شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

باب سوم: جنگ نهروان (مارقين) 

فصل اول: در مقدمات جنگ نهروان (خوارج) 

چون خبر فريب دادن عمروعاص، ابوموسى را به اميرالمومنينعليه‌السلام رساندند، حضرت فرمودند من شما را به اين واقعه خبر دادم قبل از آنكه زمينه آن مهيا گردد و كوشش كردم كه حَكَم شما غير ابوموسى باشد ولى شما قبول نكرديد و قول مرا انكار كرديد و اكنون مرا بجز جنگ راهى نيست و منتظرم كه مدتى را كه تعيين شد در عهد نامه بگذرد پس اهل عراق به عراق رفتند به آن ميدان كه بعد از انقضاى مدت بر سر جنگ حاضر شوند. حضرت اميرعليه‌السلام خطبه اى خواندند و فرمودند كه اين دو شخص كه شما اختيار كرديد حكم كتاب را كنار گذاشتيد و هريك تابع خواهش نفس خود شدند و به غير حجّت و سنّت حكم كردند و در حكم اختلاف كردند و هيچ يك از آنان را خداوند هدايت نكرد پس مهياى جهاد شويد و در فلان روز در فلان لشگرگاه جمع شويد. و بعد از آن چون اصحاب اميرالمؤمنينعليه‌السلام از نماز صبح و مغرب فارغ مى شدند معاويه و عمرو بن عاص و ابوموسى و حبيب بن مسلمه و عبدالرحمن بن خالد و ضحّاك بن قيس و وليد بن عقبه را لعنت مى كردند. حتى خود حضرت آنان را لعنت مى كردند بلكه به روايتى حضرت رسولصلى‌الله‌عليه‌وآله رئيس آنان ابوسفيان را لعن مى فرمودند. ابن بابويه از برّاء روايت كرد كه روزى ابوسفيان مى آمد و معاويه در عقب سر او مى آمد، رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله عرض ‍ كرد پروردگارا لعنت كن تابع و متبوع را (يعنى ابوسفيان و معاويه را لعنت كن).

ابن شهر آشوب از ابوهريره و ابن عباس نقل مى كند كه رسول خداعليه‌السلام در خانه هانى خوابيده بود ناگاه از خواب بيدار شد امّ هانى از كيفيت واقعه سوال كرد حضرت فرمودند: اى امّ هانى خداوند قيامت و احوال آنرا از بهشت و نعيم آن و دوزخ و عذاب هولناك را بر من عرضه كرد و در جهنم ملاحظه كردم ديدم كه در آتش جهنّم ايستاده اند و زبانيه سرهاى ايشان را به سنگهاى آتشين مى كوبند و مى گويند به ولايت على بن ابى طالب ايمان آوريد. و ديگر اينكه حضرت رسولعليه‌السلام ابن عباس را به طلب معاويه فرستادند چنان كه ابن عباس نقل مى كند كه من باكودكان مشغول بازى بودم كه حضرت رسولعليه‌السلام رسيدند من از شرمسارى در پشت درى پنهان شدم حضرت مرا به سراغ معاويه فرستادند تا او را نزد حضرت بياورم. پس ‍ معاويه را پيدا كردم و ديدم او مشغول خوردن است گفتم اى معاويه حضرت تو را مى طلبد، گفت حال مشغول خوردن طعام هستم پس آمدم عرض كردم يا رسول اللّه مشغول خوردن غذا هست و نمى آيد. حضرت فرمودند: الا اشبع اللّه بطنه يعنى خدا هرگز شكم او را سير نكند به دعاى حضرت هر چه مى خورد سير نمى شد. حضرت رسولصلى‌الله‌عليه‌وآله مكرر مى فرمود:

الطليق بن الطليق اللعين بن اللعين.

طليق يعنى آزاد شده چون وقتى حضرت مكه را فتح نمودند اهل مكه را از كشتن و اسير كردن آزاد فرمودند به خاطر همين آزاد شدن آنان را طُلَقا مى ناميدند و معاويه و پدرش ابوسفيان از آنان بودند و معاويه ملعون در مدت بعثت حضرت، مشرك بود و پنج ماه قبل از رحلت سيد انبياءصلى‌الله‌عليه‌وآله اظهار اسلام كرد. و در روز فتح در مكه نبود و چون پدرش ابوسفيان در آن روز اسلام آورد معاويه شنيد كه پدرش اسلام آورده، براى پدرش نوشت كه از دين خود به دين محمد رفتى و ما را رسوا كردى كه از لات و عزّى برگشتى لذا پدر خود را سرزنش نمود. حضرت رسولصلى‌الله‌عليه‌وآله حكم فرمودند كه هر كس معاويه را ديد بكشد، خوانش هدر مى باشد او ترسيد و از آنجا به مكه گريخت و از هيچ كس و هيچ جا ايمن نبود. معاويه از ترس حكم، خود را به عباس عموى پيامبر رساند و به دست پاى او افتاد و اظهار اسلام كرد عباس به خدمت پيامبر رفت تا شفاعتش كند و حضرت هم او را بخشيد و باز به شفاعت عباس او را كاتب نامه ها نمودند و اينكه اهل سنت او را كاتب وحى مى گويند غلط و دروغ است زيرا بعد از اكمال دين و نزول تمام آيات و نزول آيه شريفه

( اليوم اكملت لكم دينكم)

بود كه معاويه اسلام راپذيرفت و در زمان كفر هم به اتفاق همه علماى شيعه و سنى كاتب نبود. روزى معاويه درنزد حضرت رسولصلى‌الله‌عليه‌وآله نشسته بود و چيزى مى نوشت آن حضرت اشاره به پهلوى معاويه مى كردند و مى فرمودند هر كس روزى او را امير ببيند بايد كه پهلوى او را با شمشير بشكافد مردى كه اين سخن را از رسول خدا شنيده بود روزى معاويه را در شام ديد كه براى مردم خطبه مى خواند شمشيرش را كشيد وبه سوى معاويه دويد ولى مردم بين او و معاويه حايل شدند و سبب اين حركت را از او پرسيدند گفت از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله شنيدم كه فرمود:

اذا رايتم معاوية بن ابى سفيان على المنبر فاضربوه بالسيف.

هرگاه ببينند معاوية بن ابى سفيان را كه بر روى منبر رفته او را با شمشير بزنيد گفت مگر نمى دانى عمر او را امير قرار داده است؟ ابن بابويه از مردى از اهل شام روايت مى كند كه گفت از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله شنيدم كه فرمودند بدترين خلق خدا پنج نفرند: ابليس و قابيل پسر آدم كه هابيل را كشت و فرعون ذوالاوتاد و مردى از بنى اسرائيل كه ايشان را از دين بيرون كرد و مردى ازاين امت كه مردم در نزد دروازه لُدّ با او بيعت مى كنند و چون ديدم كه مردم در نزد دروازه لُدّ بامعاويه بيعت كردند قول رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله به خاطرم آمد و لذابه علىصلى‌الله‌عليه‌وآله ملحق شدم و با آن حضرت بودم. در قاموس آمده است كه لُدّ قريه اى است در فلسطين كه حضرت عيسىعليه‌السلام دجّال را نزد دروازه آن قريه خواهند كشت. دركتاب بصائر الدرجات از امام باقرعليه‌السلام روايت كرده است كه فرمود پدرم على بن الحسينعليه‌السلام بر استر سوار بود و من درعقب سر آن حضرت سوار بودم كه ناگاه استر رم كرد، ديدم شخصى زنجير عظيمى در گردن دارد و كسى در عقب سر او مى آمد. آن پير گفت ياعلى بن الحسينعليه‌السلام مرا آب بده آن مردى كه عقب سرآن پير مى آمد و او را مى كشيد گفت يا حجة اللّه او را آب نده اين معاويه لعين است در اخبار بسيار آمده كه

ان تابوت معوية فى النار فوق تابوت فرعون

تابوت معاويه در جهنم يك درجه از تابوت فرعوت بالاتر است چون معاويه انا ربكم الاعلى نگفت ولى فرعون گفت لذا عذاب او بيشتر از معاويه است. روزى زيد بن ارقم نزد معاويه آمد و او را ديد كه با عمروعاص گفت جاى ديگرى نديدى كه بنشينى و آمدى در ميان من و امير نشستى؟ زيد گفت در غزوه اى از غزوات رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله بود كه هر دو جانب حاضر بوديد آن حضرت وقتى شما را ديد كه با هم بوديد نظر شديد به جانب شماانداخت و روز دوم و سوم همان حال را مشاهده فرمود و به تندى نظر كرد پس فرمود:

اذا رايتم معاوية و عمروبن عاص مجتمعين ففرقوا بينهما لن يجتمعا على خير.

