شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

شیعه و پاسخ به چند پرسش

مؤلف: رضا استادی

این کتاب توسط مؤسسه فرهنگی - اسلامی شبکة الامامین الحسنین عليهما‌السلام بصورت الکترونیکی برای مخاطبین گرامی منتشر شده است.

لازم به ذکر است تصحیح اشتباهات تایپی احتمالی، روی این کتاب انجام نگردیده است.

پیشگفتار

بیشتر زائران شیعه که از ایران برای انجام عمره مفرده و یا حج تمتع به مدینه و مکه مشرف می شوند در دو هفته یا چهار هفته ای که با اهل تسنن معاشرت و مصاحبت دارند سؤال هایی برایشان پیش می آید و یا گاهی سؤال هایی از ایشان می شود و نیز احیاناً اعتراض هایی را به مذهب شیعه می شنوند که در هر سه صورت مایلند درباره این مسائل دست کم آشنایی مختصری داشته باشند که هم خود گرفتار ابهام نشوند و هم بتوانند در حدّ اطلاع خود پاسخگوی سؤال کنندگان باشند و هم به بی اساس بودن آن اعتراضات آگاه شوند.

مهمترین این مسائل عبارت است از:

1 ـ شیعه از چه زمانی پیدا شده است؟

2 ـ دلیل شیعیان برای اعتقاد به امامت علی عليه‌السلام و یازده فرزند معصوم او چیست؟

3 ـ از نظر شیعه امامان عليهم‌السلام چه ویژگی هایی دارند؟

4 ـ علت اختلاف شیعه و سنّی در بخشی از مسائل اعتقادی و احکام فقهی چیست؟

5 ـ چرا گاهی برخی از سنی های وهابی، شیعه را مشرک می خوانند؟ اشتباه آنان در چیست؟

6 ـ آیا اعتقاد شیعه به شفاعت دلیل قرآنی و روائی دارد؟

7 ـ به چه دلیل شیعه زیارت قبر پیامبر و امامان معصوم و مؤمنان را مستحب می داند؟

8 ـ آیا استحباب توسل به اولیاء خدا از نظر قرآن و روایات دلیلی دارد؟

9 ـ معنی بدعت چیست که گاهی برخی وهابی ها به اشتباه بخشی از عبادات شیعه را بدعت می نامند؟

10 ـ چرا شیعه در مواردی تقیه می کند و مقصود از تقیه چیست؟

11 ـ دوستی اهل بیت عليهم‌السلام چه لوازمی دارد؟

12 ـ چرا شیعیان مانند سنّی ها وضو نمی گیرند؟

13 ـ چرا در اذان جمله «حیّ علی خیر العمل» را می گویند؟

14 ـ چرا مانند بیشتر سنی ها دست بسته نماز نمی خوانند؟

15 ـ چرا مانند سنّی ها در نماز بعد از خواندن سوره حمد «آمین» نمی گویند؟

16 ـ چرا فقط بر مهر و امثال آن سجده می کنند؟

17 ـ چرا بر خلاف سنّی ها نماز ظهر و عصر، و مغرب و عشاء را با هم می خوانند؟

18 ـ چرا هزار رکعت نماز مستحب ماه رمضان را مانند سنّی ها به جماعت نمی خوانند؟

19 ـ مدرک شیعه در وجوب پرداخت خمس چیست؟

20 ـ آیا ازدواج موقّت از نظر قرآن و روایات جائز است یا نه؟

کسانی که با مکتب شیعه و مسائل امامت و معارف مکتب اهل بیت عليهم‌السلام آشنا باشند می دانند که در طول تاریخ اسلام و بویژه در عصر حاضر کتاب های فراوانی به زبان عربی و فارسی و غیره تألیف و منتشر شده که درباره این مسائل و سایر مسائل مربوط به شیعه و مکتب اهل بیت عليهم‌السلام به گونه ای مستدل و مستند و منطقی، مباحث لازم را مطرح نموده اند و علاوه بر تحقیق و بیان مسائل، به همه شبهاتی که از طرف مخالفین ایراد شده نیز پاسخ داده اند.

