰. پس درود بر آن ها فرست، و بر فرشتگان روحانى و مقرب تو و آنها كه اخبار نهانى به سوى پيامبران برند و به وحى تو امين باشند.

۱۱. و و هم بر گروه هاى فرشتگان كه خاصگان تواند و آنان را به تسبيح خود از خوراك و نوشيدنى بى نياز كردى و در ميان طبقه هاى آسمانى جاى دادى.

۱۲. و آن ها كه چون فرمان تو آيد كه وعده به انجام رسيد،(۲۷) در كناره هاى آسمان ها (آماده اطاعت باشند)

۱۳. و گنجوران باران، و رانندگان ابر.

۱۴. و آن كه از آواز راندن او بانگ رعد خيزد و چون ابر به تازيانه او روان شود(۲۸) برق هاى صاعقه زاى درخشيدن گيرد.

۱۵. و آن فرشتگان كه در پى برف و تگرگ آيند و با دانه هاى باران نازل شوند و آن ها كه گنجور خزانه هاى بادند و آن ها كه نگهبان كوه هايند تا از جاى نجنبد.

۱۶. و آن ها كه وزن آبها و پيمانه باران هاى بسيار و پى در پى را به آن ها آموخته اى.

۱۷. و آن فرشتگان كه بر مردم زمين مكاره و رنج و بلا فراز آرند يا نعمت و رخاء فرو بارند.

۱۸. و نويسندگان ارجمند نيكوكار و نگهبانان مردم كه كرام الكاتبين نام دارند و بر ملك الموت و ياران وى و منكر و نكير و رومان آزماينده قبرها و آن ها كه بر گرد بيت المعمور طواف كنند و بر مالك و خازنان دوزخ و رضوان و متوليان بهشت.

۱۹. آن ها كه از فرمان خداى تخلف نمى كنند و هر چه فرمايد انجام مى دهند.

۲۰. و آن ها كه به اهل بهشت گويند: سلام عليكم بما صبرتم فنعم عقبى الدار.

۲۱. و بر زبانيه دوزخ كه چون به آن ها گفته شود بگيريد و ببنديد و در دوزخ بسوزانيد، بشتابند و مهلت ندهند. ۲۲. و آن ها كه نامشان نبرديم و مكانت آن را در پيشگاه تو نشناختيم. و ندانستيم كه به چه كار گماشته اند.

۲۲. و بر ساكنان هوا و زمين و آب و آن ها كه موكل بر خلقند.

۲۴. پس بر آن ها درود فرست آن روز كه هر كس به زندگى باز گردد و با او گواهى و راننده اى باشد.

۲۵. خدايا درود بر آن ها فرست درودى كه بر منزلت آن ها منزلتى و بر پاكى آن ها پاكى بيفزايى.

۲۶. خدايا چون بر فرشتگان و پيغمبرانت درود فرستادى و درود ما را به آن ها رسانيدى، بر ما نيز درود فرست.(۲۹) چون زبان ما را به نيكى درباره ايشان گشودى كه تويى بخشنده و بزرگوار.

۴ وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلامُ فِى الصَّلاةِ عَلَى أَتْبَاعِ الرُّسُلِ وَ مُصَدِّقِيهِمْ:

(۱) اللَّهُمَّ وَ أَتْبَاعُ الرُّسُلِ وَ مُصَدِّقُوهُمْ مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ بِالْغَيْبِ عِنْدَ مُعَارَضَةِ الْمُعَانِدِينَ لَهُمْ بِالتَّكْذِيبِ وَ الاشْتِيَاقِ إِلَى الْمُرْسَلِينَ بِحَقَائِقِ الْإِيمَانِ

(۲) فِى كُلِّ دَهْرٍ وَ زَمَانٍ أَرْسَلْتَ فِيهِ رَسُولا وَ أَقَمْتَ لِأَهْلِهِ دَلِيلا مِنْ لَدُنْ آدَمَ إِلَى مُحَمَّدٍ - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ - مِنْ أَئِمَّةِ الْهُدَى، وَ قَادَةِ أَهْلِ التُّقَى، عَلَى جَمِيعِهِمُ السَّلامُ، فَاذْكُرْهُمْ مِنْكَ بِمَغْفِرَةٍ وَ رِضْوَانٍ.

(۳) اللَّهُمَّ وَ أَصْحَابُ مُحَمَّدٍ خَاصَّةً الَّذِينَ أَحْسَنُوا الصَّحَابَةَ وَ الَّذِينَ أَبْلَوُا الْبَلاءَ الْحَسَنَ فِى نَصْرِهِ، وَ كَانَفُوهُ، وَ أَسْرَعُوا إِلَى وِفَادَتِهِ، وَ سَابَقُوا إِلَى دَعْوَتِهِ، وَ اسْتَجَابُوا لَهُ حَيْثُ أَسْمَعَهُمْ حُجَّةَ رِسَالاتِهِ.

(۴) وَ فَارَقُوا الْأَزْوَاجَ وَ الْأَوْلادَ فِى إِظْهَارِ كَلِمَتِهِ، وَ قَاتَلُوا الاْبَاءَ وَ الْأَبْنَاءَ فِى تَثْبِيتِ نُبُوَّتِهِ، وَ انْتَصَرُوا بِهِ.

(۵) وَ مَنْ كَانُوا مُنْطَوِينَ عَلَى مَحَبَّتِهِ يَرْجُونَ تِجَارَةً لَنْ تَبُورَ فِى مَوَدَّتِهِ.

(۶) وَ الَّذِينَ هَجَرَتْهُمُ الْعَشَائِرُ إِذْ تَعَلَّقُوا بِعُرْوَتِهِ، وَ انْتَفَتْ مِنْهُمُ الْقَرَابَاتُ إِذْ سَكَنُوا فِى ظِلِّ قَرَابَتِهِ.

(۷) فَلا تَنْسَ لَهُمُ اللَّهُمَّ مَا تَرَكُوا لَكَ وَ فِيكَ، وَ أَرْضِهِمْ مِنْ رِضْوَانِكَ، وَ بِمَا حَاشُوا الْخَلْقَ عَلَيْكَ، وَ كَانُوا مَعَ رَسُولِكَ دُعَاةً لَكَ إِلَيْكَ.

(۸) وَ اشْكُرْهُمْ عَلَى هَجْرِهِمْ فِيكَ دِيَارَ قَوْمِهِمْ، وَ خُرُوجِهِمْ مِنْ سَعَةِ الْمَعَاشِ إِلَى ضِيقِهِ، وَ مَنْ كَثَّرْتَ فِى إِعْزَازِ دِينِكَ مِنْ مَظْلُومِهِمْ.

(۹) اللَّهُمَّ وَ أَوْصِلْ إِلَى التَّابِعِينَ لَهُمْ بِإِحْسَانٍ، الَّذِينَ يَقُولُونَ: رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَ لِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ خَيْرَ جَزَائِكَ.

(۱۰) الَّذِينَ قَصَدُوا سَمْتَهُمْ، وَ تَحَرَّوْا وِجْهَتَهُمْ، وَ مَضَوْا عَلَى شَاكِلَتِهِمْ.

(۱۱) لَمْ يَثْنِهِمْ رَيْبٌ فِى بَصِيرَتِهِمْ، وَ لَمْ يَخْتَلِجْهُمْ شَكٌّ فِى قَفْوِ آثَارِهِمْ، وَ الايتِمَامِ بِهِدَايَةِ مَنَارِهِمْ.

(۱۲) مُكَانِفِينَ وَ مُوَازِرِينَ لَهُمْ، يَدِينُونَ بِدِينِهِمْ، وَ يَهْتَدُونَ بِهَدْيِهِمْ، يَتَّفِقُونَ عَلَيْهِمْ، وَ لا يَتَّهِمُونَهُمْ فِيمَا أَدَّوْا إِلَيْهِمْ.

(۱۳) اللَّهُمَّ وَ صَلِّ عَلَى التَّابِعِينَ مِنْ يَوْمِنَا هَذَا إِلَى يَوْمِ الدِّينِ وَ عَلَى أَزْوَاجِهِمْ وَ عَلَى ذُرِّيَّاتِهِمْ وَ عَلَى مَنْ أَطَاعَكَ مِنْهُمْ.

(۱۴) صَلاةً تَعْصِمُهُمْ بِهَا مِنْ مَعْصِيَتِكَ، وَ تَفْسَحُ لَهُمْ فِى رِيَاضِ جَنَّتِكَ، وَ تَمْنَعُهُمْ بِهَا مِنْ كَيْدِ الشَّيْطَانِ، وَ تُعِينُهُمْ بِهَا عَلَى مَا اسْتَعَانُوكَ عَلَيْهِ مِنْ بِرٍّ، وَ تَقِيهِمْ طَوَارِقَ اللَّيْلِ وَ النَّهَارِ إِلا طَارِقا يَطْرُقُ بِخَيْرٍ.

(۱۵) وَ تَبْعَثُهُمْ بِهَا عَلَى اعْتِقَادِ حُسْنِ الرَّجَاءِ لَكَ، وَ الطَّمَعِ فِيمَا عِنْدَكَ وَ تَرْكِ التُّهْمَةِ فِيمَا تَحْوِيهِ أَيْدِى الْعِبَادِ

(۱۶) لِتَرُدَّهُمْ إِلَى الرَّغْبَةِ إِلَيْكَ وَ الرَّهْبَةِ مِنْكَ، وَ تُزَهِّدَهُمْ فِى سَعَةِ الْعَاجِلِ، وَ تُحَبِّبَ إِلَيْهِمُ الْعَمَلَ لِلاْجِلِ، وَ الاسْتِعْدَادَ لِمَا بَعْدَ الْمَوْتِ

(۱۷) وَ تُهَوِّنَ عَلَيْهِمْ كُلَّ كَرْبٍ يَحِلُّ بِهِمْ يَوْمَ خُرُوجِ الْأَنْفُسِ مِنْ أَبْدَانِهَا

(۱۸) وَ تُعَافِيَهُمْ مِمَّا تَقَعُ بِهِ الْفِتْنَةُ مِنْ مَحْذُورَاتِهَا، وَ كَبَّةِ النَّارِ وَ طُولِ الْخُلُودِ فِيهَا

(۱۹) وَ تُصَيِّرَهُمْ إِلَى أَمْنٍ مِنْ مَقِيلِ الْمُتَّقِينَ.

ترجمه دعاى چهارم: دعاى آن حضرت در درود بر پيروان انبيا

۱. خدايا پيروان پيغمبران و و هركس از اهل زمين كه وقتى دشمنان انبيا به تكذيب برخاستند آن ها نديده ايمان آوردند و راستى از روى ايمان رغبت نمودند.

۲. در هر عهد و زمان از دوران آدم تا زمان محمد (صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) رسولى فرستادى و راهنمايى برگزيدى كه پيشواى هدايت بودند و سروران پرهيزگاران، بر همه آنها درود باد. خداوندا به آمرزش و خشنودى به آنان عنايت فرما.

۳. خاصه اصحاب محمد (صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) را كه حق صحبت ادا كردند و در يارى او كوشيدند و او را مدد كردند و سوى او شتافتند، و به دعوت او پيشى گرفتند، و چون براهين نبوت خود را به آنان شنوانيد، پذيرفتند.

۴. و از زن و فرزند جدا گشتند تا سخن او آشكار گشت و براى استوار كردن دين او با پدر و پسر خود در آويختند، و به يمن حضرتش داد خود بگرفتند.

