فصل نهم ـ طلا و پلاتين

پرسش ۱۸۵. آيا استفاده از طلا براى مردان بدون قصد زينت به طورى كه ديگران نبينند، اشكال دارد؟··· ۱۱۷

پرسش ۱۸۶. زينت مردان با طلاى زرد چه حكمى دارد؟··· ۱۱۷

پرسش ۱۸۷. طلاى سفيد براى مردان چه حكمى دارد؟··· ۱۱۸

پرسش ۱۸۸. آيا به دست كردن و استفاده از پلاتين براى مرد اشكال دارد؟··· ۱۱۸

پرسش ۱۸۹. اگر شك داشته باشيم طلاى سفيدى كه در بازار فروخته مى   شود، از جنس طلاى متعارف (حرام) است يا خير، تكليف چيست؟··· ۱۱۹

پرسش ۱۹۰. اگر از طلا و فلز ديگرى آلياژى درست كنيم كه نسبت طلا به آن فلز كم باشد، آيا استعمال چنين آلياژى به صورت انگشتر و يا ساعت براى مردان اشكال دارد؟··· ۱۱۹

پرسش ۱۹۱. آيا گرفتن روكش طلا براى دندان بر مرد جايز است؟··· ۱۱۹

پرسش ۱۹۲. استفاده از طلا براى مردان به مدت كوتاه ـ مانند لحظه عقد ـ چه حكمى دارد؟··· ۱۲۰

پرسش ۱۹۳. مدال   هاى طلا كه ورزشكاران دريافت مى   كنند و به گردن   شان، مى   آويزند چه حكمى دارد؟··· ۱۲۰

پرسش ۱۹۴. ساخت و خريد و فروش جواهرات طلا كه مخصوص مردان است (مانند انگشتر طلا)، چه حكمى دارد؟··· ۱۲۱

فصل دهم ـ دانستنى  ها

پرسش ۱۹۵. منظور از لباس شهرت چه نوع لباسى است؟··· ۱۲۳

پرسش ۱۹۶. مفهوم زينت در زنان چيست و چه چيزهايى را شامل مى   شود؟··· ۱۲۴

پرسش ۱۹۷. مقصود از «ريبه» و «تلذذ» در رساله   هاى مراجع چيست؟··· ۱۲۵

پرسش ۱۹۸. سن تمييز در پسر و دختر بچه در احكام نگاه و پوشش، چه سنى است؟··· ۱۲۶

پرسش ۱۹۹. كلمه «ضرورت» به عنوان شرط جواز لمس زن و يا نگاه به او در كلمات فقيهان، به چه معنا است و حدود آن كدام است؟··· ۱۲۵

کليدواژه   ها··· ۱۲۷

كتابنامه··· ۱۳۱

 

 

مقدمه

«پرسش   گ رى» از آغاز آفرينش انسان، رخ   نمايى كرده؛ بر بال سبز خود، فرشتگان را فرانشانده؛ بر برگ زرد خود شيطان را فرونشانده و در اين ميان، مقام آدميت را نشان داده است. آفتاب كوفه چه زيبا فرموده است:

«مَن اَحسَنَ السؤال عَلِمَ» و «من عَلِمَ اَحسَنَ السؤال».

هم سؤال از علم خيزد هم جواب

همچنانكه خار و گُل از خاك و آب

آرى! هر كه سؤال   هايش آسمانى است، دانش و بينش پاسخش خواهد بود. پويايى و پايايى «جامعه» و «فرهنگ»، در گرو پرسش   هاى حقيقت طلبانه و پاسخ   هاى خِردورزانه است.

از افتخارات ايران اسلامى، آن است كه از سويى، سرشار از جوانانى پاك  دل، كمال  خواه و پرسش   گر مى   باشد و از ديگر سوى، از مكتبى غنى برخوردار است كه معارف بلند آن، گوارا نوش دل   هاى عطشناك پرسش   گر و دانش   جو است.

اداره مشاوره و پاسخ معاونت مطالعات راهبردى نهاد، محفل انسى فراهم آورده است، تا «ابر رحمت» پرسش   ها را به «زمين اجابت» پذيرا باشد و نهال سبز دانش را بارور سازد. ما اگر بتوانيم سنگ صبور جوانان انديشمند و بالنده ايران پرگهرمان باشيم، به خود خواهيم باليد.

