شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

تفسير سوره ليل

مؤلف: مرحوم حاج شيخ على آقا نجفى كاشانى (ره)

این کتاب توسط مؤسسه فرهنگی - اسلامی شبکة الامامین الحسنینعليهما‌السلام بصورت الکترونیکی برای مخاطبین گرامی منتشر شده است.

لازم به ذکر است تصحیح اشتباهات تایپی احتمالی، روی این کتاب انجام نگردیده است.

مقدمه ناشر

كتاب حاضر با استفاده از درس هاى تفسير مرحوم آيت الله حاج شيخ على آقا نجفى كاشانى تهيه شده است. مرحوم آيت الله نجفى (۱۳۶۵ - ۱۳۰۰ شمسى) با وجود موفقيت چشمگيرى كه در تدريس فقه و اصول، منطق، ادبيات عرب، هيئت و نجوم قديم، در حوزه هاى نجف اشرف، قم و كاشان داشتند از سال ۱۳۳۷ تا پايان عمر، خود را وقف مطالعه و ارائه تفسير قرآن نمودند مشتاقان بسيارى به ويژه از طبقات تحصيلكرده و فرهنگيان از منبرهاى تفسير ايشان كه هر شب پس از نماز مغرب و عشا در مسجد الحسين (ميرنشانه) كاشان برقرار بود، استفاده مى كردند و از چشمه هاى معرفتى و اخلاقى قرآن سيراب مى شدند. شيوه تفسيرى ايشان قرآن به قرآن و با استفاده از روايات و با تأكيد بر نكات اخلاقى بود.

سوره ليل در ۱۷ جلسه در سال ۱۳۶۱ تفسير شده است براى تهيه اين كتاب سبك و سياق بيانى حفظ شده و تنها ويرايش اندكى به منظور تبديل عبارات گفتارى به نوشتارى صورت گرفته است. عنوان گذارى و استخراج مدارك و تهيه فهرست ها توسط دفتر نشر انجام گرفته است.

لازم به ذكر است با توجه به تسلط شگفت انگيز استاد بر منابع حديثى و استفاده گسترده از آنها بديهى است اين دفتر در امر استخراج مدارك نتوانسته است حق مطلب را ادا كند، و مسؤليت هر گونه كاستى را مى پذيرد.

دفتر تنظيم و نشر آثار آيت الله نجفى كاشانى

جلسه اول: فضيلت تلاوت سوره ليل

معرفى سوره ليل

فضيلت خواندن سوره ليل

تلاش انسان در دنيا و كسب درجات عالى در بهشت

مسئوليت انسان در پاسخگويى

تثبيت حقايق آيات در وجود انسان

گواهى اعضا و جوارح بر تلاوت قرآن

آغاز شرح آيات سوره

حكمت خدا در آفرينش زن و مرد

( اعوذ بالله من الشيطان الرجيم )

( بسم الله الرحمن الرحيم * و الليل اذا يغشى (۱) و النهار اذا تجلى (۲) و ما خلق الذكر و الانثى (۳) ان سعيكم لشتى (۴) )

معرفى سوره ليل

سوره مباركه الليل يا والليل بدون هيچ گونه اختلافى ميان قراء، مشتمل است بر ۱۲ آيه همان طور كه مشهور مفسران گفته اند در مكه معظمه نازل شده(۱) و البته عده اى هم بر آنند كه در مدينه منوره نازل شده است(۲) . روايتى از طريق شيعه از حضرت على بن موسى الرضاعليه‌السلام نقل شده كه از آن روايت بر مى آيد، سوره الليل در مدينه منوره نازل شده كه بعدا روايتش را عرض مى كنيم(۳) . اين سوره، سوره نود و دوم از سوره هاى مرتب قرآن مجيد است.

فضيلت خواندن سوره ليل

در فضيلت سوره والليل روايتى از امام ششمعليه‌السلام نقل شده است كه از جهانى روايتى است حساس و قابل توجه، مخصوصا از جهتى كه اشاره اى به آن مى كنيم. روايتى است درباره خواندن سوره الشمس و الليل و الضحى و سوره الم نشرح. امام ششمعليه‌السلام فرمودند: هر كه اين چهار سوره را در روز يا در شب تلاوت كند،( لم يبق شى ء بحضرته الا شهد له يوم القيامة ) چيزى نزد او حاضر نيست مگر اين كه براى خواننده اين چهار سوره در قيامت گواهى مى دهد حتى اعضا و جوارح خود قارى اين چهار تا سوره. در روايت است كه حتى موى بدنش، خونش، گوشتش، اعصابش، رگش، مغزش و استخوانش همه گواهى مى دهند. پروردگار جهان در قيامت به اين گواهان خطاب مى كند كه گواهى شما را پذيرفتم و آن را امضا كردم. اين بنده من را ببريد به سوى بهشت هاى من، هر بهشتى را كه خود مى خواهد انتخاب كند و هر كدام را انتخاب كرد، بدون هيچ منت، بلكه صرفا از فضل و رحمت من، به او بدهيد. در پايان روايت، پروردگار جهان مى فرمايد:( هنيئا لعبدى ) يعنى اين بهشت كه انتخاب خود بنده من بود و من به فضل و رحمت خود به او عطا كردم، گوارا باد براى بنده من(۴) .

تلاش انسان در دنيا و كسب درجات عالى در بهشت

آيا ما بعد از تلاوت قرآن و گفتگو در اطراف آياتش و در حد امكان شرح و بسطى درباره اين آيات گفتن و شنيدن، گامى به سوى درجات بهشت برداشتيم يا نه؟ در روايات معتبر است كه درجات بهشت و بلكه اصول درجات بهشت به شمار آيات قرآن مجيد است و در قيامت درجاتى را كه در بهشت به مؤمنين و بندگان خدا مى دهند طبق ترقى و تعالى است كه اين بنده مؤمن در آيات قرآن داشته است(۵) . البته آنجا ديگر دنياى حقيقت است، دنياى صدق است و دنياى واقع. ديگر آنجا نظام، زندگى و جهان، جهانى نيست كه بشود در آن تظاهر و تصنع كرد، كسى را گول زد، ظاهر را جورى وانمود كرد جز آن طورى كه در باطن است. نه اين طور نيست، آنجا حقيقت انسان، آن طور كه هست، به آن شكلى كه انسان صورت باطنى خود را تصوير كرده و ساخته است، به همان شكل جلوه مى كند. چون انسان صورتى در ظاهر دارد كه براى هر كس كه با آن صورت مواجه شود، قابل رؤيت و لمس و درك است، اما انسان جز اين صورت ظاهرى، صورت ديگرى نيز دارد، صورتى در درون و در باطن. اين صورت حقيقى و صورت باطنى انسان، در اول وجودش استعداد و قوه و لياقت است، صورتى فعلى ندارد. اين صورت فعلى را كه از قوه و استعداد، رشد و نمو مى كند، اين صورت واقعى و حقيقى و اين صورت باطنى را خود انسان بايد تصوير و ترسيم كند و به آن تحقق بدهد. اين خيلى مهم است. هيچ موجودى خود نمى تواند به حقيقت خود صورت و شكل بدهد، تنها انسان است كه خداوند چنين عنايتى به او كرده و به او نيرو، آزادى، اختيار و قدرت داده تا بتواند صورت درونى و صورت حقيقى خود را ترسيم كند و به آن شكل بدهد، البته به توفيق خدا.

اشخاص در صورت بخشيدن به باطن و به نفس خود دو دسته اند: يك گروهى صورت باطن خود را زيبا و خيلى قشنگ ترسيم مى كنند و عده اى، اين صورت باطنى خود را خيلى نازيبا و زشت و بدنما تصوير مى كنند. در قيامت بشر با اين صورت باطنى كه خودش ترسيم كرده، محشور مى شود. ديگر تظاهر و تصنع و فريبكارى و كلك آنجا معنى ندارد. به او خطاب مى شود آيات قرآن را قرآئت كن و از درجات بالا برو(۶) . ديگر اين بنده تا چه حد صورت باطن خود را با آيات قرآن مجيد شكل بندى و ترسيم كرده باشد، به همان مقدار صعود مى كند و بالا مى رود.