۵. دوستى او در دل داشتند به اميد تجارتى كه هرگز كاسد نگردد.

۶. خويشان از آن ها بيگانه گشتند، چون كه در دامن او آويختند و نزديكان، دور شدند، چون در سايه قرب او آرميدند.

۷. پس خدايا آنچه را براى تو و در راه تو رها كردند از نظر عنايت دور مدار، و به خشنودى خود آن ها را شاد كن، كه مردم را بر پرستش تو متفق ساختند و با پيغمبر تو خلق را سوى تو خواندند.

۸. وپاداش عمل آنان را كه كامل مرحمت كن كه از خاندان خود دورى گزيدند و از فراخى معاش به تنگى راضى گشتند. و درود فرست بر ستمديدگان ايشان در راه عزت دين تو(۳۰) چنان كه آنان را به كثرت عدد نيرو دادى.

۹. خدايا بهترين پاداش خود را بدان گروه برسان كه در نيكوكارى پيرو ياران پيغمبر شدند. مى گفتند: اى پروردگار ما، ما و برادران ما را كه به ايمان سبقت جستند بيامرز.

۱۰. آنها كه روش صحابه را پيش گرفتند، و طريقت آنان را برگزيدند، و با كردارى مانند آنها روزگار به سر بردند.

۱۱. در بينايى آن ها شك راه نيافت، و در پيروى از آثار و اقتداء به چراغ هدايت ايشان ترديد ننمودند.

۱۲. يار و مددكار آنان بودند، دين آنها را پذيرفتند و به سيرت آنان راه يافتند، و با آن ها دل راست داشتند و سخنان ايشان را هرچه گفتند باور كردند.

۱۳. خدايا درود فرست بر پيروان ايشان از امروز تا روز قيامت و بر زنان و فرزندان ايشان و هركه فرمان تو برد.

۱۴. درودى كه آن ها را از معصيت بازدارى، و باغ بهشت را بر ايشان گشاده گردانى. و از مكر شيطان حفظ كنى، و در هر كار نيك كه از تو توفيق خواهند آنان را توفى دهى، و از حوادث شب و روز نگهدارى، مگر آن چه خير آن ها باشد.

۱۵. ايشان را بر آن دار كه چشم اميدشان به دست تو باشد و طمع در نعمت هاى تو بندند و از آنچه در دست بندگان توست چشم فرو پوشند.(۳۱ )

۱۶. چنان كن تا رغبت سوى تو داشته باشند و ترس ايشان از تو باشد و از فراخى دنيا روى بگردانند و دوست دار عمل آخرت و آماده جهان پس از مرگ گردند.

۱۷. آن روز كه جان ها از تن بيرون رود.(۳۲) هر اندوهى كه روى بديشان كند بر آنها آسان كن.

۱۸. و آنان را از هر چه موجب فتنه آن ها شود و از آتش سخت و جاويد ماندن در آن ايمن گردان.

۱۹. و آنان را به جاى امن بر؛ كه آسايشگاه پرهيزگاران است.

۵ وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلامُ لِنَفْسِهِ و لِأَهْلِ وَلايَتِهِ:

(۱) يَا مَنْ لا تَنْقَضِى عَجَائِبُ عَظَمَتِهِ، صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ احْجُبْنَا عَنِ الْإِلْحَادِ فِى عَظَمَتِكَ

(۲) وَ يَا مَنْ لا تَنْتَهِى مُدَّةُ مُلْكِهِ، صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَعْتِقْ رِقَابَنَا مِنْ نَقِمَتِكَ.

(۳) وَ يَا مَنْ لا تَفْنَى خَزَائِنُ رَحْمَتِهِ، صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اجْعَلْ لَنَا نَصِيبا فِى رَحْمَتِكَ.

(۴) وَ يَا مَنْ تَنْقَطِعُ دُونَ رُؤْيَتِهِ الْأَبْصَارُ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَدْنِنَا إِلَى قُرْبِكَ

(۵) وَ يَا مَنْ تَصْغُرُ عِنْدَ خَطَرِهِ الْأَخْطَارُ، صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ كَرِّمْنَا عَلَيْكَ.

(۶) وَ يَا مَنْ تَظْهَرُ عِنْدَهُ بَوَاطِنُ الْأَخْبَارِ، صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ لا تَفْضَحْنَا لَدَيْكَ.

(۷) اللَّهُمَّ أَغْنِنَا عَنْ هِبَةِ الْوَهَّابِينَ بِهِبَتِكَ، وَ اكْفِنَا وَحْشَةَ الْقَاطِعِينَ بِصِلَتِكَ حَتَّى لا نَرْغَبَ إِلَى أَحَدٍ مَعَ بَذْلِكَ، وَ لا نَسْتَوْحِشَ مِنْ أَحَدٍ مَعَ فَضْلِكَ.

(۸) اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ كِدْ لَنَا وَ لا تَكِدْ عَلَيْنَا، وَ امْكُرْ لَنَا وَ لا تَمْكُرْ بِنَا، وَ أَدِلْ لَنَا وَ لا تُدِلْ مِنَّا.

(۹) اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ قِنَا مِنْكَ، وَ احْفَظْنَا بِكَ، وَ اهْدِنَا إِلَيْكَ، وَ لا تُبَاعِدْنَا عَنْكَ إِنَّ مَنْ تَقِهِ يَسْلَمْ وَ مَنْ تَهْدِهِ يَعْلَمْ، وَ مَنْ تُقَرِّبْهُ إِلَيْكَ يَغْنَمْ.

(۱۰) اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اكْفِنَا حَدَّ نَوَائِبِ الزَّمَانِ، وَ شَرَّ مَصَائِدِ الشَّيْطَانِ، وَ مَرَارَةَ صَوْلَةِ السُّلْطَانِ.

(۱۱) اللَّهُمَّ إِنَّمَا يَكْتَفِى الْمُكْتَفُونَ بِفَضْلِ قُوَّتِكَ، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اكْفِنَا، وَ إِنَّمَا يُعْطِى الْمُعْطُونَ مِنْ فَضْلِ جِدَتِكَ، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَعْطِنَا، وَ إِنَّمَا يَهْتَدِى الْمُهْتَدُونَ بِنُورِ وَجْهِكَ، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اهْدِنَا.

(۱۲) اللَّهُمَّ إِنَّكَ مَنْ وَالَيْتَ لَمْ يَضْرُرْهُ خِذْلانُ الْخَاذِلِينَ، وَ مَنْ أَعْطَيْتَ لَمْ يَنْقُصْهُ مَنْعُ الْمَانِعِينَ، وَ مَنْ هَدَيْتَ لَمْ يُغْوِهِ إِضْلالُ الْمُضِلِّينَ

(۱۳) فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ امْنَعْنَا بِعِزِّكَ مِنْ عِبَادِكَ، وَ أَغْنِنَا عَنْ غَيْرِكَ بِإِرْفَادِكَ، وَ اسْلُكْ بِنَا سَبِيلَ الْحَقِّ بِإِرْشَادِكَ.

(۱۴) اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اجْعَلْ سَلامَةَ قُلُوبِنَا فِى ذِكْرِ عَظَمَتِكَ، وَ فَرَاغَ أَبْدَانِنَا فِى شُكْرِ نِعْمَتِكَ، وَ انْطِلاقَ أَلْسِنَتِنَا فِى وَصْفِ مِنَّتِكَ.

(۱۵) اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اجْعَلْنَا مِنْ دُعَاتِكَ الدَّاعِينَ إِلَيْكَ، وَ هُدَاتِكَ الدَّالِّينَ عَلَيْكَ، وَ مِنْ خَاصَّتِكَ الْخَاصِّينَ لَدَيْكَ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.

ترجمه دعاى پنجم: دعاى آن حضرتعليه‌السلام براى خود و بستگان

۱. اى كه نشانه هاى شگفت انگيز عظمت تو به پايان نمى رسد! درود بر محمد و خاندان او فرست و ما را از لغزش در معرفت بزرگى خود، نگاه دار.

۲. اى كسى كه مدت پادشاهى تو را آخر نيست بر محمد و آل او درود فرست و گردن هاى ما را از قيد عتاب و انتقام خود آزاد كن.

۳. اى كسى كه گنج هاى رحمتت سپرى نمى گردد بر محمد و آل او درود فرست و ما را از رحمت خود بهره مند گردان.

۴. اى كسى كه چشم ها از ديدن تو فرو مانده است بر محمد و آل او درود فرست و ما را به جانب خود نزديك ساز.

۵. اى كسى كه در مقابل قدر تو همه چيز بيقدر است بر محمد و آل او درود فرست و ما را نزد خود گرامى دار.

۶. و اى كسى كه اخبار پنهان نزد تو آشكار است، بر محمد و خاندان او درود فرست و ما را نزد خود رسوا مكن.

۷. اى خداوند ما را به بخشش خود از بخشش بخشندگان بى نياز كن و گسستن ديگران را از ما به پيوستن خود جبران فرما تا با بخشش تو سوى كسى نگراييم و با احسان تو از منع ديگران نهراسيم.

۸. خدايا درود بر محمد و آل او فرست و تدبير تو موافق ما باشد نه بر خلاف ما، و در هر كار جانب ما گير و ما را رها مكن و بر مخالفان پيروز كن و ديگران را بر ما مستولى مگردان.

۹. خدايا درود بر محمد و آل او فرست و ما را از خشم خود حفظ كن و تو خود نگهدار ما باش و ما را راه نماى و از خود دور مكن كه هر كه را تو نگهدارى به سلامت ماند و هر كه را تو هدايت كنى دانا شود و هر كه را تو به خود نزديك سازى غنيمت برد.

۱۰. خدايا درود بر محمد و آلش فرست و مصيبت هاى زمانه را از ما كفايت كن و شر دام شيطان را از ما بگردان و از تلخى قهر پادشاه ايمن كن.

۱۱. خدايا كارگزاران جهان به نيروى تو كارگزارند پس درود بر محمد و آل او فرست و خود تو كارگزار ما باش و آن ها كه عطا مى بخشند از زيارت عطاى تو مى بخشند پس درود بر محمد و آل او فرست و تو خود به ما عطا كن و آن ها كه راه حق را يافتند به نور تو يافتند پس درود بر محمد و آل او فرست و ما را تو خود هدايت فرما.

۱۲. خداوندا، كسى را كه تو دست گيرى خذلان ديگرى زيان ندارد و كسى را كه تو عطا كنى نوميد كردن ديگران چيزى نكاهد و آن را كه تو هادى باشى كسى گمراه نتواند كرد.

۱۳. پس بر محمد و آل او درود فرست و ما را به عزت خود از شر مردم حفظ كن و به عطاى خود از ديگران بى نياز گردان و به ارشاد خود ما را در راه حق بدار.

۱۴. خدايا درود بر محمد و آل او فرست و سلامت دل ما را در ياد عظمت خود قرار ده و آسايش تن ما را در شكر نعمت خود مصروف گردان.

نيروى گفتار ما را در وصف نعم خود به كار دار.

۱۵. خدايا درود بر محمد و آل او فرست و ما را از داعيان خود گردان كه مردم را سوى تو خوانيم و از هاديان كه راه تو را به مردم بنماييم و از خاصان مقرب خويش شمار، اى ارحم الراحمين.

