آداب خوردن و مصرف خوراكى ها

فايده باطنى كم خورى

امام صادقعليه‌السلام : نزديك ترين حالت بنده به خداوند (عز و جل) هنگامى است كه شكم وى سبك باشد.

مصباح الشريعة - در حديثى كه به امام صادقعليه‌السلام منسوب است -: كم خورى، در ميان هر طايفه اى، ستوده است؛ زيرا منفعت باطن و ظاهر، در آن است.

تشويق به پرهيز غذايى

امام صادقعليه‌السلام : خطاب به طبيب هندى: من برتر از آنچه تو همراه دارى، به همراه دارم.... آنچه را پيامبر خدا فرموده است، به كار مى گيرم و مى دانم كه معده، خانه همه دردها و پرهيز، يگانه درمان است. نيز بدن را بر آنچه بدان خو مى گيرد، عادت مى دهم.

درباره ى مدت پرهيز بيمار

معانى الاخبار - از جعفر بن اسماعيل، از مردى، در گفتگو با امام صادقعليه‌السلام : از ايشان پرسيدم: بيمار، چند روز پرهيز داده مى شود؟

فرمود: «يك دِبْق».

من نمى دانستم دِبق چيست. از همين روى، در اين باره از ايشان پرسيدم. فرمود: «ده روز».

طب الائمه (عليهم‌السلام )- به نقل از يعقوب بن زيد، از يكى از معتمدين حديث از امام صادقعليه‌السلام : «پرهيز، يازده «دين» است و از آن پس پرهيزى نيست».

مؤ لف طب الائمه گفته است: «دين» يك واژه رومى و به معناى يازده روز است.

امام صادقعليه‌السلام : پرهيز، پس از هفت روز، براى بيمار، سودى ندارد.

نكوهش پرخورى

امام صادقعليه‌السلام : پُرخورى، ناخوشايند است.

زيان هاى پرخورى

كاهش تندرستى

امام صادقعليه‌السلام : تباهى تن، در فراوانى خوراك است، تباهى كِشت در ارتكاب گناه، و تباهى شناخت، در واگذاردن صلوات بر برترين مردمان (يعنى پيامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله ).

زيان هاى باطنى پرخورى

الف - كمى عبادت

المحاسن - به نقل از حَفص به غياث، از امام صادقعليه‌السلام -: «ابليس براى يحيى بن زكريا چهره آشكار ساخت و ناگاه يحيى ديد كه از هر چيزى بر او آويزه هايى است و از او پرسيد: اى ابليس! اين آويزه ها چيست؟

گفت: اينها، هوسهايى است كه آدميزاده را بدانها گرفتار ساخته ام.

پرسيد: آيا از اين ها چيزى براى من هم هست؟

گفت: شايد (روزى) سير شده باشى و در نتيجه، اين سيرى، تو را از نماز و ياد خدا، سنگين كرده باشد.

يحيى گفت: با خداوند، عهد مى بندم كه هرگز شكم خويش را از خوراك، پُر نكنم. ابليس هم گفت: با خداوند، عهد مى بندم كه هرگز مسلمانى را اندرز ندهم! »

امام صادقعليه‌السلام

سپس فرمود: «اى حَفص! جعفر و خاندان جعفر را با خدا اين عهد است كه هيچ گاه شكم خويش را از خوراك، پر نكنند و جعفر و خاندان جعفر را با خدا اين عهد است كه هرگز براى دنيا كار نكنند».

ب - دورى از خداوند

امام صادقعليه‌السلام : دورترين مردمان از خداوند، كسى است كه شكمش پر باشد.

امام صادقعليه‌السلام : خداوند (عز و جل) پرخورى را دشمن مى شمارد.

امام صادقعليه‌السلام : شكم با خوردن، سركش مى شود. نزديك ترين حالت بنده به خداوند (عز و جل) هنگامى است كه شكمش سبك باشد و دورترين حالت بنده از خداوند (عز و جل) نيز آن هنگام است كه شكمش ‍ پر باشد.