درجات بهشت با يكديگر خيلى تفاوت دارند. مبادا فكر كنيد اين يك مطلب ساده و بى ارزشى است. درجات بهشت، عجيب متفاوت است. ائمه معصومينعليه‌السلام فرمودند: مردمى كوتاه همت و كوتاه نظر نباشيد قانع نباشيد به بهشت، بلكه تنافس كنيد و مسابقه بدهبد و مسارعت كنيد به سوى درجات عاليه بهشت و مى توانيد(۷) . اما خواستن و علاقه مى خواهد. اگر انسان بخواهد مى بيند كه مى تواند و خدا هم توفيقش مى دهد كه به درجات عاليه بهشت صعود كند.

آيات قرآن مجيد اين طور كه معروف است شش هزار و ششصد و اندى است و البته اين اصول درجات بهشت است. خود هر درجه اى بسيار مراتب دارد. اصول درجات شش هزار و اندى است، اما خود هر درجه اى شايد ميليون ها مرتبه يا طبقه مختلف داشته باشد.

مسئوليت انسان در پاسخگويى

ما تا اينجا ۹۱ سوره از سوره هاى قرآن را شرح و بسط و تفسيرش را گفته ايم. آيا در خود حس مى كنيم كه گامى فرا، گامى بالا، قدمى از اين جهان ظلمت و عالم ماده به طرف عالم بالا و عالم نور برداشته ايم؟ در ايمان مان و در معرفت مان آيا فزونى و نيرو و قدرتى پيدا شده است؟ يا نه، همين هستيم و قبلا نيز همين بوديم تفاوتى در ما پيدا نشده. اگر تفاوتى پيدا نشده كه واقعا بزرگترين زيان و ضرر است كه اين استعداد و لياقتى را كه خداوند به رايگان به ما عنايت فرموده، بى جهت و مفت از دست داده ايم و اى كاش مفت از دست داده بوديم. اهميت مطلب اينجاست كه اگر كسى به طرف بالا گامى برنداشت به طرف پايين رفته. يك وقت انسان يك چيزى دارد كه مفت از دستش مى رود ديگر كسى كارى به كارش ندارد اما موضوع انسان اين جور نيست. اين طور نيست كه انسان چيزى را مفت از دست داده باشد، مسئوليت دارد، گير و دار دارد، پشت سرش خشم و عذاب خداست. حالا نفس و حقيقت انسان كه جاى خود دارد، يك وقت نكند يك مالى به دست مى آورى، پول، خانه، زندگى، فرش، كيف، دوچرخه اينها را بى جهت، بدون ملاك و مفت از دست بدهيد و فكر كنيد كه مهم نيست، دنياست، مى گذرد. نه، به اين شكل نيست. عجب اين است كه فردا مى پرسند كه چرا اين را مفت از دست داديد. اگر پرسش نبود، مهم نبود. خيلى چيزها از دست انسان مى رود، برود، طورى نيست اما سؤال مى شود چرا مفت از دست دادى. از مال انسان مى پرسند كه اين را از كجا تحصيل كردى و از چه راهى به دست آوردى و در چه راهى صرف كردى و چگونه خرج كردى. پس اين كه ما تعبير مى كنيم خود را مفت از دست داديم، اين يك تعبير منطقى نيست. از نظر حقيقت، مفت از دست نداديم، از زيان ها و ضررها بر آن مترتب مى شود و مورد سؤال و جواب است.

تثبيت حقايق آيات در وجود انسان

خوب است يك قدرى با آيات قرآن مجيد، با حقايق اين كتاب بزرگ بهتر و بيشتر آشنايى پيدا كنيم و به حقيقت از خدا بخواهيم كه به ما توفيق دهد و ما خود را متحقق به حقايق قرآن كنيم.

عده اى به مدينه آمدند و خدمت رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ايمان آوردند. حضرت آياتى از قرآن را براى آنها تلاوت كردند، آنها هم آيات را ضبط كردند و خداحافظى كردند و رفتند، چون ساكن بيرون مدينه بودند.

مثلا فرض كنيد ظهر بوده و مردم مسلمان كه اينها را شناختند، شب موقع نماز منتظر بودند كه اين گروه براى نماز بيايند. براى نماز مغرب ديدند نه، خبرى از اينها نشد. براى نماز عشا و نماز صبح هم پيدايشان نشد. خلاصه چند روز گذشت، يك هفته، سه هفته، يك ماه ديدند نه، اينها پيدايشان نشد. عجب! نكند اين آيات قرآن مجيد به دلشان نچسبيد يا برايشان انحرافى شد و مرتد شدند بعد از مدتى در مدينه خدمت پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آمدند. اصحاب پيش افتادند كه از آنها جويا شوند كه شما از آن روز تا حالا كجا بوديد؟ چرا زودتر نيانديد؟ گفتند آياتى را كه ما آن روز گرفتيم، تا به حال در حقايق آن آيات تأمل و تدبير و تفكر داشتيم و مى خواستيم حقايق آن آيات و معارفش را در اعماق دل و جان مان تثبيت كنيم و راجع به آن آيات استقامت پيدا كنيم. در اين مدت با رياضت، با مجاهدتى مشكل و درست، حقايق آن را در اعماق دل و جانمان تثبيت كرديم به طورى كه اينك قرص و محكم مستقر شده است و خود را به حقايق آن آيات متحقق كرديم. امروز آمديم تا پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم چند آيه ديگر براى ما بخواند و اين چند آيه را بگيريم و برويم وقتى معانى اين آيات هم در درون دل مان تثبيت شد و خود رابا حقايق آن ساختيم، بياييم و آيات ديگرى را بگيريم(۸) . واقع مطلب اين جور است. بايد انسان در مقابل حقايق قرآن مجيد اين طور باشد. با اين روحيه با آيات قرآن مجيد مواجه شود.