١٤ - تقوا

(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

من رزق تقى فقد رزق خير الدنيا والاخرة ؛(١٣١)

هر كس تقوا روزى اش شود، خير دنيا و آخرت روزى او شده است

(٢)امام علىعليه‌السلام :

ان التقوى منتهى رضى الله من عباده وحاجته من خلقه فاتقوا الله الذى ان اسررتم علمه وان اعلنتم كتبه ؛(١٣٢)

نهايت خشنودى خداوند از بندگانش و خواسته او از آفريدگانش ‍ تقواست ، پس تقوا از خداوندى بكنيد كه اگر پنهان كنيد مى داند و اگر آشكار سازيد مى نويسد.

(٣)امام علىعليه‌السلام :

لو ان السماوات والارض كانتا على عبد رتقا ثم اتقى الله لجعل الله له منها مخرجا ورزقه من حيث لا يحتسب ؛(١٣٣)

اگر آسمان ها و زمين راه را بر بنده اى ببندند و او تقواى الهى پيشه كند، خداوند حتما راه گشايشى براى او فراهم خواهد كرد و از جايى كه گمان ندارد روزى اش خواهد داد.

(٤)امام علىعليه‌السلام :

ان لاهل التقوى علامات يعرفون بها: صدق الحديث واداء الامانة والوفاء بالعهد و...؛(١٣٤)

تقواپيشگان نشانه هايى دارند كه با آن شناخته مى شوند: راستگويى ، امانتدارى ، وفاى به عهد و...

(٥)امام علىعليه‌السلام :

التقى سابق الى كل خير؛(١٣٥)

تقواپيشه بر انجام هر كار خيرى سبقت مى گيرد.

(٦)امام باقرعليه‌السلام :

ان الله عزوجل يقى بالتقوى عن العبد ما عزب عنه عقله ويجلى باتقوى عنه عماه وجهله ؛(١٣٦)

خداوند به وسيله تقوا بنده را حفظ مى كند از آنچه كه عقلش به او نمى رسد و كور دلى و نادانى او را بر طرف مى سازد.

(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

اتقى الناس من قال الحق فيما له وعليه ؛(١٣٧)

با تقواترين مردم ، كسى است كه در آنچه به نفع يا ضرر اوست ، حق را بگويد.

(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

تمام التقوى ان تتعلم ما جهلت وتعمل بما علمت ؛(١٣٨)

تمام و كمال تقوا اين است كه آنچه را نمى دانى بياموزى و بدانچه مى دانى عمل كنى

(٩)امام صادقعليه‌السلام :

سئل الامام الصادقعليه‌السلام عن قول الله عزوجل : (اتقوا الله حق تقاته) قال : يطاع فلا يعصى ويذكر فلا ينسى ويشكر فلا يكفر؛(١٣٩)

از امام صادقعليه‌السلام در باره آيه (تقواى الهى داشته باشيد آنگونه كه حق تقواست) سئوال شد، فرمودند: از خدا فرمان مى برد و نافرمانى نمى كند، به ياد اوست و فراموشش نمى كند، شكرگزار اوست و كفران نمى كند.

(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

لا يكون الرجل من المتقين حتى يحاسب نفسه اشد من محاسبة الشريك لشريكه فيعلم من اين مطعمه ومن اين مشربه ومن اين ملبسه امن حل ذلك امام على من حرام ؛(١٤٠)

انسان از تقواپيشگان نيست مگر آن كه سخت تر از حسابرسى شريك از شريك ، از خود حساب بكشد و بداند خوردنى ، نوشيدنى و پوشيدنى اش ‍ از كجاست آيا از حلال است يا حرام ؟

١٥ - نيت

(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

النية الحسنة تدخل صاحبها الجنة ؛(١٤١)

نيت خوب صاحب خويش را به بهشت مى برد.

(٢)امام علىعليه‌السلام :

وصول المرء الى كل ما يبتغيه من طيب عيشه واءمن سربه وسعه رزقه ، بحسن نيته وسعة خلقه ؛(١٤٢)

آدمى با نيت خوب و خوش اخلاقى به تمام آنچه در جستجوى آن است ، از زندگى خوش و امنيت محيط و وسعت روزى ، دست مى يابد.

(٣)امام علىعليه‌السلام :

من حسنت نيته اءمده التوفيق ؛(١٤٣)

هر كس نيتش خوب باشد، توفيق ياريش خواهد نمود.

(٤)امام علىعليه‌السلام :

حسن النية من سلامة الطوية ؛(١٤٤)

نيت خوب ، برخاسته از سلامت درون است

(٥)امام سجادعليه‌السلام :

اللهم وانته بنيتى الى اءحسن النيات وبعملى الى اءحسن الاعمال ، اللهم وفر بلطفك نيتى ؛(١٤٥)

خدايا... نيتم را به بهترين نيت ها و عملم را به بهترين اعمال برسان ، خدايا به لطف خود نيت مرا كامل گردان

(٦)امام علىعليه‌السلام :

اءبلغ ماتستدر به الرحمة اءن تضمر لجميع الناس ‍ الرحمة ؛(١٤٦)

موثرترين وسيله جلب رحمت خدا اين است كه خيرخواه همه مردم باشى

(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

قال الله تعالى : اذا هم عبدى بحسنه ولم يعملها كتبتهاله حسنة فان عملها كتبتها له عشر حسنات الى سبعمائة ضعف واذاهم بسيئة ولم يعملها لم اءكتبها عليه فان عملها كتبتها عليه سيئة واحدة ؛(١٤٧)

خداى والا مى فرمايد: وقتى بنده من كار نيكى اراده كند و نكند آن را يك كار نيك براى وى ثبت كنم و اگر بكند ده كار نيك تا هفتصد برابر ثبت كنم و وقتى كار بدى اراده كند و نكند بر عهده او ثبت نكنم و اگر بكند يك كار بد بر عهده او ثبت كنم

(٨)امام علىعليه‌السلام :

اذا فسدت النية وقعت البلية ؛(١٤٨)

هر گاه نيت فاسد شود، بلا و گرفتارى پيش مى آيد.

(٩)امام صادقعليه‌السلام :

صاحب النية الصادقة صاحب القلب السليم ، لان سلامة القلب من هواجس المحذورات بتخليص النية لله فى الامور كلها؛(١٤٩)

كسى كه نيت درست داشته باشد، دل سالم و پاك دارد، زيرا سالم داشتن دل از وسوسه هاى شيطانى به سبب خالص گردانيدن نيت در همه كارها براى خداوند است

(١٠)امام علىعليه‌السلام :

واو اءن الناس حين تنزل بهم النقم وتزول عنهم النعم ، فزعوا الى ربهم بصدق من نياتهم ووله من قلوبهم ، لرد عليهم كل شارد، واءصلح لهم كل فاسد؛(١٥٠)

اگر مردم به هنگامى كه بلاها بر آنان فرود مى آمد و نعمت ها از دستشان مى رفت ، با نيت هاى خوب و دلى مشتاق به پروردگار خود پناه مى بردند، بى گمان هر از دست رفته اى به آنان باز مى گشت و هرفاسدى اصلاح مى شد.

١٦ - دانش

(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

خير الدنيا والاخرة مع العلم و شر الدنيا والاخرة مع الجهل ؛(١٥١)

خير دنيا و آخرت با دانش است و شر دنيا و آخرت با نادانى

(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

اءعلم الناس من جمع علم الناس الى علمه ؛(١٥٢)

داناترين مردم كسى است كه دانش ديگران را به دانش خود بيفزايد.

(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

طلب العلم فريضة على كل مسلم اءلا ان الله يحب بغاة العلم ؛(١٥٣)

طلب دانش بر هر مسلمانى واجب است خداوند جويندگان دانش را دوست دارد.

(٤)امام علىعليه‌السلام :

كل وعاء يضيق بما جعل فيه الا وعاء العلم فانه يتسع به ؛(١٥٤)

فضاى هر ظرفى بر اثر محتواى خود تنگ مى شود مگر ظرف دانش كه با تحصيل علوم ، فضاى آن بازتر مى گردد.

(٥)امام علىعليه‌السلام :

زكاة العلم بذله لمستحقه واجهاد النفس فى العمل به ؛(١٥٥)

زكات دانش ، آموزش كسانى كه شايسته آن اند و كوشش در عمل به آن است

(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

يا على وللعالم ثلاث علامات : صدق الكلم واحتناب الحرام واءن يتواضع للناس كلهم ؛(١٥٦)

يا على دانشمند سه نشانه دارد: راستگويى ، حرام گريزى و فروتنى در برابر همه مردم

(٧)امام علىعليه‌السلام :

خير العلم مانفع ؛(١٥٧)

بهترين علم آن است كه مفيد باشد.

(٨)امام صادقعليه‌السلام :

لاينبغى لمن لم يكن عالما اءن يعد سعيدا؛(١٥٨)

كسى كه بهره اى از دانش ندارد معنا ندارد كه ديگران او را سعادتمند بدانند.

(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

الناس رجلان : عالم و متعلم و لا خير فيما سواهما؛(١٥٩)

مردم دو گروه اند: دانشمند و دانش اندوز و در غير اين دو، خيرى نيست

(١٠)امام صادقعليه‌السلام :

من تعلم العلم وعمل به وعلم لله دعى فى ملكوت السماوات عظيما فقيل : تعلم لله وعمل لله وعلم لله ؛(١٦٠)

هر كس براى خدا دانش بياموزد و به آن عمل كند و به ديگران آموزش ‍ دهد، در ملكوت آسمانها به بزرگى ياد شود و گويند: براى خدا آموخت و براى خدا عمل كرد و براى خدا آموزش داد.

١٧ - نادانى

(١)امام علىعليه‌السلام :

اعظم المصائب الجهل ؛(١٦١)

بزرگ ترين مصيبت ها، نادانى است

(٢)امام علىعليه‌السلام :

لا يزكو مع الجهل مذهب ؛(١٦٢)

هيچ آيينى ، با نادانى رشد نمى كند.

(٣)امام علىعليه‌السلام :

كم من عزيز اءذله جهله ؛(١٦٣)

چه بسيار عزيزى كه ، نادانى اش او را خوار ساخت

(٤)امام علىعليه‌السلام :

العقل يهدى و ينجى ، والجهل يغوى ويردى ؛(١٦٤)

عقل راهنمايى مى كند و نجات مى دهد و نادانى گمراه مى كند و نابود مى گرداند.

(٥)امام علىعليه‌السلام :

الجهل اءصل كل شر؛(١٦٥)

نادانى ريشه همه بديهاست

(٦)امام علىعليه‌السلام :

العلم قاتل الجهل ؛(١٦٦)

دانش ، نابود كننده نادانى است

(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

ان الجاهل من عصى الله وان كان جميل المنظر عظيم الخطر؛(١٦٧)

نادان كسى است كه نافرمانى خدا كند، اگر چه زيبا چهره و داراى موقعيتى بزرگ باشد.

(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

قلب ليس فيه شى ء من الحكمة كبيت خرب فتعلموا وعلموا وتفقهوا ولا تموتوا جهالا فان الله لايعذر على الجهل ؛(١٦٨)

دلى كه در آن حكمت نيست ، مانند خانه ويران است ، پس بياموزيد و تعليم دهيد، بفهميد و نادان نميريد. براستى كه خداوند بهانه اى را براى نادانى نمى پذيرد.