ج - گرسنگى در روز قيامت

امام صادقعليه‌السلام : پيامبر خدا، صداى آروغ مردى را شنيد. فرمود: «اى بنده خدا! آروغت را كوتاه كن، زيرا كسانى كه در روز قيامت، بيشترين گرسنگى را مى كشند، آنانى هستند كه در دنيا سيرترين مردم بوده اند. »

سنگدلى ناشى از زيان هاى پرخورى

مصباح الشريعه - در حديثى كه به امام صادقعليه‌السلام منسوب است -: بسيار خفتن، از نوشيدن بسيار، و بسيار نوشيدن از سيرى فراوان، زاده مى شود و اين دو، انسان را نسبت به فرمانبرى از خدا سنگين مى كنند و دل را سخت تر از آن مى كنند كه تفكر و خضوع داشته باشد.

مصباح الشريعه - در حديثى كه به امام صادقعليه‌السلام منسوب است -: براى دل مؤمن، هيچ چيزى زيانبارتر از پرخورى نيست و آن، دو چيز را پديد مى آورد: سنگدلى و برانگيختگى شهوت.

آداب غذاخوردن

شستن دست ها

الامالى - به نقل از هشام بن سالم، از امام صادقعليه‌السلام از پدرانش (عليهم‌السلام ) -: «پيامبر خدا فرمود: هر كس از اين خرسند مى شود كه خير و بركت خانه اش ‍ بسيار باشد، در هنگام آورده شدن غذا وضو بسازد، و هر كس پيش و پس از غذا وضو بسازد، در گشايش روزى به سر برد و از هر بلايى در تن خويش، بركنار باشد».

هشام بن سالم گفت: امام صادقعليه‌السلام : به من فرمود: «اى هشام بن سالم! مقصود از «وضو» در اين جا، شستن دست ها پيش و پس از غذاست. »

امام صادقعليه‌السلام : هر چيز را زيورى و زيور سفره، سبزى است.

الكافى - به نقل از حنّان -: با امام صادقعليه‌السلام بر سر سفره اى نشسته بودم. ايشان دست به سوى سبزى دراز كرد، در حالى كه من به دليل بيمارى اى كه داشتم، از آن پرهيز نمودم.

امام به من رو كرد و فرمود: «اى حنّان! مگر نمى دانى نزد امير مؤمنانعليه‌السلام هيچ طبقى آورده نمى شد، مگر اين كه سبزى هم داشت؟ »

گفتم: فدايت شوم! چرا؟

فرمود: «زيرا دل هاى مؤمنان سبز است و به همانند خويش، ميل دارد. »

نام خدا مقدمه ى شروع غذا

امام صادقعليه‌السلام : امير مؤمنانعليه‌السلام فرمود: «براى كسى كه بر غذاى خود نام خدا ببرد، ضمانت مى كنم كه از آن غذا، به هيچ درد و رنجى گرفتار نمى شود.»

ابن كوّاء - كه اين را شنيد - پرسيد: اى امير مؤمنان! من ديروز غذايى خوردم و نام خدا را نيز به گاه خوردن آن بردم، اما آن مرا آزار داد!

فرمود: «اى نادان! شايد چند گونه غذا خورده اى، و بر برخى گونه ها نام خدا برده و بر برخى ديگر نام خداى نبرده اى».

امام صادقعليه‌السلام : به نقل از پدرانش (عليهم‌السلام ) - امير مؤمنانعليه‌السلام فرمود: «هيچ گاه به بدگوارى، مبتلا نشده ام ».

پرسيدند: چرا؟

فرمود (زيرا) هيچ لقمه اى به سوى دهان نبرده ام، مگر اين كه نام خدا را بر آن ياد كرده ام».

المحاسن - به نقل از مسمع بن عبدالملك -: به امام صادقعليه‌السلام گفتم: من گاه، احساس ‍ بدگوارى مى كنم.

فرمود: «آيا نام خدا مى برى؟ »

گفتم: بسم الله هم گفته ام!

فرمود: شايد غذاهاى گوناگون مى خورى؟

گفتم: آرى.

فرمود: «براى هر گونه، بسم الله مى گويى؟ »

گفتم: نه.

