شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

باب ششم: در ناتوانی و پیری

143 آرزوی پیرمرد صد و پنجاه ساله

در مسجد جامع دمشق با دانشمندان مشغول مناظره و بحث بودم، ناگاه جوانی به مسجد آمد و گفت: (در میان شما چه کسی فارسی می داند؟)

همه حاضران اشاره به من کردند، به آن جوان گفتم: (خیر است.)

گفت: (پیرمردی 150 ساله در حال جان کندن است، و به زبان فارسی صحبت می کند، ولی ما که فارسی نمی دانیم نمی فهمیم چه می گوید، اگر لطف کنی و قدم رنجه بفرمایی، به بالینش بیایی ثواب کرده ای، شاید وصیتی کند، تا بدانیم چه وصیت کرده است.)

من برخاستم و همراه آن جوان به بالین آن پیرمرد رفتم دیدم می گوید:

(آری با اینکه 150 سال از عمرش رفته بود، تاسف می خورد؟ عمری نکرده ام) معانی گفتار او را به عربی برای دانشمندان شام گفتم، آنها تعجب کردند که او با آنهمه عمر دراز، باز بر گذر زندگی دنیای خود تاسف می خورد.

به آن پیرمرد در حال مرگ، گفتم: حالت چگونه است؟ گفت چه گویم.

اینک مقایسه کن که در این حال، بر من چه می گذرد؟

گفتم: خیال مرگ نکن، و خیال را بر طبیب چیده نگردان که فیلسوفهای یونان گفته اند: (مزاج هر چند موزون و معتدل باشد نباید به بقا اعتماد کرد، و بیماری گرچه وحشتناک باشد دلیل کامل بر مرگ نیست.) اگر بفرمایی طبیبی را به بالین تو بیاورم تا تو را درمان کند؟

چشمانش را گشود و خندید و گفت:

144 ازدواج پیرمرد با دختر جوان

پیرمردی تعریف می کرد: با دختر جوانی ازدواج کردم، اتاق آراسته و تمیزی برایش فراهم نمودم، در خلوت با او نشستم و دل و دیده به او بستم، شبهای دراز نخفتم، شوخیها با او نمودم و لطیفه ها برایش گفتم، تا اینکه با من مانوس گردد و دلتنگ نشود، از جمله به او می گفتم:

بخت بلندت یارت بود که همنشین و همدم پیری شده ای که پخته، تربیت یافته، جهان دیده، آرام خوی، گرم و سرد دنیا چشیده، و نیک و بد را آزموده است که از حق همنشینی آگاه است و شرط دوستی را بجا می آورد، دلسوز، مهربان خوش طبع و شیرین زبان است.

آری خوشبخت شده ای که همسر من شده ای، نه همسر جوانی خودخواه، سست رأی، تندخو، گریزپا، که هر لحظه به دنبال هوسی است و هر دم رایی دارد، و هر شب در جایی بخوابد، و هر روز به سراغ یاری تازه رود.

(آری از بلبلها انتظار وفاداری نداشته باش، که هر لحظه روی گلی نشیند و سرود خوانند.)

بر خلاف پیرانی که بر اساس عقل و کمال زندگی کنند، نه بر اساس خوی جهل و جوانی.

پیرمرد افزود: آنقدر از این گونه گفتار، به همسر جوانم گفتم که گمان بردم دلش با دلم پیوند خورده، و مطیع من شده است، ناگاه آهی سوزناک از رنج و اندوه خاطرش بر کشید و گفت: (آنهمه سخنان تو در ترازوی عقل من، هم وزن یک سخنی نیست که از قابله(381) خود شنیدم که می گفت:

(زن جوان را اگر تیری در پهلو نشیند، به که پیری!!)

کوتاه سخن آنکه: امکان سازگاری نبود، و سرانجام بین من و او جدایی رخ داد، او پس از مدت عده طلاق، با جوانی ازدواج کرد، جوانی که تندخو، ترشرو، تهیدست و بداخلاق بود او همواره از این همسر جوانش ستم می کشید و در رنج و زحمت بود، در عین حال شکر نعمت حق می کرد و می گفت: (الحمد لله که از آن عذاب الیم برهیدم و به این نعیم مقیم (ناز و نعمت جاوید) برسیدم.) و زبان حالش این بود:

145 مکافات عمل

از سرزمین (دودمان بکر بن وائل) نزدیک شهر نصیبین که در دیار شام قرار داشت، مهمان پیرمردی شدم، یک شب برای من چنین تعریف کرد: من در تمام عمر جز یک فرزند پسر - که در اینجا است - ندارم، در این بیابان درختی کهنسال است که مردم آن را زیارت می کنند، و در زیر آن به مناجات با خدا می پردازند، من شبهای دراز به پای این درخت مقدس رفتم و نالیدم تا خداوند به من همین یک پسر را بخشیده است.

