شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

تذکراین کتاب توسط مؤسسه فرهنگی - اسلامی شبکة الامامین الحسنین عليهما‌السلام بصورت الکترونیکی برای مخاطبین گرامی منتشر شده است.

لازم به ذکر است تصحیح اشتباهات تایپی احتمالی، روی این کتاب انجام گردیده است.

نام کتاب :جوانى و اخلاق در نهج البلاغه

نويسنده : محمد دشتى

پيشگفتار

سپاس و حمد بى كران سزاوار خداوندى است كه ما را نعمت عظماى كتاب قرآن بخشيد و در پرتو درخشان آن رسالت حضرت ختمى مرتبت محمد بن عبداللهصلى‌الله‌عليه‌وآله و ولايت و امامت مولى الكونين حضرت امام علىعليه‌السلام را بر امت اسلام ارزانى داشت و جان عقول بشرى را از حمايت و هدايت بى منتهاى معارف دو كتاب عظيم قرآن و نهج البلاغه سيراب گردانيد.

احساس فزاينده ى تشنگى نسل جوان در كسب معارف ناب اسلام عزيز و روى آوردن به كتاب شريف نهج البلاغه در سال هاى اخير مسئوليت نهادهاى فرهنگى كشور را دو چندان كرده است. اين خيزش اميد بخش نسل نو، آينده ى تابناك و گسترش حقيقت معارف اسلامى را نويد مى دهد.

اداره ى كل امور فرهنگى و هنرى معاونت پرورشى وزارت آموزش و پرورش ضمن آگاهى و معرفتى كه به اين امر مهم دارد، با استعانت از پيشگاه آفريدگار جهان هستى و روح منور و حيات بخش مولى اميرالمومنين علىعليه‌السلام همه ساله مى كوشد در راستاى پرورش و رشد ساختار اخلاقى و شناختن دانش آموزان با تدوين تاليف، چاپ و نشر جزواتى پيرامون موضوعات مختلف از ديدگاه نهج البلاغه اقدام كرده، تشنگام كسب علوم و معارف اسلامى را دعوت به شكرت در مسابقات نهج البلاغه مى نمايد.

اين مجموعه ى ارزشمند را كه حجه الاسلام و المسلمين محمد دشتى از موسسه ى تحقيقاتى اميرالمومنين تاليف و تدوين نموده است توسط كارشناسان قرآن و معارف اسلامى اين اداره كل براى چهاردهمين دوره ى مسابقات نهج البلاغه دانش آموزان سراسر كشور «دوم راهنمايى دختران» در سال تحصيلى ٧٧ -٧٨ انتخاب و منتشر گرديده است.

اداره ى كل امور فرهنگى و هنرى

شناخت نهج البلاغه

نهج البلاغه، كتابى است كه در آن برخى از سخنان زيبا و نامه هاى ارزشمند و كلمات كوتاه حكيمانه ى امام علىعليه‌السلام گرد آمده است، و چون ستارگان هميشه درخشنده در آسمان علم و ادب و معارف انسانى نور مى پاشند.

اين كتاب كه با تلاش و زحمت و هنر بى مانند علامه سيدرضى در سال ٤٠٠ هجرى تدوين شده است و داراى سه فصل جداگانه مى باشد.

فصل اول- خطبه ها يا سخنرانيهاى امام علىعليه‌السلام '٢٤١ خطبه'

فصل دوم- كتب يا نامه هاى سياسى، اخلاقى، نظامى آن ابر مرد تاريخ '٧٩ نامه'

فصل سوم- قصارالحكم يا كلمات كوتاه حكمت آميز '٤٨٠ حكمت'

امام علىعليه‌السلام در تمام دوران زندگى پربار و نورانى خود سعى در هدايت دلها، و مغزها به سوى حقيقت و انسانيت راه روشن الهى داشت. حضرت از هر فرصت مناسبى، با سخنرانيهاى اخلاقى، سياسى، با نوشتن نامه هاى ضرورى و يا كلمات حكمت آميز، به تمام ارزشهاى اخلاقى، انسانى اشاره مى فرمود و راه و رسم زندگى سالم و صحيح انسانى را در اين كتاب به بشريت سرگشته، معرفى نمود و با هرگونه جهل و جهالت و نادانى مبارزه كرد و روش رسيدن به سعادت و تكامل جاويدان را به همگان نشان داد كه نهج البلاغه كتاب زندگى، كتاب اخلاق و رستگارى، كتاب سياست و كشوردارى، كتاب تكامل و بالندگى است.

