حكمت بيمارى

ترديدى وجود ندارد كه در نظام هستى، هيچ پديده اى بى حكمت نيست، هر چند اين حكمت بر ما پوشيده مانده باشد. امام صادقعليه‌السلام درباره حكمت بيمارى فرموده است:

بيمارى بر چند گونه است: بيمارى آزمون، بيمارى كيفر و بيمارى اى كه علت مرگ قرار داده شده است.

امام صادقعليه‌السلام در اين سخن، سه حكمت براى بيمارى ذكر كرده و اين هر سه بر دانش طب، ناشناخته است.

تربيت

حكايت جالبى از امام صادقعليه‌السلام نقل شده است كه امير مؤمنان به بيمارى اى گرفتار شد. جمعى ايشان را عيادت كردند و از حال وى پرسيدند و گفتند: اى امير مؤمنان، به چه حالتى شب را به روز آوردى؟

امامعليه‌السلام بر خلاف عادت متعارف فرمود:

اءصبَحتُ بِشَرّ: با بدى شب را به صبح آورده ام.

آنان از اين سخن، شگفت زده شدند و گفتند: سبحان الله! آيا اين، سخن چون تويى است؟

امام در پاسخ آنان فرمود: خداوند متعال مى فرمايد: «و نَبلُوكُم بِالشَّرّ وَالخَيرِ و اِلَينَا تُرجَعونَ» فالخَيرُ: الصِّحَّة وَالغِنى، وَالشَّر: المَرَضُ وَالفَقرُ، ابتِلاء و اختِبارا يعنى در اين سخن خداوند، خير، همان تندرستى و بى نيازى و شر همان بيمارى و فقر است كه آزمون و امتحان هستند.

تعريف بيمارى

از بزرگترين گرفتارى ها

امام صادقعليه‌السلام : چهار چيز است كه اندكش هم بسيار است: آتش، دشمنى، تهى دستى و بيمارى.

شمارى از حكمت هاى نهفته در بيمارى ها

امام صادقعليه‌السلام - در پاسخ به مردى زنديق كه پرسيده بود: كودك خردسالى كه نه گناهى كرده و نه جرمى از او سر زده: به چه سبب، مستحق دردها و بيمارى هايى شده است كه به وى مى رسد -: بيمارى بر چند گونه است: بيمارى آزمون، بيمارى كيفر و بيمارى اى كه علت مرگ قرار داده شده است. امّا تو مدعى هستى كه آن از خوراك نامناسب، نوشيدنى آلوده و بيمارى اى است كه در مادر وى وجود داشته است و گمان مى كنى كه هر كس، بدن خويش را درست تدبير كند و در احوال خود، نيك بنگرد و در آنچه مى خورد، سودمند و زيان آور را از همديگر بازشناسد، بيمار نمى شود. تو در اين دعوى به (عقيده) كسانى مى گرايى كه مى پندارند بيمارى و مرگ، جز از خوردنى ها و نوشيدنى ها نيست. ارسطو، استاد طبيبان بود. افلاطون، سرآمد حكيمان بود و جالينوس، پير و پرتجربه بود؛ امّا نتوانست مرگ را آن گاه كه در آستانه ى وى فرود آمد، از خويش برانَد. همه مُردند، در حالى كه در حفظ خويش و در انديشيدن به آنچه با بدن سازگار است از هيچ كوششى فروگذار نكردند. چه بسيار بيمارى كه درمان كننده ى او را بيمارى افزوده است و چه بسيار طبيب داناى آشنا به دارو و درمان، كه خود مرده و (در برابر) فردى ناآگاه به طب مدتى درازتر پس از او زنده مانده است و نه آن را پس از سرآمدن مدّت (زندگى) و فرارسيدن اجلش، آگاهى به طب، سودى نبخشيده، و نه اين را پيش از سرآمدن مدت (زندگى) و به گاه دورتر بودن اجل، ناآگاهى از طب، زيانى رسانده است.