شايان ذكر است در راستاى ترويج فرهنگ دينى، اداره مشاوره و پاسخ نهاد نمايندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه   ها با همكارى گروه   هاى علمى، بيش از ۸۰  هزار پرسش دانشجويى را در موضوعات مختلف انديشه دينى، مشاوره، احكام و... پاسخ داده است.

اين اداره داراى هشت گروه علمى و تخصصى، به شرح زير است:

۱. گروه قرآن و حديث؛     ۲. گروه تربيتى و روان شناسى؛

۳. گروه احكام؛     ۴. گروه انديشه سياسى؛

۵. گروه فلسفه و كلام؛     ۶. گروه فرهنگى و اجتماعى؛

۷. گروه حقوق و فلسفه احكام؛     ۸. گروه تاريخ و سيره.

۹. گروه اخلاق و عرفان؛

آن   چه پيش رو داريد، بخشى از سؤالات فقهى درباره احكام نگاه و پوشش و روابط است كه توسط محقق ارجمند حجه   الاسلام سيدمجتبى حسينى(زيدعزه) پاسخ داده شده است.

ويژگى   هاى اين مجموعه و شيوه تنظيم آن در چند نكته ذيل بيان مى   شود:

الف. پاسخ پرسش   ها همراه با مأخذ و مستندات آن آورده شده است.

ب. پاسخ   هاى هم   مضمون با عبارت يكسان و روان تحرير شده است؛ از اين رو بيشتر پاسخ   ها به صورت اقتباس مى   باشد.

ج. جهت اتقان و اطمينان بيشتر علاوه بر مستندسازى پاسخ   ها، از دفاتر مراجع بزرگوار نيز استفتا گرديده است.

د. در تنظيم كتاب، نظر حضرت امام خمينى قدس   سره به عنوان اولين فتوا آمده و فتاواى ديگر مراجع بزرگوار كه نامشان به ترتيب حروف الفبايى در ذيل مى   آيد، سپس ذكر گرديده است:

۱. حضرت آيه   اللّه   حاج شيخ محمدتقى بهجت (قدس سرّه)

۲. حضرت آيه   اللّه   حاج شيخ ميرزا جواد تبريزى (قدس سرّه)

۳. حضرت آيه   اللّه   حاج   سيدعلى   حسينى   خامنه   اى (رهبر معظم   انقلاب)(دام ظلّه   العالى)

۴. حضرت آيه   اللّه   حاج سيد على حسينى سيستانى (دام ظلّه   العالى)

۵. حضرت آيه   اللّه   حاج شيخ لطف   اللّه   صافى گلپايگانى (دام ظلّه   العالى)

۶. حضرت آيه   اللّه   حاج شيخ محمد فاضل لنكرانى (قدس سرّه)

۷. حضرت آيه   اللّه   حاج شيخ حسين نورى همدانى (دام ظلّه   العالى)

۸. حضرت آيه   اللّه   حاج شيخ ناصر مكارم شيرازى (دام ظلّه   العالى)

۹. حضرت آيه   اللّه   حاج شيخ حسين وحيد خراسانى (دام ظلّه   العالى)

لازم به ذكر است كه در متن كتاب تنها به ذكر اسامى مراجع بزرگوار به اختصار اكتفا شده است، لذا از ساحت آن بزرگواران پوزش مى   طلبيم و از درگاه خداوند متعال براى ايشان دوام عزت و سلامتى مسئلت داريم.

ه در اين كتاب تنها به بيان احكام تكليفى «واجب و حرام» و احكام وضعى «باطل و صحيح» بسنده شده و از بيان احكام استحبابى خوددارى شده است.

بر آنيم با توفيق خداوند، به تدريج ادامه اين مجموعه را تقديم شما خوبان كنيم. پيشنهادها و انتقادهاى سازنده شما، راهنماى ما در ارائه شايسته و پربارِ مجموعه   هايى از اين دست خواهد بود.

در پايان از تلاش   هاى مخلصانه مؤلف محترم و مجموعه همكاران اداره مشاوره و پاسخ، به خصوص حجج   اسلام سيد محمدتقى علوى و صالح قنادى كه در بازخوانى و آماده   سازى اين اثر تلاش كرده   اند، تشكر و قدردانى مى   شود و دوام توفيقات اين عزيزان را در جهت خدمت بيشتر به مكتب اه ل   بيت (عل یهم السلام) و ارتقاء فرهنگ دينى جامعه ـ به ويژه دانشگاهيان ـ از خداوند متعال مسألت داريم.