چرا نهج البلاغه؟

سوال مى شود كه: اگر تمام ارزش هاى اخلاقى در سخنان امامعليه‌السلام وجود دارد پس چرا نام اين مجموعه را نهج البلاغه نهادند؟

و راستى نهج البلاغه يعنى چه؟

پاسخ اين سوال روشن است زيرا علامه ى سيد رضى قدس سره با توجه به زيبايى اعجازگونه كلمات امامعليه‌السلام نام اين مجموعه را نهج البلاغه گذاشت.

'نهج' يعنى راه، راه و روش، راه و رسم.

'بلاغت' يعنى كلام رسا، گويا، روشن.

نهج البلاغه يعنى راه و رسم زيبا سخن گفتن، رسا و گويا و روشن حرف زدن، خوب سخن گفتن، و سخنان خوب را مطرح كردن، كه فصاحت و بلاغت يكى از هنرهاى با ارزش ادبى است و نهج البلاغه پس از قرآن كريم از اين نظر بى مانند است.

تمام دانشمندان جهان، مسلمان و غيرمسلمان، شيعه و اهل سنت و حتى دشمنان امامعليه‌السلام به اين حقيقت اعتراف كردند كه از نظر فصاحت و بلاغت پس از قرآن كريم، نهج البلاغه نظير و مانندى ندارد.

سخنان امام چگونه جمع آورى گرديد؟

همه مى پرسند:

سخنان امام علىعليه‌السلام چگونه حفظ و ضبط جمع آورى شده است؟

و همه مى خواهند بدانند كه:

و در آن روزگاران ظهور اسلام «١٤ قرن قبل» كه وسائل مجهز الكترونيك امروزى وجود نداشت و از راديو و تلويزيون و مطبوعات و وسال پيشرفته ى صدابردارى خبرى نبود. چگونه سخنراني هاى امام علىعليه‌السلام را جمع نمودند؟ ضبط و كنترل كردند و به نسل هاى آينده رساندند؟

با توجه به زيبايى ها و ويژگي هاى سخنان امامعليه‌السلام پاسخ سوالات ياد شده نيز روشن است.

زيرا شيرينى كلمات امام و فصاحت و بلاغت بى مانند آن، هر شنونده اى را مجذوب خود مى ساخت، كه در پاى سخنان امام حاضر مى شدند و با تلاش فراوان در حفظ كردن و نوشتن آن سخت مى كوشيدند. از جمله ى اين افراد:

اول- گروهى به نام 'كتاب' «تندنويس هاى زبردست» همه جا با امامعليه‌السلام بودند و به جاى دستگاه هاى مدرن امروزى، كلمات ارزشمند امامعليه‌السلام را مى نوشتند مانند شاگردان امام 'حارث اعور' و 'زيد بن وهب' كه سخنراني هاى امام را در زمان خودش به صورت كتابى جداگانه تدوين نمودند.

دوم- گروهى ديگر به نام 'حفاظ' وجود داشتند كه با حافظه ى قوى خود، خطبه ها، نامه ها، و حكمت هاى امام علىعليه‌السلام را حفظ مى كردند و سينه به سينه به نسل هاى آينده رساندند همانگونه كه قرآن كريم را حفظ كردند و يا شعرهاى ادبى فرهنگ عرب را زنده نگه داشتند.

مسعودى مورخ معروف كه ١٠٠ سال قبل از سيد رضى، تاريخ مروج الذهب را نوشته است مى گويد:

«مردم قرن سوم بيش از ٤٠٠ خطبه از خطبه هاى امام علىعليه‌السلام را حفظ كرده و از آن استفاده مى كنند.»

در صورتى كه در سال ٤٠٠ هجرى، در نهج البلاغه ٢٤١ خطبه جمع آورى گرديد.

آيا همه سخنان امام على در نهج البلاغه موجود است؟

بايد بدانيم كه در كتاب نهج البلاغه، برخى از سخنان و آثار امام علىعليه‌السلام به دلائل فراوانى ممكن نبود زيرا:

اولا- دشمنان اسلام و رسول خدا، در طول ٤٠٠ سال قبل از تاليف نهج البلاغه با تمام امكانات سياسى، نظامى، سعى در نابودى آثار گرانقدر امامعليه‌السلام داشته و بسيارى از كتب دانشمند شيعه را به آتش كشيدند و به جرم نام و ياد و محبت و پيروى از علىعليه‌السلام تعداد فراوانى را به شهادت رساندند.