گواهى اعضا و جوارح بر تلاوت قرآن

روايتى كه در اول سوره شمس هم عرض شد، يك جمله خيلى عجيبى دارد واقعا عجيب است. گمان مى كنم از يادمان رفته باشد. چون ما مطالب را زود فراموش مى كنيم، نه الفاظ را، بلكه حقيقت معنا را. الفاظ احيانا اگر از ياد انسان برود طورى نيست، بايد معنا و حقيقت الفاظ در عمق جان انسان بماند. ما چون سرگرمى داريم مشغله مان زياد است و كارمان فراوان است، نمى رسيم كه حقايق را در عمق دل مان تثبيت و مستقر كنيم از آن روايت استفاده مى شود عالم وجود، تمام اين موجودات دور و بر انسان و حتى اعضا و جوارح خود انسان، سلول هاى بدن انسان خود انسان هم گواه به اعمال و رفتار و كردار و سخنان انسان است. اين موضوع خيلى مهمى است، به قدرى مهم كه حضرت امام صادقعليه‌السلام در اين روايت فرمودند كه حتى موى بدن كسى كه اين سوره را مى خواند خونش، رگ و پيش و استخوانش اينها همه شهادت مى دهند و عرض كرديم كه شهادت دادنشان در قيامت فرع اين است كه بايد اينجا گواه باشند، موضوع را ببينند تا بتوانند آنجا گواهى بدهند. چون گواهى دادن فرع بر گواه بودن است. اگر كسى در يك موضوعى گواه باشد، امكان دارد گواهى بدهد. اگر گواه بر چيزى نباشد و بعد بخواهد گواهى بدهد، گواهى دادنش دروغ است، خلاف حقيقت است. بايد گواه باشد، حاضر باشد، حقيقت را ببيند تا بعد طبق آنچه ديده و درك كرده و لمس كرده گواهى بدهند. پس موى بدن انسان، سلول هاى بدن انسان فرداى قيامت گواهى مى دهند. معلوم مى شود كه هنگام تلاوت كردن قرآن، فرش و ديوار و در و ستون و همه اين موجودات بدن، همه گواهند. در واقع عمق و جان مطلب را مى بينند. نه ظاهر، عمق مطلب را مى بينند، آيا شما مى توانيد تصور كنيد يا باور كنيد كه يك كسى اينجا قرآن بخواند، اين چهار تا سوره را تلاوت كند، اما نه حقيقت بلكه صورى، يا تصنع يا براى نشان دادن صداى خوبش در كارها هدف ها گوناگون است، اين آدم وقتى سوره ها را قرائت كند نه براى خدا، نه براى خود را ساختن و نه براى واقعا تعليم دادن به مردم آن هم براى رضاى خدا، اين چيزها گواهى دهند به اين كه ايشان اين سوره ها را قرائت كرده است؟ چطور گواهى مى دهند، اينها به عمق كار گواهند. واقعا هم جاى تعجب هست خيلى مهم است مثلا مو و ريش آدم، موى سر، موهايى كه به دست و بدن است، وقتى انسان مى نشيند و قرآن مى خواند، اين موهاى انسان اين جور واقع مطلب و حقيقت مطلب را درك مى كنند، فرداى قيامت گواهى مى دهند. فكر نكنيد كه اين روايت است كه منحصرا از آن استفاده مى شود، بلكه در ابواب مختلف آن قدر روايات با سندهاى قوى وجود دارد كه انسان به يقين مطلب را مى داند، به طور يقين مى داند كه مطلب اين طور است و ترديدى در آن نيست. مثلا در مورد اذان و نيز در مورد نماز رواياتى هست، رواياتى محكم در وسائل و غير وسائل، اين روايات به قدرى محكم است كه براى بزرگان فقها و اهل فتوا حجت است و طبق آن فتوا مى دهند. كسى كه نماز مى خواند تار و پود و ذرات آن لباس هايى كه به تن دارد، با آن شخص نمازگزار تسبيح مى گويند و تسبيح هايى كه مى گويند همه نتايجش عايد اين نمازگزار مى شود. لذا در نماز مستحب است با لباس خود را بيارايد، قناعت نكند به حد واجب كه همان پوشاندن عورت باشد. لباس به تنش بپوشد، آن هم لباس خوب، لباس پاكيزه، لباس خوشبو، لباس تميز، اگر متعدد هم باشد بهتر است، چون ثوابش بيشتر است و چيز بيشترى عايد انسان مى شود(۹) . كه به تن انسان است چگونه مى فهمد كه اين آدم مشغول نماز است؟ اين قبيل روايات زياد است كه تمام موجودات جهان مراقب انسانند، حتى اعضا و جوارح، اينها حقيقت مطلب را درك كى كنند اگر كسى تصنع بكند، بازى در بياورد و رياكار باشد، آنها گواهى به حق مى دهند، مى گويند اين شخص در خواندن نماز رياكار و متظاهر بود. از اين رواياتى كه مى گويد چه بسا قاريان قرآن كه فرداى قيامت قرآن مجيد خصمشان مى شود و آنها را لعنت مى كند به جاى اين كه شفاعت كند(۱۰) ، معلوم مى شود گواهانى گواهى مى دهند كه اين شخص به حقيقت قرآن را تلاوت نكرده، لذا مورد لعن و نفرين واقع مى شود و قرآن با او خصومت مى كند. پس اين يك حقيقت بلندى است. پيشوايان معصوم اينها را براى ما بيان كردند و ما به آن خيلى توجه نمى كنيم.

خوب است ما مقدارى به خود بياييم و اين صورت باطنى و درونى خود را خوب نقش و تصوير كنيم كه فرداى قيامت همان صورت باطنى مان جلوه مى كند و اين بدن، بدن مادى، در پرتو همان زيبايى صورت باطن جلوه مى كند. حالا اين بدن هر چه بدشكل و نازيبا باشد، وقتى صورت باطنى زيبا شد، آن قدر در روز قيامت زيبا جلوه مى كند كه ديگر اين بدن تحت تأثير آن صورت باطنى واقع مى شود و صورت ظاهرى كه به اصطلاح مندك در صورت باطنى است، آن هم زيبا و قشنگ مى شود صورت باطنى را طاهر و پاك بسازيد. زيرا بهشت، پاك و جاى پاكان است و امكان ندارد انسان آلوده را به بهشت راه بدهند.

آغاز شرح آيات سوره

( بسم الله الرحمن الرحيم * ، و الليل اذا يغشى (۱) و النهار اذا تجلى (۲) و ما خلق الذكر و الانثى (۳) ان سعيكم لشتى (۴) )

اين سوره همچون سوره هاى ديگر با بسم الله الرحمن الرحيم آغاز شده و بعد از اين آيه بزرگ از آيات قرآن مجيد، خداوند به چند چيز سوگند ياد مى كند. يكى سوگندبه شب اما نه شب، به نحو اطلاق. سوگند به شب، نه سوگند به شب در آن حين كه شب به متحقق است، نه، در اين دو آيه كه قسم به شب و روز خورده شده، نه قسم به اين دو پديده از اين جهت كه پديده اند بلكه قسم به شب، آنگاه كه فرو مى پوشاند، آنگاه كه فرا مى گيرد و ظلمت و تاريكى آن گسترده مى شود و قهرا روشنى از ميان مى رود و فضا تاريك مى شود. و سوگند به روز، آن هم نه مطلق از اين جهت كه روز است. سوگند به روز،( اذا تجلى ) ، آنگاه كه متجلى و آشكار مى شود، آن لحظه اى كه جهان را روشن مى كند و پرده ظلمت شب را از بين مى برد. يعنى در هر افقى كه روز پيدا مى شود، خداوند به اين دو پديده بزرگ و دو پديده عجيب و به يك تعبير دو پديده متقابل سوگند مى خورد متقابل چون شب و روز مقابل هم هستند و هيچ گاه همديگر را در نمى يابند، پشت سر هم رفت و آمد دارند.( لا الشمس ينبغى لها ان تدرك القمر و لا الليل سابق النهار (۱۱) ) ، هيچ كدام بر ديگرى پيشى نمى گيرند، با اين نظم فوق العاده دقيقى كه پروردگار جهان مكرر در آيات مختلف در قرآن مجيد به آن سوگند ياد كرده است. در يك جا فرموده:( و الليل اذا عسعس ، والصبح اذا تنفس (۱۲) ) ، كه در اين اينجا به حالت خاصى از شب سوگند ياد كرده، و در جاى ديگر به جهت ديگرى اشاره فرموده است:( و الفجر ، و ليال عشر ، و الشفع و الوتر (۱۳) ) .