و چون مقصود از تنظیم این کتاب اطلاع رسانی در سطح عموم مردم است بهتر دیدیم که با استفاده و اقتباس از سه کتاب از این کتابها که در سالهای اخیر منتشر شده:

1 ـ منشور عقائد امامیه در صدو پنجاه اصل تألیف آیة الله حاج شیخ جعفر سبحانی

2 ـ درآمدی بر شیعه شناسی تألیف استاد گرانقدر علی ربانی گلپایگانی

3 ـ شیعه شناسی و پاسخ به شبهات تألیف فاضل محترم علی اصغر رضوانی

درباره چند مسأله ای که یاد شد اطلاعات کوتاه و در عین حال قانع کننده و محکمی را در اختیار زائران گرامی بگذاریم امید است در حدّ خود سودمند باشد.

تاریخ پیدایش شیعه

شیعه در لغت به معنی «پیرو» است و در اصطلاح عنوان «شیعه امامیه و یا شیعه دوازده امامی» به گروهی از مسلمانان گفته می شود که پس از درگذشت پیامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، علی عليه‌السلام و یازده فرزند معصوم او را امام و جانشین او می دانند.

اصطلاح «شیعه» به معنی پیرو علی عليه‌السلام و به معنی کسانی که پیروی آن حضرت را برگزیده و به او اظهار محبت و ارادت نموده اند به عصر رسالت باز می گردد زیرا مطابق احادیثی که محدّثان سنّی و شیعی از پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم نقل کرده اند پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم هواداران و پیروان علی عليه‌السلام را به این نام نامیده است.

جلال الدین سیوطی از جابربن عبدالله انصاری و عبدالله بن عباس روایت کرده است که پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در تفسیر آیه ی ( ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات اولئک هم خیر البریّة ) (1) به علی عليه‌السلام اشاره کرد و فرمود: او و شیعیانش در روز قیامت رستگار خواهند بود. (2) .

ابن اثیر از پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم روایت کرده است که خطاب به علی عليه‌السلام فرمود: «ستقدم علی الله انت و شیعتک راضین مرضیین... » (3) تو و شیعیانت روز قیامت با رضایت و خشنودی بر خداوند وارد می شوید...

شبلنجی نیز نظیر این روایت را در کتاب نورالابصار نقل کرده است. (4) .

سیوطی در حدیثی دیگر از علی عليه‌السلام روایت کرده است که پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به علی عليه‌السلام فرمود: مقصود از آیه ی (ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات اولئک هم خیر البریّة) تو و شیعیان تو است وعده گاه من و شما حوض کوثر است، آن گاه که امت ها را برای حساب می آورند، شما شادمان و سرافراز خواهید بود. (5).

1- بیّنه: 7.

2- الدرّ المنثور: 8: 538.

3- النهایة: 4: 106.

4- نورالابصار، ص 159.

5- الدر المنثور: 8: 538.

ابن حجر در کتاب «صواعق» از امّ سلمه روایت کرده است که گفت: پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم نزد من بود، فاطمه زهرا عليها‌السلام و پس از او علی عليه‌السلام بر پیامبر وارد شدند، پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم خطاب به علی عليه‌السلام فرمود:

یا علی انت و اصحابک فی الجنة و شیعتک فی الجنة (1) . تو و اصحاب و شیعیانت در بهشت خواهید بود.

خطیب خوارزمی در کتاب «المناقب» از علی ابن ابیطالب عليه‌السلام روایت کرده که فرمود: آن گاه که پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم (در معراج) وارد بهشت شد، درختی را دید که به زینت های مختلف آذین بندی شده بود. پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم از جبرئیل پرسید: این درخت از چه کسی است؟ جبرئیل گفت: از پسر عمویت علی بن ابیطالب عليه‌السلام است، هرگاه خداوند بهشتیان را وارد بهشت کند، شیعیان علی را نزد این درخت می آورند و از زینت های آن بهره مند می شوند، آن گاه منادی اعلان می کند که این افراد شیعیان علی بن ابیطالب اند که در دنیا بر اذیت ها صبر کردند، و اینک این موهبت ها به آنان عطا شده است. (2).

وی، در جای دیگر از جابر روایت کرده که گفت: ما نزد پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بودیم در این هنگام علی بن ابیطالب عليه‌السلام وارد شد، پیامبر خطاب به ما فرمود: «أتاکم اخی» برادرم آمد سپس روی به کعبه نمود و فرمود: سوگند به خداوند «ان هذا و شیعته هم الفائزون یوم القیامة». (3) علی و شیعیان او در روز قیامت رستگارانند.

1- الصواعق المحرقه ص 161.

2- المناقب، فصل6، حدیث 52.