فرمود: «از همين جاست كه به بدگوارى، گرفتار مى شوى؟ »

الكافى - به نقل از مِسمَع - نزد امام صادقعليه‌السلام از اين كه پس از خوردن غذا از آن آزار مى بينم، اظهار ناراحتى كردم.

فرمود: «بسم الله نمى گويى؟ »

گفتم: بسم الله هم مى گويم، اما غذا مرا آزار مى دهد!

فرمود: «آيا هنگامى كه با سخن گفتن، رشته آن بسم الله پيشين را مى گسلى و سپس ديگر بار به غذا ادامه مى دهى، دوباره نام خدا را مى برى؟ ».

گفتم: نه

فرمود: از همين جاست كه غذا به تو زيان مى رساند. زنهار كه اگر به گاه ادامه دادن به غذا، ( ديگر بار) نام خدا را مى بردى، غذا تو را زيان نمى رساند.

آغاز كردن غذا با نمك و به پايان بردن آن با نمك يا سركه

امام صادقعليه‌السلام : بنى اسرائيل، ( غذا را) با سركه آغاز مى كردند و با آن نيز به پايان مى بردند؛ ولى ما با نمك آغاز مى كنيم و با سركه به پايان مى بريم.

خوردن غذا به هنگام گرسنگى و اشتها

امام صادقعليه‌السلام : در سفارش هايى به عنوان بَصرى -: تو را به نه چيز سفارش مى كنم و اين، سفارش من به همه كسانى است كه جوياى راهى به سوى خداوند متعال هستند، و از خداوند مى خواهم كه تو را در بكار بستن اين سفارش توفيق دهد. سه تا از اين توصيه ها در تربيت نفس است.

اما آنها كه در تربيت نفْس است: از اين حذر كن كه آنچه را اشتها ندارى، بخورى؛ چرا كه در كار كودنى و نابخردى مى آورد. جز به گاه گرسنگى مخور، و چون خواستى بخورى، حلال بخور و نام خدا را بر زبان بياور.

خوردن غذاى گرم، پيش از سرد شدن

المحاسن - به نقل از مُرازِم - امام صادقعليه‌السلام براى ما غذايى گرم فرستاد و فرمود: «پيش از آنكه سرد شود، بخوريد؛ چرا كه اين، خوش تر است».

دست كشيدن بر چهره و دعا كردن پس از شستن دستان

الكافى - به نقل از مفضّل -: بر امام صادقعليه‌السلام وارد شدم و نزد او از چشم درد، اظهار ناراحتى كردم. به من فرمود: «آيا نكته اى تازه مى خواهى؟ »

سپس به من فرمود: «چون پس از غذا خوردن، دست خويش را شستى، بر ابروهايت دست بكش و سه بار بگو: «سپاس، خداوند نيكوكار زيبا كردار بهره رسان فضيلت بخش را. » الحَمدُلِلهِ المُحسِنِ المُجمِلِ المُنعِمِ المُفضِلِ

من اين كار را انجام دادم و از آن پس، چشمانم درد نگرفت. سپاس، خداوند جهانيان راست.

امام صادقعليه‌السلام : دست كشيدن بر چهره پس از وضو، كنجدك (كَك مَك) را از ميان مى برد و روزى را افزون مى كند.

امام صادقعليه‌السلام : چون پس از غذا دستانت را شستى، با باقى مانده آب، دستى بر چشمان خود بكش؛ چرا كه مايه ايمنى از چشم درد است.

كشف الغمه - به نقل از جميل بن دَرّاج -: نزد امام صادقعليه‌السلام بودم. بُكَير بن اعيَن، در حالى كه چشم درد داشت، وارد شد. امامعليه‌السلام به او گفت: «انسان زيرك هم چشم درد مى كشد؟! »

(كسى) پرسيد: چه مى كند؟

فرمود: «هنگامى كه چربى را از دستان خود شست، دستى بر چشمانش ‍ بكشد. »

من اين كار را انجام دادم و چشم درد نديدم.

به پشت دراز كشيدن پس از غذا

امام صادقعليه‌السلام : دراز كشيدن پس از غذا، بدن را چاق مى كند، غذا را هضم مى نمايد و درد را (از درون انسان) بيرون مى كشد.