منافع بيمارى

تاءديب

امام صادقعليه‌السلام : اگر بنا بود هيچ درد و رنجى به انسان نرسد، به كدامين وسيله از زشتى ها دامن در مى كشيد و در برابر خداوند، فروتنى مى كرد و با مردم، مهربانى مى ورزيد؟ آيا نمى بينى انسان، آن هنگام كه دردى دامنگيرش مى شود، فروتن مى شود، و سرِ تسليم فرود مى آورد و بر درگاه پروردگار خويش، عافيت مى جويد و دست به صدقه مى گشايد؟

امام صادقعليه‌السلام - در دعاى خويش آن هنگام كه بيمار شده بود -: خداوندا! اين را نه (نشان) غضب، بلكه (مايه ى) ادب قرار ده.

پاداش

امام باقرعليه‌السلام يا امام صادقعليه‌السلام : بيدارى يك شب به علت بيمارى يا درد برتر و پُر پاداش تر از عبادت يك سال است.

پاداش دوران تندرستى

امام صادقعليه‌السلام : پيامبر خدا، سرِ خود را به سوى آسمان بلند كرد و لبخند زد و پرسيدند: اى پيامبر خدا! ديديم سرِ خويش را به سوى آسمان بلند كردى و لبخند زدى.

فرمود: «آرى! از دو فرشته در شگفت شدم كه از آسمان به زمين آمدند و بنده ى مؤمن درستكارى را در جاى نماز خويش كه همواره در آن نماز مى گزارد، جستند تا براى وى، عمل آن شب و روزش را بنويسند؛ امّا وى را در مصلاى خويش نيافتند. پس به آسمان بازگشتند و گفتند: پروردگارا! فلان بنده ى مؤمنت را در مكان نمازش جستيم تا براى وى عملش را در آن روز و شب بنويسيم، ولى آن جا به او دست نيافتيم و او را در بندِ (بيمارى ) تو ديديم. پس خداوند (عزوجل) (به آنان) فرمود: تا زمانى كه بنده ام در بندِ من است؛ براى او در هر شب و روز همانند آنچه در دوران تندرستى اش ‍ انجام مى داده است، بنويسيد؛ چه بر من است هنگامى كه او را از آنچه در دوران تندرستى انجام مى داده، بازداشته ام، براى وى پاداش همان را بنويسم».

امام صادقعليه‌السلام : چون در هر شامگاه، دو فرشته ى بنده ى بيمار به آسمان مى روند، پروردگار - تبارك و تعالى - مى پرسد: «براى بنده ام در بيمارى اش چه نوشته ايد؟ ».

مى گويند: ناليدن.

پس خداوند مى فرمايد: «با بنده ى خويش، انصاف روا نداشته ام اگر او را در بازداشتى از بازداشت هاى خود بدارم آن گاه، مانع ناليدن او شوم».

پس (به فرشتگان) مى فرمايد: «براى بنده ام، همانند آن كارهاى نيكى را كه در دوران تندرستى اش مى نوشتيد و هيچ گناهى بر او ننويسيد تا هنگامى كه وى را از بازداشت خويش، آزاد كنم؛ چرا كه او اكنون، در زندانى از زندان هاى من است».

وظايف بيماران: پنهان داشتن بيمارى

الكافى - به نقل از ابن ابى عمير، از يكى از ياران امام صادقعليه‌السلام -: امام صادقعليه‌السلام فرمود: «هر كس سه روز بيمار باشد و آن را پنهان كند و هيچ كس را از آن آگاه نسازد، خداوند براى او گوشتى بهتر از آن گوشت (كه در بيمارى از دست رفته است)، خونى بهتر از خونش، پوستى بهتر از پوست وى و مويى بهتر از موى وى، جايگزين مى كند».

پرسيدم: فدايت شوم! چگونه جايگزين مى سازد؟

فرمود: «براى او گوشت، خون، پوست و مويى را جايگزين مى كند كه با آنها گناه نكرده است».