فصل اول : نگاه به نامحرم قرآن و نگاه نامحرم

پرسش ۱ آيا درباره نگاه به نامحرم آيه   اى در قرآن هست؟

«قُلْ لِلْمُؤمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ» [۱] ؛ «به مؤمنان بگو: چشم   هاى خود را از نگاه به نامحرم فرو گيرند».

«وَ قُلْ لِلْمُؤمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ» [۲] ؛ «و به زنان با ايمان بگو: چشم   هاى خود را از نگاه هوس آلود فرو گيرند».

گفتنى است اگر انسان به خوبى بداند؛ «عالم محضر خداوند است» و باور كند هيچ يك از اعمال و حركات ما از ديد الهى پنهان نيست و اين مطلب را بارها و بارها به خود تلقين كند تا به مرحله احساس و باور قلبى برسد. ترك عملى كه موجب ناخشنودى خداوند است كارى ممكن و شدنى مى   باشد.

پيامبر بزرگ اسلام (صلی   الله   عل یه   وآله)   در حديثى مى   فرمايد: «يابن آدم... و اِنْ نازَعَك بَصرُكَ الى بعضِ مَا حَرمَتْ عليك فقد اَعنتُكَ عَليهِ بطبقتين فاطبق» [۳] ؛ «فرزند آدم!... اگر چشمت بخواهد تو را به نگاه حرام بكشاند من دو پلك در اختيار تو قرار داده   ام، پس آنها را فرو بند».

و نيز پيامبر (صلی   الله   عل یه   وآله)   مى   فرمايد: «هر چشمى در روز قيامت گريان است، مگر سه چشم؛ چشمى كه از خوف خداوند بگريد و چشمى كه از محارم الهى بسته گردد و چشمى كه در راه خدا بيدار بماند».

حضرت صادق (علیه   السلام)   در حديثى نورانى مى   فرمايد: «النظر سهم مسموم من سهام ابليس من تركها للّه عزّوجلّ لا لغيره اعقبه امنا و ايمانا يجد طعمه» [۴] ؛ «نگاه ناروا تيرى مسموم از تيرهاى شيطان است. هر كس آن را تنها به خاطر خدا ترك كند، خداوند آرامش و ايمانى به او مى   دهد كه طعم گواراى آن را در خود مى   يابد».

امير مؤمنان (علیه   السلام)   مى   فرمايد: «هر كس چشمش را آزاد بگذارد، حسرتش زياد مى   گردد» [۵].

با مراقبت درونى و دورى از زمينه   هاى بيرونى و سپردن دل و روح خود به خداوند از دستبرد شيطان مى   توان محفوظ ماند و اگر انسان با وجود مواظبت و پاسدارى از دل و چشمش گاهى فريب خورد و نگاهى نا به جا انداخت، مى   تواند با توبه فورى، اين خطا را جبران كند و اثر سوء آن را از جان و روحش پاك كند.

مهم اين است كه نگاه حرام به صورت عادت در نيايد و قبح آن شكسته نگردد، يعنى بايد هوشيار باشد و از دل و چشم خود نگهبانى دهد و اگر گرفتار خطا شد با سلاح توبه دشمن را ناكارا كند. چون اگر چشم رها و آزاد گردد و به هر صورت و هر منظره   اى نگ اه كند، اين كار عادت و ملكه انسان مى   شود و در روايتى از امام عسكرى (عل یه   السلام)   آمده است: برگرداندن صاحب عادت از عادتش مانند معجزه است [۶] .

اگر انسان به خوبى بفهمد كه بسيارى از آلودگى   ها و انحرافات از يك نگاه ناروا كه نگاه   هاى بعدى را به دنبال داشته و اس تغفار و توبه   اى همراه آن نبوده، سرچشمه گرفته، همين فكر، عامل كنترل بسيار مهمى است كه انسان بيدار و هوشيار را از خطا حفظ مى   كند.

 

نگاه  هاى حرام

پرسش ۲. نگاه  هاى ممنوع و حرام كدام است؟

نگاه   هاى حرام عبارت است از:

۱. نگاه به چهره آرايش كرده زن،

۲. نگاه به زيور آلات زن،

۳. نگاه به عكس بى   حجاب زن آشنا،

۴. نگاه با ريبه (ترس افتادن به حرام)،

۵. نگاه به بدن مرد نامحرم (به جز صورت و دست   ها)،

۶. نگاه به تمام بدن زن نامحرم (به جز صورت و دست   ها تا مچ)،

۷. نگاه هوس آلود (هر چند به صورت و دست   ها و يا به بدن هم   جنس).