الكافى - به نقل از سَماعه، در گفتگو با امام صادقعليه‌السلام -: از ايشان درباره اين كه كسى با دست چپ بخورد يا بياشامد، پرسيدم.

فرمود: «مبادا كسى با دست چپ بخورد يا بياشامد و يا با آن چيزى را بردارد».

پرهيز از خوردن پس از سيرى

امام صادقعليه‌السلام : چهار چيز، هدر مى رود: بذر در شوره زار، چراغ در شب مهتابى، خوردن پس از سيرى و نيكى به كسى كه شايسته آن نيست.

امام صادقعليه‌السلام : در سه چيز ناخشنودى خداوند (عز و جل) است: خفتن بدون بيدارى كشيدن (و احساس نياز به خواب) خنديدن بدون شگفتى، و خوردن پس از سيرى.

پرهيز از خوردن غذاى داغ

امام صادقعليه‌السلام : نزد پيامبر غذايى داغ آوردند. فرمود: «خداوند، آتش ‍ را خوراكمان نكرده است. كنارش بگذاريد تا سرد شود». پس آن را واگذاشتند تا سرد شد.

امام صادقعليه‌السلام : براى پيامبر غذايى بسيار داغ آوردند. فرمود: «چنين نيست كه خداوند، آتش را خوراكمان كرده باشد. آن را در جايى بگذاريد تا سرد شود و (جوشش آن، ) آرام بگيرد، چرا كه غذاى داغ، بركت ندارد. شيطان را در آن بهره اى است».

المحاسن - به نقل از عائذ بن حبيب -: نزد امام صادقعليه‌السلام بوديم. برايمان تريدى آوردند. دستان خود را به سوى آن دراز كرديم و ديديم كه داغ است. در اين هنگام، امام صادقعليه‌السلام فرمود: «ما از خوردن آتش، نهى شده ايم. دست برداريد؛ چرا كه بركت در سرد شدن آن است. »

آداب خوردن گوشت

امام صادقعليه‌السلام : آن زن يهودى، پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله را با زهرى كه در سردست گوشت نهاده بود، مسموم كرد. پيامبر، دست و شانه گوسفند را دوست داشت و بُن ران را به دليل نزديك بودنش به پيشابگاه، دوست نداشت.

پرهيز از خوردن گوشت خشكيده نمك سود

امام صادقعليه‌السلام : چهار چيز، (انسان را) پيش از فرا رسيدن هنگام پيرى، پير مى كند: خوردن گوشت خشك شده، نشستن بر جاى مرطوب، بالا رفتن از پلكان و آميزش با پيرزنان.

امام صادقعليه‌السلام : سه چيز، بدن را فرسوده مى كند و شايد هم بكُشد: خوردن گوشت خشكيده ى فاسد، حمّام رفتن با شكم پُر، و همبسترى با پيرزنان.

امام صادقعليه‌السلام : سه نوع از خوردنى ها، موجب لاغرى است: گوشت خشك شده، پنير و شكوفه خرما.

امام صادقعليه‌السلام : دو چيز است كه از هر جهت، زيان دارد و براى هيچ چيز فايده اى ندارد...: گوشت خشك شده و پنير.

نهى از خوردن گوشت خام

الكافى - به نقل از هشام بن سالم - از امام صادقعليه‌السلام درباره ى خوردن گوشت خام پرسيدم. فرمود: «اين، خوراك درندگان است. »

پرهيز از اعتياد به خوردن گوشت

امام صادقعليه‌السلام : علىعليه‌السلام عادت به خوردن گوشت را بد مى شمرد و مى فرمود: «آن اعتيادى همچون اعتياد به شراب است. »

نوبت هاى خوردن گوشت

امام صادقعليه‌السلام : در هر هفته يك بار گوشت بخوريد و خود فرزندانتان را بدان عادت ندهيد؛ زيرا موجب اعتيادى همچون اعتياد به شراب مى گردد. نيز آنان را بيش از چهل روز، از آن محروم مداريد؛ چرا كه آنان را بدخوى مى كند.