( و الليل اذا يغشى ، ) سوگند به شب، گاهى كه فرو مى پوشاند و فرا مى گيرد، يعنى جهان را فرو مى پوشاند.( و النهار اذا تجلى ؛ ) و سوگند به روز هنگامى كه متجلى و ظاهر مى شود. در اين حالت، هنگامى مى توانيم به عظمت و بزرگى و دقت در نظم و حساب اين دو پديده پى ببريم كه خود را هر چند در خيال، خود را در يك گوشه اى از فضا، منتها نه خيلى دور از زمين، در يك فاصله اى كه بتوان زمين را ديد، تصور كنيم. اگر در يك گوشه اى از اين فضا بايستيم و تماشا كنيم مى توانيم ببينيم اين زمين چه مى كند و زمين تا چه حد عظيم است و به چه سرعت سرسام آورى به دور خودش مى چرخد و در عين حال با چه سرعتى يك مدارى را به دور خورشيد طى مى كند. آن وقت در اثر گردشش به دور خورشيد پديده شب و روز را ببينيم. چگونه اين شب و روز دنبال همديگر مى چرخند و آمد و شد مى كنند.( ان فى خلق السموات و الارض و اختلاف الليل و النهار لايات (۱۴) ) ، در آفرينش آسمان ها و زمين و آمد و شد شب و روز آيات و نشانه هايى است از كمال قدرت او، از كمال حكمت او و علم او، همين جاذبه زمين كه ما را روى زمين نگه داشته، خياى عجيب است، خيلى عجيب. الان انسان هايى كه آن طرف زمين هستند، پاهايشان به طرف ما است، سرهايشان رو به آن طرف است. معلق اند نسبت به ما، پاهايشان بالا است سرشان پايين. همه هم زندگى مى كنند. آرام، در آسايش، فعاليت مى كنند، رياست و سلطنت مى كنند درس مى دهند، درس مى خوانند، با همه اين احوال، اين زمين هم با يك سرعتى به دور خودش مى چرخد و اينها پرت هم نمى شوند، به فضا پرتاب نمى شوند. اين پديده شب و روز كه در اثر گردش زمين به دور خود در برابر خورشيد و با اين نظم دقيق به وجود مى آيد، واقعا ديدنى و تماشايى است. حيف كه ما نمى توانيم قدرى از زمين دور مى شوند و در يك گوشه اى بايستيم. كسانى كه با يك وسايلى از كره زمين كمى دور مى شوند و در گوشه اى از فضا زمين را تماشا مى كنند، عجايبى مى بينند عجيب، آن وقت ما اصلا و ابدا به آن توجه نمى كنيم و به آن نمى نگريم. از آن نتيجه اى هم نمى گيريم. قسم به شب هنگامى كه جهانى را مى پوشاند و مستور مى كند و سوگند به روز هنگام تجلى و هنگام ظهورش.

حكمت خدا در آفرينش زن و مرد

( و ما خلق الذكر و الانثى . ) ما، ماى موصوله است، يعنى سوگند به آن قادر و حكيم و عليم كه چه كرده؟ آفريده است مذكر و مونث را، آفريده نر و ماده را، آفريده مرد و زن را. مرد و زن هم عينا مثل شب و روز در مقابل هم هستند. لازم نيست اين موضوع، جفت بودن و نر و ماده بودن را، مرد و زن را در مورد همه موجودات بررسى كنيد. ببينيد همين موجودات زنده، گياه، حيوان و انسان چه عاملى دارند و چگونه او طبق حكمت بالغه خودش اين گونه ها را جفت قرار داده است. طبيعت كر و كور را اين گونه جفت قرار داده است. او داناست به اين كه اين موجودات در بقايشان، تا مدتى كه لازم است، به توليد مثل نياز دارند. او مى دانسته و توليد مثل را با يك حساب خيلى دقيق، با يك نظام فوق العاده عالى و عجيب قرار داده است. گياهان توليد مثل مى كنند، حيوانات و انسان توليد مثل مى كنند تا نوع گياه، نوع حيوان و نوع انسان يك دو سه روزى زندگى نكند و تمام بشود و از بين برود. نه، بقا داشته باشد تا مدتى كه مصلحت او و مصلحت آفرينش اقتضا مى كند. بعد ازاين سوگندها،( ان سعيكم لشتى . ) به درستى كه كوشش و عمل شما، اى مردم، شتى است. شتى جمع شتيت است، يعنى متفرق، گونه گون. كوشش شما و عمل شما و تلاش هايتان كارهايتان گونه گون است، متفرق است و متشتت هر كسى به گونه اى كار مى كند و قهرا آثار اين اعمال كه گونه گون و متفرق انجام مى شود، نيز متفرق و گوناگون خواهد بود كه به يارى خدا شرحش را بعدا عرض مى كنيم.

ثواب صلوات بر پيامبر و آل اوعليه‌السلام در روز جمعه پس از نماز عصر

امام باقرعليه‌السلام فرمودند: هنگامى كه در روز جمعه نماز عصر را خواندى، بگو، اللهم صل على محمد و آل محمد الاوصياء المرضيين بافضل صلواتك و بارك عليهم بافضل بركاتك و السلام عليهم و على ارواحهم و اجسادهم و رحمة الله و بركاته

همانند كسى كه بعد از نماز عصر اين صلوات را بفرستد، خداوند صد هزار حسنه براى او نوشته، صد هزار گناه او را پاك كرده، به واسطه آن صد هزار حاجت او را برآورده نموده و صد درجه براى او مى نويسد.

ثواب خواندن سوره حمد و هفت با قل هوالله احد و هفت بار معوذتين و آيتالكرسى و آيه سخره و آخر سوره برائت پس از نماز جمعه

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: كسى كه بعد از نماز جمعه هنگامى كه سلام مى دهد، حمد را يك بار، قل هو الله را هفت بار، قل اعوذ برب الفلق را هفت بار، قل اعوذ برب الناس را هفت بار و آية الكرسى، آيه سخره ۱ و آخر سوره توبه لقد جاءكم رسول من انفسكم... را بخواند، كفاره گناهان او از آن جمعه تا جمعه ديگر خواهد بود.

برترى جمعه هاى ماه رمضان بر ساير جمعه ها

امام باقرعليه‌السلام مى فرمود: همانا و بدون شك جمعه هاى ماه رمضان، برتر از جمعه هاى ساير ماه هاست ؛ همان گونه كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله برتر از ساير رسولان است و ماه رمضان برتر از ساير ماه ها است.

ثواب نماز كسى كه عطر بزند

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: دو ركعت نمازى كه شخص عطر زده بخواند، برتر از هفتاد ركعت نمازى است كه شخص عطر نزده بخواند.

ثواب نماز متاهل

امام صادقعليه‌السلام فرمودند؛ دو ركعت نمازى كه متاهل مى خواند، برتر از هفتاد ركعت نماز است كه مجرد مى خواند.

ثواب خواندن چهار ركعت نماز و قرائت پنجاه بارقل هو الله احد در هر ركعت آن

راوى مى گويد: از امام صادقعليه‌السلام شنيدم كه فرمودند: هر كس كه چهار ركعت نماز بگذارد و در هر ركعت پنجاه بار قل هو الله بخواند، سلام نماز را نمى دهد، مگر اين كه گناهى كه بين او و خداى متعال باشد، آمرزيده شود.

ثواب خواندن نماز جعفر بن ابيطالبعليه‌السلام

راوى مى گويد: از امام كاظمعليه‌السلام پرسيدم كسى كه نماز جعفر را بخواند، چه ثوابى دارد؟

فرمودند: اگر گناهان او مانند شنهاى انبوه و كف دريا باشد، خداوند آنها را مى آمرزد.

گفتم: اين ثواب براى ماست؟

فرمود: پس براى كيست! اين ثواب مخصوص شماست.

گفتم: در اين نماز چه سوره اى بخوانم؟

فرمودند: سوره اذا زلزلت، اذا جاء نصرالله انا انزلناه فى ليلة قدر و قل هوالله احد را بخوان.

ثواب خواندن نماز شب

۱. امام صادقعليه‌السلام فرمودند: نماز شب بخوانيد كه روش پيامبر شما، عادت صالحان قبل از شما و از بين برنده بيماريهاى بدن شماست.

۲. راوى مى گويد: شنيدم كه امام صادقعليه‌السلام فرمودند: ممكن است بنده اى شبانگاه از خواب برخيزد، در حالى كه (از شدت خواب آلودگى) چانه اش روى سينه اش افتاده و به چپ و راست مايل مى شود. در چنين حالى بدون اشك و ترديد خداوند به درهاى زمين و آسمان دستور مى دهد و آنها براى او گشوده مى گردند. سپس به فرشتگان مى گويد: به بنده من بنگريد كه به خاطر تقرب به من و به خاطر عملى كه آن را بر او واجب نكرده ام، چه سختيهايى را تحمل مى كند و اميدوار به سه چيز از جانب من مى باشد؛ گناهى كه آن را ببخشم ؛ توبه جديدى كه نصيب او سازم، يا روزى او را زياد كنم. من نيز شما فرشتگانم را گواه مى گيرم كه همه آنها را به او عطا نمودم.