ثانيا- شيعيان و پيروان امام علىعليه‌السلام در زمان هاى گذشته، آثار امام را مخفى مى كردند و حق تبليغ و نشر آنها را نداشتند و با پنهان كارى و مبارزه ى مخفى، براى حفظ جان خود، نمى توانستند سخنان امام را جمع آورى و به صورت يكپارچه به جامعه ى مسلمين تقديم نمايند. در نتيجه ى قتل عامه اى خونى، در مهاجرت هاى غم بار و در پنهان كاري هاى ناگوار و در آتش سوزي هاى خيانت بار، برخى از سخنان و آثار امامعليه‌السلام به ما نرسيده و بشريت امروز از آن همه انوار تابناك محروم مانده است.

و تازه سيد رضى نيز تمام سخنان موجود امام را گرد نياورده است.

پيام نهج البلاغه

هركس يكبار كامل نهج البلاغه را بخواند مى داند كه نهج البلاغه سرچشمه ى هميشه زلال علوم و آبشار هميشه مواج معارف الهى، انسانى است.

نهج البلاغه كتاب انسان سازى است، كتاب معنويت است، كتاب سعادت و رستگارى انسان است، جان را درمان مى كند و درون را از آلودگى مى زدايد و با رنگ الهى صيقل مى دهد.

براى شما كه در دوره ى راهنمايى و سنين نوجوانى به سر مى بريد ارزنده ترين راه و رسم سازندگى است.

شما و ما كه مى خواهيم خود را، دوستان و خانواده ى خود را بسازيم و در اين سازندگى محتاج به الگوهاى صحيح، سالم و كامل مى باشيم. نهج البلاغه چون مشاورى دلسوز و آگاه، الگوهاى كامل را معرفى مى كند، روش شناخت الگوها را مى شناساند و روش غلبه بر دشمنان را معرفى مى فرمايد.

با توجه به پيام ارزشمند نهج البلاغه است كه مى بينيم از ديرباز «از سال ٤٠٠ هجرى تاكنون» همواره اين كتاب وحى گونه، مورد نقد و ارزيابى دانشمندان جهان قرار گرفته است و تاكنون ٣٧٠ جلد كتاب پيرامون مباحث ارزنده ى آن تاليف گرديده است. علاوه بر آن حدود ٢١٠ شرح و تفسير بر نهج البلاغه نوشته شده و هزاران نسخه ى خطى از قرن هاى گذشته تاكنون به جاى مانده است. صدها جزوه ى درسى از مباحث پربار آن تهيه و مورد استفاده قرار گرفته است.

در نتيجه ما نيز بايد با اين چشمه سار زلال علوم علوى آشنا شويم و فرازهاى درخشان آن را حفظ نموده، به تربيت و سازندگى خود بپردازيم.

ان شاء الله.

جوانى و اخلاق از ديدگاه نهج البلاغه

دختران نوجوان به سن و سالى رسيده اند كه بايد به هم فكرى با بزرگترها عادت كنند و با دوستان خود به مشورت و همدلى بپردازند. از خودسرى هاى كودكانه دست بردارند، درست فكر كنند. و نسبت به آينده ى خود تصميم بگيرند، و در كارخانه به مادران خود كمك كنند، هم درس بخوانند و هم گوشه اى از مشكلات خانه و خانواده را بر دوش كشند. اينجاست كه هم بايد به كسب دانش و به دست آوردن انواع آگاهى همت كنند و هم با راه و رسم زندگى، خانه دارى آشنا شوند.

ارزش آگاهى

كسب دانش و آگاهى براى نوجوان يك ضرورت است تا همراه با انواع آگاهى هاى لازم نسبت به آينده زندگى و آينده ى تحصيلى خود فكر كند، تصميم بگيرد.

امام علىعليه‌السلام در مجموعه ى سخنان و رهنمودهاى ارزشمند خود ارزش علم را فراوان مطرح كرده است.

ارزش تعليم و آموزش

١- قال علىعليه‌السلام : «لكنَّ الخَيرَ أن يَكثُرَ عِلمُكَ »

امام علىعليه‌السلام فرمود: «خير و نيكى آن است كه علم و آگاهى تو را گسترش دهد»(١) جاهل را بايد دانش آموخت و از علم و آگاهى و تجربه دانشمندان بايد استفاده كرد تا همه ى امور كشور بر اساس علم و تجربه سامان گيرد.