المحاسن - به نقل از ادريس بن عبدالله -: نزد امام صادقعليه‌السلام بودم. از گوشت، سخن به ميان آورد و فرمود: (غذا را) يك روز با گوشت بخور، يك روز با شير، و يك روز با چيزى ديگر».

عواقب عدم مصرف گوشت به مدت چهل روز

امام صادقعليه‌السلام : هر چيز را دل دادگى است و دل دادگى مَرد، گوشت است. پس، هر كه چهل روز آن را واگذارد، بدخوى مى شود. و هر كس ‍ بدخوى شد، در گوش راستش اذان بگوييد.

امام صادقعليه‌السلام : گوشت، گوشت مى روياند. هر كس گوشت را چهل روز واگذارد، بدخوى مى شود. و هر كس بدخوى شد، در گوش راستش اذان بگوييد.

امام صادقعليه‌السلام : گوشت از گوشت است، هر كس آن را چهل روز واگذارد، بدخوى مى شود. آن را بخوريد، چرا كه بر شنوايى و بينايى مى افزايد.

امام صادقعليه‌السلام : گوشت، گوشت مى روياند، و عقل را افزون مى سازد. هر كس آن را چند روز واگذارد، عقلش تباه مى شود.

آداب خوردن ميوه

شستن ميوه با آب

الكافى - به نقل از فُرات بن اَحنَف، از امام صادقعليه‌السلام -: «هر ميوه اى را زهرى (سمّى) است. پس اگر ميوه آورديد، آبى به آن بزنيد» - يا «آن را در آب فرو ببريد» - يعنى بشوييد.

جدا نكردن پوست ميوه

الكافى - از ابى القدّاح درباره ى امام صادقعليه‌السلام روايت شده است كه ايشان، پوست كندن ميوه را دوست نداشت.

پرهيز از خوردن چند ميوه با هم

دعائم الاسلام:

از پيامبر خدا روايت شده كه ايشان از جاى دادن دو خرما در كنار هم در دهان و يا دو ميوه ى ديگر نهى فرمود.

امام صادقعليه‌السلام فرموده است: «البته اين، در صورتى است كه شخص با ديگر مردم و بر سفره اى مشترك باشد؛ امّا اگر كسى به تنهايى مى خورَد، هر گونه كه دوست دارد، بخورد».

آداب آشاميدن

آنچه در آشاميدن، بايسته است

امام صادقعليه‌السلام : ايستاده آشاميدن آب در روز، مايه ى قدرت افزونتر و تندرستى بيشتر است.

امام صادقعليه‌السلام : ايستاده آشاميدن آب در روز، موجب عرق كردن بيشتر و توان افزونتر بدن است.

امام صادقعليه‌السلام : ايستاده آشاميدن آب در روز، غذا را گوارا مى سازد و ايستاده آشاميدن آب در شب، زرداب مى آورد.

امام باقرعليه‌السلام يا امام صادقعليه‌السلام : در حالت ايستاده، آب مياشام، و در آب بركه، پيشاب مكن، و بر گرد قبر، مچرخ و در خانه اى تنها ممان، و با يك لنگه پاى افزار، راه مرو؛ چرا كه چون بنده اى در يكى از اين حالتها باشد، شيطان بسيار زود به سوى او مى شتابد.

آشاميدن آب نيم گرم

امام صادقعليه‌السلام : دو چيز مناسب است كه به هيچ درون نادرستى در نمى آيند، مگر اين كه آن را به درستى مى آورند، و دو چيز نامناسب است كه به هيچ درون سالمى در نمى آيند، مگر اين كه آن را نادرست (و ناسالم) مى كنند. آن دو چيز مناسب عبارتند از: انار و آب نيم گرم (وِلرم) و آن دو چيز نامناسب عبارتند از: پنير و گوشت خشك شده.

نوشيدن آب فراوان

امام صادقعليه‌السلام : آب بسيار منوش؛ چرا كه سرچشمه هر دردى است.

امام صادقعليه‌السلام : اگر مردم كمتر آب مى نوشيدند، بدن هايشان به سامان بود.