شكيبايى

امام صادقعليه‌السلام - هنگامى كه از ايشان درباره ى تعريف شِكوه از سوى بيمار پرسيده شد -: گاه شخص مى گويد: «امروز تب دارم» و «ديشب، بيدار ماندم » اين سخن او راست است و شِكوه نيست. شِكوه تنها آن است كه بگويد: «به چيزى مبتلا شدم كه هيچ كس، بدان گرفتار نيامده است»؛ و بگويد: چيزى دامنگيرم شده كه دامنگير هيچ كس نشده است»؛ امّا شِكوه آن نيست كه بگويد: «ديشب بيدار بودم» و «امروز تب دارم»، يا سخنى ديگر از اين قبيل.

سپاسگزارى

الكافى - به نقل از عرزمى، از پدرش، از امام صادقعليه‌السلام -: «هركسى شبى بيمار باشد و اين بيمارى را به جان بپذيرد و سپاس آن را به درگاه خداوند بگزارد، آن شب برايش همانند عبادت شصت سال است».

از امامعليه‌السلام پرسيدم: پذيرفتن بيمارى چيست؟

فرمود: «بر آن شكيبايى كند، ديگران را از آنچه در اين شب بر او گذشته است خبر ندهد، و چون شب را به صبح آورد، خداوند را بر آنچه بوده است سپاس گويد».

صدقه دادن

امام صادقعليه‌السلام : مستحب است بيمار به دست خود، صدقه اى به سائل بدهد و از او بخواهد براى وى دعا كند.

دعا كردن

امام صادقعليه‌السلام - دعاى ايشان به هنگام بيمارى -: خداوندا! تو خود كسانى را سرزنش كردى و فرمودى: «بگو كسانى را كه به جاى خداوند به خدايى مى پنداشته ايد، فرا خوانيد تا ببينيد كه نه نمى توانند سختى اى از شما بگشايند، و نه شما را به حالتى ديگر در آورند. » پس اى آن كه هيچ كس جز او نتواند سختى اى از من بگشايد و مرا به حالتى ديگر ببرد! بر محمد و خاندانش درود فرست، و سختى را از من بگشاى و آن را به سوى كسانى ببر كه در كنار تو - كه خدايى جز تو نيست - خدايى ديگر را مى خوانند.

پادش پرستارى

امام صادقعليه‌السلام - در تفسير واژه «احسان» در اين سخن خداوند در سوره ى يوسف كه فرمود: « ما را از تأویل آن آگاه كن كه تو را از نيكو كاران مى بينم» -: يوسف، از بيماران، پرستارى مى كرد.

آداب پرستارى

امام صادقعليه‌السلام : طايفه اى از دزدان را كه دليل بر ضدّشان اقامه شده بود و اقرار كرده بودند، نزد امير مؤمنان آوردند. پس دستان آنان را بريد و سپس ‍ فرمود: «اى قنبر! آنان را نزد خود ببر، زخم هايشان را درمان ساز و به نيكى از آنان پرستارى كن».

تشويق به عيادت

امام صادقعليه‌السلام : بر شما باد پاك دامنى و تلاش در انجام دادن وظايف دينى! در تشييع جنازه، حاضر شويد و به عيادت بيماران برويد.

پاداش عيادت

امام صادقعليه‌السلام : هر مؤمنى كه مؤمنى ديگر را در هنگام بيمارى اش براى خداوند (عزوجل) عيادت كند، خداوند، فرشته اى از فرشتگان عيادت كننده را با او مى گمارد كه در قبرش از وى عيادت نمايد و تا روز قيامت براى وى آمرزش بطلبد.

امام صادقعليه‌السلام : هر مؤمنى كه مؤمن بيمار ديگرى را در زمان بيمارى اش ‍ به هنگام صبح عيادت كند، هفتاد هزار فرشته، او را همراهى كنند و چون (در نزد) بنشيند، رحمت، او را در ميان مى گيرد و فرشتگان براى او از خداوند (عزوجل) آمرزش طلبند تا زمانى كه شامگاه فرا رسد؛ و اگر هم او را شامگاهان عيادت كند، او را پاداشى همانند باشد تا زمانى كه شب را به صبح برساند.