يعنى هرگاه معاويه و عمروعاص را باهم ببينيد كه جمع شده اند بينشان تفرقه و جدايى بيندازند زيرا كه ايشان بر امر خير جمع نمى شوند. عبداللّه بن عمر مى گويد روزى رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود از اين درگاه مردى داخل مى شود كه در وقت مردن به سنت من نباشد، من ترسيدم كه مبادا پدرم داخل شود زيرا كه من از خانه كه بيرون مى آمدم او مشغول پوشيدن لباس بود ولى ديدم معاويه وارد شد معاويه مشغول امور شرّ بود. و در مدت عمرش خيرى ازدست او نيامد مگر آنكه عايشه را در چاه انداخت چنان كه در كاشف الحق مسطور است كه روزى معاويه در مدينه بالاى منبر حضرت بود و از مردم براى پسرش يزيد ملعون بيعت مى گرفت عايشه سر از حجره خود بيرون آورد و گفت اى معاويه، شيوخ كه قبل از تو بردند آيا براى فرزندان خود بيعت گرفتند؟ معاويه گفت نه، عايشه گفت پس تو در اين كار به چه كسى اقتدا كردى؟ معاويه در حضور مهاجر و انصار خجل و شرمنده و رسوا شد و از منبر پايين آمد و بيعت نگرفت و بعد از سه روز قاصدى فرستاد به نزد عايشه كه به نزد معاويه بيايد تا باعث فخر و جبران شرمندگى در نزد مهاجر و انصار بشود. پيش ‍ از آمدن در مكانى كه قرار بود عايشه بنشيند چاهى حفر كرد و پر از آهك نمود و روى آن فرشى گستراند و بر بالاى آن كرسى سبكى گذارد چون عايشه وارد شد معاويه او را تكليف به نشستن به بالاى آن كرسى كرد و چون عايشه بر كرسى نشست در چاه فرو رفت و معاويه گفت اى عايشه تو هنوز خام و نپخته اى در آنجا باش تا پخته شوى. پس بر سر چاه آمد و گفت وعده ما و تو در چاه ويل است و در آنجا حجّت خواهيم داشت. روزى عايشه به خانه معاويه رفته بود در حالى كه چشمانش ضعيف شده بود همينطور كه بر الاغى سوار بود بر روى فرش قيمتى معاويه رفت و آن خر بر يكى از فرشها سرگين انداخت و به فرش ديگر بول كرد مروان بن حكم عرق حميّت او حركت كرد اشاره به غلامان حجاز خود نمود كه الاغ را با سواره آن عايشه در چاهى كه در كنج خانه بود انداختند و كسى از واقعه مطلع نشد. و مدتى از عايشه خبرى نبود چون ابن عباس از امام حسنعليه‌السلام سوال كرد آن حضرت او را از اين واقعه آگاه فرمود كه اين واقعه در ذى الحجه سال پنجاه و هشت هجرى واقع شد. اخبارى كه دلالت بر كفر معاويه مى كند بيش از اين مقدار است كه بتوان ذكر كرد. حضرت امام جعفر صادقعليه‌السلام فرمودند: ما و آل سفيان گروهى بوديم كه پيوسته در راه خدا با هم دشمن بوديم ما مى گفتيم كه خداوند راست مى گويد ولى ابوسفيان و گروهش مى گفتند دروغ مى گويد. ابوسفيان با رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله مقاتله كرد و معاويه با على بن ابى طالبعليه‌السلام و يزيد بن معاويه با حسين بن علىعليه‌السلام مبارزه كرد و سفيانى با قائم آل محمدعليه‌السلام مقاتله خواهد كرد و هميشه ما مظلوم بوديم و ايشان ظالم و انتقام ما را خواهد گرفت. در وقت ظهور آن سرور آن تعداد از دشمنان را بكشد كه مردم مى گويند اگر اين مرد فرزند فاطمه طاهره است اين قدر افراط در قتل نمى نمود و چون اين سخن به گوش آن سرور رسد، بند نعلين سيدالشهداء خامس آل عبا را بردارد وبر بالاى منبر رود و بفرمايد آنچرا تا حال كشتم جبران بند نعلين جدّم نشده است و با گريه از منبر به زير آمد و بقيّه دشمنان را به قتل برساند. آرى چه نيكو گفت مختار بن ابى عبيده ثقفى در وقتى كه سر عمر سعد و پسرش را در مجلس مختار گذاشته بودند مردى گفت سر عمر سعد به عوض سر سيدالشهداء و سر حفض پسر او به عوض سر على اكبر. مختار ناله اى كشيد و گفت اى احمق ترين مردمان كجا مى توان قياس كرد سرعمر سعد را به عوض سر پسر فاطمه، حاشا و كلّا كه آنچرا كه كشتم و اگر تمام عالم را بكشم با يك خال موى سر حسينعليه‌السلام برابرى نمى كند. روزى مختار، غضب بر او مستولى شد و بيم آن مى رفت كه تمام اميران را گردن بزند و از ترس سياست او تمام اميران و لشگريان در كوچه هاى كوفه و محلات مى گشتند و قاتلان را به سزاى اعمالشان مى رساندند و سرهاى ايشان را در پاى علم مى ريختند كه در حدود بيست هزار سر در آن روز در پاى علم مختار جمع شده بود و صداى گريه و ناله عظيمى در كوفه بلند شد. مختار گفت كه منادى ندا دهد كه اين ناله ها و گريه ها عوض ناله هايى است كه از خانه بنى هاشم بلند بود. كجا تلافى شد و كجا آن ناله هايى كه درخانه بنى هاشم بلند شد از خانه بنى اميه بلند گرديد؟ و كجا افواج غم و اندوهى كه متوجه بنى هاشم شد. روى بنى اميه آورده شد. حضرت صادق آل محمدعليه‌السلام به زرارة بن اعين فرمودند: زنى از قبيله ما خضاب نكرد و سرمه نكشيد و موى سر خود را شانه نكرد تا سر پسر زياد را از براى ما آوردند و اين موجب تشفّى دلهاى ما نشد بلكه ما بعد از اين مصيبت در گريه و ناله مى باشيم. اى زراره جدّم على بن الحسينعليه‌السلام هرگاه آن جناب را ياد مى كرد مى گريست كه محاسن مطهرش مملو از آب ديده اش مى شد و هر كس كه گريه او را مى شنيد دلش مى سوخت و از گريه او به گريه مى آمد اى زراره ملائكه اى كه در نزد قبر مطهر آن جناب هستند در مصيبت او چنان گريه مى كنند كه هر مَلَكى كه در هوا و آسمان است از گريه ايشان به گريه مى آيد. بخدا قسم گريستن آسمان و زمين عجب نيست عجب آن است كه چرا آسمانها پاره پاره نشدند و زمين سرنگون نشد و عالم خراب نشد. اى برادران اين معنا را بدانيد كه گريه و اندوه محنت هر كسى بر آن جناب به قدر محبت و اخلاص او است و محبت هر كس بقدر معرفت او است و از اينجا است كه اندوه محبّان بر آن بزرگواران بيش ‍ از ديگران است و گريه و زارى شيعيان بيشتر از محبّان است و اندوه و درد و گريه بنى هاشم زيادتر از ايشان بود. همه شنيده ايد و اگر نشنيده ايد مستمع باشيد كه قدرى از آن را براى شما ذكر كنم. اى دوستان هرگز بعد از واقعه كربلا لبهاى بنى هاشم به خنده گشوده نشد و لباس نفيس نپوشيدند بلكه لباس كهنه پوشيدند و از آن وقتى كه شنيديد بدن امام را برهنه كردند اينقدر گريستند كه رطوبت و اشك از ديده ايشان خشك گرديد. شب و روز به غير از گريه و نوحه چيزى نداشتند و در فكر غذا و خواب نبودند و سيد سجادعليه‌السلام بر ايشان مهيا مى كرد و به آنان مى داد امام صادقعليه‌السلام مى فرمايد: زنى از زوجات سيدالشهداء بعد از شهادت آن سرور، زنان را در خانه خود جمع كرد و ماتم بر پا كرد و گريه ها بسيار كردند. روزى آن زن، كنيزى از كنيزان خود را ديد كه اشك از چشم او جارى است سبب آن را پرسيد. آن كنيز گفت: اى سيده من چون ديدم كه اشك از چشمان من خشك شده غذايى به نام سويقى پختم و خوردم تا اينكه اشك چشم من جارى شود پس ان زن كه حرم محترم آن سرور بود امر كرد سويقى ساختند و از آن خوردند قوتى يافتند تا اينكه اشك چشمى داشته باشند. پس چه بود گريه و اندوه سيدالساجدين كه آن سرور چهل سال بر پدر بزرگوارش گريست. روزها روزه بود و چون وقت افطار نيز آن حضرت بر طعام و آب مى افتاد مى گريست و مى فرمود:

قتل ابن رسول اللّه جائعا قتل ابن رسول اللّه عطشانا

فرزند رسول خدا در حالى كه گرسنه و تشنه بود به شهادت رسيد. و چون آن حضرت در مجلس يزيد سر پدر بزرگوار خود را ديد از آن پس گوشت سر گوسفند را نخورد آرى اينها غريب و بعيد نيست و حال آنكه يك فرزند از يعقوب على نبيّنا و اله و عليه السّلام كم شد و او زنده بود ولى يعقوبعليه‌السلام آنقدر گريست كه چشمانش كور شد و پشتش خم شد و مويش سفيد شد. اگراسم يوسف را مى برد و يا مى شنيد غش مى كرد و وااسفا على يوسف مى گفت تا پير شد. با وجود آنكه مى دانست كه يوسف زنده است ولى امام سجاد به چشم خود ديد و شنيد آنچرا كه شنيد. از امام صادقعليه‌السلام سوال كردند حزن و اندوه حضرت يعقوبعليه‌السلام در چه مرتبه اى بود؟ حضرت فرمودند به اندازه اندوه هفتاد زنى كه عزيزترين فرزندان او را بر روى سينه او ذبح كرده باشند. البته غم حضرت يوسف نيز نزديك به غم يعقوبعليه‌السلام بود حال اى ياران محنت او كجا و محنت امام سجادعليه‌السلام كجا؟ غل و زنجير به گردن يوسف گذاشتند اما زمانش اندك بود چون همين كه برادران (فروشندگان) يوسف از او دور شدند زنجير را برداشتند ولى از كربلا تا شام غل و زنجير بر گردن امام سجاد بود. يوسف را بر قبرهاى آل يعقوب گذراندند ولى يوسف اين امت يعنى سيد سجاد را بر قتلگاه آل محمد عبور دادند يوسف از ديدن قبر مادرش خود را از روى شتر انداخت ولى سيد سجادعليه‌السلام از ديدن نعش پدر به قدرى متغير شد كه نزديك بود جان از تنش بيرون رود. حضرت يوسف از قبر مادرش وا والده، وا ابناه شنيد ولى امام سجادعليه‌السلام از حلقوم پدر بزرگوارش صداى قرائت قرآن شنيد. حضرت يوسف را به زندان محبت بردند ولى آن سرور را به خرابه عداوت بردند. و زنان مصر در وقتى كه يوسف را به زندان مى بردند مى گريستند و بجاى دست، سنگ بر سينه مى زدند به خلاف زنان شام كه مى خنديدند و شادى مى كردند بلكه زبانم لال باد كه سنگ به جانب ايشان مى انداختند و در وقتى كه يوسف وارد شهر مصر كردند جمع زيادى براى خريدارى يوسف آمدند تا جايى كه آن حضرت دل شكسته شدند كه پير مردى در گوشه اى فرياد كرد:

يا اهل المصر اقصروا اطما عكم فانه عزيز لا يشتريه الا عزيز.

اى اهل مصر طمعهاى خود را كوتاه كنيد و دست نگه داريد كه او عزيز است وكسى جز عزيز او را نخواهد خريد كه از اين سخن يوسف تسكين يافت ولى پيرمردى در خرابه شام به سيد سجاد گفت الحمدللّه كه خدا، مردان شما را كشت و مردم را از فتنه و شرّ شما خلاص كرد. اى دوستان وقتى كه اهل مصر به جهت خريدن يوسف مى آمدند طبق نقل از فصول ستّين، تنها فارغه از دختران شدّاد هزار شتر بار كرد تا يوسف را بخرد ولى همين كه نظرش به جمال حضرت يوسف افتاد پشيمان شد و گفت كم آوردم اين جوان لياقت سرورى و پادشاهى دارد نه بندگى و غلامى لذا هر آن مقدار كه آورده بود به نظرش حقير و كم آمد و همه را نثار يوسف كرد و وانهاد و رفت. آه آه اهل شام هم خوب پذيرايى و مهربانى كردند به نظرم آمد كه اين جمله را فقط به عنوان نمونه بگويم آن وقتى كه آن مرد سرخ موى از مجلس يزيد برخاست گفت اى يزيد من در خانه خودم كنيز و خادمه ندارم، اين دختر را به من بده در حالى كه اشاره به فاطمه دختر سيدالشهداء نمود لابد فاطمه هم صدا زد عمه جان زينب، آيا بعد از شهادت بابا مرا به كنيزى اين قوم ظالم مى دهى؟

الا لعنة اللّه على القوم الظالمين.

پادشاه روم امام حسنعليه‌السلام و يزيد را امتحان مى كند

در كتاب سُرور المؤمنين آورده شده كه بعد از جنگ صفين، اخبار به پادشاه روم رسيد از جمله اينكه دو نفر از اعراب پيدا شدند كه طلب ملك مى نمايند. پرسيد از كجا بيرون آمده اند؟ گفتند يكى از كوفه ديگرى از شام.

پادشاه روم به وزيرش گفت تفحّص نماييد و كسى از تجّار عرب را پيدا كنيد تا برايم اوصاف آن دو را و صف كند پس دو نفر از تجّار شام و ده نفر از تجّار كوفه را نزد پادشاه آوردند و او صفتهاى اميرالمؤمنينعليه‌السلام را از ايشان سوال كرد بعد از شنيدن اوصافِ حضرت، از خزينه داران خود صورتها و عكسهايى را طلبيد و چون آن دو جوان را مشاهده نمود گفت شامى ضالّ است و كوفى هادى. نامه اى بطور جداگانه به حضرت اميرالمؤمنينعليه‌السلام و معاوية بن ابى سفيان به اين مضمون نوشت كه:

ابعث الى اعلم اهل بيتك.

يعنى عالمترين و زاهدترين از اهل بيت و فرزندان خود را برايم بفرستيد تا حقايقى بر من آشكار گردد و در انجيل كه كتاب ما مسيحيان است نظر كنم تا به شما خبر مى دهم كه سزاوارترى به اين امر كيست. معاويه عليه اللعنة، يزيد لعين پسر خود را فرستاد و اميرالمؤمنينعليه‌السلام امام حسنعليه‌السلام را روانه روم كرد و چون يزيد به پادشاه روم رسيد دستش را گرفت و بوسيد و سر او را هم بوسه زد. بعد از او امام حسن مجتبىعليه‌السلام وارد بر پادشاه شد و فرمود:

الحمدللّه الذى لم يجعلنى يهودياولا نصرانيا ولا مجوسيا ولا عابدا للشمس و القمر ولا الصنم و البقر و جعلنى حنيفا مسلما و ما انا من المشركين تبارك اللّه رب العرش العظيم و الحمدللّه رب العالمين.