سعدی می گوید: (شنیدم آن پسر ناخلف، آهسته به دوستانش می گوید: چه می شد که من آن درخت را پیدا می کردم و به زیر آن می رفتم و دعا می کردم تا پدرم بمیرد.)

آری پیرمرد، دلشاد بود که دارای پسر خردمند شده، ولی پسر سرزنش کنان می گفت پدرم خرفتی فرتوت و سالخورده است.

(به هر حال چرا این پسر چنین شده؟ به راستی آیا پدرش با پدر خود چنین رفتار نکرده که امروز به مکافات آن، تاوان پس می دهد؟!)

146 پیشدستی آرام رونده بر شتابزده

یک روز در سفری بر اثر غرور جوانی، شتابان و تند راه روی کردم، و شبانگاه خود به پای کوه بلندی پشته رسیدم، خسته و کوفته شده بود و دیگر پاهایم نیروی راهپیمایی نداشت، از پشت سر کاروان، پیرمردی ناتوان، آرام آرام می آمد، به من رسید و گفت: (برای چه نشسته ای؟ برخیز و حرکت کن که اینجا جای خوابیدن نیست.)

گفتم: چگونه راه روم که پایم را یارای حرکت نیست.

گفت: مگر نشنیده ای که صاحبدلان می گویند: رفتن و نشستن (با آرامش و کم کم ره سپرده) بهتر از دویدن و خسته شدن و درمانده گشتن؟)

147 پژمردگی پیرمرد بجای شادی جوانی

جوانی چابک، نکته سنج، شاد و خوشرویی در مجلس شادی ما بود، در خاطرش هیچ اندوهی راه نداشت، همواره خنده بر لب داشت، مدتی غایب شد، از او خبری نشد، سالها گذشت، ناگهان در گذری با او ملاقات کردم، دیدم دارای زن و فرزندان گشه و ریشه نهال شادیش بریده شده، و گل هوسش پژمرده گشته، از او پرسیدم (حالت چطور است؟ چرا پژمرده و ناشادی؟)

گفت: وقتی صاحب کودکان شدم، دیگر کودکی نکردم و حالت کودکانه را از سر بیرون نمودم.

148 پاسخ مادر دلسوخته به پسر جوانش

یک روز از روی جهل جوانی بر سر مادرم فریاد کشیدم، خاطرش آزرده شد و در کنجی نشست و در حال گریه گفت: (مگر خردسالی خود را فراموش کردی که درشتی می کنی؟!)

149 توانگر بخیل

ثروتمندی بخیل، دارای یک پسر بیمار و رنجور بود، خیرخواهان به او گفتند: مصلحت آن است که برای شفای پسرت، ختم قرآن کنی (یکبار قرآن را از آغاز، پایان بخوانی) با قربانی کنی، و با ذبح گوسفند و یا شتر، گوشت آنها را صدقه بدهی.

ثروتمند بخیل، اندکی در فکر فرو رفت و سپس سر برداشت و گفت: (ختم قرآن ترک شده که در دسترس ما است، بهتر از قربانی از گله ای است که در محل دور است.)

صاحبدلی سخن او را شنید و گفت: (او از این رو ختم قرآن را برگزید که قرائت آن کار زبان است و زحمت و هزینه ای ندارد، ولی زر (طلا) به جان بسته است، و دل برداشتن از آن، دشوار خواهد بود.)

150 متناسب نبودن ازدواج پیرمرد با زن جوان

از پیرمردی پرسیدند: چرا زن نگیری؟ جواب داد: (ازدواج با پیرزنان موجب خوشی نیست.)

به او گفتند: (با زن جوانی ازدواج کن، زیرا ثروت مکنت برای این کار داری.) در پاسخ گفت: (من که پیر هستم، با پیرزنها الفت و تناسب ندارم، بنابراین زنی هم که جوان است با من که پیرم چگونه پیوند دوستی برقرار سازد؟)

151 ناتوانی پیرمرد در ازواج با زن جوان

شنیدم پیر کهنسالی در آن سن و سال پیری می خواست با زنی ازدواج کند، از یک دختر زیباروی که گوهر نام داشت خواستگاری کرد، دختری که صندوقچه گوهرش از دیده مردم پنهان بود. طبق مراسم عروسی، داماد به دیدار عروس رفت و به مزاح و خوش طبعی پرداخت، ولی پیر از آمیزش ناتوان بود.

پیرمرد، نزد دوستان شکوه کرد و حجت خواست که خانه و کاشانه مرا، این زن گستاخ و بی شرم، یکباره غارت کرد. بین زن و شوهر، ستیز و جنگ آغاز شد، که کار به شهربانی و حضور قاضی کشیده شد، ولی سعدی در این باره (قضاوتهایی کرد و) گفت:

(پایان باب ششم)