امام صادقعليه‌السلام : هر كس بيمارى از مسلمانان را عيادت كند، خداوند براى هميشه، هفتاد هزار فرشته را با او مى گمارد كه به خانه ى او در مى آيند و در آن تا روز قيامت، تسبيح و تقديس خداوند و «لا اله الا الله» و «اللّه اكبر» مى گويند و نيمى از نماز آنان براى عيادت كننده بيمار است.

الكافى - به نقل از عبداللّه بن سنان، از امام صادقعليه‌السلام -: «بايسته بيمار شما، برادران خويش را از بيمارى خود، آگاه سازد تا آنان، به عيادت وى بروند و هم او به سبب كار آنان، پاداشى يابد و هم آنان در برابر آنچه براى او كرده اند، پاداش بگيرند».

در اين هنگام گفته شد: آرى (مى فهميم كه) آنان با رفتن به عيادت بيمار، پاداش مى گيرند؛ امّا او چگونه به سبب كار آنان پاداش مى يابد؟

فرمود: «به اين سبب كه واسطه ى كسب حَسَنات از سوى آنان شده است، به سبب آنان پاداش مى يابد و بدين واسطه، براى او ده حسنه نوشته مى شود، ده مرتبه مقامش بالاتر برده مى شود و بدين وسيله، ده گناه از او محو مى گردد».

آداب عيادت

هديه دادن به بيمار

الكافى - به نقل از يكى از وابستگان امام صادقعليه‌السلام -: يكى از وابستگان امام صادقعليه‌السلام بيمار شد و ما كه شمارى از وابستگان او بوديم، روانه ى عيادت آن بيمار شديم. در ميانه ى راه، امام صادقعليه‌السلام با ما رويارو شد و پرسيد: «آهنگ كجا داريد؟ ».

گفتيم: آهنگ فلان كس داريم تا از او عيادت كنيم.

فرمود: «بِايستيد».

ما ايستاديم. پس فرمود: «آيا سيب، بِه، يا قطعه اى عود به همراه داريد؟ ».

گفتيم: هيچ يك از اين چيزها را همراه نداريم.

فرمود: آيا نمى دانيد كه بيمار از آنچه نزد وى مى برند، احساس آرامش ‍ مى كند؟ ».

امام صادقعليه‌السلام : هر كس بيمارى را براى خدا عيادت كند، آن بيمار براى عيادت كننده، از خدا چيزى نخواهد مگر آن كه خداوند دعايش را استجابت كند.

امام صادقعليه‌السلام : در عيادت، آن كس از شما بيشترين پاداش را مى برد كه كمتر از همه بنشيند.

امام صادقعليه‌السلام : در كمتر از سه روز، عيادتى نيست و آنگاه كه عيادت لازم شود، يك روز در ميان باشد. اگر هم بيمارى به درازا انجامد، بيمار به كسانش واگذارده مى شود.

اشاره به حكمت نهفته در دستگاه قلب

امام صادقعليه‌السلام - خطاب به طبيب هندى -: قلب، به شكل دانه ى صنوبر است؛ زيرا وارونه است و يك سرِ قلب باريك قرار داده شده است تا لا به لاى ريه برود و با سردى آن، خودش را خُنك كند، مبادا مغز از گرماى آن بسوزد.