يعنى خدا را سپاس مى گويم كه مرا يهودى و مسيحى و مجوس قرار نداد و مرا پرستش كننده خورشيد و ماه و بت و گاو قرار ندارد بلكه مرا مسلمان خالص و پاك قرار داد و من مشرك نيستم آفرين بر خدايى كه صاحب عرش عظيم است و حمد و ستايش فقط براى پروردگار جهانيان است. پس امام حسنعليه‌السلام نشست و به مردم نگاه نكرد و چون پادشاه به آندو نظر كرد ايشان را از آن مجلس بيرون برد و آندو را از هم جدا كرد. اول يزيد بن معاويه ملعو را طلبيد و چون يزيد حاضر شد، پادشاه سيصد و سيزده صندوق از اتاقهاى خود بيرون آورد و حاضر نمود كه در آن صندوقها صورت و عكسهاى پيغمبران بود. پادشاه عكسها را از صندوق بيرون آورد و يكى يكى به يزيد نشان مى داد و از او مى پرسيد اين تصوير متعلق به چه كسى است؟ يزيد هيچ كدام از آن تصويرها را نشناخت و هر كدام از عكسها رابه يزيد نشان مى داد مى گفت نمى شناسم و هيچ نمى دانم. پس پادشاه از ارزاق خلايق و ارواح مومنين سوال كرد كه در كجا جمع مى شوند واز ارواح كفار پرسيد كه بعد از مردن در كجا مى باشند؟ يزيد هيچ جواب نداد. سپس پادشاه امام حسنعليه‌السلام راطلبيد گفت من اول يزيد را براى اين طلبيدم كه بداند كه تو مى دانى آنچرا كه او نمى داند و به تحقيق كه صفت پدر تو و پدر او را براى من ذكر كردند و من در كتاب انجيل نظر كردم كه محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله رسول خدا است و در اوصياء نظر كردم ديدم كه پدر تو علىعليه‌السلام وصىّ محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله رسول خدا است و در اوصياء نيز نظر كردم ديدم كه پدر تو علىعليه‌السلام وصىّ محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله است امام حسنعليه‌السلام فرمود اى پادشاه هر چه مى خواهى بپرس تا جواب گويم انشاء اللّه. پادشاه روم تصويرها را طلبيد و اول صورتى كه بر آن حضرت عرضه داشت كه به صورت ماه بوده فرمود كه اين صورت آدم ابوالبشر است و او ۹۳۰ سال زندگى كرد. پس تصوير ديگرى را نشان داد كه به صفت آفتاب بود فرمود اين صورت حوّا است. تصوير سوم را فرمود كه اين شيث بن آدم است اولين كسى كه مبعوث شد و او ۹۱۲ سال عمر كرد و به روايتى ۱۰۴۰ سال عمر كرد. پس صورت ديگرى را به امام حسنعليه‌السلام نشان داد فرمود اين صورت حضرت نوح است و صاحب كشتى است و ۱۴۰۰ سال عمر نمود كه ۹۵۰ سال در ميان قوم خود بود. صورت بعدى رانشان داد فرمود اين صورت ابراهيم خليل است كه سينه اش عريض و پيشانى وى بلند بود كه ۱۷۵ سال عمر كرد. صورت ديگرى را بيرون آورد فرمود اين اسرائيل پسر حضرت يعقوب است صورت بعدى تصوير اسماعيل است صورت بعدى كه نيكو صورت و سطبر ساق و گرد صورت و گشاده چشم و تنگ دهان، مقوّس ابرو و مجعّد مو بود، حضرت فرمود اين صورت يوسف بن يعقوب است كه عمر او به ۱۲۰ سال رسيد. تصوير بعدى را فرمود اين صورت موسى بن عمران است و او ۲۴۰ سال زندگى كرد و ميان او و ابراهيم ۵۰۰ سال فاطمه بود پس صورتهاى شعيب و زكرّيا و يحيى و بعد عيسى بن مريم را به امام حسنعليه‌السلام نشان داد و آن بزرگوار همه را يكى يكى به او شناساند و درباره عيسى فرمود كه عمرش در دنيا ۳۰۳ سال بود پس خدا او را به آسمان بالا برد و در دمشق به زمين فرود مى آيد و دجّال را خواهد كشت سپس عكسهاى همه پيامبران را نشان داد و امام حسنعليه‌السلام همه را شناخت و توصيف فرمود و بعد اسامى اوصياء و وزرا را يكى يكى شمرد و بعد صورتهاى پادشان رانشان داد و حضرت شناخت و معرفى كرد. اما امام حسنعليه‌السلام فرمود كه اوصاف اين پادشاهان و تصاوير آنان نه در كتاب تورات است و نه در انجيل و نه در زبور و نه در فرقان و اينها صورت پادشاهان است. پادشاه روم گفت شهادت مى دهم كه شما اهل بيت محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله علم اولين و آخرين و علم تورات و انجيل و زبور و صحف ابراهيم و الواح موسى عطا شده است. پس صورتى را به حضرت نشان داد كه بسيار مى درخشيد و چون آدم حضرت صورت را مشاهده كرد گريست پادشاه سوال كرد چرا گريه مى كنى؟ فرمود اين صورت جدّ من محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله است كه پهن سينه و بلند گردن و با پيشانى پهن و بينى كشيده و دندان گشاده و نيكو صورت و مجعّد مو و خوشبو و نيكو بيان و فصيح زبان بود و عمر مبارك آن حضرت ۶۳ سال بود و در زمان رحلت به غير از انگشترى كه در دست راست داشت كه در آن نقش الا اله الا اللّه محمد رسول اللّه بود و شمشيرى كه نام آن ذوالفقار بود و اسبى چند و عصا و پيراهن پشمى كه نه بريده بود و نه دوخته بود چيز ديگرى بجا نگذاشت. پادشاه ما در انجيل ديده ايم كه براى محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله چيزى خواهد بود كه به دو سبط خود داده باشد آيا آن دو چيز در نزد شما باقى است؟ فرمود نه گفت اين اوّل فتنه است كه اين دو نفر بر پدر تو غالب شدند و بر ملك پيامبر شما غلب گرديدند و اين امت را بر ذرّيّه پيغمبر خود اختيار كردند و از شما است قائم بحق كه امر كننده به معروف و نهى كننده از منكر است. پس از امام حسنعليه‌السلام پرسيد كه كدام هفت حيوان است كه در رحم آفريده نشدند؟ امام حسنعليه‌السلام فرمود: آدم و حوّا و كبش ابراهيم (قوچ) و ناقه صالح (شتر) و ابليس لعين و مار و كلاغ كه خدا در قرآن ذكر كرده است. پادشاه از روزيهاى خلائق سوال كرد آن حضرت فرمود: روزيهاى خلائق در آسمان چهارم است و به اندازه فرود مى آيد و به همان اندازه تقسيم مى شود. پس از ارواح سوال كرد حضرت فرمود ارواح مؤمنان بعد از مردن در نزد صخره بيت المقدّس و در هر شب جمعه جمع مى شوند و آن عرش ادنى خدا است و از آنجا زمين را پهن گردانيد و محشر از آنجا است. از ارواح كفار سوال كرد فرمود در وادى حضرمت در آن طرف شهر يمن، پس خدا آتشى را از مشرق و آتشى از مغرب برانگيزاند و در عقب آنها دو باد شديد مى فرستد پس مردم را در نزد صخره بيت المقدس و اهل بهشت را در جانب راست صخره محشور مى كند و پرهيزكاران رستگار مى شوند و جهنم در طرف چپ صخره خواهد بود، در آخر زمين هفتم و در آنجا است فلق و سجّين و خلائق از جلوى صخره متفرق مى شوند. و هر كس از اهل بهشت است داخل بهشت مى شود و هر كس ازاهل آتش است داخل آتش مى شود و همين است كه خدا مى فرمايد:

فريق فى الجنة و فريق فى السعير.

پادشاه رو به يزيد كرد و گفت: دانستى كه اين علمى است كه كسى از آن آگاهى ندارد مگر پيغمبر مرسل يا وصىّ پيغمبر و اگر ديگرى ادّعا نمايد خدواند بر دل او مُهر گذاشته و دنيا را بر آخرت اختيار كرده و از ظالمان و ستمكاران خواهد بود. يزيد ساكت شد و چيزى نگفت پس پادشاه جايزه عظيمى به امام حسنعليه‌السلام داد و حضرت آن را بين فقراء بلد تقسيم كرد. پادشاه روم از امامعليه‌السلام خواست كه او را دعا كند تا دين پيغمبر خاتم را بپذيرد ولى اقرار كرد لذّت سلطنت و پادشاهى، ميان من و اين دين دفع شده است و پادشاه، زهر كشنده و عذاب درد آور است. پس يزيد به نزد معاويه برگشت و پادشاه به او نوشت كه آن كسى كه بعد از پيغمبر شما كه صاحب علم است و حكم مى كند و آنچه در تورات است و انجيل و آنچه در انجيل است و زبور و آنچه در زبور است و فرقان و آنچه در فرقان است حق و خلافت براى او خواهد بود كه على بن ابى طالب و فرزندان آن بزرگوار خواهند بود و نامه اى به اميرالمؤمنينعليه‌السلام نوشت كه حق و خلافت براى تو است و خاندان نبوت براى تو و اولاد تو است پس مقاتله كن با هر كسى كه با تو مقاتله نمايد زيرا خداوند او را بر دست تو عذاب خواهد كرد و در عذاب جهنم هم معذّب خواهد بود. ما در انجيل ديده ايم كه خدا و ملائكه و اهل آسمان و تمام مردم، آنها را لعنت مى كنند. در كتاب رجال كشّى از مردى ازاهل شام روايت كرده است كه محمد ابى حذيفه كه پسر دائى معاويه بود و از جمله دوستان و محبّان علىعليه‌السلام بود و چون حضرت از دنيا رفت معاويه محمد را گرفت و اراده قتل او كرد و او را در زندان حبس نمود و چون مدتى گذشت روزى معاويه گفت اين ديوانه يعنى محمدبن ابى حذيفه را بيرون آوريم و او را سرزنش كنيم و از گمراهى درآوريم و امر كنيم كه على را ناسزا گويد حاضران رأی خبيث او را پذيرفتند او را آزاد كردند و به نزد معاويه آوردند. معاويه گفت آيا بصيرت يافتى كه عثمان مظلوم كشته شد و عايشه و طلحه و زبير به طلب خون او بيرون آمدند و على در قتل او تدبير كرد و ما امروز خون او را طلب مى كنيم؟ محمد گفت: اى معاويه تو مى دانى كه من از همه كس به تو نزديكترم و به حال تو داناترم؟ گفت بلى. محمد گفت كسى را كه شراكتش در خون عثمان از تو بيشتر باشد نمى شناسيم زيرا كه تو و امثال تو را حاكم گردانيد و مهاجر و انصار از او سوال كردند كه اينها را عزل كن ولى عثمان قبول نكرد و كسى در قتل عثمان از اول تا آخر بيشتر از طلحه و زبير و عايشه مدخليّت نداشت و ايشان بر او شهادت دادند و مردم را شوراندند. و عبدالرحمن بن عوف و ابن مسعود و عمار و انصار با ايشان در اين امر شريك بودند. معاويه گفت چنين است كه مى گويى و من از تو دروغ نشنيدم. محمد بن ابى بكر حذيفه گفت به خدا قسم كه شهادت مى دهم از آن روزى كه تو را شناخته ام چه در جاهليت و چه در اسلام هيچ چيز در تو زياد نشد چون مرا ملامت مى كنى كه چرا على را دوست مى دارم و يا آنكه هر مومن صائم و قائم از مهاجر و انصار با على بودند و هر چه فرزندان منافقان طلقا و عتقا كه تو ايشان را در دين فريب داده بودى با تو بودند. اى معاويه بخدا قسم كه بر تو پوشيده نيست آنچرا كه انجام دادى. اگر به وجدان خود رجوع كنيد خواهيد يافت كه غضب خدا در اطاعت تو مى باشد و من على را دوست مى دارم براى رضاى خداو رسول او و تو را دشمن مى دارم براى رضاى خدا ورسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله . معاويه گفت من تو را هنوز در گمراهى مى بينم و امر كرد او را به زندان بردند و در همان زندان به رحمت پروردگار واصل گرديد رحمة اللّه عليه. در كتاب فضائل ابن شاذان از جابر بن عبداللّه انصارى نقل مى كند كه گفت روزى با معاويه در شام در موضعى نشسته بوديم و ابوالاعور سلمى و دو پسر معاويه خالد و يزيد و عمروعاص حاضر بودند. ديدم مرد پيرى از طرف بيابان مى آيد كه دو پاره آهن در دست داشت و پاره اى از ليف مقل كمربندش بود و نعلينى از ليف مقل در پا كرده بود و عبائى پوشيده بود كه پودش رفته بود و تارش ‍ مانده بود و ابروهايش بر روى چشمهايش افتاده بود و استخوانهاى صورتش ظاهر شده بود. معاويه گفت بر خيزيد كه به نزد اين مرد رويم و از او بپرسيم كه از كجا مى آيد. پس برخاستيم و به نزد آن مرد پير رفتيم. معاويه گفت:

من اين اقبلت يا شيخ و اين تريد.