۳. امام صادقعليه‌السلام فرمودند: نماز شب، چهره را نيكو، اخلاق را خوب، بدن را خوشبو، روزى را زياد، و قرض را ادا نموده، و غصه را از بين برده و چشم را جلا مى دهد.

۴. امام صادقعليه‌السلام فرمودند: ممكن است مردى دروغ بگويد و بدون ترديد به خاطر همين از رزق خود محروم مى شود.

عرض كردم: چگونه از رزق محروم مى شود؟

فرمودند: ابتدا از نماز شب محروم مى شود و هنگامى كه از نماز شب محروم شد، از روزى محروم مى شود.

ثواب خواندن نماز دو ركعت نماز و فهم آنچه در آن مى گويد

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: كسى كه دو ركعت نماز بخواند در حالى كه بداند در آن چه مى گويد: در حالى كه سلام نماز را مى دهد كه بين او و خداوند گناهى نيست، مگر اين كه آن را براى او مى آمرزد.

ثواب نافله خواندن ساعت در ساعت غفلت

امام صادقعليه‌السلام از پدرش و او از پدرانشعليه‌السلام نقل نموده كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرموده اند: در ساعت غفلت، نماز نافله بخوانيد؛ گر چه دو ركعت ساده باشد؛ زيرا با اين كار به سراى كرامت (بهشت) مى رسيد.

كسى گفت: يا رسول الله، ساعت غفلت كدام است؟

فرمودند: بين مغرب و عشا.

ثواب يازده بار قل هو الله احد خواندن پس از نماز صبح

امام كاظمعليه‌السلام از پدرشعليه‌السلام از اميرالمؤمنينعليه‌السلام نقل نموده كه

ثواب تعقيبات نماز

۱. امام صادقعليه‌السلام فرمودند: كسى كه نماز مغرب را بخوانيد، سپس ‍ تعقيبات نماز را بگوييد و تا زمانى كه دو ركعت نماز بخواند حرفى نزند، نمازش در دفتر فرشتگان مقرب نوشته مى شود و اگر چهار ركعت نماز بخواند، حج پاكيزه از گناهى بر او نوشته مى شود.

۲. امام باقرعليه‌السلام از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله نقل مى كند كه فرمود: خداى متعال مى فرمايند: اى پسر آدم! بعد از بامداد و پس از شب ساعتى ذكر مرا بگو تا حاجتهاى مهم تو را بر آورده سازم.

ثواب جدا كردن زكات و قرار دادن آن در محل خود

۱. امام كاظمعليه‌السلام فرمودند: كسى كه زكات مال خود را به طور كامل جدا كند و آن را در جاى خود قرار دهد، از او سوال نخواهد شد كه مالت را از كجا به دست آورده اى.

۲. راوى گويد: از امام صادقعليه‌السلام شنيدم كه فرمودند: اموال خود را با زكات حفظ كنيد و بيمارانتان را با صدقه مداوا نماييد؛ زيرا هيچ مالى در خشكى و دريا از بين نرفته است، مگر به خاطر نپرداختن زكات.

ثواب حج و عمره

۱. امام صادقعليه‌السلام فرمودند: همانا بدون شك و ترديد خداوند، حاجى، خانواده و خويشان او و كسانى را كه او در باقيمانده ماه ذى حجه و ماههاى محرم، صفر و ربيع الاول و ده روز از ربيع الآخر براى آنان استغفار كند، مى آمرزد.

۲. امام صادقعليه‌السلام از پدرانشعليه‌السلام نقل مى نمايد كه رسول خدا فرمودند: همانا هنگامى كه حاجى شروع به تهيه لوازم سفر مى كند، چيزى را بر نمى دارد، و نمى گذارد؛ مگر اين كه خداوند براى او ده حسنه نوشته، ده تا گناه او را پاك نموده و ده درجه او را بالا مى برد، و هنگامى كه سوار بر شتر خود مى شود، قدمى بر نمى دارد و نمى گذارد، مگر اين كه خداوند ماند اينها را براى او مى نويسد.

آنگاه كه خانه خدا را طواف كند، از گناهان خود خارج مى شود.

و زمانى كه سعى بين صفا و مروه را انجام دهد، از گناهان خود خارج مى شود.

و وقتى كه وقوف به عرفات كند، از گناهان خود خارج مى گردد.

و زمانى كه وقوف به مشعر را انجام دهد، از گناهان خود خارج مى شود.

و آنگاه كه رمى جمرات كند، از گناهان خود خارج مى شود.

و همين طور رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله چنين و چنان (بقيه اعمال حج را شمرد) كه همه آنها او را از گناهان بيرون مى برد.

سپس فرمودند: تو كجا مى توانى به آنچه حاجى مى رسد، برسى؟!

۳. راوى مى گويد از امام صادقعليه‌السلام شنيدم كه فرمودند: هنگامى كه حاجى وارد مكه شد، خداوند عزوجل دو فرشته را وكيل مى كند كه براى او طواف، نماز و سعى اش را بنويسد و هنگامى كه در عرفه توقف كند، بر شانه راست او زده، و سپس مى گويد: گذشته ها گذشته است (گناهان گذشته بخشيده شد)؛ بنگر كه در آينده چگونه خواهى بود.

۴. امام صادقعليه‌السلام فرمودند: هنگامى كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله به عرفات مى رفت، صحرانشينى در بيابان با او ملاقات كرد و گفت: اى رسول خدا! همانا براى انجام حج آمدم، ولى مانعى پيش آمد، من ثروتمند هستم، دستور بفرماييد، با مالم كارى انجام دهم كه به آنچه كه حاجى رسيده است، برسم.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله به كوفه ابوقيس نگاه نموده و فرمودند: بدون شك اگر به اندازه كوه ابوقيس طلاى سرخ داشتى و آن را در راه خداى خرج مى كردى، به آنچه كه حاجى رسيده است، نمى رسيدى.

۵. امام صادقعليه‌السلام فرمودند: حاجيها در بازگشت سه دسته هستند: عده اى از آتش نجات مى يابند، عده اى از گناهان خود خارج مى گردند؛ همانند روزى كه از مادر متولد شده اند؛ و عده اى خانواده و مالشان محفوظ مى ماند و اين كمترين بهره اى است كه حاجيها مى برند.

۶. امام صادقعليه‌السلام فرمودند: خداى تبارك و تعالى صد و بيست رحمت در اطراف كعبه دارد: شصت تاى آن براى طواف كنندگان، چهل تاى آن براى نمازگزاران و بيست تاى آن براى تماشاگران است.

۷. راوى مى گويد از امام صادقعليه‌السلام پرسيدم: خداوند چه معامله اى با حاجيها مى كند؟

فرمودند: به خدا سوگند، همه آنها را بدون استثنا مى آمرزد.

ثواب ديدن حاجى و مصافحه با او

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: كسى كه حاجى را ببيند و با او مصافحه كند، مانند كسى است كه استعلام حجر نموده باشد (حجرالاسود را لمس ‍ كرده يا بوسيده باشد).

ثواب روزه دار

۱. امام صادقعليه‌السلام از پدرانشعليه‌السلام نقل مى نمايد كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمودند: روزه دار در عبادت خدا به سر مى برد، گرچه در رختخواب خوابيده باشد البته تا زمانى كه از مسلمانى غيبت نكند.

۲. امام كاظمعليه‌السلام فرمودند: هنگام ظهر بخوابيد؛ همانا خداوند در خواب به روزه دار آب و غذا مى خوراند.