ره آورد علم

سپس به ارزش علم و ره آورد آن مى پردازد و جاودانه ماندن علم و جاويدان بودن عالم و دانشمند را مطرح مى فرمايد كه:

٢- قال علىعليه‌السلام :«قَطَعَ الْعِلْمُ عُذْرَ الْمُتَعَلِّلِينَ »

امام علىعليه‌السلام فرمود: «علم و آگاهى عذرتراشى و بهانه جوئى افرادى كه احساس مسئوليت نمى كنند را برطرف مى سازد.»(٢)

اگر دختران نوجوان را در آغاز سنين نوجوانى، با علم و دانش آشنا سازند مى توانند آينده را با اخلاق نيكوى خانه دارى، همسردارى و تربيت فرزندانى كامل تغيير دهند، درست بسازند.

ضرورت تربيت پذيرى

از نظر روانشناسى يكى از مسائل دوران نوجوانى 'تربيت پذيرى' است.

گرچه تربيت كودك، حد و مرز خاصى ندارد، و نمى توان سن و سالى را از تربيت و آموزش استثناء كرد. اما اين حقيقت نيز به اثبات رسيد كه در سن و سال نوجوانى زمينه هاى مناسبترى براى 'تربيت پذيرى' وجود دارد، و نوجوانان بيشتر از كودكان، تربيت پذير مى باشند.

ره آورد تربيت

٣- قال علىعليه‌السلام : «وَ الآْدَابُ حُلَلٌ مُجَدَّدَةٌ »

امام علىعليه‌السلام فرمود: «ادب و تربيت، پوشش هاى زينتى انسان است»(٣)

زيرا وقتى نوجوان تربيت شد، و با ارزش ها آشنا گرديد، از سرمايه اى بس والا و پايان ناپذيرى برخوردار است كه با هيچ قيمتى به دست نخواهد آمد.

شتاب در تربيت نوجوان

امام پس از طرح ارزش تربيت، رهنمود مى دهد كه در تربيت نوجوان بايد شتاب كرد، نبايد نوجوان را به حال خود گذاشت، كه انواع انحرافات بر سر راه آنان كمين كرده اند.

حال كه نوجوان در سن و سال نوجوانى از 'روح تربيت پذيرى' برخوردار است و آمادگى لازم را دارد بايد به تربيت و آموزش او شتاب كرد، و از حداكثر تلاش و كوشش دريغ نورزيد كه فرمود:

٤- قال علىعليه‌السلام : «لَامِیرَاثَ کَالْأَدَبِ وَ لَاظَهِیرَ کَالْمُشَاوَرَهِ »

امام علىعليه‌السلام فرمود: «هيچ ميراثى چون ادب، و هيچ پشتيبانى چون مشورت كردن نيست»(٤)

دورانديشى

از حالات روانى ارزشمند نوجوان، 'دورانديشى' و تدبير در امور است. نوجوان فكر مى كند، فراوان مى انديشد. به آينده ى خود دقيق مى شود. مى خواهد نقش خود را در خانواده بيابد، و جايگاه ارزشى خود را در جامعه پيدا كند اگر پدران و مادران و ديگر مسئولان تربيتى نوجوان را چونان مشاور آگاه بدانند و در امور سياسى و اجتماعى و نظامى، نوجوان را در صحبت ها و مشورت هاى خود دخالت دهند، روح دورانديشى او تقويت مى شود و مى توان براى آينده خود و آينده كشور خود مفيد و موثر باشد.

ره آورد دورانديشى

٥- قال علىعليه‌السلام : «والعلماءُ باقونَ ما بقي الدَهْرُ »

امام علىعليه‌السلام فرمود: «دانشمندان جاودانه اند تا دنيا وجود دارد»(٥)

انسان با دورانديشى مى تواند تمام سرمايه هاى معنوى، عقل و علم و دانش خود را حساب شده به كار گيرد، و از همه ى خلاقيت هاى خدادادى بهره مند شود.

ضرورت دورانديشى

ما براى استفاده ى صحيح از نعمتهاى خدادادى، و انتخاب درست راه و رسم زندگى، به دورانديشى و تدبير در امور زندگى فردى و اجتماعى نيازمنديم

بايد زندگى گذشتگان را مطالعه كرد و در پيروزى يا شكست آنها درست انديشيد، و علل موفقيت يا محروميت آنان را به ارزيابى گذاشت كه امام فرمود:

٦- قال علىعليه‌السلام : «و ثَمَرةُ الحَزمِ السَّلامَةُ »

امام علىعليه‌السلام فرمود: «ره آورد دورانديشى و تدبير، سلامت است.»(٦)

زيرا علل پيروزى يا شكست ملت ها، مى تواند درس هاى عبرت خوبى براى آيندگان و ما باشد كه گفته اند:

'گذشته چراغ راه آينده است'