اى شيخ از كجا مى آيى و به كجا مى روى؟ جواب نداد. عمروعاص گفت چرا اميرالمؤمنين را جواب ندادى؟ شيخ گفت

ان اللّه تعالى جعل التحية غير هذه

خداوند تحيّت و سلام را غير از اين قرار داده است. معاويه عليه اللعنة گفت راست مى گويى اى شيخ و ما خطا كرديم و تو نيكى نمودى و بدى از ما سر زد السلام عليك يا شيخ جواب داد عليك السلام معاويه گفت اسم تو چيست؟ گفت: جبل. معاويه گفت: از كجا مى آيى و به كجا مى روى؟ شيخ گفت از عراق مى آيم و اراده بيت المقدس دارم. معاويه گفت عراق را به چه نحو پشت سر گذاشتى؟ گفت با خير و بركت. معاويه گفت گويا از كوفه يعنى از غرى مى آيى. شيخ گفت غرى چيست؟ معاويه گفت آنجايى كه ابوتراب در آنجا است. شيخ گفت: ابوتراب كيست و غرض تو چيست؟ پسر ابوطالب را مى گويم. شيخ گفت: چرا نگفتى امام عادل، صراط مستقيم؟ و چرا نگفتى پدر يتيمان، پناه ضعيفان، شوهر بيوه زنان؟ و چرا نگفتى

و قاتل المشركين والناكثين و القاسطين والمارقين؟

و چرا نگفتى، شمشير خدا و پسر عمّ رسول و زوج بتول، تاج فقيهان و گنج فقيران و نفر دوم از خامس آل عبا، شير غالب، پدر حسن و حسين على بن ابى طالب عليه الصلواة والسلام؟ معاويه اى شيخ چنين مى بينم كه گوشت و خون تو با گوشت و خون على آميخته است پس وقتى كه على بميرد تو چه خواهى كرد؟ شيخ گفت پروردگار خود را متهم نمى دانم و حزن من بسيار خواهد بود اما مى دانم كه خدا سيد و امام مرا از دنيا نمى برد تا اينكه از اولاد او حجّتى تا روز قيامت قرار دهد. معاويه گفت اى شيخ چيزى را باقى گذاشته اى كه بعد از خود بر آن فخر نمايى؟ گفت اسب اشقر و سنگ و كلوخ و راهى كه هر كه ميتواند بيايد. عمروعاص گفت يا اميرالمؤمنين شايداين تو را نشناسد كه اينگونه سخن مى گويد؟ معاويه از شيخ پرسيد آيا مرا مى شناسى؟ شيخ گفت تو كيستى؟ گفت منم معاوية بن ابى سفيان شجره زكيّه و فروع عليّه و سيّد بنى اميّه. شيخ گفت بلكه توئى لعنت شده بر زبان پيغمبرعليه‌السلام دركتاب خدا آنجا كه مى فرمايد

( و الشجرة الملعونة فى القران)

توئى شجره خبيثه و عروق خسيسه كه بر خود و پروردگار خود ظلم كرده اى. توئى آن كسى كه پيغمبر درباره او فرموده است كه خلافت بر آل ابى سفيان حرام است. توئى پسر هند جگر خوار كه ظلم او براى همه ظاهر است. معاويه به غضب آمد و گلويش از فرط خشم گرفته شد، دست به شمشير برد كه او را بكشد ولى گفت اگر عفو نيكو نبود تو را مى كتشم. شيخ گفت بخدا قسم من به سعادت فايز مى شدم و تو به شقاوت فرو مى رفتى، به تحقيق كسى كه از تو بدتر بود مثل عثمان كشته شد و كسى كه از من بهتر بود مثل ابوذر كشته شد. معاويه گفت اى شيخ در روز خانه حاضر بودى؟ گفت روز خانه بودى؟ گفت روز خانه كدام است؟ گفت آن روز كه على عثمان را كشت. شيخ گفت بخدا گفت اگر عفو نيكو نبود تو را مى كشتم. شيخ گفت بخدا قسم من به سعادت فايز مى شدم و تو به شقاوت فرو مى رفتى، به تحقيق كسى كه از تو بدتر بود مثل عثمان كشته شد و كسى كه از من بهتر بود مثل ابوذر كشته شد. معاويه گفت اى شيخ در روز خانه حاضر بودى؟ گفت روز خانه كدام است؟ گفت آن روز كه على عثمان را كشت. شيخ گفت بخدا قسم كه على او را نكشت و اگر علىعليه‌السلام اراده مى كرد شمشيرهاى تيز و دستهاى محكم بر سر عثمان بلند مى شد و دراين عمل مطيع خدا و رسول بود. معاويه گفت: تو در صفين حاضر بودى؟ گفت: غايب نبودم. گفت در آن روز چه مى كردى؟ گفت اطفال لشگر تو را يتيم مى كردم و زنان ايشان را بيوه مى كردم و مثل شير بودم گاهى شمشير مى زدم و گاهى نيزه مى زدم، گاهى بر ميمنه بر ميسره حمله مى كردم. معاويه گفت آيا تيرى بسوى من هم حواله كردى؟ شيخ گفت هفتاد و سه تير بسوى تو انداختم و منم صاحب آن دو تيرى كه در سجاده تو افتاد و دو تير هم بر لباس تو فرود آمد و دو تير بر بازوى تو خورد و اگر از روى آن بردارى محلّ آن دو تير را به تو نشان مى دهم. معاويه گفت اى شيخ روز جمل حاضر بودى؟ گفت روز جمل كدام است؟ گفت روزى كه على با عايشه مقاتله كرد؟ گفت غايب نبودم. معاويه گفت حق با على بود يا عايشه؟ گفت حق با على بود. معاويه گفت مگر خدا زنان پيغمبر را مادر مومنان قرار نداده است و پيغمبر ايشان را امّ المومنين خطاب نكرد؟ شيخ گفت آيا تو نشنيده اى كه خداوند فرموده است كه در خانه بنشينند و بيرون نيايند و مگر پيامبر خدا به علىعليه‌السلام نفرمودند كه يا على تو خليفه منى بر زنان من و اهل من و طلاق ايشان بدست تو مى باشد آيا با وجود اينها مى توان گفت كه حق با عايشه است تا اينكه خونهاى مسلمين را بريزد و مالهاى ايشان را خواهند بود و اميرالمؤمنين عايشه و حفصه و خواهر تو را طلاق داد. معاويه گفت اى شيخ تو چيزى را وا گذاشتى تا بر آن احتجاج كنيم. اى شيخ بگو چه وقت ظلم بر اين امت واقع شد و فتنه ظاهر شد و قنديلهاى رحمت خاموش شد؟ شيخ گفت روزى كه تو امير ايشان شدى و عمروعاص وزير تو گرديد. معاويه چون اين جواب را شنيد خنديد كه از فرط خنده به پشت افتاد. معاويه گفت اى شيخ چيزى در نزد ما هست كه زبان تو را به آن قطع نمائيم؟ شيخ گفت آن چه چيز است؟ گفت بيست شتر سرخ مو كه گندم و روغن و عسل بار داشته باشد با ده هزار درهم كه به عنوان نفقه بر عيال خود صرف كنى. شيخ گفت قبول نخواهم كرد. پرسيد چرا؟ گفت از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله شنيدم كه فرمودند يك درهم حلال از هزار درهم حرام بهتر است. معاويه گفت اى شيخ اگر در دمشق بمانى گردن تو را خواهم زد. شيخ گفت من با تو در يك شهر نخواهم ماند زيرا كه همسايه خوك باشم بهتر است كه با تو باشم. معاويه گفت چرا؟ شيخ گفت چون خدا فرمود:

( ولا تركنوا الى الذين ظلموا...)

يعنى ميل نكنيد بسوى آن كسانى كه ظلم كرده اند و كيست براى شما غير از خدا از دوستان و بعد از آن يارى نمى شويد. اى معاويه توئى ظالم كه در اول ظالم بدى و در آخر هم ظالمى. پس آن شيخ متوجه بيت المقدس شد. آرى معاويه اول به علىعليه‌السلام ظلم كرد و آخر به امام حسن مجتبىعليه‌السلام ظلم نمود. معاويه لعن زهرى را براى مروان بن حكم فرستاد تا مروان به جُعده زوجه امام حسن مجتبى برساند و جعده هم طبق وعده هايى كه معاويه داده كه او را بعد از شهادت امام به عقد يزيد فرزند خود درآورد و قطعات زمين حلّه و كوفه را به او واگذار نمايد و هزار درهم پول نقد هم براى او بفرستد، اعلام آمادگى نموده و حاضر شد با آن زهر امامعليه‌السلام رابه شهادت برساند و در شب جمعه بود كه امامعليه‌السلام را مسموم كرد كه صد و هفتاد پاره از جگر پاره رسول خدا و قرة العين فاطمه بتولعليها‌السلام از اره حلقش به داخل طشت ريخت و آن جناب شيعيان خود را اجازه فرمود كه داخل خانه شوند و حضرت را وداع كنند و مسائل خود را سوال كنند تا اينكه حضرت بى قرار شد و فرمود اى برادرم حسين جان صورتم به چه رنگى متمايل گشت؟ امام حسينعليه‌السلام فرمود روى مبارك تو به رنگ سبز گشته است. حضرت فرمود: اى برادر سرّ حديث معراج ظاهر شده و دستها را به گردن امام حسينعليه‌السلام به جهت وداع درآورد كه حضّار مجلس بجاى اشك، خون از ديده هايشان جارى شد. گويا صداى الوداع الوداع و الفراق الفراق از همه اشياء و در و ديوار خانه بلند شد. عده اى از اصحاب سرّ حديث معراج را جويا شدند و حضرت فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمودند كه در شب معراج دو قصر در بهشت ديدم كه در كنار هم قرار داشتند كه يكى از زمرّد سبز و ديگرى از ياقوت سرخ بود كه شعاع آنها چشمها را خيره مى كرد. از جبرئيل سوال كردم كه اين دو قصر از براى چه كسانى است؟ جبرئيل فرمود: قصر سبر از براى حسن است و قصر سرخ از براى حسين است سوال كردم اى جبرئيل هر دو به يك اندازه اند پس چرا به يك رنگ نيستند؟ گفت يارسول اللّه در اين سرّى است كه نگفتن آن بهتر است. من از جبرئيل با اصرار خواستم ولى جبرئيل ساكت شد و گفت از تو حياء مى كنم و باگريه گفت يا رسول اللّه حسن را به زهر شهيد مى كنند و در وقت رحلتش رخساره مباركش سبز خواهد شد لذا خداوند قصر او را در بهشت به رنگ سبز آفريد. و امام حسين چون به تيغ در كربلاء شهيد گردد و در دم جان دادن رخساره مبارك او از خون او سرخ خواهد گرديد لذا خداوند قصر او را از ياقوت سرخ آفريد. حضرت امام حسنعليه‌السلام بعد از نقل اين حديث فرمود: حسين جان كارم به آخر رسيد و به چشم خود پاره هاى جگرم را در طشت ديدم. و در برابر سوال امام حسينعليه‌السلام كه چه كسى تو را مسموم نموده و خاك مصيبت بر سر ما افشانيد فرمود اگر بگويم با او چه مى كنى؟ فرمود او را مى كشم، فرمود نمى گويم تا جدّم را ملاقات كنم. در اينجا مردم بيرون رفتند و اهل حرم براى وداع آخر وارد شدند. نمى دانم چه قيامتى در خانواده نبوّت بر پا شد و چون آن سرور، ايشان را نظر كرد جناب امّ كلثوم را طلبيد و فرمود اى خواهر، فرزندم قاسم را حاضر كن و چون قاسم حاضر شد او را در بغل گرفت و روى او را بوسيد و به امام حسينعليه‌السلام سفارش فرمود فاطمه را در آينده به نامزدى قاسم در آورد. و شايد آنچه را كه در روز عاشورا نقل مى شود بخاطر اين وصيت بوده باشد. در آن لحظه امام حسن مجتبىعليه‌السلام بيهوش شد و يك لحظه چشم گشود كه فرزندان و برادران و خواهران را گريان و نالان ديد. سپس سيدالشهداء را در بغل گرفت و فرمود وصيّت مرا بنويس كه در آخر وصيت خود فرمود كه مرا در كنار جدّم حضرت رسولصلى‌الله‌عليه‌وآله دفن كن كه من احمقّم و سزاوارترم به آن حضرت نسبت به كسانى كه بدون رخصت داخل خانه آن حضرت شدند و اگر آن زن مانع شد تو را قسم مى دهم كه نگذارى در تشييع جنازه من خونى به زمين ريخته شود. ابن عباس مى گويد: سيدالشهداء فرمود اى برادر مى خواهم وقت احتضار شما را بدانم تا حال شما را در آن وقت مشاهده نمايم. امام حسنعليه‌السلام فرمود از جدّم شنيدم كه تا روح در بدن ما است، عقل از ما اهلبيت مفارقت نخواهد كرد. پس اى برادر جان دتس خود را به من بده هرگاه ملك الموت را زيارت كردم دست تو را مى فشارم. لذا دست امام حسينعليه‌السلام در دست آن حضرت بود اندك زمانى نگذشت كه آن حضرت دست امام حسينعليه‌السلام را فشرد و امام حسينعليه‌السلام عمامه رااز سر خود برداشت و از اهل بيت خروش و ناله بلند شد. و چون علامت شهادت برادر را شنيديد علامت قتل سيدالشهداء را نيز بشنويد. فاطمه دختر سيدالشهداء فرمود: من در خيمه بودم و فكر مى كردم كه بر سر پدرم چه خواهد آمد، ناگاه ديدم زمين خيمه در زير پايم مى لرزد. سر از خيمه بيرون آوردم، مشاهده كردم كه هوا تيره و تار شد و بادهاى مخالف وزيدن گرفت و خروش ‍ و افغان بلند شد به خيمه برادرم رفتم برادرم امام سجادعليه‌السلام سر از بستر برداشت و فرمود بيائيد زير بغل مرا بگيريد و دامن خيمه را كنار بزنيد تا ببينم كه بر سر پدر مظلومم چه آمده است و آن جناب وقتى نظر به ميدان نمود ناگاه ديدم بر سر كنيد و بند معجرهاى خود را محكم ببنديد، اينك پدر مرا كشتند. ابن عبّاس نقل مى كند كه چون جناب امام حسنعليه‌السلام به عالم بقاء رحلت نمود و خاك مصيبت بر سر عالميان ريخت، سيدالشهداء مرا و عبداللّه بن جعفر و على پسر مرا طلبيدند و آن حضرت را غسل دادند و جنازه را برداشتند و خواستند درِ روضه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله را بگشايند و حضرت را در كنار پيامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله دفن نمايند كه مروان حكم با فرزندان عثمان و فرزندان ابوسفيان و ساير بنى اميه مانع شدند و گفتند ما نمى گذاريم چرا كه عثمان در قبرستان يهوديها دفن شد و امام حسنعليه‌السلام در جوار رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله دفن گردد. و به روايتى مروان حكم بر استر خود سوار شد و به خانه عايشه آمد و واقعه را بيان كرد و گفت اى عايشه اگر امام حسن رابه نزد رسول خدا دفن كنند فخر پدر تو تا روز قيامت برطرف مى شود. عايشه گفت چه كنم؟ مروان گفت بر استر من سوار شو و مانع دفن آن حضرت شو و عايشه هم آمد و مانع شد و به روايتى حمل كنندگان جنازه را تيرباران كردند بطورى كه هفتاد چوبه تير بر جنازه آن مِهر مُنير زدند. بنى هاشم شمشير كشيدند و به بنى اميه فرمود اگر وصيت بردارم نبود كه فرمود مگذار در تشييع جنازه من خونى ريخته شود، هر آينه برادرم را در جوار جدّ بزرگوار خود دفن مى كردم و بينى شما را به خاك مى ماليدم. پس جنازه را به بقيع بردند و در نزد جدّه خود فاطمه بنت اسد مادر علىعليه‌السلام دفن نمودند. و در روايت آمده است كه اگر كسى او را در بقيع زيارت كند قدمش بر صراط ثابت گردد در روزى كه قدمها بر آن مى لرزد. و بنى هاشم بعد از دفن آن حضرت بر دور آن قبر شريف ايستادند و امام حسينعليه‌السلام قبر شريف برادر را در بركشيد و فرمود اى برادر بعد از تو از اين پس ‍ سرم را روغن نخواهم ماليد و بدن خود را خوشبو نخواهم كرد و حال آنكه سر مبارك تو و خاك آلود در زير خاك هست و اى برادر، بى وفا نيستم و بر تو خواهم گريست مادامى كه در عالم مرغى بخواند و باد صبا بوزد. گريه من براى تو طولانى است و اشكهاى چشمم چون باران باشد و تو از من دورى و قبر تو به من نزديك است برادرم تو غريبى با وجودى كه قبر تو به خانه هاى مدينه نزديك است. و اين به جهت آن است كه هر كه در زير خاك مى باشد غريب است اگرچه قبرش به ياران و خويشان متصل باشد. اى ياران، سيدالشهداء برادر بزرگوار خود را غريب مى خواند با وجود اينكه آن روز جنازه آن بزرگوار همگان برداشتند و كسى در مدينه نماند كه به تشييع جنازه آن حضرت حاضر نشود و همه گريان بودند و به عزادارى اقدام نمودند و امام حسينعليه‌السلام در عقب جنازه، بدون عمامه رداء و با پاى برهنه مى آمد و حدود با سيصد زن با معجزه هاى سياه گريان بودند اما غريب تر آن بزرگوار آن شهيدى بود كه بيش از سه روز بدن مباركش در خاك و خون افتاده بود و كسى در تشييع او حاضر نشد و كسى جنازه او را برنداشت و حتى او را در تابوت نگذاشتند. در ميان ائمهعليه‌السلام كسى غريب تر از امام رضاعليه‌السلام در روز وفات آن سرور نبود و جبرئيل تابوتى از چوب درخت طوبى از بهشت آورد ولى تابوت سيدالشهداء چوب تيرها و نيزه ها بود كه بر بدن مقدسش زده بودند امام محمدباقرعليه‌السلام مى فرمايند: در ابتدا وقوع آن مصيبت، امام حسينعليه‌السلام همه روزه به زيارت قبر برادرش امام حسن مجتبىعليه‌السلام مى رفتند كه تا چهل روز رفتند و بعد از زمانى هميشه عصر روز جمعه به زيارت آن بزرگوار مى رفتند ولى جانم به فداى آن غريبى كه تا چهل روز كسى بر سر قبرش نرفت و زيارتش نكرد مگر مرغان هوا و وحوش صحرا. بلى روز اربعين بود كه جابربن عبداللّه انصارى با جمعى از بنى هاشم به زيارت قبر مطهرش آمدند و بنا به روايتى همان روز بود كه سيد سجاد و زين العباد با عمه ها و خواهران خود وارد زمين كربلا شدند. الا لعنة اللّه على القوم الظالمين