ثواب ناسزا شنيدن در حال روزه و گفتن من روزه دارم ؛ سلام عليك

۱. امام صادقعليه‌السلام از پدرشعليه‌السلام نقل مى كند كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمودند: بنده اى نيست كه روزه بگيرد و ناسزا بشنود و بگويد: من روزه دارم سلام عليك، مگر اين كه پروردگار متعال به فرشتگانش مى فرمايد: بنده ام، از شر بنده ام به روزه پناهنده شد و از آن كمك خواست، شما نيز او را از آتشم پناه داده و وارد بهشتم نماييد.

ثواب يك روز روزه در راه خداى عزوجل

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمودند: كسى كه يك روز در راه خدا روزه بگيرد، مانند اين است كه يك سال روزه گرفته است.

ثواب يك روز روزه در گرما با تشنگى زياد

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: هر كسى كه يك روز در گرما روزه بگيرد و تشنه شود، خداى عزوجل هزار فرشته را وكيل مى كند كه دست به صورت او بكشند و او را مژده دهند.

و زمانى كه افطار كند، خداى متعال مى فرمايد، چقدر خوشبو هستى. فرشتگانم! گواه باشيد كه من قطعا او را آمرزيدم.

ثواب به پايان بردن عمر با يك روز روزه مستحبى

امام باقرعليه‌السلام فرمودند: كسى كه در پايان عمر آخرين عمل او يك روز روزه مستحبى باشد، وارد بهشت مى شود.

ثواب عطر زدن روزه دار در اول روز

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: روزه دارى كه در اول روز عطر بزند، عقلش را از دست نمى دهد.

ثواب روزه رجب

۱. امام صادقعليه‌السلام فرمودند: همانا نوح در روز اول رجب سوار كشتى شد و به همراهان خود دستور داد كه اين روز را روزه بگيرند.

و فرمود: هر كس اين روزه را روزه بگيرد، جهنم به اندازه دورى مسافت يك سال از او دور خواهد شد كسى كه هفت روز روزه بگيرد، درهاى هفتگانه جهنم بر وى بسته خواهد شد و كسى كه هشت روز روزه بگيرد، درهاى هشتگانه بهشت براى او باز مى شود و كسى كه پانزده روز روزه بگيرد، حاجتش داده خواهد شد و كسى كه بيشتر روزه بگيرد، خداى عزوجل ثواب بيشتر به او عنايت مى فرمايد.

۲. امام كاظمعليه‌السلام فرمودند: رجب ماه بزرگى است كه خداوند حسنات را در آن دو برابر نموده و گناهان را در آن پاك مى كند. كسى كه يك روز از رجب را روزه بگيرد، جهنم به اندازه مسافت صد سال از او دور خواهد شد و كسى كه سه روز را روزه بگيرد، بهشت براى او واجب مى شود.

ثواب روزه شعبان

۱. راوى مى گويد از امام صادقعليه‌السلام شنيدم كه فرمودند: كسى كه اولين روز شعبان را روزه بگيرد، حتما بهشت براى او لازم خواهد شد.

و كسى كه دو روز روزه بگيرد، خداوند در هر روز و شب در سراى دنيا به او نگاه مى نمايد و در بهشت نيز به اين نگاه ادامه مى دهد.

و كسى كه سه روز را روزه بگيرد، هر روز خداوند را در عرش بهشتيش ‍ زيارت خواهد نمود. (چون خداوند جسم نيست، شايد مراد ديدار خداوند با ديده دل يا ديدار اولياى او باشد)

۲. امام صادقعليه‌السلام نقل مى نمايد كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمودند: شعبان ماه من و رمضان ماه خدا و بهار آن فقر است، و خداوند عيد قربان را فقط براى سير شدن فقران شما از گوشت قرار داد، پس به آنها گوشت قربانى بدهيد.

۳. امام باقرعليه‌السلام فرمودند: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله شعبان و ماه رمضان را روزه مى گرفت و روزه (اين دو ماه را به يكديگر وصل مى نمودند ولى مردم را نهى مى كرد كه اين دو ماه را به يكديگر وصل نمايند و مى فرمودند: اين دو، دو ماه خداوند هستند و اين دو كفاره گناهان قبل و بعد از اين دو ماه است.

برترى ماه رمضان و ثواب روزه آن

۱. امام باقرعليه‌السلام به جابر فرمودند: اى جابر! كسى كه به ماه رمضان برسد و روز آن را روزه گرفته، پاره اى از شبش را عبادت كندت فرج و زبان خود را حفظ كرده، چشمش را از حرام بپوشاند و از آزار مردم بپرهيزد، همانند روزى كه از مادر متولد شده است، گناهان بيرون مى رود.

جابر مى گويد: گفتم: فدايت گردم، چه حديث خوبى!

حضرت فرمودند: و چه شرط سختى!

۲. امام باقرعليه‌السلام فرمودند: همانا هنگامى كه پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله از عرفات بازگشته و رهسپار منى بود، وارد مسجد شد. مردم گرد او جمع شده و در باره ليلة القدر از او سوال كردند. حضرت در آنجا سخنرانى نموده و پس از ثناى الهى فرمودند: هر كدام از شما كه درباره شب قدر از آن من سوال كنيد، آن را از شما پنهان نمى كنم. چون همانان من نيز آن را نمى دانم. اى مردم! بدانيد همانا هر كسى با صلح و سلامت به ماه رمضان برسد و روزش را روزه گرفته، مقدارى از شبش را عبادت كند، مراقب نمازش باشد و به نماز جمعه اش و نماز عيد فطر برود، قطعا شب قدر را درك كرده و به جايزه پروردگار دست يافته است.

راوى مى گويد: امام صادقعليه‌السلام فرمودند: به خدا سوگند به جوايزى رسيده است كه مانند جوايز بندگان نيست.

۳. امام باقرعليه‌السلام نقل مى كند كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله هنگاميكه ماه رمضان فرا رسيد؛ يعنى سه روز كه از شعبان باقى بود، به بلال فرمودند: در ميان مردم جار بزن.

ثواب صلوات بر پيامبر و آل اوعليه‌السلام در روز جمعه پس از نماز عصر

امام باقرعليه‌السلام فرمودند: هنگامى كه در روز جمعه نماز عصر را خواندى، بگو، اللهم صل على محمد و آل محمد الاوصياء المرضيين بافضل صلواتك و بارك عليهم بافضل بركاتك و السلام عليهم و على ارواحهم و اجسادهم و رحمة الله و بركاته

همانند كسى كه بعد از نماز عصر اين صلوات را بفرستد، خداوند صد هزار حسنه براى او نوشته، صد هزار گناه او را پاك كرده، به واسطه آن صد هزار حاجت او را برآورده نموده و صد درجه براى او مى نويسد.

ثواب خواندن سوره حمد و هفت با قل هوالله احد و هفت بار معوذتين و آيتالكرسى و آيه سخره و آخر سوره برائت پس از نماز جمعه

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: كسى كه بعد از نماز جمعه هنگامى كه سلام مى دهد، حمد را يك بار، قل هو الله را هفت بار، قل اعوذ برب الفلق را هفت بار، قل اعوذ برب الناس را هفت بار و آية الكرسى، آيه سخره ۱ و آخر سوره توبه لقد جاءكم رسول من انفسكم... را بخواند، كفاره گناهان او از آن جمعه تا جمعه ديگر خواهد بود.

برترى جمعه هاى ماه رمضان بر ساير جمعه ها

امام باقرعليه‌السلام مى فرمود: همانا و بدون شك جمعه هاى ماه رمضان، برتر از جمعه هاى ساير ماه هاست ؛ همان گونه كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله برتر از ساير رسولان است و ماه رمضان برتر از ساير ماه ها است.

ثواب نماز كسى كه عطر بزند

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: دو ركعت نمازى كه شخص عطر زده بخواند، برتر از هفتاد ركعت نمازى است كه شخص عطر نزده بخواند.

ثواب نماز متاهل

امام صادقعليه‌السلام فرمودند؛ دو ركعت نمازى كه متاهل مى خواند، برتر از هفتاد ركعت نماز است كه مجرد مى خواند.