3- همان، فصل نهم، ص 111، حدیث 120.

چند حدیث دیگر نیز در کتب اهل سنّت در این باره روایت شده است که به خاطر طولانی نشدن کلام از ذکر آن خودداری شد. (1) و نقل موارد یاد شده برای اثبات مقصود ما کافی است. (2) از این احادیث به دست می آید که نام شیعه نخستین بار توسط پیامبراکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بر هواداران و پیروان علی عليه‌السلام اطلاق شده است. و از آن جا که این اصطلاح شناخته شده بود، پس از رحلت پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم نیز به کار رفته است. چنان که مؤلف کتاب «اثبات الوصیة» آن جا که حوادث مربوط به سقیفه را نقل کرده گفته است: پس از آن که ماجرای بیعت با ابوبکر در سقیفه پایان یافت، حضرت علی و عدّه ای از شیعیان وی در منزل او اجتماع نمودند. (3) .

1- علاقه مندان می توانند جهت اطلاع بیشتر به کتاب «شیعیان علی از نگاه پیامبر» مراجعه کنند.

2- ر. ک: تاریخ الشیعة، ص 4 ـ 8؛ بحوث فی الملل و النحل: 6: 102 ـ 106. و جزوه «اربعین» که شامل چهل حدیث در این باره است. چاپ قم.

3- اثبات الوصیة، ص 121.

علامه کاشف الغطاء پس از اشاره به این احادیث گفته است:

«مدلول این احادیث این است که گروهی از صحابه پیامبر شیعه ی علی عليه‌السلام بوده اند و مقصود از شیعه علی عليه‌السلام کسانی که فقط او را دوست می داشتند یا به او عداوت نمیورزیدند نیست، زیرا محبت فردی نسبت به دیگری، یا عداوت نداشتن نسبت به وی، کافی در شیعه نامیدن آن فرد نیست، و واژه ی شیعه در فرهنگ عربی به معنی فقط دوست داشتن نیست بلکه مفاد آن علاوه بر محبت ورزیدن، پیروی کردن است. (1). .

1 - اصل الشیعة و اصولها، ص 111، 113. چاپ قاهره، و ص 121، 122 چاپ دارالاضواء. علامه سید محسن امین در اعیان الشیعة: 1: 23؛ شیخ محمد حسین مظفر در تاریخ الشیعة، ص 8 ـ 9؛ شیخ محمد جواد مغنیه در الشیعة و التشیع، ص 16؛ علامه طباطبایی در شیعه در اسلام، ص 5 ـ 7؛ آیة الله سبحانی در «بحوث فی الملل و النحل»: 6: 112 ـ 106؛ و سید طالب خِرسان در نشأة التشیع، ص 24 ـ 29 همین نظریه را برگزیده اند.

علامه طباطبایی نیز در مورد تاریخ پیدایش شیعه گفته است:

«آغاز پیدایش شیعه را همان زمان حیات پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم باید دانست».

وی سپس به برخی از احادیثی که بر امامت علی عليه‌السلام و شخصیت ممتاز او در میان صحابه و ارتباط ویژه ی او با پیامبراکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم دلالت می کند اشاره کرده و یاد آور شده است:

«بدیهی است این چنین امتیازات و فضایل اختصاصی دیگر که مورد اتفاق همگان بود و علاقه شدیدی که پیغمبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به علی عليه‌السلام داشت طبعاً عده ای از یاران پیغمبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم را که شیفتگان فضیلت و حقیقت بودند بر این وا می داشت که علی عليه‌السلام را دوست داشته به دورش گرد آیند و از او پیروی کنند، چنان که عده ای را بر حسد و کینه آن حضرت وا می داشت. گذشته از همه ی اینها نام «شیعه ی علی» و شیعه اهل بیت در سخنان پیغمبراکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بسیار دیده می شود». (1) .

1 - شیعه در اسلام، ص 5 ـ 7.

با دقت در این نظریه روشن می شود که مقصود این نیست که در عصر رسالت گروهی امامت علی عليه‌السلام را پذیرفته و گروهی آن را نپذیرفته اند و بدین جهت گروه نخست شیعه نامیده شده اند، تا گفته شود در آن زمان اختلافی در این باره پدید نیامده بود، بلکه مقصود وجود گروهی از صحابه است که به احادیث نبوی در مورد علی عليه‌السلام و شأن و منزلت او نزد پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم توجه نموده و به این دلیل به او ارادت میورزیدند، و پیروی از او را راه درست و پیروی از پیامبر می دانستند. برخی از این افراد، همان کسانی اند که پس از رحلت پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم از هواداران و پیروان خاص امام علی عليه‌السلام به شمار می آمدند. این گروه را پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم شیعه ی علی نامیده است.