فصل دوم: در ذكر احوالات خروج خوارج

ابن ابى الحديد در شرح نهج البلاغه روايت كرده كه چون حضرت اميرعليه‌السلام از صفين مراجعت فرمودد و وارد كوفه شدند، خوارج در كوفه جمع شدند و به جانب صحراى كوفه كه آن را ضرورا مى گويند رفتند و فرياد مى كردند

لا حكم الا للّه و لو كره المشركون

كه معاويه و على هر دو در حكم خدا مشرك شدند و تعداد آنان چهار هزار نفر بودند و بيش از هزار نفر ديگر به ايشان پيوستند. سپس آن دوازده هزار نفر عبداللّه بن كوار را بر خود امير قرار دادند. حضرت اميرعليه‌السلام عبداللّه بن عباس را طلبيدند و فرمودند به نزد اين گروه برو و ببين چه مى گويند و به چه سبب از ما جدا شدند. عبداللّه بن عباس سوار بر اسب شد و به نزد ايشان آمد در حالى كه پيراهن نازكى بر تن داشت آنان سوال كردند اى عبداللّه بن عباس تو زاهدترين ما بودى و تو اين لباس ‍ را پوشيده اى؟ يكى گفت اى عبداللّه تو نيز به خداوند خود كافر شدى همانند على بن ابى طالب. ابن عباس گفت من با تمام شما نمى توانم سخن بگويم ولكن عالمتر خود را بيرون آوريد تا با او سخن بگويم. مردى از جمعيت بيرون آمد كه او را ابن اعور ثعلبى مى گفتند در برابر ابن عباس ايستاد و غلام خود را گفت كه قرآنى در پيش روى گشود و او نظر مى كرد و حجّت مى آورد و ابن عباس گفت من براى تو مثلى مى آورم بشنو. خارجى گفت بگو، ابن عباس گفت به من بگو كه خانه اسلام از كيست و آن را چه كسى بنا كرده؟ گفت پروردگار عالم و به انبياء فرمود كه امت را بگوييد كه جز او را نپرسيد و آخرين پيامبر حضرت محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله بود. ابن عباس فرمود راست گفتى. اكنون بگو كه وقتى حضرت محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله را كه به خانه اسلام فرستادند آيا آن خانه را مثل انبياى ديگر بنا كرد و عمارت آن را محكم گردانيد و امت را به راههاى آن واقف گردانيد و شرايع و احكام آن را به ايشان آموخت يا نه؟ خارجى گفت بلى. ابن عباس ‍ گفت آيا اين سرور از اين خانه دنيا رفت يا باقى ماند؟ خارجى گفت رفت در هنگامى كه عمارت آن خانه تمام محكم بود. ابن عباس گفت خبر ده مرا كه آيا، حضرت محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله هيچ كس بود كه به عمارت اين خانه بعد از او قيام نمايد؟ خارجى گفت ياران و اهل بيت و فرزندان او بودند. ابن عباس فرمود آيا ايشان بعد از حضرت مصطفىصلى‌الله‌عليه‌وآله تعمير آن خانه كردند يا نه؟ خارجى گفت بلكه خراب است. ابن عباس ‍ گفت آيا فرزندان آن حضرت اين خانه را خراب كردند يا امت؟ گفت امت او. فرمود تو از امّتى يا از ذرّيّه او؟ گفت از امّت او هستم. ابن عباس حالا بگو كه چگونه اميد نجات از آتش جهنم دارى و حال آن كه تو از امّتى كه خانه خدا و رسول مرا خراب كردى؟ خارجى گفت انّاللّه و انّا اليه راجعون بخدا كه حيله كردى و بر من غالب شدى يابن عباس چه كنم كه از اين مهلكه نجات يابم؟ ابن عباس گفت سعى كن در عمارت كه آنچه خراب كردى جبران سازى. خارجى گفت چگونه تعمير خانه دين كنم؟ ابن عباس گفت بايد آن كسى كه خانه دين را خراب كرده بشناسى و با او مبارزه نمايى وبا كسى كه آن خانه را تعمير مى كند دوست باشى. خارجى گفت من الان حافظى از براى آن خانه به غير از پسر عمّ تو على بن ابى طالب نمى بينم البته اگر ابوموسى را حكم نكرده بود در حقى كه براى او بود. ابن عباس گفت ويحك يا عباب حكومت در كتاب خدا است. سپس خوارج با صداى بلند به ابن عباس گفت آيا عمروعاص در نزد تو عادل بود در حالى كه در جاهليت از همه جلوتر بود و در اسلام آوردن عقب تر و او ابتدا ابن الابتر است كسى كه با حضرتصلى‌الله‌عليه‌وآله قتال كرد و امت او را فتنه افكند؟ ابن عباس گفت واى بر شما عمرو بن عاص حكم ما نبود او حكم معاويه بود و اميرالمؤمنينعليه‌السلام خواست مرا براى حكميّت بفرستد و شما قبول نكرديد و گفتيد ما به ابوموسى اشعرى راضى شديم و او را فرستاديم و انجام داد آنچه را ك انجام داد و حال ما را نيازى به بحث عمروعاث و ابوموسى نيست و ازخداى خود بترسيد و به حالت اول برگرديد و اطاعت از اميرالمومنين كنيد و آن سرور منتظر است كه در موعدى كه قرار شده است وارد شود و بر سر آن قوم بريزد و حق خود را طلب نمايد. خوارج گفتند هيهات يابن عباس ما بعد از اين روز هرگز از على پيروى نكنيم، تو برو به نزد او و بگو خودش به نزد ما آيد و ما حجتهاى خود را به او بگوييم و سخن او را را هم بشنويم شايد سخنان او در ما اثر كند. در كتاب احتجاج آمده است كه خود حضرت در جايى قرار گرفت كه گفتگوى آنان را مى شنيد كه خوارج در آخر كار گفتند اى ابن عباس، ما از صاحب و پسر عم تو چند صفت را انكار مى كنيم كه هريك از آنها باعث كفر و ضلالت او مى باشد و او را به جانب آتش مى برد اول آنكه اسم اميرالمؤمنين رااز خود برداشت و ميان خود و معاويه عهدنامه نوشت پس ‍ هرگاه او اميرالمؤمنين نباشد و ما مومنانيم پس او امير ما نخواهد بود. دوم آنكه على در امر خود شك دارد زيرا به حكمين گفت اگر معاويه حق است برگزينيد و اگر من بر حقم مرا برگزينيد، پس او در شكست هست و نمى داند كه او بر حق است يا معاويه. سوم اينكه انتخاب حكميّت را به اختيار ديگران گذاشت در حال كه او در نزذ ما حكم كننده ترين از همه مردم بود. چهارم اينكه در روز بصره حيوانات و سلاح را در ميان ما قسمت كرد ولى از زنان و غرزندان آن گروه ما را منع كرد. پنجم آنكه او وصىّ بود و وصيّت را ضايع كرد. ابن عباس به خدمت آن حضرت آمد و گفت يا اميرالمؤمنين تو خود سخن اين گروه را شنيدى و خودت به جولاب سزاوارترى. حضرت به خوارج فرمودند آيا شما به حكم خدا و رسول راضى هستيد يا نه؟ گفتند بلى راضى هستيم. فرمودند من شروع مى كنم به آنچه كه شما شروع كرديد بدانيد كه من نويسنده رسول خدا بودم كه وحى و قضايا و شروط و امان را مى نوشتم و در روزى كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله در حديبيّه با ابوسفيان و سهيل بن عمرو بن عمرو صلح مى كرد نوشتم بسم اللّه الرحمن الرحيم اين صلحنامه اى است در ميا محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله رسول خدا و ابوسفيان. ولى سهيل بن عمرو گفت ما رحمن و رحيم را نمى شناسيم و اقرار به آن نداريم و تو را هم بعنوان رسول خدا نمى شناسيم و ليكن براى شرف تو قبول مى كنيم كه اسم خود را بر اسم ما مقدّم كنى هر چند از تو بزرگتريم و پدرم از پدر تو بزرگتر است پس رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله به من امر فرمودند كه بجاى بسم اللّه الرحمن الرحيم جمله باسمك اللهم را بنويسم و كلمه رسول اللّه را محو كردم و بجاى آن محمد بن عبداللّه را نوشتم. حضرت فرمودند يا على با تو هم مثل من برخورد خواهند كرد و تو اجابت خواهى كرد و من در صلحنامه معاويه و عمروعاص نوشتم كه اين صلحنامه است ميان اميرالمؤمنين و معاويه و عمروعاص ايشان گفتند كه ما اگر تو را امير خود مى دانستيم چرا با تو مى جنگيديم و اگر اميرالمؤمنين بودى جنگ با تو ظلم محسوب مى شد لذا مجبور شدم به اسم فقط اكتفاء كنم و نوشتم علىّ بن ابى طالب، چنان كه رسول خدا نيز اينگونه عمل كرد. گفتند از اين طلب در گذز و باقى مطالب را بگو. حضرت فرمودند: گفتيد كه من در امر خود شك داشتم ولى هيچ شكىّ در باب حكمين نداشتم ولى در سخن انصاف بكار بردم و گفتم اگر احقّ بر معاوين هستم مرا امير خود قرار دهيد چنان كه خداوند فرمود