(٩)امام علىعليه‌السلام :

لو لاخمس خصال لصار الناس كلهم صالحين : اءولها القناعة بالجهل ، الحرص على الدنيا، والشح بالفضل ، والرياء فى العمل والاعجاب بالراءى ؛(١٦٩)

اگر پنج خصلت نبود، همه مردم جزو صالحان مى شدند: قانع بودن به نادانى ، حرص به دنيا، بخل ورزى به زيادى ، ريا كارى در عمل ، و خود راءيى

(١٠)امام صادقعليه‌السلام :

ان الله لم ياءخذ على الجهال عهدا بطلب العلم حتى اءخذ على العلماء عهدا ببذل العلم للجهال ، لان العلم كان قبل الجهل ؛(١٧٠)

خداوند از نادانان پيمان نگرفته كه بياموزند، تا آنكه از عالمان پيمان گرفته كه به نادانان بياموزند، زيرا دانش ، پيش از نادانى بود.

١٨ - عقل

(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

يا على العقل ما اكتسبت به الجنة وطلب به رضى الرحمن ؛(١٧١)

يا على عقل چيزى است كه با آن بهشت و خشنودى خداوند رحمان به دست مى آيد.

(٢)امام علىعليه‌السلام :

اءعقل الناس اءبعدهم عن كل دنية ؛(١٧٢)

عاقل ترين مردم كسى است كه از همه پستى ها به دور باشد.

(٣)امام علىعليه‌السلام :

من لم يهذب نفسه لم ينتفع بالعقل ؛(١٧٣)

هر كس خود را تزكيه نكند، از عقل بهره نمى برد.

(٤)امام حسينعليه‌السلام :

لا يكمل العقل الا باتباع الحق ؛(١٧٤)

عقل جز با پيروى از حق كامل نمى شود.

(٥)امام علىعليه‌السلام :

اءفضل الناس عقلا اءحسنهم تقديرا لمعاشه واءشدهم اهتماما باصلاح معاده ؛(١٧٥)

عاقل ترين مردم كسى است كه در امور زندگيش بهتر برنامه ريزى كند و در اصلاح آخرتش بيشتر همت نمايد.

(٦)امام علىعليه‌السلام :

زكوة العقل احتمال الجهال ؛(١٧٦)

زكات عقل تحمل نادان است

(٧)امام علىعليه‌السلام :

ردع النفس عن زخارف الدنيا ثمرة العقل ؛(١٧٧)

دورى از تجملات دنيا ميوه عقل است

(٨)امام علىعليه‌السلام :

ليس العاقل من يعرف الخير من الشر ولكن العاقل من يعرف خير الشرين ؛(١٧٨)

عاقل آن نيست كه خير را از شر تشخيص دهد، بكله عاقل كسى است كه ميان دو شر، آن را كه ضررش كمتر است بشناسد.

(٩)امام حسينعليه‌السلام :

اذا وردت على العاقل لمة قمع الحزن بالحزم و قرع العقل للاحتيال ؛(١٧٩)

چون براى عاقل مشكلى پيش آيد، غم خود را با هوشيارى و دورانديشى از ميان مى برد و عقل را به چاره جويى وامى دارد.

(١٠)امام باقرعليه‌السلام :

ان الله تبارك و تعالى يحاسب الناس على قدر ما آتاهم من العقول فى الدنيا؛(١٨٠)

خداوند (در روز قيامت) از بندگانش به مقدار عقلى كه به آنها داده بازخواست خواهد كرد.

١٩ - مكارم الاخلاق

(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

انما بعثت لاتمم مكارم الاخلاق ؛(١٨١)

براستى كه من براى به كمال رساندن مكارم اخلاق مبعوث شده ام

(٢)امام علىعليه‌السلام :

عليكم بمكارم الاخلاق فانها رفعة واياكم والاخلاق الدنية فانها تضع الشريف و تهدم المجد؛(١٨٢)

به مكارم اخلاق پايبند باشيد كه آن مايه سربلندى است و از اخلاق پست دورى كنيد كه آن انسانهاى شريف را پست و بزرگوارى را از بين مى برد.

(٣)امام علىعليه‌السلام :

نزه عن كل دنية نفسك ، و اءبذل فى المكارم جهدك تخلص من المآثم وتحرز المكارم ؛(١٨٣)

خودت را از هر پستى پاك كن ، و در راه مكارم اخلاق نهايت كوشش خود را به كارگير تا از گناهان برهى و مكارم را بدست آورى

(٤)امام علىعليه‌السلام :

لو كنا لانرجو جنة و لا نخشى نارا و لا ثوابا و لا عقابا لكان ينبغى لنا اءن نطلب مكارم الاخلاق فانها مما تدل على سبيل النجاح ؛(١٨٤)

اگر هم به بهشت اميد (وباور) نمى داشتيم و از دوزخ نمى هراسيديم و پاداش و كيفرى در ميان نمى بود باز شايسته بود كه در طلب مكارم اخلاق برآييم ، زيرا كه راه موفقيت و پيروزى در تحصيل مكارم اخلاق است

(٥)امام صادقعليه‌السلام :

وقد سئل عن مكارم الاخلاق : العفو عمن ظلمك وصيلة من قطعك واعطاء من حرمك وقول الخق ولو على نفسك ؛(١٨٥)

درباره مكارم اخلاق سوال شد، فرمودند: گذشت از كسى كه به تو ظلم كرده ، رابطه با كسى كه با تو قطع رابطه كرده ، عطا به آن كس كه از تو دريغ داشته است و گفتن حق اگر چه بر ضد خودت باشد.

(٦)امام علىعليه‌السلام :

لا تكمل المكارم الا بالعفاف والايثار؛(١٨٦)

مكارم اخلاق به كمال نمى رسد، مگر با پاكدامنى و از خود گذشتگى

(٧)امام علىعليه‌السلام :

اذا رغبت فى المكارم فاجتنب المحارم ؛(١٨٧)

اگر خواهان مكارم و بزرگوارى ها هستى از حرام ها دورى كن

(٨)امام صادقعليه‌السلام :

ان الله تبارك وتعالى خص رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بمكارم الخلاق ، فامتحنوا اءنفسكم فان كانت فيكم فاحمدوا الله عزوجل وارغبوا اليه فى الزيادة منها - فذكرها عشرة -: اليقين ، والقناعة ، والصبر، والشكر، والحلم ، وحسن الخلق ، والسخاء، والغيرة ، والشجاعة ، والمروءة ؛(١٨٨)

خداى تبارك و تعالى رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم را به مكارم الاخلاق مخصوص گردانيد. پس شما نيز خود را بيازماييد، اگر اين صفت ها در شما بود خداى عزوجل را سپاس گوييد و از او اين مكارم را بيشتر بخواهيد. سپس آن ده خصلت را برشمردند يقين ، قناعت ، صبر، شكر، بردبارى ، خوش اخلاقى ، سخاوت ، غيرت ، شجاعت و جوانمردى

(٩)امام صادقعليه‌السلام :

لجراح المدائنى -: اءلا احدثك بمكارم الاخلاق ؟ الصفح عن الناس ، و مواساة الرجل اخاه فى ماله ، وذكر الله كثيرا؛(١٨٩)

به جراح مدائنى فرمودند: آيا به تو بگويم كه مكارم اخلاق چيست ؟ گذشت كردن از مردم ، سهيم كردن برادر (دينى) در مال خود و بسيار به ياد خدا بودن

(١٠)امام صادقعليه‌السلام :

المكارم عشر، فان استطعت اءن تكون فيك فلتكن ...: صدق الباءس ، وصدق اللسان ، واءداء الامانة ، وصلة الرحم ، واقراء الضيف ، واطعام السائل ، والمكافاة على الصنائع ، والتدمم للجار، والتذمم للصاحب ، وراءسهن الحياء؛(١٩٠)

مكارم ده تاست : اگر مى توانى آنها را داشته باش ...: استقامت در سختى ها، راستگويى ، امانتدارى ، صله رحم ، ميهمان نوازى ، اطعام نيازمند، جبران كردن نيكى ها، رعايت حق و حرمت همسايه ، مراعات حق و حرمت رفيق و در راءس همه ، حيا.

٢٠ - اخلاق

(١)امام حسينعليه‌السلام :

الخلق الحسن عبادة ؛(١٩١)

خوش اخلاقى عبادت است

(٢)امام صادقعليه‌السلام :

ان مما يزين الاسلام الاخلاق الحسنة فيما بين الناس ؛(١٩٢)

خوش اخلاقى در بين مردم زينت اسلام است

(٣)امام علىعليه‌السلام :

من حسنت خليقته طابت عشرته ؛(١٩٣)

هر كس خوش اخلاق باشد، زندگى اش پاكيزه و گوارا مى گردد.

(٤)امام صادقعليه‌السلام :

البر و حسن الخلق يعمران الديار ويزيدان فى الاعمار؛(١٩٤)

نيكى و خوش اخلاقى ، شهرها را آباد و عمرها را زياد مى كند.

(٥)امام علىعليه‌السلام :

حسن الاخلاق يدر الارزاق ويونس الرفاق ؛(١٩٥)

خوش اخلاقى روزى ها را زياد مى كند و ميان دوستان انس و الفت پديد مى آورد.

(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

حسنوا اءخلاقكم والطفوا بجيرانكم واءكرموا نساءكم تدخلوا الجنة بغير حساب ؛(١٩٦)

اخلاق خود را نيكو كنيد و با همسايگان خود مهربان باشيد و زنان خود را گرامى بداريد تا بى حساب وارد بهشت شويد.

(٧)امام علىعليه‌السلام :

عود نفسك الجميل فباعتيادك اياه يعود لذيذا؛(١٩٧)

خود را به كارهاى زيبا (خداپسندانه) عادت بده كه اگر به آنها عادت كنى برايت لذت بخش مى شوند.

(٨)امام علىعليه‌السلام :

روضوا اءنفسكم على الاخلاق الحسنة فان العبد المومن يبلغ بحسن خلقه درجة الصائم القائم ؛(١٩٨)

خودتان را بر خوش اخلاقى تمرين و رياضت دهيد، زيرا كه بنده مسلمان با خوش اخلاقى خود به درجه روزه گير شب زنده دار مى رسد.

(٩)امام صادقعليه‌السلام :

لما سئل عن حد حسن الخلق : تلين جانبك و تطيب كلامك وتلقى اءخاك ببشر حسن ؛(١٩٩)

در پاسخ به پرسش از معناى خوش اخلاقى فرمودند: نرمخو و مهربان باشى ، گفتارت پاكيزه و مودبانه باشد و با برادرت با خوشرويى برخورد كنى

(١٠)

رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌ :

اءلا انبئكم بخياركم ؟ قالوا: بلى يا رسول الله قال : اءحسنكم اءخلاقا الموطئون اكنافا، الذين ياءلفون و يؤ لفون ؛(٢٠٠)

آيا شما را از بهترين افرادتان خبر ندهم ؟ عرض كردند: چرا، اى رسول خدا. حضرت فرمودند: خوش اخلاق ترين شما، آنان كه نرمخو و بى آزارند، با ديگران انس مى گيرند و ديگران نيز با آنان انس و الفت مى گيرند.

___________________

پاورقى ها ١٢٠- نهج الفصاحه ح ٢٩٦١.

١٢١- مصباح الشريعه ص ٢٤.

١٢٢- كافى ٢/٩٤/١.

١٢٣- نزهة الناظر ص ٨٠.

١٢٤- نهج البلاغه از نامه ٦٩.

١٢٥- كافى ٢/٤٢٧/٨.