تقويت فكر و انديشه

ارزش انسان به سرمايه ى فكر و انديشه او است و يكى از والاترين امتياز انسان نسبت به ديگر پديده ها داشتن فكر و عقل و انديشه مى باشد. چون انسان مى انديشد، تصميم مى گيرد، مى سازد، حركت مى كند و جهان را دگرگون مى كند چون مى انديشد مى تواند انتخاب كند كه خدا آزادى و اختيار را به او بخشيده است

ارزش فكر كردن

چون دورانديشى ارزش است و براى دوران نوجوانى يك ضرورت غيرقابل انكار مى باشد اما براى دورانديشى به تقويت فكر و انديشه نيازمنديم بايد فكر و عقل را پروراند، و درست فكر كردن را آموخت و از انديشه هاى پليد و ناروا پرهيز داشت تا به سلامت مراحل رشد را سپرى كرد كه امام در نهج البلاغه رهنمود داد:

٧- قال علىعليه‌السلام : «الْفِكْرُ مِرْآةٌ صَافِيَةٌ »

امام علىعليه‌السلام فرمود: «فكر و انديشه آئينه اى صاف است كه واقعيت ها را نشان مى دهد»(٧)

پس آگاهى، نتيجه ى دورانديشى، و دورانديشى حاصل درست فكر كردن است.

ره آورد فكر كردن

امامعليه‌السلام به همان مقدار كه علم و آگاهى را به عنوان يك حقيقت ارزشمند مطرح مى فرمايد و ارزش فكر كردن را نيز تذكر مى دهد:

٨- قال علىعليه‌السلام : «وَ لاَ عِلْمَ كَالتَّفَكُّرِ »

امام علىعليه‌السلام فرمود: «هيچ علم و دانشى همانند فكر كردن نيست»(٨)

فراوانند كسانى كه در كلا سهاى آموزشى حضور دارند اما سودى به حالشان ندارد. آنانكه مى شنوند و پس از فراگيرى علوم، پيرامون آن مى انديشند و درست فكر مى كنند، موفق مى شوند مراحل كمال را بپيمايند.

عفت و پاكدامنى

از نظر روانشناسى يكى از مسائل مهم نوجوانى شكل گيرى شخصيت اوست، نوجوان آرام آرام با محيط خانه و مدرسه و مراكز فرهنگى، آشنائى خاصى پيدا كرده و نسبت به آنها احساس مسئوليت مى كند. خود را درك مى كند و جايگاه مناسبى براى خود در نظر مى گيرد. در روابط اجتماعى براى خود احترام و شخصيتى قائل است. دوست دارد مردم او را احترام كنند، و شخصيت او را بشناسد و متناسب با آگاهى و انديشمندى او به او بنگرند او را بستايند و مورد احترام قرار دهند كه امام با توجه به همين مرحله ى حساس رهنمود مى دهد:

حفظ شخصيت

٩- قال علىعليه‌السلام : «فَأَقِیمُوا عَلَی شَأْنِکُمْ وَ الْزَمُوا طَرِیقَتَکُمْ »

امام علىعليه‌السلام فرمود: «بر شخصيت و ارزش خود استوار باشيد و راه خود را برويد»(٩)

چون دوران نوجوانى يكى از دورانهاى حساس شكل گيرى شخصيت نوجوان است، از اين رو توجه به حقوق ديگران، خواسته ها و نگرانيهاى مردم بسيار ضرورى است.

راه حفظ شخصيت

مردم جامعه دوستان و همسايگان، همانند ما مى باشند، و چون ما محبت و خشم دارند؛ برخى از چيزها را دوست و بسيارى از سخن ها را دوست ندارند. شخصيت اجتماعى انسان وقتى درست شكل مى گيرد كه متناسب با خواسته ها و كشش هاى درونى مردم رفتار كنيم و در پرهيز اجتماعى نيز داراى معيار سنجش صحيحى باشيم كه فرمود:

١٠- قال علىعليه‌السلام : «مَنْ ضَنَّ بِعِرْضِهِ فَلْيَدَعِ الْمِرَاءَ »

امام علىعليه‌السلام فرمود: «كسى كه بر آبرو و شخصيت خود نگران است بايد از مجادله بپرهيزد»(١٠)

احترام به روابط اجتماعى

در كودكى نسبت به ما مى گفتند: بچه است، كودك است، و دوران كودكى حساب و كتابى ندارد اما وقتى نوجوان وارد مرحله ى ديگرى از زندگى شد. و دوران كودكى را سپرى كرد، انتظارات پدر و مادر، خويشاوندان و همسايگان بالا مى رود. و از نوجوان توقع شخصيت و بزرگوارى دارند. از كارهاى او ايراد مى گيرند. رفتار نوجوان را به محاسبه و ارزيابى مى گذارند. شايد برخى از نوجوانان فكر كنند كه پدر و مادر آنها را دوست ندارند. نه بلكه در اين دوران زيبا آنها را بيشتر دوست دارند و از حضورشان شادند، اما چون ميزان انتظارات بالا مى رود، اعتراض و ايرادگيرى نيز فرق مى كند.