و انا او اياكم لعلى هدى او فى ضلال مبين

و همانا ما با شما در هدايت يا گمراهى آشنا هستيم و خدا مى داند كه پيامبرش در حق است گفتند از اين هم بيرون آمدى. حضرت فرمودند اينكه گفتيد كه من حكميّت را به ديگرى واگذاشتم و خود در نزد شما احكم الحاكمين بودم، رسول خداعليه‌السلام هم در روز بنى قريضه حكم را به سعد بن معاذ واگذاشت و در حالى كه خودش اَحكم بودند و خداوند فرمود

( لقد كان لكم فى رسول اللّه اسوة حسنة)

و من از رسول خدا پيروى كردم. خوارج گفتند از اين هم بيرون آمدى. حضرت فرمودند آنچه گفتيد كه من در روز بصره حيوان و سلاح را بين شما تقسيم كردم و شما را از زنان و فرزندان ايشان منع نمودم بخاطر اينكه بر اهل بصره منّت نهادم چنان كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله بر اهل مكه منت نهاد. اگر ايشان به ما تعدّى كردند ما ايشان را به گناه خود مؤ اخذه نموديم و ما گناه كوچك را به گناه بزرگ نمى گيريم و علاوه بر اين كدام يك از شما حاضر بوديد كه عايشه همسر پيامبرعليه‌السلام رابه سهم خود برداريد. خوارج گفتند ازاين مسئله هم بيرون آمدى. حضرت فرمودند اينكه گفتيد من وصىّ او بودم و وصيّت را ضايع كردم لذا كافر شدم بايد بگويم كه شما خودتان كافر شديد كه ديگرى را بر من مقدم داشتيد و بر اوصياء واجب نيست كه مردم را به سوى خود دعوت نمايند بلكه انبياء كه مبعوث مى شوند مردم را دعوت مى كنند و وصىّ براى كسانى است كه ايمان به خدا و رسول داشته باشند و اگر مردم حج را ترك نمايند، كعبه به جهت آنكه مردم او را ترك كردند كافر نمى شود بلكه مردم به ترك او كافر مى شوند زيرا كه خداوند او را براى نشانه غضب كرده است و همچنين رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله مرا نيز بعنوان نشانه نصب نمود و فرمود يا على تو به منزله كعبه هستى كه ديگران به نزد تو مى آيند و تو به نزد ايشان نروى. خوارج گفتند از اين امر مهم هم جواب دادى و بيرون آمدى پس بعضى از آن گروه بازگشت كردند و عده اى ماندند و به جانب نهروان رفتند و عبداللّه بن وهب و ابن زهير بجلى را بعنوان امير خود انتخاب كردند و روانه نهروان شدند. حضرت اميرعليه‌السلام خطبه اى خواندند و مردم را امر فرمودند كه به مدائن روند و در آنجا لشگرگاه بسازند. چهار نفر به نامهاى شيعث بن ربعى و عمرو بن حريث و اشعث بن قيس و جوير بن عبداللّه با چهار هزار نفر ديگر به نزد حضرت اميرعليه‌السلام آمدند و گفتند ما را اذن بده كه چند روزى در كوفه بمانيم و زود به تو ملحق مى شويم. حضرت فرمودند اراده بدى كرده ايد بخداقسم شما كارى در كوفه نداريد و من مى دانم كه در دلهاى شما چيست و زود باشد كه به شماها بگويم، مى خواهيد كه مردم را از بيرون آمدن باز داريد و گويا من شما را مى بينم كه در سرزمين خورنق نشسته ايد و سفره طعام گسترده ايد كه سوسمارى بر شما مى گذرد و شما كودكان رابه گرفتن آن امر كنيد و چون سوسمار را صيد كردند مرا رها مى كنيد و به آن سوسمار بيعت مى كنيد. پس حضرت روانهئ مدائن شدند و آن جماعت بيرون آمدند و به خورنق رسيدند و طعام مهيّا كردند و در آن وقت كه بر دور سفره نشسته بودند سوسمارى گذشت و كودكان رابه گرفتن آن امر كردند و چون صيد نمودند، آن را بستند و عمرو بن حريث دست آن سوسمار را باز گرفت و گفت بيعت كنيد با اين كه اميرالمؤمنين است و هفت نفر با او بيعت كردند و در آخر عمروبن حريث بيعت كردند و دستهاى خود را به دست او نهادند چنان كه آن حضرت خبر داده بودند و روانه مدائن شدند. اميرالمؤمنينعليه‌السلام در آن وقت در مسجد مشغول خواندن خطبه بودند كه آن جماعت با همان هيئت كه بودند داخل مسجد شدند چون نظر اميرالمؤمنينعليه‌السلام بر آن گروه افتاد فرمودند ايهاالناس، رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله هزار حديث پنهانى به من تعليم كرد كه در هر حديثى هزار در قرار دارد و از براى هر درى هزار كليد است و من از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله شنيدم كه مى فرمود روزى باشد كه هر كسى را با امام خود بخوانند و من قسم ياد مى كنم كه هشت نفر در روز قيامت مبعوث خواهند شد كه امام ايشان سوسمار باشد و اگر بخواهم اسامى آنان را بگويم مى توانم. راوى مى گويد عمرو بن حريث را ديدم كه لرزه بر اعضايش ‍ افتاده بود همانند شاخه درخت كه تكان داده شود. حضرت فرمودند گويا مى بينم ايشان در قيامت كه آن سوسمار آنان را به جانب آتش مى كشد و اگر منافقانى با رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله بودند با من نيز هستند پس روى مبارك را به جانب شيث و عمرو كردند و فرمودند: بخدا قسم اى شيث و اى پسر حريث شما با فرزند من حسين مقاتله خواهيد نمود و او را مظلومانه شهيد خواهد كرد و رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله مرا چنين خبر داد و البته اين واقع خواهد شد. روزى حضرت اميرعليه‌السلام در مسجد كوفه در بالاى منبر بودند و خطبه مى خواندد كه مشتمل بر وعظ و نصيحت بود مردى از جاى خود برخاست و عرض كرد يا اميرالمؤمنين دعا كن بر خالدبن عرفطه كه در فلان وادى از شام وفات كرده است. حضرت فرمودند خالد نمرده و باز مشغول خطبه شدند كه دوباره آن مرد سخن را اعاده كرد حضرت فرمودند او نمرده است و براى مرتبه سوم آن مرد گفت من به شما خبر مى دهم كه خدلد مرده است ولى شما مى فرماييد خالد زنده است. حضرت فرمودند واللّه خالد نمرده است پس آب از ديده مباركش جارى شد و فرمودند زود باشد كه خالدب عرفطه سردار جمعى از لشگر شود و گروهى را بر دارد و ازاين باب كنده بيرون رود و علمدار او حبيب بن حماد باشد و به جنگ فرزندم حسين بروند. حبيب بن حماد در آن مجلس حاضر بود و برخاست و گفت واللّه من از شيعيان تو هستم آيا علمدار آنان خواهم بود؟ حضرت فرمودند تو كيستى؟ عرض كرد من حبيب بن حمادم. فرمودند اگر تو حبيب بن حماد هستى البته علم را خواهى برداشت و آنچه گفتم واقع خواهد شد. راوى گفت در كوفه بودم ديدم غلغله اى برخاست ناگاه ديدم خالدبن عرفطه كه با پنج هزار نفر مسلح از باب كنده بيرون مى روند و حبيب بن حماد هم علمى در دست داشت گفتم اين جماعت به كجا مى روند؟ گفتند به جنگ حسين بن على بن ابى طالب گفتم صدق اميرالمؤمنين راست گفت علىعليه‌السلام . شيخ مفيد و شيخ طبرسى نقل فرمودند كه روزى حضرت اميرعليه‌السلام خطبه مى خواندند و فرمودند

سلونى قبل ان تفقدونى.

قبل از آن كه من از ميان شما بروم هر سوالى داريد بپرسيد و بخدا قسم سوال نكنيد از من گروهى كه گمراه كنند گروهى را و يا هدايت كنند تا روز قيامت مگراينكه شما راخبر دهم كه پيشرو و امير ايشان را نيز بگويم. پس مردى از حضّار برخاست و گفت مرا خبر ده كه چند مو در سر و ريش من وجود دارد؟ حضرت فرمودند حبيبم رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله مرا خبر داد به آنچه تو سوال كردى و مرا خبر داد كه به عدد هر موئى كه در سر تو است ملكى هست كه تو را لعنت مى كند و به عدد هر موى از ريش تو شيطانى است كه تو را گمراه مى كند و آن سرور مرا خبر داده كه در خانه تو فرزندى است كه فرزند دختر رسول خدا را مى كشد و اين در آينده واقع خواهد شد و فرزند ملعون تو فرزند مرا و سرور سينه مرا مى كشد و در آن وقت آن ملعو را در خانه كودكى بود كه هنوز درست راه نيفتاده بود. شيخ فخرالدين طريحى نقل كرده كه آن كودك، خولى بن يزيد اصبحى بود آن ملعونى كه نيزه اى بر سينه مبارك سيدالشهداء زد كه از پشت سرش بيرون آمد و حضرت بر رو افتاد و در خود مى غلطيد و شكايت آن ظالمان را به پروردگار خود مى كرد. آن ملعو در روز عاشورا به عنوان علمدار لشگر شقاوت عبيداللّه بن زياد بود و شبيلى برادرش سردار لشگر شقاوت اثر بصره بود و خولى در آن رو زبا دست ناپاك خودش جمعى از اصحاب و اقرباء سيدالشهداء را شهيد نمود كه از آن جمله عثمان بن اميرالمؤمنينعليه‌السلام بود كه بيست و يك سال عمر شريفش گذشته بود و حضرت او را عثمان ناميده بودند تا همنام عثمان بن مظعون كه از اكابر زهّاد و اصحاب سيد ابرارصلى‌الله‌عليه‌وآله و از جمله اخلاص كيشان اميرالمؤمنين بود باشد. او چهارده نفر را در يارى برادر بزرگوارش ‍ كشت و بيست و دو نفر را زخمى نمود كه همين ظالم تيرى بر چله كمان گذاشت و بر پيشانى مقدّسش زد كه از اسب به زمين افتاد و اسحق بن اشعث شمشيرى به او زد و بر او هجوم آورد و او هم برادر خود را به يارى خويش طلبيد و هنوز ابا عبداللّهعليه‌السلام به او نرسيده بودند كه ملعونى از فرزندان ابان بن حازم سر او را براى عمر سعد برده بود. و ديگر اينكه جعفر بن على كه مادرش ليلى دختر مسعود دار مى بود و كينه او امّ البنين بود برادر مادرى حضرت عباسعليه‌السلام بود كه از آن سرور كوچكتر بود و نوزده سال از عمر شريفش گذشته بود و در ميدان جنگ بودند كه همين دخولى لعين تيرى بر گلوى او زد كه از اسب افتاد كه مرغ روحش از شاخساران بدن به جنّة الماوى پرواز كرد. و حركت زشت ديگر ملعون اين بود كه سر مقدس سيدالشهدا را به خانه اش برد و در ميان تنور بر روى خاكستر گذاشت و صبح كه شد آن سر مطهّر را برداشت و بر سر نيزه كرد و به لشگر ملحق شد و در بازار كوفه آمد و در برابر جناب زينب قرار داد و دل آن مظلومه را به درد آورد و موجب شكساتن پيشانى آن سيده زنان عالميان گرديد و در روزى كه اهل بيت آن مظلوم را وارد شهر شام مى كردند همين خولى فخريّه مى خواند. موافق روايت سيّد عبدالكريم بن طاوس و صاحب مناقب وقتى كه ابا عبداللّهعليه‌السلام خامس آل عبا در زمين كربلا افتاده بود و حال آنكه از تشنگى زبان و دهان مقدّسش خشك شده بود و در خون مبارك غوطه ور گرديد و جميع ذرّات كائنات به مظلومى او به جزع آمده بودند، آن وقتى كه آن جناب به يك چشم اهل بيت خود را مى ديدند و به چشم ديگر ملاحظه مى فرمود كه از كدام جانب دشمنان قصد آن امامعليه‌السلام را مى نمايند و آن زمانى كه پانزده نفر از شجاعان لشگر به قصد قتل آن سرور با شمشيرهاى برهنه دويدند. همين دخولى ملعون بود كه به قصد قتل حضرت پيش رويد و چون نزديك حضرت رسيد دستهايش لرزيد و ضعف به نحوى بر او مستولى شد كه به زانو درآمد و زانوهايش بر زمين آمد. دست راستت در زنجير غضب و دست چپت شل باد اى شقى بدبخت و خداود تو را از رحمت خود دور گرداند اى دشمن خدا و رسول چه خيال عظيمى كرده اى، آيا مى خواهى سر رئيس رؤ ساى اهل اسلام را جدا نمايى؟ مگر نمى شناسى او را كه مصدر نشين بر صدر نشين مجلس قرب و رئيس بار يافتگان محفل اُنسل مى باشد. اى قاصد تيز رو در شب و روز، آرام مگير و خود را به مدينه برسان از براى آنكه پيغام غريب عراق را به اهل زمين حجاز رسانى و بر احدى مخفى نيست كه قريش عظيم ترين قبايل عرب بودند و اشرف قبايل قريش قبيله عبد مناف بودند و اشرف قبيله عب مناف، هاشم هستند و اى قاصد. قريش و بنى هاشم را بگو كه بزرگ و امام شما را در كربلا بدون سر بر زمين انداختند و از براى او قبر و لحدى ترتيب ندادند و بگو به آنان كه بزرگ و سيّد شما از دنيا رفت و با لبى عطشان و شكمى گرسنه به شهادت رسيد. و بگو اى قاصد به بنى هاشم در مكه و مدينه كه سيّد شما را زير سمّ اسبان پايمال نمودند و سر بريده اش را براى حرام زاده كافر بنى اميه به هديه فرستادند الا لعنة اللّه على القوم الظالمين.