١٢٦- مصباح الشريعه ص ٢٤.

١٢٧- نهج الفصاحه ح ٧٩١.

١٢٨- كافى ٢/٩٩/٢٧.

١٢٩- عيون الاخبار الرضاعليه‌السلام ١/١٨٠.

١٣٠- اعلام الدين ص ٣٠٩.

١٣١- كنزالعمال ٣/٩١/٥٦٤١.

١٣٢- غررالحكم ٢/٥٩٣/٣٦٢٠.

١٣٣- غررالحكم ٥/١١٨/٧٧٩٩.

١٣٤- خصال ص ٤٨٣.

١٣٥- بحارالانوار ٧٨/٩٠/٩٥.

١٣٦- كافى /٨/٥٢/١٦.

١٣٧- معانى الاخبار ص ١٩٥.

١٣٨- تنبيه الخواطر ٢/١٢٠.

١٣٩- بحارالانوار ٧٠/٢٩٢/٣١.

١٤٠- كنزالعمال ٣/٦٩٩/٨٥٠١.

١٤١- نهج الفصاحه ح ٣١٦٣.

١٤٢- غررالحكم ٦/٢٤٥/١٠١٤١.

١٤٣- غررالحكم ٥/٤٦٢/٩١٨٦.

١٤٤- غررالحكم ٣/٣٨٤/٤٨١٧.

١٤٥- صحيفه سجاديه از دعاى بيستم

١٤٦- غررالحكم ٢/٤٧٦/٣٣٥٤.

١٤٧- نهج الفصاحه ح ٢٠٦٨.

١٤٨- غررالحكم ٣/١٢٥/٤٠٢١.

١٤٩- بحارالانوار ٧٠/٢١٠/٣٢.

١٥٠- نهج البلاغه خطبه ١٧٨.

١٥١- بحارالانوار ١/٢٠٤/٢٣.

١٥٢- امالى صدوق ١/٧٣/٤١.

١٥٣- كافى ١/٣٠/١.

١٥٤- نهج البلاغه حكمت ١٩٦.

١٥٥- غررالحكم ٣/٤٢١/٤٩٥١.

١٥٦- ميراث حديث ٢/٣٥/١٢٠.

١٥٧- غررالحكم ٣/٤٢١/٤٩٥١.

١٥٨- تحف العقول ص ٢٤٦.

١٥٩- نهج الفصاحه ح ٣١٤٥.

١٦٠- كافى ١/٣٥/٦.

١٦١- غررالحكم ٢/٣٧١/٢٨٤٤.

١٦٢- غررالحكم ٦/٣٦٣/١٠٥٤٢.

١٦٣- غررالحكم ٤/٥٤٦/٦٩٢٢.

١٦٤- غررالحكم ٢/١٥٢/٢١٥١.

١٦٥- غررالحكم ١/٢٠٥/٨١٩.

١٦٦- غررالحكم ١٠/٢٥٨/١٠٣٠.

١٦٧- كنزالفوائد ص ١٣.

١٦٨- كنزالعمال ١٠/١٤٧/٢٨٧٥٠.

١٦٩- المواعظ العدديه ص ٢٦٣.

١٧٠- كافى ١/٤١/١.

١٧١- من لا يحضره الفقيه ٤/٣٦٩/٥٧٦٢.

١٧٢- غررالحكم ٢/٤١٣/٣٠٧٣.

١٧٣- غررالحكم ٥/٤١١/٨٩٧٢.

١٧٤- بحارالانوار ٧٨/١٢٧/١١.

١٧٥- غررالحكم ٢/٤٧٢/٣٣٤٠.

١٧٦- غررالحكم ٥/١٨/٧٣٠١.

١٧٧- غررالحكم ٤/٨٨/٥٣٩٩.

١٧٨- بحارالانوار ٧٨/٦/٥٨.

١٧٩- نزهة الناظر ص /٨٤/١٣

١٨٠- بحارالانوار ١/١٠٦/٢.

١٨١- مكارم الاخلاق ص ٨.

١٨٢- بحارالانوار ٧٨/٥٣/٨٩.

١٨٣- غررالحكم ٦/١٨١/٩٩٨٩.

١٨٤- مستدرك الوسائل ١١/١٩٣/١٢٧٢١.

١٨٥- معانى الاخبار ١٩١/١.

١٨٦- غررالحكم ٦/٣٩٦/١٠٧٤٥.

١٨٧- غررالحكم ٣/١٣٨/٤٠٦٩.

١٨٨- امالى صدوق /٢٩٠/٨.

١٨٩- معانى الاخبار ١٩١/٢.

١٩٠- خصال ٤٣١/١١.

١٩١- تاريخ يعقوبى ١/٢٤٦.

١٩٢- مشكاة الانور ص ٢٤٠.

١٩٣- غررالحكم ٥/٢٣٨/٨١٥٣.

١٩٤- كافى ٢/١٠٠/٨.

١٩٥- غررالحكم ٣/٣٩٣/٤٨٥٦.

١٩٦- الشهاب فى الحكم والاداب ص ٢٤.

١٩٧- شرح نهج البلاغه ٢٠/٢٦٦/٩٢.

١٩٨- تحف العقول ص ١١١.

١٩٩- غررالحكم ص ٢٥٣/١.

٢٠٠- بحارالانوار ٧١/٣٩٦/٧٦.

٢١ - وفاى به عهد

(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

اقربكم غدا منى فى الموقف اصدقكم للحديث واداكم للامانة واوفاكم بالعهد واحسنكم خلقا واقربكم من الناس ؛(٢٠١)

نزديك ترين شما به من در قيامت ، راستگوترين ، امانت دارترين ، وفادارترين به عهد، خوش اخلاق ترين و نزديك ترين شما به مردم است

(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

من كان يومن بالله واليوم الاخر فليف اذا وعد؛(٢٠٢)

هر كس به خدا و روز قيامت ايمان دارد، هر گاه وعده مى دهد بايد وفا كند.

(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

من عامل الناس فلم يظلمهم وحدثهم فلم يكذبهم ووعدهم فلم يخلفهم فهو ممن كملت مروته وظهرت عدالته ووجبت اخوته وحرمت غيبته ؛(٢٠٣)

هر كس در معاشرت با مردم به آنان ظلم نكند، دروغ نگويد، خلف وعده ننمايد، جوانمرديش كامل ، عدالتش آشكار، برادرى با او واجب و غيبتش ‍ حرام است

(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

ثلاث ليس لاحد من الناس فيهن رخصة : بر الوالدين مسلما كان اؤ كافرا والوفاء بالعهد لمسلم او كافرا واداء الامانة الى مسلم كان اؤ كافرا؛(٢٠٤)

سه چيز است كه ترك آن براى هيچ كس جايز نيست : نيكى به پدر و مادر مسلمان باشند يا كافر، وفاى به عهد با مسلمان يا كافر و اداى امانت به مسلمان يا كافر.

(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

ثلاث من كن فيه فهى راجعة على صاحبها: البغى والمكر والنكث ؛(٢٠٥)

سه خصلت است كه در هر كس باشد (آثارش) به خود او بر مى گردد: ظلم كردن ، فريب دادن ، تخلف از وعده

(٦)امام علىعليه‌السلام :

ليس من فرائض الله شى ء الناس اشد عليه اجتماعا مع تفرق اهوائهم و تشتت آرائهم من تعظيم الوفاء بالعهود؛(٢٠٦)

هيچ يك از فرائض الهى مانند وفاى به عهد نيست كه مردم به همه خواسته هاى گوناگون و ديدگاه هاى مختلف ، بيشتر بر آن اتفاق نظر داشته باشند.

(٧)امام علىعليه‌السلام :

واياك ان تعدهم فتتبع موعدك بخلفك فان الخلف يوجب المقت عند الله والناس ؛(٢٠٧)

بپرهيز از خلف وعده كه آن موجب نفرت خدا و مردم از تو مى شود.

(٨)امام علىعليه‌السلام :

لاتعدن عدة لاتثق من نفسك بانجازها؛(٢٠٨)

وعده اى نده كه از وفاى به آن اطمينان ندارى

(٩)امام علىعليه‌السلام :

لا تعتمد على مودة من لا يوفى بعهده ؛(٢٠٩)

به دوستى كه به عهد خود وفا نمى كند اعتماد نكن

(١٠)امام سجادعليه‌السلام :

قلت لعلى بن الحسينعليه‌السلام : اخبرنى بجميع شرايع الدين قال عليه السلام : قول الحق والحكم بالعدل والوفاء بالعهد؛(٢١٠)

به امام سجادعليه‌السلام عرض كردم : مرا از تمام دستورهاى دين آگاه كنيد امامعليه‌السلام فرمودند: حقگويى ، قضاوت عادلانه و وفاى به عهد.

٢٢ - گذشت

(١)امام علىعليه‌السلام :

العفو تاج المكارم ؛(٢١١)

گذشت ، اوج بزرگواريهاست

(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

اذا اوقف العباد نادى مناد: ليقم من اءجره على الله وليدخل الجنة قيل : من ذالذى اءجره على الله ؟ قال : العافون عن الناس ؛(٢١٢)

هنگامى كه بندگان در پيشگاه خدا مى ايستند، آواز دهنده اى ندا دهد: آن كس كه مزدش با خداست برخيزد و به بهشت رود. گفته مى شود: چه كسى مزدش با خداست ؟ مى گويد: گذشت كنندگان از مردم

(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

من كثر عفوه مد فى عمره ؛(٢١٣)

هر كس پر گذشت باشد، عمرش طولانى شود.

(٤)امام رضاعليه‌السلام :

ما التقت فئتان قط الا نصر اءعظمها عفوا؛(٢١٤)

هرگز دو گروه با هم روياروى نشدند، مگر اين كه با گذشت ترين آنها پيروز شد.

(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

من عفا عن مظلمة اءبد له الله بها عزا فى الدنيا والاخرة ؛(٢١٥)

هر كس از ظلمى كه در حق او شده گذشت كند، خداوند به جاى آن در دنيا و آخرت به او عزت مى بخشد.

(٦)امام حسينعليه‌السلام :

ان اءعفى الناس من عفا عند قدرته ؛(٢١٦)

با گذشت ترين مردم ، كسى است كه در زمان قدرت داشتن ، گذشت كند.

(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

تعافوا تسقط الضغائن بينكم ؛(٢١٧)

از يكديگر گذشت كنيد، تا كينه هاى ميان شما از بين برود.

(٨)

امام رضاعليه‌السلام :

فى قوله تعالى : (فاصفح الصفح الجميل) -: عفو من غير عقوبة تعنيف ولا عتب ؛(٢١٨)

درباره آيه «پس گذشت كن گذشتى زيبا...» فرمودند: مقصود، گذشت بدون مجازات و تندى و سرزنش است

(٩)امام علىعليه‌السلام :

شر الناس من لايعفو عن الزلة ولايستر العورة ؛(٢١٩)

بدترين مردم كسى است كه خطاى ديگران را نبخشد و عيب را نپوشاند.

(١٠)امام علىعليه‌السلام :

جاز بالحسنة و تجاوزعن السيئة ما لم يكن ثلما فى الدين اءو وهنا فى سلطان الاسلام ؛(٢٢٠)

(بدى يا خوبى را) به نيكى پاداش ده و از بدى درگذر، به شرط آنكه به دين لطمه اى نزند يا در قدرت اسلام ضعفى پديد نياورد.