رعايت حقوق ديگران

بايد نوجوانان نيز درست بيانديشند. قانونمند بازى كنند. از كارهاى بيهوده بپرهيزند و شخصيت اجتماعى خود را تقويت كنند كه يكى از راههاى آن، تنظيم روابط اجتماعى است. يعنى بدون اجازه وارد اطاق پدر و مادر نشوند. بدون اجازه، اسباب و وسائل ديگران را در اختيار نگيرند. بدون هماهنگى، وارد اطاق يا منزل ديگران نشوند. بدون اطلاع، دست در جيب پدر و مادر نكنند.

١١- قال علىعليه‌السلام : «وَ ارْضَ مِنَ النَّاسِ بِمَا تَرْضَاهُ لَهُمْ مِنْ نَفْسِك »

امام علىعليه‌السلام فرمود: «آنچه را كه براى خود مى پسندى براى ديگران هم بپسند»(١١)

ضرورت هماهنگى با ديگران

براى تنظيم روابط اجتماعى، بايد به حقوق ديگران احترام بگذارد، و با دوستان و همسايگان هماهنگ باشد، و آنگونه كه دوست دارد مردم نسبت به او مهربان و اهل گذشت و نيكوكار باشند او نيز نسبت به ديگران نيكوكار باشد.

دختران نوجوان بايد در خانه و خانواده، مشاور و كمك كار مادر باشند، و جاى خالى او را بتوانند جبران كنند.

١٢- قال علىعليه‌السلام : «فَلْيَكُنْ أَمْرُ النَّاسِ عِنْدِکَ فِي الْحَقِّ سَوَاءً »

امام علىعليه‌السلام فرمود: «امور مردم در اجراى حق بايد نزد تو مساوى باشد.»(١٢)

دختران نوجوان اگر بر اساس معيارهاى صحيح اخلاقى كه امام معرفى فرمود، روابط خود را با دوستان، با پدر و مادر، با همسايگان تنظيم كنند و كسى را نرنجانند. و حقوق كسى را ناديده نگيرند. و بدون هماهنگى و اجازه گرفتن دست به كارى نزنند. و به شخصيت افراد احترام بگذارند. مى توانند بهترين، سالمترين رابطه ى انسانى، اخلاقى را با دوستان و ديگر افراد جامعه داشته باشند.

آينده نگرى صحيح

از آن جوانان و نوجوانان است به رشد و كمال مطلوب مى رسانند. و آينده را نوجوانان و آينده سازان تغيير مى دهند، مى سازند

ضرورت آينده نگرى

حال اگر نوجوانان در آينده ى جامعه و خود نقش دارند آيا مى توانند بدون آينده نگرى صحيح، نقش سازندگى خود را تحقق بخشند؟ و براى بهسازى آينده تلاش موثر داشته باشند بايد به نوجوانان آموخت كه: نسبت به آنده درست باينديشند. و فراوان فكر كنند. كه امام در نصيحت به فرزندش امام مجتبى فرمود:

١٣- قال علىعليه‌السلام : «وَ اَبْلَغُ فِي عَواقِبِ الاُمُورِ نَظَراً »

امام علىعليه‌السلام فرمود: «كسى را انتخاب كن كه از ديگران بيشتر به آينده مى نگرد»(١٣)

ضرورت آمادگى براى آينده

امامعليه‌السلام پس از طرح ضرورت 'آينده نگرى' به يك حقيقت عمومى اشاره مى فرمايد كه در سن نوجوانى، و جوانى و سپس پيرى وجود دارد، و آن درست انديشيدن نسبت به آينده ى زندگى است، بايد پيش از فرا رسيدن دوران ضعف و پيرى، كار و تلاش لازم را داشت.

و براى روزگار ضعف پيرى و كهنسالى زاد و توشه اى فراهم كرد و فرصتهاى طلائى دوران نوجوانى و جوانى را بيهوده از دست نداد كه فرمود:

١٤- قال علىعليه‌السلام : «العَمَلَ العَمَلَ، ثُمَّ النِّهايَةَ النِّهايَةَ ؟!»