فصل سوم: جنگ نهروان بوسيله خوارج شكل مى گيرد

پس از جنگ صفّين، خوارج در نخليه توقف كردند تا جمعيت ايشان زياد شد و حرقوس بن ظهير سعدى و رعدبن و هب برج طائى را امير خود قرار دادند و اراده كردند كه در نهروان لشگر گاه بسازند لذا حركت كردند و در بين راه مردى را ديدند كه مى گريخت و قرآنى در گردن او بود، دور او را گرفتند و گفتند كارى با تو نداريم بگو كيستى؟ گفت من عبدللّه بن حباب مى باشم كه پدرم از اصحاب سيّد انبياءصلى‌الله‌عليه‌وآله بود. خوارج گفتند آيا هيچ حديثى از پدرت بياد دارى كه از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله نقل كند؟ گفت بلى از پدرم شنيدم كه مى گفت رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود كه بعد از من فتنه اى ظاهر خواهد شد و در آن فتنه دل مردم بميرد چنانكه بدن آنان مى ميرد و در قبل از صبح مؤمن هستند ولى چون صبح مى شود كافر مى شوند و كسى كه در آن فتنه نشسته باشد بهتر است از كسى كه ايستاده باشد و ايستادن در آن بهتر از راه رفتن است و راه رفتن بهتر از دويدن است. پس خهر كس در آن فتنه مقتول باشد بهتر است از آنكه قاتل باشد. گفتند اعتقاد تو در حكميت و حكومت چيست؟ جواب داد كه بخداقسم اميرالمؤمنينعليه‌السلام از شما داناتر است و دين خود را بهتر نگاه مى دارد و به قريش در امر دين از هركس بيشتر است پس يكى از خوارجى شمشيرى بر سرش زد و او را كشت و شهيدش كرد و به روايتى او را در كنار نهر ذبح كردند و خوارج به خانه و اهل و عيال او را كشتند در حالى كه همسر او حامله بود و خانه او را غارت كردند. خواستند درخت خرمايى از مرد نصرانى بخرند كه آن مرد گفت من اين درخت را به شما دادم گفتند قبول نمى كنيم مگر به قيمت آن. نصرانى گفت واعجباه شما مثل عبداللّه بن حباب را مى كشيد ولى درخت خرما را قبول نمى كنيد! پس خوارج از آن قريه بيرون رفتند و به جانب نهروان رفتند. اين خبر به اميرالمؤمنينعليه‌السلام رسيد فرمودند مندى ندا دهد تا مردم در مسجد جمع شوند. پيغمبرصلى‌الله‌عليه‌وآله حضرت خطبه اى خواندند كه بعد از حمد پروردگار و درود و صلوات بر پيغمبرصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمودند شما آنچراكه از اين جماعت سر زد آگاه شديد كه خون مردم را مى ريزند و اموال آنان را غارت مى كنند و ايشان از دين خارج شدند، پس ‍ آلات جنگ را آماده كنيد كه من به جنگ با تاين فاسقان ميروم انشاءاللّه از منبر پائين آمدند و به خانه تشريف بردند. و اهل كوفه آن سرور را اجابت نكردند مگر عده كمى كه باعث غضب آن حضرت شد و روز ديگر نيز بالاى منبر تشريف بردند و خطبه خواندند و سخنانى كه دلالت بر دلتنگى آن حضرت و بى فاويى اهل كوفه امام به قتال خواهيد رفت و كدام خانه بعد از خانه من نگه خواهيد داشت؟ اگر شما را امرى مى كنم مخالفت من مى كنيد و اگر سخن شما را مى شنوم پراكنده مى شويد پروردگارا بين من و شما جدايى بيندازد و مرا فرجى عطا فرمايد پس محزون به خانه تشريف بردند. عده زيادى به خانه حضرت رفتند و عرض كردند فداى تو شويم دلتنگ مباش. اينك مانزد تو ايستاده ايم و آنچه بفرمايى اطاعت مى كنيم و مال و جان خود را نثار تو مى كنيم. پس روز ديگر آن سرور بر بالاى منبر رفتند و مردم كوفه را به جهاد دعوت كردند و مردم با تعجيل، آن امام را اجابت كردند و حدود چهار هزار نفر دور آن حضرت جمع شدند. طبرسى در تاريخ خود مى گويد كه چون از كوفه به عزم نهروان بيرون آمد، منجّمى در ميان اصحاب عرض كرد يا على در اين ساعت بيرون مرو و چون سه ساعت از روز بگذرد بيرون بيرون برو و اگر دراين ساعت بيرون بروى به تو و اصحاب تو ضرر بسيار و اذيت بى شمار خواهد رسيد و اگر در آن ساعت كه من مى گويم بروى ظفر خواهى يافت. حضرت اميرعليه‌السلام فرمود آيا تو مى دانى كه در شكم اين اسبى كه من سوارم كرّه نر هست يا ماده؟ عرض كرد اگر حساب كنم مى دانم. حضرت فرمود كه كسى تو را تصديق نمى كند بلكه قرآن اين كار تو را تكذيب مى كند. آيا گمان مى كنى كه مى توانى هدايت كنى به آن ساعتى كه نفع ببينند و يا باز بدارى از ساعتى كه در آن ضرر باشد؟ پس هر كسى تو را در اين دعوى تصديق نمايد از استعانت جستن به خدا بى نياز خواهد بود از دور كردن بديها از او سزاوار است براى كسى كه به قول تو يقين كند مه حمد تو را بجا آورد نه حمد خدا را زيرا كه تو او را هدايت و دلالت كردى به آن ساعتى كه اگر در آن ساعت روانه شود نفع مى بيند و او را باز مى دارى از ساعتى كه حركت كردن در آن موجب ضرر و بدى او مى شود. پس هر كس به تو ايمان آورد من ايمن نيستم از اينكه براى ضدّ و شريك قرار داه باشد. ما مخالفت تو مى كنيم و در همين ساعت كه تو نهى مى كنى ما حركت مى كنيم

اللهم لاخير الا خيرك و لا اله غيرك.

پس فرمود كه اى گروه از منجّم به همان قدر كه در تاريكيها و صحرا و در بيابان راه پيدا كنيد دورى كنيد چون منجّم مانند كاهن است و كاهن مثل ساحر و ساحر مثل كافر است و كافر هم در آتش خواهد بود و سپس به منجّم فرمود اگر به من خبر برسد كه تو به نجوم عمل مى كنى تو را در زندان حبس خواهم كرد و تا زنده ام تو را از عطا محروم خواهم كرد. و حضرت در همان ساعت حركت كردند و پيروز شدند و فرمودند اگر ما از آن مرد منجّم اطاعت مى كرديم مردم مى گفتند بخاطر پيش بينى او پيروز شديم و بدانيد اى مردم كه جناب محمد مصطفىصلى‌الله‌عليه‌وآله از منجّم استفاده نكرد و ما بعد از آن حضرت كه بلاد كسرى و قيصر را فتح كرديم از هيچ منجّمى بهره نگرفتيم بلكه بر خدا توكل كرديم و شما هم به خدا اعتماد و توكل كنيد زيرا كه او هر چيزى را كفايت مى كند، پس روانه شدند. در كتاب تحفة المجالس شيخ معين الدين ذكر شده است كه در بين راه نهروان لشگر به ديرى رسيدند و راهب پيرى از بالاى دير نعره زد كه صاحب و امير اين لشگر كجا است؟ خبر را به حضرت رساندند و آن سرور هم عنان مركب خود را به جانب آن دير معطوف داشتند و به سمت آن راهب آمدند. راهب عرض كرد با اين جمعيت به كجاى مى روى؟ فرمودند به مجادله با دشمنان. راهب گفت تو با لشگر چند روزى در پاى دير من توقّف كنيد و فرود آييد چون فلان ستاره در هبوط است و طالع اهل ضعيف است لذا چند روزى صبر كن تا آن كوكب هابط، رو به صعود و بالا كند و طالع مسلمانان قوتى بگيرد. حضرت فرمودند ت وكه ادعاى علم آسمانى مى كنى مرا خبر ده از سير فلان كوكب. راهب گفت من تا به حال اسم اين كوكب را نشنيده ام. حضرت نام چند ستاره ديگر را فرمودند ولى راهب ندانست. حضرت فرمودند تو از احوال آسمان اطلاعى ندارى از زمين سوال مى كنم بگو اى راهب كه در زير قدم تو كه الان ايستاده اى چه چيز مدفون است؟ راهب متحيّر ايستاده بود گفت نمى دانم. حضرت فرمودند ظرفى از مس در زير قدم تو مدفون است. و هفت دينار در آن هست، ونقش و سكه هاى آنها را هم فرمودند. پير راهب گفت تو اين سخن را از كجا مى گويى؟ فرمودند رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله مرا خبر داد و آگاه باش كه آن حضرت مرا خبر داده است كه تو با اين جماعت جنگ مى كنى و از لشگر تو كمتر از ده نفر كشته شوند و از لشگر ايشان كمتر از ده نفر باقى نمانند و همه بگريزند. صاحب دير متحيّر شد و گفت پس زير پاى خودم را شكافيد، شكافتند و آن ظرف مسى را درآوردند و عدد دينار و نقش و سكّه ها همان بود كه حضرت فرمودند. پيرمرد راهب فورا از دير خارج شد و خود را به پشت پاى مقدس آن حضرت انداخت وبه شرف اسلام مشرّف شد و آن حضرت با يارانش روانه نهروان شدند و عدىّ بن حاتم طائى پيشاپيش جمعيت مى رفت و شعر مى خواند. و چون قدرى راه آمدند منجّم ديگرى به خدمت حضرت آمد و از رفتن منع كرد و حضرت خبر پيروزى خود را به او داد و منجّم گفت آتش در برجطالع تو مشتعل است. حضرت فرمودند روشنى و نور آن آتش از ما است و سوزش و ظلمت آن و خروش براى دشمنان ما است. حضرت فرمودند اى منجم كه ادّعاى پيشگويى دارى آيا خبر دارى كه ديشب سرانديب غرق شد و مناره هند خراب شد و حصار اندلس شكست و پادشاه افريقيه هلاك شد، اينها خبر دور بود حال از اخبار نزديك سوال مى كنم كه در آن وقت سعدبن مسعده خارجى در نزد حضرت اميرعليه‌السلام ايستاده بود و اين لعين جاسوس معاويه بود و مالك اشتر مى خواست او را بكشد كه حضرت مانع شدند و فرمودند اى منجّم آيا خبر دارى كه عمر او به آخر رسيده، آن ملعون گمان كرد كه حضرت امر به قتل او خواهد كرد پس از ترس زهره شكافت و بر زمين افتاد آن منجّم از ديدن اين غرائب به سجده افتاد و ايمان او كامل شد. حضرت با لشگر خود در دو فرسخى نهروان فرود آمدند و قنبر را پيشاپيش فرستادند تا به خوارج بگويد كه حضرت مى فرمايند كه شما را چه بر اين داشت كه بر من خروج كرديد و من در ميان شما به علامت رفتار كردم و كوچك و بزرگ شما را حرمت داشتم و شما را به زندگى خود نگرفتم و مالهاى شمارا به غنيمت نگرفتم. اى قنبر اگر آنان دشنام مى دهند جوابشان مده. قنبر به نزد خوارج رفت و تبليغ رسالت از جانبحضتر نمود. مردى از لشگر خوارج پيش آمد و گفت به نزد مولاى خود برگرد و ما هرگز اجابت دعوت تو نخواهيم كرد وما مى ترسيم كه علىعليه‌السلام با زبان نرمى كه دارد ما را برگرداند چنان كه عبداللّه بن الكوّار را برگردانيد. برو به مولايت بگو كه جمع شدن ما در اينجا براى جنگ است. پس ‍ قنبر جواب خوارج را به حضرت عرض كرد و سپس نامه اى به خوارج نوشتند