١٤ - تقوا

(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

من رزق تقى فقد رزق خير الدنيا والاخرة ؛(١٣١)

هر كس تقوا روزى اش شود، خير دنيا و آخرت روزى او شده است

(٢)امام علىعليه‌السلام :

ان التقوى منتهى رضى الله من عباده وحاجته من خلقه فاتقوا الله الذى ان اسررتم علمه وان اعلنتم كتبه ؛(١٣٢)

نهايت خشنودى خداوند از بندگانش و خواسته او از آفريدگانش ‍ تقواست ، پس تقوا از خداوندى بكنيد كه اگر پنهان كنيد مى داند و اگر آشكار سازيد مى نويسد.

(٣)امام علىعليه‌السلام :

لو ان السماوات والارض كانتا على عبد رتقا ثم اتقى الله لجعل الله له منها مخرجا ورزقه من حيث لا يحتسب ؛(١٣٣)

اگر آسمان ها و زمين راه را بر بنده اى ببندند و او تقواى الهى پيشه كند، خداوند حتما راه گشايشى براى او فراهم خواهد كرد و از جايى كه گمان ندارد روزى اش خواهد داد.

(٤)امام علىعليه‌السلام :

ان لاهل التقوى علامات يعرفون بها: صدق الحديث واداء الامانة والوفاء بالعهد و...؛(١٣٤)

تقواپيشگان نشانه هايى دارند كه با آن شناخته مى شوند: راستگويى ، امانتدارى ، وفاى به عهد و...

(٥)امام علىعليه‌السلام :

التقى سابق الى كل خير؛(١٣٥)

تقواپيشه بر انجام هر كار خيرى سبقت مى گيرد.

(٦)امام باقرعليه‌السلام :

ان الله عزوجل يقى بالتقوى عن العبد ما عزب عنه عقله ويجلى باتقوى عنه عماه وجهله ؛(١٣٦)

خداوند به وسيله تقوا بنده را حفظ مى كند از آنچه كه عقلش به او نمى رسد و كور دلى و نادانى او را بر طرف مى سازد.

(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

اتقى الناس من قال الحق فيما له وعليه ؛(١٣٧)

با تقواترين مردم ، كسى است كه در آنچه به نفع يا ضرر اوست ، حق را بگويد.

(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

تمام التقوى ان تتعلم ما جهلت وتعمل بما علمت ؛(١٣٨)

تمام و كمال تقوا اين است كه آنچه را نمى دانى بياموزى و بدانچه مى دانى عمل كنى

(٩)امام صادقعليه‌السلام :

سئل الامام الصادقعليه‌السلام عن قول الله عزوجل : (اتقوا الله حق تقاته) قال : يطاع فلا يعصى ويذكر فلا ينسى ويشكر فلا يكفر؛(١٣٩)

از امام صادقعليه‌السلام در باره آيه (تقواى الهى داشته باشيد آنگونه كه حق تقواست) سئوال شد، فرمودند: از خدا فرمان مى برد و نافرمانى نمى كند، به ياد اوست و فراموشش نمى كند، شكرگزار اوست و كفران نمى كند.

(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

لا يكون الرجل من المتقين حتى يحاسب نفسه اشد من محاسبة الشريك لشريكه فيعلم من اين مطعمه ومن اين مشربه ومن اين ملبسه امن حل ذلك امام على من حرام ؛(١٤٠)

انسان از تقواپيشگان نيست مگر آن كه سخت تر از حسابرسى شريك از شريك ، از خود حساب بكشد و بداند خوردنى ، نوشيدنى و پوشيدنى اش ‍ از كجاست آيا از حلال است يا حرام ؟

١٥ - نيت

(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

النية الحسنة تدخل صاحبها الجنة ؛(١٤١)

نيت خوب صاحب خويش را به بهشت مى برد.

(٢)امام علىعليه‌السلام :

وصول المرء الى كل ما يبتغيه من طيب عيشه واءمن سربه وسعه رزقه ، بحسن نيته وسعة خلقه ؛(١٤٢)

آدمى با نيت خوب و خوش اخلاقى به تمام آنچه در جستجوى آن است ، از زندگى خوش و امنيت محيط و وسعت روزى ، دست مى يابد.

(٣)امام علىعليه‌السلام :

من حسنت نيته اءمده التوفيق ؛(١٤٣)

هر كس نيتش خوب باشد، توفيق ياريش خواهد نمود.

(٤)امام علىعليه‌السلام :

حسن النية من سلامة الطوية ؛(١٤٤)

نيت خوب ، برخاسته از سلامت درون است

(٥)امام سجادعليه‌السلام :

اللهم وانته بنيتى الى اءحسن النيات وبعملى الى اءحسن الاعمال ، اللهم وفر بلطفك نيتى ؛(١٤٥)

خدايا... نيتم را به بهترين نيت ها و عملم را به بهترين اعمال برسان ، خدايا به لطف خود نيت مرا كامل گردان

(٦)امام علىعليه‌السلام :

اءبلغ ماتستدر به الرحمة اءن تضمر لجميع الناس ‍ الرحمة ؛(١٤٦)

موثرترين وسيله جلب رحمت خدا اين است كه خيرخواه همه مردم باشى

(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

قال الله تعالى : اذا هم عبدى بحسنه ولم يعملها كتبتهاله حسنة فان عملها كتبتها له عشر حسنات الى سبعمائة ضعف واذاهم بسيئة ولم يعملها لم اءكتبها عليه فان عملها كتبتها عليه سيئة واحدة ؛(١٤٧)

خداى والا مى فرمايد: وقتى بنده من كار نيكى اراده كند و نكند آن را يك كار نيك براى وى ثبت كنم و اگر بكند ده كار نيك تا هفتصد برابر ثبت كنم و وقتى كار بدى اراده كند و نكند بر عهده او ثبت نكنم و اگر بكند يك كار بد بر عهده او ثبت كنم

(٨)امام علىعليه‌السلام :

اذا فسدت النية وقعت البلية ؛(١٤٨)

هر گاه نيت فاسد شود، بلا و گرفتارى پيش مى آيد.

(٩)امام صادقعليه‌السلام :

صاحب النية الصادقة صاحب القلب السليم ، لان سلامة القلب من هواجس المحذورات بتخليص النية لله فى الامور كلها؛(١٤٩)

كسى كه نيت درست داشته باشد، دل سالم و پاك دارد، زيرا سالم داشتن دل از وسوسه هاى شيطانى به سبب خالص گردانيدن نيت در همه كارها براى خداوند است

(١٠)امام علىعليه‌السلام :

واو اءن الناس حين تنزل بهم النقم وتزول عنهم النعم ، فزعوا الى ربهم بصدق من نياتهم ووله من قلوبهم ، لرد عليهم كل شارد، واءصلح لهم كل فاسد؛(١٥٠)

اگر مردم به هنگامى كه بلاها بر آنان فرود مى آمد و نعمت ها از دستشان مى رفت ، با نيت هاى خوب و دلى مشتاق به پروردگار خود پناه مى بردند، بى گمان هر از دست رفته اى به آنان باز مى گشت و هرفاسدى اصلاح مى شد.

١٦ - دانش

(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

خير الدنيا والاخرة مع العلم و شر الدنيا والاخرة مع الجهل ؛(١٥١)

خير دنيا و آخرت با دانش است و شر دنيا و آخرت با نادانى

(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

اءعلم الناس من جمع علم الناس الى علمه ؛(١٥٢)

داناترين مردم كسى است كه دانش ديگران را به دانش خود بيفزايد.

(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

طلب العلم فريضة على كل مسلم اءلا ان الله يحب بغاة العلم ؛(١٥٣)

طلب دانش بر هر مسلمانى واجب است خداوند جويندگان دانش را دوست دارد.

(٤)امام علىعليه‌السلام :

كل وعاء يضيق بما جعل فيه الا وعاء العلم فانه يتسع به ؛(١٥٤)

فضاى هر ظرفى بر اثر محتواى خود تنگ مى شود مگر ظرف دانش كه با تحصيل علوم ، فضاى آن بازتر مى گردد.

(٥)امام علىعليه‌السلام :

زكاة العلم بذله لمستحقه واجهاد النفس فى العمل به ؛(١٥٥)

زكات دانش ، آموزش كسانى كه شايسته آن اند و كوشش در عمل به آن است

(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

يا على وللعالم ثلاث علامات : صدق الكلم واحتناب الحرام واءن يتواضع للناس كلهم ؛(١٥٦)

يا على دانشمند سه نشانه دارد: راستگويى ، حرام گريزى و فروتنى در برابر همه مردم

(٧)امام علىعليه‌السلام :

خير العلم مانفع ؛(١٥٧)

بهترين علم آن است كه مفيد باشد.

(٨)امام صادقعليه‌السلام :

لاينبغى لمن لم يكن عالما اءن يعد سعيدا؛(١٥٨)

كسى كه بهره اى از دانش ندارد معنا ندارد كه ديگران او را سعادتمند بدانند.

(٩)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

الناس رجلان : عالم و متعلم و لا خير فيما سواهما؛(١٥٩)

مردم دو گروه اند: دانشمند و دانش اندوز و در غير اين دو، خيرى نيست

(١٠)امام صادقعليه‌السلام :

من تعلم العلم وعمل به وعلم لله دعى فى ملكوت السماوات عظيما فقيل : تعلم لله وعمل لله وعلم لله ؛(١٦٠)

هر كس براى خدا دانش بياموزد و به آن عمل كند و به ديگران آموزش ‍ دهد، در ملكوت آسمانها به بزرگى ياد شود و گويند: براى خدا آموخت و براى خدا عمل كرد و براى خدا آموزش داد.

١٧ - نادانى

(١)امام علىعليه‌السلام :

اعظم المصائب الجهل ؛(١٦١)

بزرگ ترين مصيبت ها، نادانى است

(٢)امام علىعليه‌السلام :

لا يزكو مع الجهل مذهب ؛(١٦٢)

هيچ آيينى ، با نادانى رشد نمى كند.

(٣)امام علىعليه‌السلام :

كم من عزيز اءذله جهله ؛(١٦٣)

چه بسيار عزيزى كه ، نادانى اش او را خوار ساخت

(٤)امام علىعليه‌السلام :

العقل يهدى و ينجى ، والجهل يغوى ويردى ؛(١٦٤)

عقل راهنمايى مى كند و نجات مى دهد و نادانى گمراه مى كند و نابود مى گرداند.

(٥)امام علىعليه‌السلام :

الجهل اءصل كل شر؛(١٦٥)

نادانى ريشه همه بديهاست

(٦)امام علىعليه‌السلام :

العلم قاتل الجهل ؛(١٦٦)

دانش ، نابود كننده نادانى است

(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

ان الجاهل من عصى الله وان كان جميل المنظر عظيم الخطر؛(١٦٧)

نادان كسى است كه نافرمانى خدا كند، اگر چه زيبا چهره و داراى موقعيتى بزرگ باشد.

(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

قلب ليس فيه شى ء من الحكمة كبيت خرب فتعلموا وعلموا وتفقهوا ولا تموتوا جهالا فان الله لايعذر على الجهل ؛(١٦٨)

دلى كه در آن حكمت نيست ، مانند خانه ويران است ، پس بياموزيد و تعليم دهيد، بفهميد و نادان نميريد. براستى كه خداوند بهانه اى را براى نادانى نمى پذيرد.