امام صادقعليه‌السلام : هر كس كمتر آب مى نوشد، تندرست است.

امام صادقعليه‌السلام : كمتر آب بنوش؛ چرا كه هر دردى را به سوى خود مى كشد. از درمان نيز تا هنگامى كه بدنت تاب درد را دارد، بپرهيز.

نوشيدن آب سرد و آب جو در حمّام

امام صادقعليه‌السلام : از نوشيدن آب سرد و آب جو (فُقّاع) در حمام، حذر كن چرا كه معده را تباه مى كند.

نوبت هاى غذا

صبحگاهان و شامگاهان

الكافى - به نقل از شهاب بن عبد ربّه -: نزد امام صادقعليه‌السلام از دردها و بدگوارى هايى كه داشتم، اظهار ناراحتى كردم. به من فرمود: «صبحانه بخور و شام بخور و در فاصله ميان آنها چيزى مخور؛ چرا كه موجب تباهى تن است. مگر نشنيده اى كه خداوند (عز و جل) مى فرمايد: «و آنان، صبحگاهان و شامگاهان، روزى ويژه خويش را دارند».

امام صادقعليه‌السلام : چون نماز صبح را خواندى، پاره نانى بخور تا با آن دهان خويش را خوشبو سازى، حرارت خود را فرو بنشانى، دندانهايت را استوار سازى، لثه ات را استحكام بخشى، روزى خويش را به چنگ آورى و خوى خود را نكو سازى.

امام صادقعليه‌السلام : مؤمن را بايسته است كه تا غذا نخورده، از خانه بيرون نرود؛ چرا كه اين كار به او استوارى بيشتر مى دهد.

تاءكيد بر خوردن شام و نهى از ترك آن

امام صادقعليه‌السلام : خوردن شام را وا مگذار، هر چند به سه لقمه (نان) با نمك باشد.

امام صادقعليه‌السلام : سرچشمه ويرانى تن واگذاردن شام است.

امام صادقعليه‌السلام : براى كسى كه پا به سن نهاده، خوب نيست با شكم سبك بخوابد؛ بلكه اگر با شكم پُر بخوابد برايش بهتر است.

امام صادقعليه‌السلام : براى پير كهن سال، بايسته است كه حتما به گاه خفتن، شكمش از غذا پُر باشد. اين سبب خواب آرامتر و بوى خوشتر دهان براى اوست.

المحاسن - به نقل از مفضّل بن عمر -: شبى، در حاليكه امام صادقعليه‌السلام شام مى خورد، بر ايشان وارد شدم فرمود: «اى مفضّل! پيش آى و بخور».

گفتم: شام خورده ام.

فرمود: «پيش آى و بخور؛ زيرا مستحب است مرد، هنگامى كه به ميان سالى در آمد، شب را در حالى بخوابد كه غذايى تازه در شكم اوست».

من نيز پيش رفتم و خوردم.

امام صادقعليه‌السلام : واگذاردن شام، مايه ى پيرى است. براى مرد، آن هنگام كه پا به سن نهاد، بايسته است كه تنها در حالى بخوابد كه درونش از غذا پر باشد.

الكافى - به نقل از على بن على لهبى -: امام صادقعليه‌السلام فرمود: «طبيبان شما درباره شام شب، چه مى گويند؟ ».

گفتم: ما را از آن، باز مى دارند.

فرمود: « اما من، شما را بدان فرمان مى دهم».

الكافى - به نقل از زياد بن ابى الحلال -: با امام صادقعليه‌السلام شام خوردم. فرمود: «شام پس از نماز خفتن، شام پيامبران است».

امام صادقعليه‌السلام : هر كس شام را واگذارد، رگى در بدن وى مى ميرد و هرگز زنده نمى شود.

امام صادقعليه‌السلام : هر كس شام را در شب شنبه و يكشنبه، پشت سر هم واگذارد، نيروى وى از كف مى رود و اين نيرو تا چهل روز به وى باز نمى گردد.

امام صادقعليه‌السلام : هر كس شام خوردن را واگذارد، نيرويى از او كاسته مى شود و به او باز نمى گردد.