ثواب خواندن چهار ركعت نماز و قرائت پنجاه بارقل هو الله احد در هر ركعت آن

راوى مى گويد: از امام صادقعليه‌السلام شنيدم كه فرمودند: هر كس كه چهار ركعت نماز بگذارد و در هر ركعت پنجاه بار قل هو الله بخواند، سلام نماز را نمى دهد، مگر اين كه گناهى كه بين او و خداى متعال باشد، آمرزيده شود.

ثواب خواندن نماز جعفر بن ابيطالبعليه‌السلام

راوى مى گويد: از امام كاظمعليه‌السلام پرسيدم كسى كه نماز جعفر را بخواند، چه ثوابى دارد؟

فرمودند: اگر گناهان او مانند شنهاى انبوه و كف دريا باشد، خداوند آنها را مى آمرزد.

گفتم: اين ثواب براى ماست؟

فرمود: پس براى كيست! اين ثواب مخصوص شماست.

گفتم: در اين نماز چه سوره اى بخوانم؟

فرمودند: سوره اذا زلزلت، اذا جاء نصرالله انا انزلناه فى ليلة قدر و قل هوالله احد را بخوان.

ثواب خواندن نماز شب

۱. امام صادقعليه‌السلام فرمودند: نماز شب بخوانيد كه روش پيامبر شما، عادت صالحان قبل از شما و از بين برنده بيماريهاى بدن شماست.

۲. راوى مى گويد: شنيدم كه امام صادقعليه‌السلام فرمودند: ممكن است بنده اى شبانگاه از خواب برخيزد، در حالى كه (از شدت خواب آلودگى) چانه اش روى سينه اش افتاده و به چپ و راست مايل مى شود. در چنين حالى بدون اشك و ترديد خداوند به درهاى زمين و آسمان دستور مى دهد و آنها براى او گشوده مى گردند. سپس به فرشتگان مى گويد: به بنده من بنگريد كه به خاطر تقرب به من و به خاطر عملى كه آن را بر او واجب نكرده ام، چه سختيهايى را تحمل مى كند و اميدوار به سه چيز از جانب من مى باشد؛ گناهى كه آن را ببخشم ؛ توبه جديدى كه نصيب او سازم، يا روزى او را زياد كنم. من نيز شما فرشتگانم را گواه مى گيرم كه همه آنها را به او عطا نمودم.

۳. امام صادقعليه‌السلام فرمودند: نماز شب، چهره را نيكو، اخلاق را خوب، بدن را خوشبو، روزى را زياد، و قرض را ادا نموده، و غصه را از بين برده و چشم را جلا مى دهد.

۴. امام صادقعليه‌السلام فرمودند: ممكن است مردى دروغ بگويد و بدون ترديد به خاطر همين از رزق خود محروم مى شود.

عرض كردم: چگونه از رزق محروم مى شود؟

فرمودند: ابتدا از نماز شب محروم مى شود و هنگامى كه از نماز شب محروم شد، از روزى محروم مى شود.

ثواب خواندن نماز دو ركعت نماز و فهم آنچه در آن مى گويد

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: كسى كه دو ركعت نماز بخواند در حالى كه بداند در آن چه مى گويد: در حالى كه سلام نماز را مى دهد كه بين او و خداوند گناهى نيست، مگر اين كه آن را براى او مى آمرزد.

ثواب نافله خواندن ساعت در ساعت غفلت

امام صادقعليه‌السلام از پدرش و او از پدرانشعليه‌السلام نقل نموده كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرموده اند: در ساعت غفلت، نماز نافله بخوانيد؛ گر چه دو ركعت ساده باشد؛ زيرا با اين كار به سراى كرامت (بهشت) مى رسيد.

كسى گفت: يا رسول الله، ساعت غفلت كدام است؟

فرمودند: بين مغرب و عشا.

ثواب يازده بار قل هو الله احد خواندن پس از نماز صبح

امام كاظمعليه‌السلام از پدرشعليه‌السلام از اميرالمؤمنينعليه‌السلام نقل نموده كه

ثواب تعقيبات نماز

۱. امام صادقعليه‌السلام فرمودند: كسى كه نماز مغرب را بخوانيد، سپس ‍ تعقيبات نماز را بگوييد و تا زمانى كه دو ركعت نماز بخواند حرفى نزند، نمازش در دفتر فرشتگان مقرب نوشته مى شود و اگر چهار ركعت نماز بخواند، حج پاكيزه از گناهى بر او نوشته مى شود.

۲. امام باقرعليه‌السلام از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله نقل مى كند كه فرمود: خداى متعال مى فرمايند: اى پسر آدم! بعد از بامداد و پس از شب ساعتى ذكر مرا بگو تا حاجتهاى مهم تو را بر آورده سازم.

ثواب جدا كردن زكات و قرار دادن آن در محل خود

۱. امام كاظمعليه‌السلام فرمودند: كسى كه زكات مال خود را به طور كامل جدا كند و آن را در جاى خود قرار دهد، از او سوال نخواهد شد كه مالت را از كجا به دست آورده اى.

۲. راوى گويد: از امام صادقعليه‌السلام شنيدم كه فرمودند: اموال خود را با زكات حفظ كنيد و بيمارانتان را با صدقه مداوا نماييد؛ زيرا هيچ مالى در خشكى و دريا از بين نرفته است، مگر به خاطر نپرداختن زكات.

ثواب حج و عمره

۱. امام صادقعليه‌السلام فرمودند: همانا بدون شك و ترديد خداوند، حاجى، خانواده و خويشان او و كسانى را كه او در باقيمانده ماه ذى حجه و ماههاى محرم، صفر و ربيع الاول و ده روز از ربيع الآخر براى آنان استغفار كند، مى آمرزد.

۲. امام صادقعليه‌السلام از پدرانشعليه‌السلام نقل مى نمايد كه رسول خدا فرمودند: همانا هنگامى كه حاجى شروع به تهيه لوازم سفر مى كند، چيزى را بر نمى دارد، و نمى گذارد؛ مگر اين كه خداوند براى او ده حسنه نوشته، ده تا گناه او را پاك نموده و ده درجه او را بالا مى برد، و هنگامى كه سوار بر شتر خود مى شود، قدمى بر نمى دارد و نمى گذارد، مگر اين كه خداوند ماند اينها را براى او مى نويسد.

آنگاه كه خانه خدا را طواف كند، از گناهان خود خارج مى شود.

و زمانى كه سعى بين صفا و مروه را انجام دهد، از گناهان خود خارج مى شود.

و وقتى كه وقوف به عرفات كند، از گناهان خود خارج مى گردد.

و زمانى كه وقوف به مشعر را انجام دهد، از گناهان خود خارج مى شود.

و آنگاه كه رمى جمرات كند، از گناهان خود خارج مى شود.

و همين طور رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله چنين و چنان (بقيه اعمال حج را شمرد) كه همه آنها او را از گناهان بيرون مى برد.

سپس فرمودند: تو كجا مى توانى به آنچه حاجى مى رسد، برسى؟!

۳. راوى مى گويد از امام صادقعليه‌السلام شنيدم كه فرمودند: هنگامى كه حاجى وارد مكه شد، خداوند عزوجل دو فرشته را وكيل مى كند كه براى او طواف، نماز و سعى اش را بنويسد و هنگامى كه در عرفه توقف كند، بر شانه راست او زده، و سپس مى گويد: گذشته ها گذشته است (گناهان گذشته بخشيده شد)؛ بنگر كه در آينده چگونه خواهى بود.

۴. امام صادقعليه‌السلام فرمودند: هنگامى كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله به عرفات مى رفت، صحرانشينى در بيابان با او ملاقات كرد و گفت: اى رسول خدا! همانا براى انجام حج آمدم، ولى مانعى پيش آمد، من ثروتمند هستم، دستور بفرماييد، با مالم كارى انجام دهم كه به آنچه كه حاجى رسيده است، برسم.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله به كوفه ابوقيس نگاه نموده و فرمودند: بدون شك اگر به اندازه كوه ابوقيس طلاى سرخ داشتى و آن را در راه خداى خرج مى كردى، به آنچه كه حاجى رسيده است، نمى رسيدى.