بسم اللّه الرحمن الرحيم من عبداللّه اميرالمؤمنين على بن ابيطالب اخى رسول اللّه الى عبداللّه وهب و حرقوص بن ظهير المارقين من دين الاسلام و شريعة سيد الانام

اين نامه اى است از بنده خدا اميرالمؤمنين على ابن ابيطالب برادر رسول خدا محمد بن عبداللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله به عبداللّه وهب و حرقوص بن ظهير كه از دين اسلام و شرعيت حضرت مصطفىصلى‌الله‌عليه‌وآله خارج شدند پس بدرستى كه خبر خروج شما به من رسيد و جمع نمودن اين جماعت جاهل كه خبر از خير و شر ندارند و به مقاتله و مجادله بعد از بيعت با من حاضر شده ايد. پس عهد خود را شكستيد و قسمهاى خود را باطل كرديد و به آن قناعت نكرديد و عبداللّه بن حباب را بدون جرم و گناه كشتيد و او پسر حباب قاصد رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله بود و من او را طلب خواهم كرد پس قاتل او قاتل اهل و عيال او را به من تسليم كنيد تا انتقام از ايشان بكشم. بخدا قسم اگر قاتل او را به من واگذار نكنيد بر نخواهم گشت تا آنچه مقصودم است حاصل كنم و استعانت از خداوند دارم و توكل بر ذات اقدس او مى نمايم والسلام. حضرت نامه را به عبداللّه بن ابى عتبه دادند و نامه را به عبداللّه بن وهب داد در هنگامى كه در كنار نهروان نشسته بود و شمشير حمايل كرده بود و حرقوص و رؤ ساى خوارج دور او نشسته بودند نامه را به عداللّه داد. عبداللّه بن وهب و حرقوص نامه را خواندند و عبداللّه بن وهب به عبداللّه بن عتبه كه قاصد حضرت بود گفت اگر تو رسول نبودى گردن تو را مى زدم پس جواب نامه را اينگونه نوشت:

بسم اللّه الرحمن الرحيم من عبداللّه بن وهب الى على بن ابى طالب.

بدان كه رسول و نامه تو به من رسيد نوشته بودى كه قاتل عبداللّه را تحويل شما دهيم، بدان كه ما همگى او را كشتيم و اينكه نوشتى كه به جنگ ما مى آيى كه ما به جنگ با تو عازم هستيم، پس نامه را قاصد به نزد حضرت آورد و حضرت پس از مطلع شدن از مضمون نامه امر فرمودند كه لشگر به جانب نهروان حركت كنند. وقتى لشگر به خوارج نزديك شدند صداى قرائتقرآن آنان همانند زنبور عسل مى پيچيد و در ميان ايشان زهّاد و عبّاد بودند و پيشانيها و زانوهاى ايشان از كثرت عبادت پينه بسته بود يكى از ياران حضرت مى گويد وقتى من اين صحنه ها را ديدم از لشگرگاه دور شدم و به شك افتادم و از اسب فرود آمدم و نيزه خود را به زمين زدم و سپر خود را پايين گذاشتم و زره را بر روى نيزه انداختم و به نماز ايستادم و دعا مى كردم و گفتم خدايا اگر رضاى تو در قتال با جدال با اين گروه هست پس به من چيزى را بنما كه شك از دل من برداشته شود و اگر سخط تو در آن است مرا از آن دور كن. ناگاه ديدم كه حضرت آمد و بر استر رسول خدا سوار بود پياده شدند و به نماز ايستادند ناگهان مردى با اسب با سرعت تمام آمد و گفت يا اميرالمؤمنين خوارج از نهر گذشتند و مرد ديگرى هم آمد و گفت خوارج گفت يا على خوارج از نهر عبور كردند حضرت فرمودند سبحان اللّه آنان از نهر نگذشتند واللّه نخواهند گذشت و دراين طرف نهر تمام كشته خواهند شد مگر كمتر از ده نفر و اين وعده اى است كه خداوند و رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله به من داده پس فرمودند اى جندب اين تل را مى بينى؟ عرض كردم بلى فرمودند كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرموده است كه ايشان نزد اين تّل كشته خواهند شد. پس فرمودند اى جندب ما رسولى به نزد ايشان خواهيم فرستاد كه ايشان را به كتاب خدا و سنت رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله دعوت نمايد و چون رسول ما به نزد ايشان برود، تيرها به جانب او خواهند انداخت و او را خواهند كشت. پس ما به نزد خوارج آمديم و ديديم كه خوارج در لشگرگاه خود هستند و نرفته اند پس شكّ من برطرف شد. پس اميرعليه‌السلام امر كرد تا مردم را جمع كنند و فرمودند كيست كه اين قرآن را بگيرد و به نزد اين گروه رود و ايشان را به كتاب خدا و سنت رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله دعوت نمايد و در نهايت كشته خواهد شد و بهشت براى او باشد. هيچ كس جواب آن حضرت را نداد مگر جوانى از بنى عامربن صعصعه و چون آن حضرت جوانى آن جوان را ديد فرمودند به جاى خود برگرد. پس مرتبه ديگر همان سخن را اعاده فرمودد و كسى ديگر به غير از آن جوان اجابت ننمود، حضرت فرمودند برگرد و باز براى بار سوم تكرار شد و حضرت فرمودند بدان كشته خواهى شد. آن جوان كتاب خدا را برداشت و به جانب خوارج حركت كرد و چون به جايى رسيد كه صداى آنان را مى شنيد، تيرها را به جانب او انداختند و چون آن جوان رو به ما كرد ديديم كه از بسيارى تيرها همانند خارپشت شده است و به شهادت رسيد. جندب مى گويد چون اين صحنه را ديدم شكّ از خاطرم برطرف شد لذا حركت كردم و هشت نفر از ايشان را كشتم. اى مسلمان تعجب كردى كه اين جماعت صداى تلاوت قرآن از اردوى ايشان بلند بود و پيشانيها و زانوهاى ايشان از شدت عبادت پينه بسته بود. ولى آن ظالمانى كه در روز عاشورا با سيدالشهدا جنگ نمودند و در ميان ايشان كسانى بودند كه قارى قرآن بودند.

رب تال القران و القران يلعنه.

چه بسا قاريان قرآن كه خود قرآن آنان را لعنت مى كند. و همانطور قاتلان امام حسينعليه‌السلام هم از كسانى بودند كه قرآن تلاوت مى كردند. در زمان قيام مختار بود كه مردى از قاتلان در كربلا را به نزد مختار آوردند. مختار فرمود اى ملعون چرا به كربلا رفتى و با سرور شهيدان جنگيدى؟ آن ملعون گفت من تنها نبودم بلكه صد هزار نفر كه همگى عابد و قارى قرآن بودند حضور داشتند. مختار گفت خداوند تو را و همه آن جماعت را لعنت كند. شبى از شبهاى بعد از واقعه كربلا هاتفى در بصره نداء داد: بدرستى كه آن نيزه هايى كه در كربلا بر سينه حسينعليه‌السلام وارد مى شوند كتاب خدا مقاتله و مجادله مى كنند، تكبير و تهليل مى گويند به اينكه تو كشته شده اى و حال آنكه به كشتن تو تكبير و تهليل را كشتند و حق پرستى و خداپرستى را برطرف كردند. گويا به كشتن تو جدّ امجد تو را كشتند كه صلوات خدا و جبرئيل بر او باد. آرى آن بى شرمان بى حياء و ظالمان پر جفا در روز عاشورا چون سر مقدس ‍ سيدالشهداء را بر سر نيزه كردند، صداى تكبير از آن ظالمان بلند شد كه دلهاى اهل بيت از آن صدا از جا كنده شد. بى شرمى را ببينيد كه به نقل از معصومين كه فرمودند

جددت بالكوفة اربعة مساجد فرحا لقتل الحسين

كه چهار مسجد در كوفه به جهت شكرانه شهادت امام حسينعليه‌السلام احداث كردند و به نامهاى مسجد جرير، مسجد سمام، مسجد اشعث و مسجد شبث بن ربعى ساخته شد. از اينها عجيب تر اينكه اهل شام نذر كردند كه اگر امام حسينعليه‌السلام كشته شود و خلافت آل ابى سفيان قرار گيرد روز قتل او را عيد بگيرند و چنان ديده بصيرت ايشان كور شده بود كه يهود و نصارى از عمل ايشان عبرت مى گرفتند و از ظلم و عدوان ايشان تعجب مى كردند و خود آنان هم كور و كر بودند كه حقايق را نمى ديدند و نمى شنيدند. ولى زنان و كودكان ايشان بر ظلم آنان مى گريستند و ناله مى كردند. شنيده ايد كه وقتى اهل بيت را وارد كوفه نمودند صداى گريه عظيمى از زنان كوفيان بلند شد كه آن دختر شهسوار عرب جناب زينب فرمود بس كنيد اى اهل كوفه و اى اهل مكر و حيله، مردان شما مردان ما را مى كشتند و زنان شما بر ما گريه مى كنند. حميد بن مسلم مى گويد روز عاشورا وقتى كه لشگردست به غارت اهل بيت خامس آل عبا زدند، زنى را ديدم كه از قبيله بكر بن و ابل همراه شوهرش ‍ در لشگر عمر سعد بود چون ديد آن قوم بى حياء دست به بى حيايى به جانب دختران خيرالنّساء دراز كردند و ايشان را غارت مى كردند، دست به شمشير برد و به جانب خيمه ها روان شد و گفت اى آل بكربن وابل

اتسلب بنات رسول اللّه

آيا دختران پيغبمر را برهنه مى كنند و شما ايستاده ايد؟ سپس فرياد زد

يا لثارات رسول اللّه

كجائيد اى طلب كنندگان خون رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله .

پس شوهر ملعون آن زن شجاع آمد و او را به سوى منزل خود برگردانيد. اللّه اللّه ازاين شقاوت و نعوذ باللّه از اين كفر و ضلالت و غفلت آشكار عجيب تر آنكه همه روز صحنه هاى معجزه آسا و فارق العادت بسيارى را مشاهده مى كردند كه بسيارى از كفار از ديدن آنها متنبّه و به شرف اسلام مشرف مى شدند و شخصى نقل مى كند كه در پشت كوفه جمعيتى را ديدم و فوج كثيرى را ديدم كه بعضى از ايشان بر گردن و بعضى بر دوش بعضى سوار بودند. آمدم تا ملاحظه كنم كه چه خبر است، ديدم سر مقدس جناب امام حسينعليه‌السلام را كه بر درخت آويخته بودند كه سوره اى از سوره هاى قرآن را تلاوت مى كرد. حارث بن وكيده نقل مى كند كه من از آن كسانى بودم كه سر مقدس را برداشته بودند شنيدم كه آن حضرت سوره كهف تلاوت مى فرمود و من در تحيّر فرو رفتم كه چگونه سر بى تن سخن مى گويد در همين حيرت بودم كه يك مرتبه ديدم به من فرمود:

يابن وكيدة اما علمت انا معاشر الائمة احياه عند ربنا نرزق

اى پسر وكيده آيا نمى دانى كه ما معاشر امامان هميشه زنده مى باشيم و مرگ ما را فانى نخواهد كرد؟ حارث مى گويد چون اين سخن را شنيدم بيشتر تعجب كردم كه نبايد سر مطهّر و منوّر امامعليه‌السلام در دست اين جماعت بدگهر باشد لذا از ايشان مى گيرم و به كربلا مى روم و به بد مطهرش ملحق مى سازم چون اين به خاطر من گذشت ناگهان آن سر مبارك فرمود

يابن وكيده ليس لك الى ذلك سبيل

اى پسر وكيده به اين فكرى كه كرده اى راهى نخواهى يافت اى حارث ريختن خون من در نزد خدا عظيم تر است از گردانيدن سر در راهها و شهرها، بگذار هر چه خواهند بكنند زود باشد كه قبح عمل خود را بدانند.

اذ الاغلال فى اعناقهم و السلاسل يسحبون.

الا لعنة اللّه على القوم الظالمين