امام صادقعليه‌السلام - خطاب به مفضّل بن عمر -: اى مفضّل! اكنون، قلب را برايت وصف مى كنم: بدان كه در آن سوراخ هايى است، سوداده شده به سمت سوراخ ‌هايى كه در ريه است، و همين هاست كه قلب را خُنك مى كند، به گونه اى كه اگر اين سوراخ ‌ها با همديگر تفاوت مى يافتند و رو به روى هم نبودند، خُنكا به قلب نمى رسيد و انسان مى مُرد. اكنون آيا صاحبِ انديشه و تاءمل، روا مى داند كه بگويد چنين پديده اى، به اهمال پديد آمده است، و در درون خويش، گواهى نيابد كه او را از اين پندار، باز بدارند؟

امام صادقعليه‌السلام : پيامبر خدا، در هر روز، سيصد و شصت بار، به شمار رگ هاى بدن، خداوند را سپاس مى گفت و مى فرمود: «پروردگار جهانيان را به فراوانى و در هر حال، سپاس! »

امام صادقعليه‌السلام : پيامبر خدا فرموده است: «در بدن آدميزاد، سيصد و شصت رگ است: صد و هشتاد تاى آن متحرّك، و صد و هشتاد تاى ديگر، ساكن اند. اگر رگ هاى متحرك، ساكن بودند، انسان نمى خفت، و اگر آن رگ هاى ساكن، متحرك بودند نيز انسان نمى خفت». پيامبر خدا، هر روز صبح، سيصد و شصت بار مى گفت: «خداوندِ جهانيان را به فراوانى و در هر حال، سپاس! » و شامگاهان نيز چنين مى گفت.

براى سلامت قلب و تقويت آن

سيب

امام صادقعليه‌السلام : اگر مردم مى دانستند در سيب چيست، بيمارانشان را جز به آن درمان نمى كردند. بدانيد كه سيب، بويژه، سودمندترين چيز براى قلب و مايه ى شست و شوى آن است.

سركه

امام صادقعليه‌السلام : سركه، قلب را روشن مى كند. (به ويژه سركه ى سيب طبيعى كه كاهنده چربى ها و كلسترول اضافى و تعديل و تعادل اندام است)

انار

امام صادقعليه‌السلام : هر كس ناشتا انار بخورد، (آن انار)، قلبش را چهل روز روشن مى كند.

گلابى

امام صادقعليه‌السلام : گلابى بخوريد، كه به اذن خداوند متعال، دل را جلا مى دهد و دردهاى درون را تسكين مى بخشد.

تلبينه

امام صادقعليه‌السلام : تلبينه، دل اندوهگين را جلا مى بخشد، چنان كه انگشتان، عرق را از پيشانى مى زدايند. (تلبينه نوعى آش است كه از سبوس ‍ و شيره عسل، تهيه مى شود).

براى سلامتى رگ ها

بادنجان

امام صادقعليه‌السلام : در هنگام خرماچينى، فراوان بادنجان (/بادمجان) بخوريد؛ چرا كه شفاى هر درد است، بر روشنىِ چهره مى افزايد، رگ ها را نرم مى كند و آب كمر (نيروى جنسى) را افزون مى سازد.

حوك

امام صادقعليه‌السلام : حوك (/بادروج) سبزى پيامبران است. بدان كه در آن، هشت ويژگى است: هضم كننده است؛ گرفتگى هاى عروق و مجارى را مى گشايد؛ آروغ را خوش بو مى سازد؛ دهان را بوى خوش مى بخشد؛ غذا را دوست داشتنى مى سازد؛ درد و بيمارى را از درون بدن، بيرون مى كشد؛ و امانِ انسان از جذام است؛ (و) چون در درون انسان جاى گيرد، همه ى بيمارى ها را فرو مى نشاند.

شام خوردن

امام صادقعليه‌السلام : شام را وامگذار، هر چند به سه لقمه ى نان و نمك باشد. هر كس يك شب شام را واگذارد، يك رگ در بدن وى مى ميرد و اين رگ هرگز زنده نمى شود.

مغز و اعصاب

اشاره به حكمت مغز و دستگاه عصبى

امام صادقعليه‌السلام - در پاسخ طبيبى فرومانده از پاسخ به اين پرسش امام كه: «چرا كاسه ى سر، از چند استخوان و لايه تشكيل مى شود؟ » -: چون هر چيز درون تهى اگر يك پارچه باشد، شكستن زودتر به سراغش مى آيد و چون چند تكه قرار داده شود، شكستگى از آن دورتر است.