امام علىعليه‌السلام فرمود: «عمل كنيد، عمل كنيد، سپس آينده نگر باشيد»(١٤)

اگر دوران متفاوت زندگى را درست بشناسم، و در هر مرحله از كودكى و نوجوانى و جوانى و كهنسالى، تلاش متناسب با همان مرحله را داشته و فرصت ها را از دست ندهيم دچار تاسف و اندوه نمى شويم كه در كهنسالى بگوئيم. به پيرى خاك بازيگاه طفلان مى كنم بر سركه شايد بشنوم ز آن خاك بوى نوجوانى راتلاش در خودسازى

پس از شناخت روحيات و زمينه هاى فراهم دوران نوجوانى مانند:

الف- علم خواهى

ب- تربيت پذيرى

ج- دورانديشى

د- تفكر و انديشه هدفدار ه- شكل گيرى شخصيت اجتماعى

بايد تلاش كرد تا از زمينه هاى آماده، و روحيات مناسب نوجوانى براى 'خودسازى ' و 'تربيت خويش' حداكثر استفاده را برد.

و با آگاهى و دورانديشى به بازسازى فكر و جان و روان خود همت كرد.

زيرا تمام اصلاحات اجتماعى، و انواع سازندگى ها، از فرد آغاز مى شود.

من بايد خود را بسازم.

تو بايد خود را بسازى و تربيت كنى.

تا جامعه كه تشكيل شده از فرد، فرد انسانهاست ساخته شود.

معيار خودسازى

١٥- قال علىعليه‌السلام : «كَفَاكَ أَدَباً لِنَفْسِكَ اجْتِنَابُ مَا تَكْرَهُهُ مِنْ غَيْرِكَ »

امام علىعليه‌السلام فرمود: «در تربيت خويشتن اين كافى است كه آنچه بر ديگران نمى پسندى انجام ندهى»(١٥)

اگر افراد جامعه، خود را تربيت كنند، جامعه نيز ساخته مى شود، و مفاسد اجتماعى و انحرافات اخلاقى به تدريج نابود مى گردند.

راه خودسازى

امام پس از طرح ضرورت خودسازى به راه هاى خودسازى مى پردازد، و روش تربيت نفس، و راه خويشتن دارى را مى شناساند، و رهنمود مى دهد كه منتظر ديگران نباش، تربيت و خودسازى را با تلاش و كوشش از خود آغاز كن.

١٦- قال علىعليه‌السلام : «وَ أَكْرِمْ نَفْسَكَ عَنْ كُلِّ دَنِيَّةٍ »

امام علىعليه‌السلام فرمود: «نفس خويش را از هرگونه كارهاى پستى دور نگهدار»(١٦)

قانون گرائى

نوجوان سعى دارد با حساب و كتاب سخن بگويد. و دوست دارد كه ديگران نيز با نظم و قانون باشند. و با او قانونمند برخورد كنند. سن و سال نوجوانى با نظم و ترتيب و قانون و حساب و كتاب هماهنگ است. اگر مربيان تربيتى، پدران و مادران، نوجوانان را با قوانين و مقررات اجتماعى آشنا سازند، چون زمينه ى پذيرش قانون در نوجوانان بسيار فراهم است، روح قانونگرائى و نظم گرائى در آنان به كمال خواهد رسيد.

ضرورت آشنائى با قوانين الهى

١٧- قال علىعليه‌السلام : «إِنَّ اللهَ افْتَرَضَ عَلَيْكُمُ فَرَائِضَ فَلاَ تُضَيِّعُوهَا »

امام علىعليه‌السلام فرمود: «همانا پروردگار بزرگ حقوقى را بر شما واجب كرده است پس آن را ضايع نگردانيد»(١٧)

ره آورد آمادگى براى اجراى قوانين

ما پيش از هر چيز بايد قوانين الهى را بشناسيم و در عمل كردن به آن از ديگران سبقت بگيريم.

با مطالعه ى رساله هاى عمليه مراجع تقليد، حلال و حرام الهى را بشناسيم طهارت و نجاست را بدانيم

روا و ناروا را درك كنيم؛

اموال خود و اموال ديگران را شناخته به آن احترام بگذاريم.