۵. امام صادقعليه‌السلام فرمودند: حاجيها در بازگشت سه دسته هستند: عده اى از آتش نجات مى يابند، عده اى از گناهان خود خارج مى گردند؛ همانند روزى كه از مادر متولد شده اند؛ و عده اى خانواده و مالشان محفوظ مى ماند و اين كمترين بهره اى است كه حاجيها مى برند.

۶. امام صادقعليه‌السلام فرمودند: خداى تبارك و تعالى صد و بيست رحمت در اطراف كعبه دارد: شصت تاى آن براى طواف كنندگان، چهل تاى آن براى نمازگزاران و بيست تاى آن براى تماشاگران است.

۷. راوى مى گويد از امام صادقعليه‌السلام پرسيدم: خداوند چه معامله اى با حاجيها مى كند؟

فرمودند: به خدا سوگند، همه آنها را بدون استثنا مى آمرزد.

ثواب ديدن حاجى و مصافحه با او

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: كسى كه حاجى را ببيند و با او مصافحه كند، مانند كسى است كه استعلام حجر نموده باشد (حجرالاسود را لمس ‍ كرده يا بوسيده باشد).

ثواب روزه دار

۱. امام صادقعليه‌السلام از پدرانشعليه‌السلام نقل مى نمايد كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمودند: روزه دار در عبادت خدا به سر مى برد، گرچه در رختخواب خوابيده باشد البته تا زمانى كه از مسلمانى غيبت نكند.

۲. امام كاظمعليه‌السلام فرمودند: هنگام ظهر بخوابيد؛ همانا خداوند در خواب به روزه دار آب و غذا مى خوراند.

ثواب ناسزا شنيدن در حال روزه و گفتن من روزه دارم ؛ سلام عليك

۱. امام صادقعليه‌السلام از پدرشعليه‌السلام نقل مى كند كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمودند: بنده اى نيست كه روزه بگيرد و ناسزا بشنود و بگويد: من روزه دارم سلام عليك، مگر اين كه پروردگار متعال به فرشتگانش مى فرمايد: بنده ام، از شر بنده ام به روزه پناهنده شد و از آن كمك خواست، شما نيز او را از آتشم پناه داده و وارد بهشتم نماييد.

ثواب يك روز روزه در راه خداى عزوجل

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمودند: كسى كه يك روز در راه خدا روزه بگيرد، مانند اين است كه يك سال روزه گرفته است.

ثواب يك روز روزه در گرما با تشنگى زياد

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: هر كسى كه يك روز در گرما روزه بگيرد و تشنه شود، خداى عزوجل هزار فرشته را وكيل مى كند كه دست به صورت او بكشند و او را مژده دهند.

و زمانى كه افطار كند، خداى متعال مى فرمايد، چقدر خوشبو هستى. فرشتگانم! گواه باشيد كه من قطعا او را آمرزيدم.

ثواب به پايان بردن عمر با يك روز روزه مستحبى

امام باقرعليه‌السلام فرمودند: كسى كه در پايان عمر آخرين عمل او يك روز روزه مستحبى باشد، وارد بهشت مى شود.

ثواب عطر زدن روزه دار در اول روز

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: روزه دارى كه در اول روز عطر بزند، عقلش را از دست نمى دهد.

ثواب روزه رجب

۱. امام صادقعليه‌السلام فرمودند: همانا نوح در روز اول رجب سوار كشتى شد و به همراهان خود دستور داد كه اين روز را روزه بگيرند.

و فرمود: هر كس اين روزه را روزه بگيرد، جهنم به اندازه دورى مسافت يك سال از او دور خواهد شد كسى كه هفت روز روزه بگيرد، درهاى هفتگانه جهنم بر وى بسته خواهد شد و كسى كه هشت روز روزه بگيرد، درهاى هشتگانه بهشت براى او باز مى شود و كسى كه پانزده روز روزه بگيرد، حاجتش داده خواهد شد و كسى كه بيشتر روزه بگيرد، خداى عزوجل ثواب بيشتر به او عنايت مى فرمايد.

۲. امام كاظمعليه‌السلام فرمودند: رجب ماه بزرگى است كه خداوند حسنات را در آن دو برابر نموده و گناهان را در آن پاك مى كند. كسى كه يك روز از رجب را روزه بگيرد، جهنم به اندازه مسافت صد سال از او دور خواهد شد و كسى كه سه روز را روزه بگيرد، بهشت براى او واجب مى شود.

ثواب روزه شعبان

۱. راوى مى گويد از امام صادقعليه‌السلام شنيدم كه فرمودند: كسى كه اولين روز شعبان را روزه بگيرد، حتما بهشت براى او لازم خواهد شد.

و كسى كه دو روز روزه بگيرد، خداوند در هر روز و شب در سراى دنيا به او نگاه مى نمايد و در بهشت نيز به اين نگاه ادامه مى دهد.

و كسى كه سه روز را روزه بگيرد، هر روز خداوند را در عرش بهشتيش ‍ زيارت خواهد نمود. (چون خداوند جسم نيست، شايد مراد ديدار خداوند با ديده دل يا ديدار اولياى او باشد)

۲. امام صادقعليه‌السلام نقل مى نمايد كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمودند: شعبان ماه من و رمضان ماه خدا و بهار آن فقر است، و خداوند عيد قربان را فقط براى سير شدن فقران شما از گوشت قرار داد، پس به آنها گوشت قربانى بدهيد.

۳. امام باقرعليه‌السلام فرمودند: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله شعبان و ماه رمضان را روزه مى گرفت و روزه (اين دو ماه را به يكديگر وصل مى نمودند ولى مردم را نهى مى كرد كه اين دو ماه را به يكديگر وصل نمايند و مى فرمودند: اين دو، دو ماه خداوند هستند و اين دو كفاره گناهان قبل و بعد از اين دو ماه است.

برترى ماه رمضان و ثواب روزه آن

۱. امام باقرعليه‌السلام به جابر فرمودند: اى جابر! كسى كه به ماه رمضان برسد و روز آن را روزه گرفته، پاره اى از شبش را عبادت كندت فرج و زبان خود را حفظ كرده، چشمش را از حرام بپوشاند و از آزار مردم بپرهيزد، همانند روزى كه از مادر متولد شده است، گناهان بيرون مى رود.

جابر مى گويد: گفتم: فدايت گردم، چه حديث خوبى!

حضرت فرمودند: و چه شرط سختى!

۲. امام باقرعليه‌السلام فرمودند: همانا هنگامى كه پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله از عرفات بازگشته و رهسپار منى بود، وارد مسجد شد. مردم گرد او جمع شده و در باره ليلة القدر از او سوال كردند. حضرت در آنجا سخنرانى نموده و پس از ثناى الهى فرمودند: هر كدام از شما كه درباره شب قدر از آن من سوال كنيد، آن را از شما پنهان نمى كنم. چون همانان من نيز آن را نمى دانم. اى مردم! بدانيد همانا هر كسى با صلح و سلامت به ماه رمضان برسد و روزش را روزه گرفته، مقدارى از شبش را عبادت كند، مراقب نمازش باشد و به نماز جمعه اش و نماز عيد فطر برود، قطعا شب قدر را درك كرده و به جايزه پروردگار دست يافته است.

راوى مى گويد: امام صادقعليه‌السلام فرمودند: به خدا سوگند به جوايزى رسيده است كه مانند جوايز بندگان نيست.

۳. امام باقرعليه‌السلام نقل مى كند كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله هنگاميكه ماه رمضان فرا رسيد؛ يعنى سه روز كه از شعبان باقى بود، به بلال فرمودند: در ميان مردم جار بزن.