امام صادقعليه‌السلام - خطاب به مفضل بن عمر - اگر جمجمه باز مى شد و مى توانستى مغز را ببينى، مى ديدى كه به حجاب هايى (لايه هايى) كه روى همديگر قرار گرفته اند، در ميان گرفته شده است تا هم آن را از عارضه مصون بدارد، و هم آن را استوار نگه دار، تا بدان، لرزش راه نيابد؛ و مى ديدى كه جمجمه، به سان كُلَه خودى بر آن قرار گرفته است تا آن را از اثر ضربت هاى سختى كه ممكن است به سر برسد، حفظ كند. سپس، تاجى از مو بر روى جُمجُمه پوشانده شده و اين پوشش، همانند پوستينى براى سر است كه آن را از شدت سرما و گرما، نگه مى دارد. پس چه كسى مغز را در چنين دِژى جاى داده است، مگر همو كه آن را آفريد و سرچشمه احساس ساخت و به واسطه ى منزلت والايى كه در بدن دارد، و نيز به واسطه ى مرتبه بلند و جايگاه برجسته اش آن را سزامند اين همه حفظ و مراقبت دانست؟

اى مفضّل! چه كسى قلب را در درون سينه ى انسان قرار داد و زِرِهى كه پوشش استوار آن است، بر آن قرار داد و آن را به دنده ها و گوشت و عصبى كه بر آن است، مصونيت داد تا جراحت و آزارى بدان نرسد؟

اى مفضّل! نيك بينديش كه چرا مغز كه جسمى رقيق است، در لا به لاى استخوان ها حصار يافته است. آيا جز براى اين است كه از آن، حفاظت كند و آن را مصون بدارد؟

عوامل استحكام و توانمندى عقل و مغز

باقلا

امام صادقعليه‌السلام : خوردن باقلا، استخوان هاى ساق را تراكم درونى مى دهد، توان مغز را افزون مى سازد و خون تازه توليد مى كند.

روغن ماليدن

امام صادقعليه‌السلام : روغن بنفشه، مغز را نيرو مى بخشد.

سركه

امام صادقعليه‌السلام : ما با سركه آغاز مى كنيم، چنان كه شما با نمك آغاز مى كنيد؛ چرا كه سركه، عقل را استحكام مى بخشد.

سركه ى شراب

امام صادقعليه‌السلام : سركه ى شراب، لثه را تقويت مى كند، جنبندگان (انگل ها و باكترى هاى مضر) شكم را مى كُشد و عقل را استحكام مى بخشد.

گوشت

امام صادقعليه‌السلام : گوشت، گوشت مى رويانَد و بر عقل مى افزايد؛ و هر كس آن را چند روز واگذارد، عقلش تباه شود.

آنچه بر توان ذهن مى افزايد

امام صادقعليه‌السلام : انار را با پيه آن بخوريد؛ چرا كه معده را مى پالايد و ذهن را افزون مى كند.

سودمند براى پيشگيرى از فراموشى

امام صادقعليه‌السلام : سه چيز، فراموشى را از ميان مى بَرَد و حافظه را بار مى آورد: قرائت قرآن، مسواك زدن و روزه گرفتن.

آنچه اعصاب را استحكام مى بخشد

پيامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: به نام خدا طعام را بخوريد، مويز چه نيكو خوراكى است كه اعصاب را استحكام مى بخشد!

خوردن گوشت گوسفند همراه با شير

امام صادقعليه‌السلام : هر كس به ضعفى در قلب يا بدن خويش گرفتار آمد، گوشت گوسفند همراه با شير بخورد؛ چرا كه اين خوراك، هر درد و عارضه اى را از اندام وى بيرون مى بَرَد، تن او را تقويت مى كند و لثه هاى او را نيز استحكام مى دهد.

سودمند براى سردرد

شستن سر با خَطمى

امام صادقعليه‌السلام : شستن سر با خطمى، مايه ى ايمنى از سردرد است.