١٨- قال علىعليه‌السلام : «الْفَرَائِضَ! الْفَرَائِضَ أَدُّوهَا إِلَى اللَّهِ تُؤَدِّکُمْ إِلَى الْجَنَّة »

امام علىعليه‌السلام فرمود: «واجبات الهى! واجبات الهى را براى خدا انجام دهيد تا شما را به بهشت جاويدان برساند»(١٨)

ممكن است اجراى قوانين و رعايت حقوق اجتماعى براى برخى ناخوشايند باشد، اما عدالت اجتماعى وقتى تحقق مى پذيرد كه قوانين به خوبى اجرا شود.

صبر و بردبارى

تذكر داديم كه:

نوجوان بايد خود را بسازد چون روح 'تربيت پذيرى' دارد

نوجوان بايد آينده نگر بوده و خود را براى فرداى بهتر آماده كند.

نوجوان بايد روابط اجتماعى خود را تنظيم كند

نوجوان بايد انواع آگاهى و علوم را به دست آورد

اما چگونه؟

و با چه روش هائى مى توان به برترى هاى ياد شده دسترسى پيدا كرد؟

امام علىعليه‌السلام مى فرمايد تمام مراحل ياد شده را تنها با صبر و بردبارى مى توان سپرى كرد.

و تمام ارزش هاى ياد شده را با صبر و تحمل مشكلات مى توان در جان خويش پياده ساخت.

ضرورت صبر و بردبارى

١٩- قال علىعليه‌السلام : «وَعَوِّدْ نَفْسَكَ التَّصَبُّرَ عَلَى الْمَكْرُوهِ »

امام علىعليه‌السلام فرمود: «نفس خويش را بر استقامت در برابر مشكلات عادت ده. »(١٩)

انواع صبر

امام پس از آنكه به يكى از ره آوردهاى صبر و بردبارى اشاره فرمود، انواع صبر را مورد ارزيابى قرار مى دهد، و اين حقيقت را طرح مى فرمايد كه، صبر و بردبارى هيچگاه به ضرر و زيان كسى نخواهد بود، پس بايد بر همه ى سختى ها و مشكلات بردبار بود.

٢٠- قال علىعليه‌السلام : «الصَّبْرُ صَبْرَانِ صَبْرٌ عَلَى مَا تَكْرَهُ وَ صَبْرٌ عَمَّا تُحِبُّ »

امام علىعليه‌السلام فرمود:

«صبر و بردبارى دو قسم است، يكى صبر بر انجام كارى كه خوش ندارى و ديگرى صبر بر كارى كه دوست دارى»(٢٠)

پس عامل اساسى، در مباحث نوجوانان، و به بارنشستن ارزش ها، در خودسازى و تربيت نفس، صبر و بردبارى و تحمل مشكلات است.

نوجوانان بايد خويشتن را با صبر و بردبارى عادت دهند و از عجله و شتابهاى دروغين بپرهيزند.

ان شاءالله

پى نوشت ها

۱. حكمت ۱/۹۴ نهج البلاغه المعجم المفهرس.

۲. حكمت ۲۸۴ نهج البلاغه المعجم المفهرس.

۳. حكمت ۵ نهج البلاغه المعجم المفهرس.

۴. نامه ى ۵۴ نهج البلاغه المعجم المفهرس.

۵. حكمت ۶ /۱۴۷ نهج البلاغه المعجم المفهرس.

۶. حكمت ۱۸۱ نهج البلاغه المعجم المفهرس.

۷. حكمت ۵ نهج البلاغه المعجم المفهرس.

۸. حكمت ۳/۱۱۳ نهج البلاغه المعجم المفهرس.

۹. خطبه ى ۶/۱۳۲ نهج البلاغه المعجم المفهرس.

۱۰. حكمت ۳۶۲ نهج البلاغه المعجم المفهرس.

۱۱. نامه ى ۵۶ /۳۱ نهج البلاغه المعجم المفهرس.

۱۲. نامه ى ۱/۵۹ نهج البلاغه المعجم المفهرس.

۱۳. نامه ى ۷۴/۵۳ نهج البلاغه المعجم المفهرس.

۱۴. خطبه ى ۱۳/۱۷۶ نهج البلاغه المعجم المفهرس.

۱۵. حكمت ۴۱۲ نهج البلاغه المعجم المفهرس.

۱۶. نامه ى ۸۶/۳۱ نهج البلاغه المعجم المفهرس.

۱۷. حكمت ۱۰۵ نهج البلاغه المعجم المفهرس.

۱۸. خطبه ۲/۱۶۷ نهج البلاغه المعجم المفهرس.

۱۹. نامه ى ۱۶/۳۱ نهج البلاغه المعجم المفهرس.

۲۰. حكمت ۵۵ نهج البلاغه المعجم المفهرس.