(٩)امام علىعليه‌السلام :

لو لاخمس خصال لصار الناس كلهم صالحين : اءولها القناعة بالجهل ، الحرص على الدنيا، والشح بالفضل ، والرياء فى العمل والاعجاب بالراءى ؛(١٦٩)

اگر پنج خصلت نبود، همه مردم جزو صالحان مى شدند: قانع بودن به نادانى ، حرص به دنيا، بخل ورزى به زيادى ، ريا كارى در عمل ، و خود راءيى

(١٠)امام صادقعليه‌السلام :

ان الله لم ياءخذ على الجهال عهدا بطلب العلم حتى اءخذ على العلماء عهدا ببذل العلم للجهال ، لان العلم كان قبل الجهل ؛(١٧٠)

خداوند از نادانان پيمان نگرفته كه بياموزند، تا آنكه از عالمان پيمان گرفته كه به نادانان بياموزند، زيرا دانش ، پيش از نادانى بود.

١٨ - عقل

(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

يا على العقل ما اكتسبت به الجنة وطلب به رضى الرحمن ؛(١٧١)

يا على عقل چيزى است كه با آن بهشت و خشنودى خداوند رحمان به دست مى آيد.

(٢)امام علىعليه‌السلام :

اءعقل الناس اءبعدهم عن كل دنية ؛(١٧٢)

عاقل ترين مردم كسى است كه از همه پستى ها به دور باشد.

(٣)امام علىعليه‌السلام :

من لم يهذب نفسه لم ينتفع بالعقل ؛(١٧٣)

هر كس خود را تزكيه نكند، از عقل بهره نمى برد.

(٤)امام حسينعليه‌السلام :

لا يكمل العقل الا باتباع الحق ؛(١٧٤)

عقل جز با پيروى از حق كامل نمى شود.

(٥)امام علىعليه‌السلام :

اءفضل الناس عقلا اءحسنهم تقديرا لمعاشه واءشدهم اهتماما باصلاح معاده ؛(١٧٥)

عاقل ترين مردم كسى است كه در امور زندگيش بهتر برنامه ريزى كند و در اصلاح آخرتش بيشتر همت نمايد.

(٦)امام علىعليه‌السلام :

زكوة العقل احتمال الجهال ؛(١٧٦)

زكات عقل تحمل نادان است

(٧)امام علىعليه‌السلام :

ردع النفس عن زخارف الدنيا ثمرة العقل ؛(١٧٧)

دورى از تجملات دنيا ميوه عقل است

(٨)امام علىعليه‌السلام :

ليس العاقل من يعرف الخير من الشر ولكن العاقل من يعرف خير الشرين ؛(١٧٨)

عاقل آن نيست كه خير را از شر تشخيص دهد، بكله عاقل كسى است كه ميان دو شر، آن را كه ضررش كمتر است بشناسد.

(٩)امام حسينعليه‌السلام :

اذا وردت على العاقل لمة قمع الحزن بالحزم و قرع العقل للاحتيال ؛(١٧٩)

چون براى عاقل مشكلى پيش آيد، غم خود را با هوشيارى و دورانديشى از ميان مى برد و عقل را به چاره جويى وامى دارد.

(١٠)امام باقرعليه‌السلام :

ان الله تبارك و تعالى يحاسب الناس على قدر ما آتاهم من العقول فى الدنيا؛(١٨٠)

خداوند (در روز قيامت) از بندگانش به مقدار عقلى كه به آنها داده بازخواست خواهد كرد.

١٩ - مكارم الاخلاق

(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

انما بعثت لاتمم مكارم الاخلاق ؛(١٨١)

براستى كه من براى به كمال رساندن مكارم اخلاق مبعوث شده ام

(٢)امام علىعليه‌السلام :

عليكم بمكارم الاخلاق فانها رفعة واياكم والاخلاق الدنية فانها تضع الشريف و تهدم المجد؛(١٨٢)

به مكارم اخلاق پايبند باشيد كه آن مايه سربلندى است و از اخلاق پست دورى كنيد كه آن انسانهاى شريف را پست و بزرگوارى را از بين مى برد.

(٣)امام علىعليه‌السلام :

نزه عن كل دنية نفسك ، و اءبذل فى المكارم جهدك تخلص من المآثم وتحرز المكارم ؛(١٨٣)

خودت را از هر پستى پاك كن ، و در راه مكارم اخلاق نهايت كوشش خود را به كارگير تا از گناهان برهى و مكارم را بدست آورى

(٤)امام علىعليه‌السلام :

لو كنا لانرجو جنة و لا نخشى نارا و لا ثوابا و لا عقابا لكان ينبغى لنا اءن نطلب مكارم الاخلاق فانها مما تدل على سبيل النجاح ؛(١٨٤)

اگر هم به بهشت اميد (وباور) نمى داشتيم و از دوزخ نمى هراسيديم و پاداش و كيفرى در ميان نمى بود باز شايسته بود كه در طلب مكارم اخلاق برآييم ، زيرا كه راه موفقيت و پيروزى در تحصيل مكارم اخلاق است

(٥)امام صادقعليه‌السلام :

وقد سئل عن مكارم الاخلاق : العفو عمن ظلمك وصيلة من قطعك واعطاء من حرمك وقول الخق ولو على نفسك ؛(١٨٥)

درباره مكارم اخلاق سوال شد، فرمودند: گذشت از كسى كه به تو ظلم كرده ، رابطه با كسى كه با تو قطع رابطه كرده ، عطا به آن كس كه از تو دريغ داشته است و گفتن حق اگر چه بر ضد خودت باشد.

(٦)امام علىعليه‌السلام :

لا تكمل المكارم الا بالعفاف والايثار؛(١٨٦)

مكارم اخلاق به كمال نمى رسد، مگر با پاكدامنى و از خود گذشتگى

(٧)امام علىعليه‌السلام :

اذا رغبت فى المكارم فاجتنب المحارم ؛(١٨٧)

اگر خواهان مكارم و بزرگوارى ها هستى از حرام ها دورى كن

(٨)امام صادقعليه‌السلام :

ان الله تبارك وتعالى خص رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بمكارم الخلاق ، فامتحنوا اءنفسكم فان كانت فيكم فاحمدوا الله عزوجل وارغبوا اليه فى الزيادة منها - فذكرها عشرة -: اليقين ، والقناعة ، والصبر، والشكر، والحلم ، وحسن الخلق ، والسخاء، والغيرة ، والشجاعة ، والمروءة ؛(١٨٨)

خداى تبارك و تعالى رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم را به مكارم الاخلاق مخصوص گردانيد. پس شما نيز خود را بيازماييد، اگر اين صفت ها در شما بود خداى عزوجل را سپاس گوييد و از او اين مكارم را بيشتر بخواهيد. سپس آن ده خصلت را برشمردند يقين ، قناعت ، صبر، شكر، بردبارى ، خوش اخلاقى ، سخاوت ، غيرت ، شجاعت و جوانمردى

(٩)امام صادقعليه‌السلام :

لجراح المدائنى -: اءلا احدثك بمكارم الاخلاق ؟ الصفح عن الناس ، و مواساة الرجل اخاه فى ماله ، وذكر الله كثيرا؛(١٨٩)

به جراح مدائنى فرمودند: آيا به تو بگويم كه مكارم اخلاق چيست ؟ گذشت كردن از مردم ، سهيم كردن برادر (دينى) در مال خود و بسيار به ياد خدا بودن

(١٠)امام صادقعليه‌السلام :

المكارم عشر، فان استطعت اءن تكون فيك فلتكن ...: صدق الباءس ، وصدق اللسان ، واءداء الامانة ، وصلة الرحم ، واقراء الضيف ، واطعام السائل ، والمكافاة على الصنائع ، والتدمم للجار، والتذمم للصاحب ، وراءسهن الحياء؛(١٩٠)

مكارم ده تاست : اگر مى توانى آنها را داشته باش ...: استقامت در سختى ها، راستگويى ، امانتدارى ، صله رحم ، ميهمان نوازى ، اطعام نيازمند، جبران كردن نيكى ها، رعايت حق و حرمت همسايه ، مراعات حق و حرمت رفيق و در راءس همه ، حيا.

٢٠ - اخلاق

(١)امام حسينعليه‌السلام :

الخلق الحسن عبادة ؛(١٩١)

خوش اخلاقى عبادت است

(٢)امام صادقعليه‌السلام :

ان مما يزين الاسلام الاخلاق الحسنة فيما بين الناس ؛(١٩٢)

خوش اخلاقى در بين مردم زينت اسلام است

(٣)امام علىعليه‌السلام :

من حسنت خليقته طابت عشرته ؛(١٩٣)

هر كس خوش اخلاق باشد، زندگى اش پاكيزه و گوارا مى گردد.

(٤)امام صادقعليه‌السلام :

البر و حسن الخلق يعمران الديار ويزيدان فى الاعمار؛(١٩٤)

نيكى و خوش اخلاقى ، شهرها را آباد و عمرها را زياد مى كند.

(٥)امام علىعليه‌السلام :

حسن الاخلاق يدر الارزاق ويونس الرفاق ؛(١٩٥)

خوش اخلاقى روزى ها را زياد مى كند و ميان دوستان انس و الفت پديد مى آورد.

(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

حسنوا اءخلاقكم والطفوا بجيرانكم واءكرموا نساءكم تدخلوا الجنة بغير حساب ؛(١٩٦)

اخلاق خود را نيكو كنيد و با همسايگان خود مهربان باشيد و زنان خود را گرامى بداريد تا بى حساب وارد بهشت شويد.

(٧)امام علىعليه‌السلام :

عود نفسك الجميل فباعتيادك اياه يعود لذيذا؛(١٩٧)

خود را به كارهاى زيبا (خداپسندانه) عادت بده كه اگر به آنها عادت كنى برايت لذت بخش مى شوند.

(٨)امام علىعليه‌السلام :

روضوا اءنفسكم على الاخلاق الحسنة فان العبد المومن يبلغ بحسن خلقه درجة الصائم القائم ؛(١٩٨)

خودتان را بر خوش اخلاقى تمرين و رياضت دهيد، زيرا كه بنده مسلمان با خوش اخلاقى خود به درجه روزه گير شب زنده دار مى رسد.

(٩)امام صادقعليه‌السلام :

لما سئل عن حد حسن الخلق : تلين جانبك و تطيب كلامك وتلقى اءخاك ببشر حسن ؛(١٩٩)

در پاسخ به پرسش از معناى خوش اخلاقى فرمودند: نرمخو و مهربان باشى ، گفتارت پاكيزه و مودبانه باشد و با برادرت با خوشرويى برخورد كنى

(١٠)

رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌ :

اءلا انبئكم بخياركم ؟ قالوا: بلى يا رسول الله قال : اءحسنكم اءخلاقا الموطئون اكنافا، الذين ياءلفون و يؤ لفون ؛(٢٠٠)

آيا شما را از بهترين افرادتان خبر ندهم ؟ عرض كردند: چرا، اى رسول خدا. حضرت فرمودند: خوش اخلاق ترين شما، آنان كه نرمخو و بى آزارند، با ديگران انس مى گيرند و ديگران نيز با آنان انس و الفت مى گيرند.

___________________

پاورقى ها ١٢٠- نهج الفصاحه ح ٢٩٦١.

١٢١- مصباح الشريعه ص ٢٤.

١٢٢- كافى ٢/٩٤/١.

١٢٣- نزهة الناظر ص ٨٠.

١٢٤- نهج البلاغه از نامه ٦٩.