نوشيدن آب نيم گرم (وِلَرم)

امام صادقعليه‌السلام : پيامبر خدا به هنگام افطار، با حلوايى آغاز مى كرد و بدان، روزه مى گشود. اگر حلوا نمى يافت، با شكرينه اى ديگر يا چند دانه خرما؛ و اگر نيز يافت نمى شد، با آب نيم گرم. آن گاه مى فرمود: اين معده و جگر را پاك مى كند و... و سردرد را از ميان مى بَرَد».

ماليدن روغن بنفشه

امام صادقعليه‌السلام : چه خوب روغنى است روغن بنفشه! درد را از سر و چشمان مى بَرَد. آن را به خود بماليد.

استعمال اَنفيه

امام صادقعليه‌السلام : پيامبر خدا، چون سردرد مى كرد، به روغن كُنجد، انفيه مى كرد.

آنچه مانع ديوانگى مى شود

كوتاه كردن سبيل و ناخن در هر جمعه

امام صادقعليه‌السلام : در هر جمعه، اندكى از سبيل و ناخن هاى خود را بگير و اگر هم چيزى نداشته باشد، آن را (كمى) بساى، ديوانگى، جذام و پيسى به تو نمى رسد.

آبى كه از دهان كودك مى ريزد

امام صادقعليه‌السلام - در بيان نعمت هايى كه خداوند متعال به انسان بخشيده است -: امّا آن آبى كه از دهان كودكان مى ريزد، خود، موجب بيرون رفتن رطوبتى است كه اگر در بدن هايشان مى مانْد، در آنان پديده هايى گران رُخ مى داد. چنان كه مى بينيد برخى كسان رطوبت بر آنان غلبه يافته و آنان را به مرز پخمگى، ديوانگى و آشفته عقلى و بيماريهاى مختلف ديگرى چون: سست اندامى و كَج دهانى و همانند آنها رانده است. از اين روى خداوند، آن رطوبتى را كه در خردسالى از دهان كودكان فرو مى ريزد، زمينه ى سلامت و تندرستى آنان در بزرگسالى قرار داده، و بدين سان، بر خلق خويش به آنچه از آن آگاهى نداشته اند، منت نهاده و بدانچه از شناختش فرو مانده اند، به ايشان لطف كرده است. اگر نعمت هاى خداوند بر خويش را مى شناختند، اين شناخت، ايشان را از فرو غلتيدن به نافرمانى او باز مى داشت. پس پاكا خدايى كه چه نعمت هاى گرانى داده و بر سزاوران و ناسزاواران، ارزانى داشته است. او از آنچه بى عقيدگان مى پندارند، بسيار والاتر و فراتر است!

آنچه مانع سست اندامى مى شود

خوردن خرما پس از خوردن ماهى

الكافى - به نقل از سعيد بن جناح، از يكى از وابسته هاى امام صادقعليه‌السلام -: (امامعليه‌السلام ) چند خرمايى خواست و خورد. سپس فرمود: «اشتهايى نداشتم؛ امّا ماهى خورده بودم».

سپس فرمود: «هر كس در حالى بخوابد كه ماهى خورده و در پى آن، چند خرما يا مقدارى عسل نخورده است، تا صبح، رگِ سستْ اندامى بر او غلبه خواهد داشت».

مفيد براى درمان ترس و وحشت

طب الائمه (عليهم‌السلام ) - به نقل از محمد بن مسكان حلبى -: امام صادقعليه‌السلام در پاسخ يكى از دوستدارانش كه گفته بود: اى پسر پيامبر خدا! من دخترى دارم و پيوسته نگران و بيدارْخواب اويم و او، شب و روز، در بسيارى از اوقات، آشفته خاطر است. اگر مصلحت مى دانى، براى او از خداوند، عافيت مسئلت فرما، براى آن دختر، دعا كرد و سپس فرمود: «به او بگو رگزنى كند؛ چرا كه از اين كار، سود خواهد برد».