اما گروهی دیگر از دانشمندان، تاریخ پیدایش شیعه را پس از رحلت پیامبراکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و در ارتباط با اختلاف مسلمانان در مسأله ی خلافت و امامت، و به عبارت دیگر در ماجرای سقیفه بنی ساعده می دانند؛ زیرا در سقیفه در ارتباط با جانشین پیامبر و رهبر مسلمین نخست دو پیشنهاد شد. عده ای از انصار سعد بن عباده را برای خلافت و رهبری پیشنهاد کردند، و گروهی از مهاجران به خلافت ابوبکر رأی دادند. و پس از گفتگوهایی که میان دو گروه رخ داد، ماجرا به نفع گروه دوم پایان یافت، و از سوی دیگر، عده ای از مسلمانان که بنی هاشم، و عده ای از مهاجران و انصار را تشکیل می دادند، به امامت علی عليه‌السلام معتقد بودند. این گروه همان شیعه ی علی عليه‌السلام بودند. از این جا شیعه به عنوان مذهبی خاص در جهان اسلام پدید آمد. (1).

و این دو دیدگاه در حقیقت، با یکدیگر ناسازگار نیستند، بلکه هر یک از آن دو از جهت ویژه ای به این مسأله نگریسته است که در حد خود درست و استوار است، و با شواهد و دلایل روایی و تاریخی هم آهنگ می باشد.

نظریه ی نخست این است که عقیده ی تشیع و گرایش های شیعی در عصر رسالت آغاز شده است. و نخستین فردی که شیعه

را مطرح نموده است، رسول گرامی اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بوده است، ولی در آن زمان مسلمانان به دو فرقه ی شیعه و غیر شیعه تقسیم نشده بودند.

نظریه ی دوم این است که اختلاف در مورد خلافت و امامت منشأ ظهور شیعه و سنّی شد، و گروهی به عنوان شیعه از خلافت و امامت علی عليه‌السلام طرفداری می کردند، در مقابل گروه دیگر ابوبکر را به عنوان خلیفه ی بلافصل پیامبر برگزیدند.

1 - ابن خلدون در کتاب تاریخ، ج 3 ص 364؛ دکتر حسن ابراهیم حسن در کتاب «تاریخ اسلام»، ج 1 ص 371؛ احمد امین مصری در کتاب «ضحی الاسلام»، ج 3، ص 209؛ و مؤلف کتاب «العقیدة و الشریعة فی الاسلام»، ص 174، این نظریه را برگزیده اند، ر. ک: نشأة التشیع، ص 31 ـ 32.

بنابراین، ظهور مذهب شیعه نیز به این تاریخ باز می گردد. روشن است که این دو دیدگاه با یکدیگر تنافی نداشته، و هریک در جای خود صحیح است.

برخی از محققان نیز به این نکته توجه نموده و دو مطلب مزبور را به عنوان دو جنبه یا دو مرحله از یک نظریه دانسته اند. علامه سید محسن امین نخست به تبیین وجود تفکر و عقیده ی شیعی در عصر پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و نامیده شدن عده ای از مسلمانان به نام شیعه پرداخته و آن گاه ظهور تشیع را در جریان بحث و گفت و گوی مسلمانان در مورد مسأله ی خلافت یادآور شده و چنین گفته است:

در بحث قبل دانستی که در زمان پیامبر گروهی از مسلمانان شیعه ی علی عليه‌السلام به شمار می آمدند، آن گاه در جریان اختلاف در مسأله ی امامت با زیر پاگذاشتن سفارشات پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، انصار به مهاجران گفتند: از هر یک از ما و شما رهبری برگزیده شود، و مهاجران به دلیل این که از قوم و عشیره ی پیامبرند، و امامت باید در قریش باشد، جلو افتادند و ابوبکر را خلیفه پیامبر دانستند امّا گروهی از بنی هاشم و مهاجران و انصار طبق دستور رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم امامت علی عليه‌السلام را برگزیدند، آنان همان شیعیان بودند. (1) .

1- اعیان الشیعة: 1: 23.