١٢٥- كافى ٢/٤٢٧/٨.

١٢٦- مصباح الشريعه ص ٢٤.

١٢٧- نهج الفصاحه ح ٧٩١.

١٢٨- كافى ٢/٩٩/٢٧.

١٢٩- عيون الاخبار الرضاعليه‌السلام ١/١٨٠.

١٣٠- اعلام الدين ص ٣٠٩.

١٣١- كنزالعمال ٣/٩١/٥٦٤١.

١٣٢- غررالحكم ٢/٥٩٣/٣٦٢٠.

١٣٣- غررالحكم ٥/١١٨/٧٧٩٩.

١٣٤- خصال ص ٤٨٣.

١٣٥- بحارالانوار ٧٨/٩٠/٩٥.

١٣٦- كافى /٨/٥٢/١٦.

١٣٧- معانى الاخبار ص ١٩٥.

١٣٨- تنبيه الخواطر ٢/١٢٠.

١٣٩- بحارالانوار ٧٠/٢٩٢/٣١.

١٤٠- كنزالعمال ٣/٦٩٩/٨٥٠١.

١٤١- نهج الفصاحه ح ٣١٦٣.

١٤٢- غررالحكم ٦/٢٤٥/١٠١٤١.

١٤٣- غررالحكم ٥/٤٦٢/٩١٨٦.

١٤٤- غررالحكم ٣/٣٨٤/٤٨١٧.

١٤٥- صحيفه سجاديه از دعاى بيستم

١٤٦- غررالحكم ٢/٤٧٦/٣٣٥٤.

١٤٧- نهج الفصاحه ح ٢٠٦٨.

١٤٨- غررالحكم ٣/١٢٥/٤٠٢١.

١٤٩- بحارالانوار ٧٠/٢١٠/٣٢.

١٥٠- نهج البلاغه خطبه ١٧٨.

١٥١- بحارالانوار ١/٢٠٤/٢٣.

١٥٢- امالى صدوق ١/٧٣/٤١.

١٥٣- كافى ١/٣٠/١.

١٥٤- نهج البلاغه حكمت ١٩٦.

١٥٥- غررالحكم ٣/٤٢١/٤٩٥١.

١٥٦- ميراث حديث ٢/٣٥/١٢٠.

١٥٧- غررالحكم ٣/٤٢١/٤٩٥١.

١٥٨- تحف العقول ص ٢٤٦.

١٥٩- نهج الفصاحه ح ٣١٤٥.

١٦٠- كافى ١/٣٥/٦.

١٦١- غررالحكم ٢/٣٧١/٢٨٤٤.

١٦٢- غررالحكم ٦/٣٦٣/١٠٥٤٢.

١٦٣- غررالحكم ٤/٥٤٦/٦٩٢٢.

١٦٤- غررالحكم ٢/١٥٢/٢١٥١.

١٦٥- غررالحكم ١/٢٠٥/٨١٩.

١٦٦- غررالحكم ١٠/٢٥٨/١٠٣٠.

١٦٧- كنزالفوائد ص ١٣.

١٦٨- كنزالعمال ١٠/١٤٧/٢٨٧٥٠.

١٦٩- المواعظ العدديه ص ٢٦٣.

١٧٠- كافى ١/٤١/١.

١٧١- من لا يحضره الفقيه ٤/٣٦٩/٥٧٦٢.

١٧٢- غررالحكم ٢/٤١٣/٣٠٧٣.

١٧٣- غررالحكم ٥/٤١١/٨٩٧٢.

١٧٤- بحارالانوار ٧٨/١٢٧/١١.

١٧٥- غررالحكم ٢/٤٧٢/٣٣٤٠.

١٧٦- غررالحكم ٥/١٨/٧٣٠١.

١٧٧- غررالحكم ٤/٨٨/٥٣٩٩.

١٧٨- بحارالانوار ٧٨/٦/٥٨.

١٧٩- نزهة الناظر ص /٨٤/١٣

١٨٠- بحارالانوار ١/١٠٦/٢.

١٨١- مكارم الاخلاق ص ٨.

١٨٢- بحارالانوار ٧٨/٥٣/٨٩.

١٨٣- غررالحكم ٦/١٨١/٩٩٨٩.

١٨٤- مستدرك الوسائل ١١/١٩٣/١٢٧٢١.

١٨٥- معانى الاخبار ١٩١/١.

١٨٦- غررالحكم ٦/٣٩٦/١٠٧٤٥.

١٨٧- غررالحكم ٣/١٣٨/٤٠٦٩.

١٨٨- امالى صدوق /٢٩٠/٨.

١٨٩- معانى الاخبار ١٩١/٢.

١٩٠- خصال ٤٣١/١١.

١٩١- تاريخ يعقوبى ١/٢٤٦.

١٩٢- مشكاة الانور ص ٢٤٠.

١٩٣- غررالحكم ٥/٢٣٨/٨١٥٣.

١٩٤- كافى ٢/١٠٠/٨.

١٩٥- غررالحكم ٣/٣٩٣/٤٨٥٦.

١٩٦- الشهاب فى الحكم والاداب ص ٢٤.

١٩٧- شرح نهج البلاغه ٢٠/٢٦٦/٩٢.

١٩٨- تحف العقول ص ١١١.

١٩٩- غررالحكم ص ٢٥٣/١.

٢٠٠- بحارالانوار ٧١/٣٩٦/٧٦.

٢١ - وفاى به عهد

(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

اقربكم غدا منى فى الموقف اصدقكم للحديث واداكم للامانة واوفاكم بالعهد واحسنكم خلقا واقربكم من الناس ؛(٢٠١)

نزديك ترين شما به من در قيامت ، راستگوترين ، امانت دارترين ، وفادارترين به عهد، خوش اخلاق ترين و نزديك ترين شما به مردم است

(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

من كان يومن بالله واليوم الاخر فليف اذا وعد؛(٢٠٢)

هر كس به خدا و روز قيامت ايمان دارد، هر گاه وعده مى دهد بايد وفا كند.

(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

من عامل الناس فلم يظلمهم وحدثهم فلم يكذبهم ووعدهم فلم يخلفهم فهو ممن كملت مروته وظهرت عدالته ووجبت اخوته وحرمت غيبته ؛(٢٠٣)

هر كس در معاشرت با مردم به آنان ظلم نكند، دروغ نگويد، خلف وعده ننمايد، جوانمرديش كامل ، عدالتش آشكار، برادرى با او واجب و غيبتش ‍ حرام است

(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

ثلاث ليس لاحد من الناس فيهن رخصة : بر الوالدين مسلما كان اؤ كافرا والوفاء بالعهد لمسلم او كافرا واداء الامانة الى مسلم كان اؤ كافرا؛(٢٠٤)

سه چيز است كه ترك آن براى هيچ كس جايز نيست : نيكى به پدر و مادر مسلمان باشند يا كافر، وفاى به عهد با مسلمان يا كافر و اداى امانت به مسلمان يا كافر.

(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

ثلاث من كن فيه فهى راجعة على صاحبها: البغى والمكر والنكث ؛(٢٠٥)

سه خصلت است كه در هر كس باشد (آثارش) به خود او بر مى گردد: ظلم كردن ، فريب دادن ، تخلف از وعده

(٦)امام علىعليه‌السلام :

ليس من فرائض الله شى ء الناس اشد عليه اجتماعا مع تفرق اهوائهم و تشتت آرائهم من تعظيم الوفاء بالعهود؛(٢٠٦)

هيچ يك از فرائض الهى مانند وفاى به عهد نيست كه مردم به همه خواسته هاى گوناگون و ديدگاه هاى مختلف ، بيشتر بر آن اتفاق نظر داشته باشند.

(٧)امام علىعليه‌السلام :

واياك ان تعدهم فتتبع موعدك بخلفك فان الخلف يوجب المقت عند الله والناس ؛(٢٠٧)

بپرهيز از خلف وعده كه آن موجب نفرت خدا و مردم از تو مى شود.

(٨)امام علىعليه‌السلام :

لاتعدن عدة لاتثق من نفسك بانجازها؛(٢٠٨)

وعده اى نده كه از وفاى به آن اطمينان ندارى

(٩)امام علىعليه‌السلام :

لا تعتمد على مودة من لا يوفى بعهده ؛(٢٠٩)

به دوستى كه به عهد خود وفا نمى كند اعتماد نكن

(١٠)امام سجادعليه‌السلام :

قلت لعلى بن الحسينعليه‌السلام : اخبرنى بجميع شرايع الدين قال عليه السلام : قول الحق والحكم بالعدل والوفاء بالعهد؛(٢١٠)

به امام سجادعليه‌السلام عرض كردم : مرا از تمام دستورهاى دين آگاه كنيد امامعليه‌السلام فرمودند: حقگويى ، قضاوت عادلانه و وفاى به عهد.

٢٢ - گذشت

(١)امام علىعليه‌السلام :

العفو تاج المكارم ؛(٢١١)

گذشت ، اوج بزرگواريهاست

(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

اذا اوقف العباد نادى مناد: ليقم من اءجره على الله وليدخل الجنة قيل : من ذالذى اءجره على الله ؟ قال : العافون عن الناس ؛(٢١٢)

هنگامى كه بندگان در پيشگاه خدا مى ايستند، آواز دهنده اى ندا دهد: آن كس كه مزدش با خداست برخيزد و به بهشت رود. گفته مى شود: چه كسى مزدش با خداست ؟ مى گويد: گذشت كنندگان از مردم

(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

من كثر عفوه مد فى عمره ؛(٢١٣)

هر كس پر گذشت باشد، عمرش طولانى شود.

(٤)امام رضاعليه‌السلام :

ما التقت فئتان قط الا نصر اءعظمها عفوا؛(٢١٤)

هرگز دو گروه با هم روياروى نشدند، مگر اين كه با گذشت ترين آنها پيروز شد.

(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

من عفا عن مظلمة اءبد له الله بها عزا فى الدنيا والاخرة ؛(٢١٥)

هر كس از ظلمى كه در حق او شده گذشت كند، خداوند به جاى آن در دنيا و آخرت به او عزت مى بخشد.

(٦)امام حسينعليه‌السلام :

ان اءعفى الناس من عفا عند قدرته ؛(٢١٦)

با گذشت ترين مردم ، كسى است كه در زمان قدرت داشتن ، گذشت كند.

(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

تعافوا تسقط الضغائن بينكم ؛(٢١٧)

از يكديگر گذشت كنيد، تا كينه هاى ميان شما از بين برود.

(٨)

امام رضاعليه‌السلام :

فى قوله تعالى : (فاصفح الصفح الجميل) -: عفو من غير عقوبة تعنيف ولا عتب ؛(٢١٨)

درباره آيه «پس گذشت كن گذشتى زيبا...» فرمودند: مقصود، گذشت بدون مجازات و تندى و سرزنش است

(٩)امام علىعليه‌السلام :

شر الناس من لايعفو عن الزلة ولايستر العورة ؛(٢١٩)

بدترين مردم كسى است كه خطاى ديگران را نبخشد و عيب را نپوشاند.

(١٠)امام علىعليه‌السلام :

جاز بالحسنة و تجاوزعن السيئة ما لم يكن ثلما فى الدين اءو وهنا فى سلطان الاسلام ؛(٢٢٠)

(بدى يا خوبى را) به نيكى پاداش ده و از بدى درگذر، به شرط آنكه به دين لطمه اى نزند يا در قدرت اسلام ضعفى پديد نياورد.