 

نگاه حرام

پرسش ۳. آيا نگاه حرام جزء گناهان كبيره است؟

خير، ولى اگر نگاه حرام به عمد تكرار و بر آن اصرار ورزيده شود، حكم گناه كبيره را پيدا مى   كند. [۷]

 

نگاه   هاى حلال

پرسش ۴. نگاه  هاى جايز و حلال كدام است؟

نگاه   هاى جايز (به شرط آن كه بدون قصد لذت و ريبه) عبارت است از:

۱. نگاه به زن روستانشين كه نوعا خود را نمى   پوشاند، [۸]

۲. نگاه به عكس بى   حجاب زن ناشناس،

۳. نگاه هم   جنس به هم   جنس (به جز عورت)،

۴. نگاه به زن به منظور ازدواج (با شرايط خاص)،

۵. نگاه به زن كهنسال [۹] كه هيچ گونه رغبتى به ازدواج با او نيست،

۶. نگاه به زن غيرمسلمان؛ خواه از اهل كتاب باشد يا نه. [۱۰]

تبصره. جواز نگاه   هاى ياد شده در صورتى است كه با قصد لذت و يا ترس افتادن به گناه همراه نشود.

 

پرسش ۵. حكم نگاه كردن به صورت نامحرم چيست؟ اگر نگاه به طور «خيره» و نه از روى قصد و غرضى باشد، باز هم اشكالى دارد؟

همه مراجع (به جز صافى): نگاه به صورت نامحرم، اگر بدون قصد لذّت و ترس افتادن به حرام باشد، اشكال ندارد؛ ولى اگر با يكى از اين دو مشخصه همراه باشد، جايز نيست. [۱۱]

  آيه   اللّه   صافى: نگاه به قصد لذت حرام است و بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام نيز بنابر احتياط واجب جايز نيست. [۱۲]

  تبصره. فرض مسأله در رساله   هاى عمليه، در مورد نگاه عمدى و پيوسته است؛ وگرنه نگاه اتفاقى به فتواى همه مراجع تقليد اشكالى ند ارد.

 

نگاه به پاى نامحرم

پرسش ۶. آيا نگاه كردن به پاى زن نامحرم، از مچ به پايين جايز است؟

همه مراجع (به جز مكارم): خير، نگاه به پاى زن از مچ به پايين نيز ـ هر چند بدون قصد لذت ـ حرام است. [۱۳]

آيه   اللّه   مكارم: آرى، ولى بهتر آن است كه نگاه نكند. [۱۴]

 

نگاه از آينه

پرسش ۷. آيا نگاه به موهاى زن نامحرم، از داخل آينه جايز است؟

همه مراجع: خير، جايز نيست. [۱۵]

تبصره. حكم نگاه از آينه، شيشه، آب صاف و مانند آن، با عكس و فيلم زن تفاوت دارد. نگاه از داخل آينه به زن نامحرم جايز نيست؛ ولى نگاه به عكس و فيلم او ـ اگر ناآشنا باشد ـ بدون قصد لذت جايز است.

 

نگاه به زيبايى  ها

پرسش ۸. اگر انسان همان طور كه از ديدن باغ و گلستان لذت مى   برد، از نگاه كردن به چهره زن لذت ببرد؛ آيا اين كار حرام است و مصداق قصد لذت به حساب مى   آيد؟

همه مراجع: اين گونه نگاه   ها چون جنبه لذت جنسى دارد، جايز نيست. [۱۶]

 

نگاه به مانتويى

پرسش ۹. آيا نگاه به برجستگى   هاى بدن زن نامحرم (مانند سينه و پشت) از روى لباس و مانتو جايز است؟

همه مراجع: اگر با قصد لذت باشد و يا بترسد كه به گناه بيفتد، نگاه به اين مواضع جايز نيست. [۱۷]

 

نگاه به مرد

پرسش ۱۰. آيا همان گونه كه نگاه مرد به زن حرام است، نگاه زن به مرد نيز حرام است؟

همه مراجع (به جز بهجت و سيستانى): آرى، نگاه زن به بدن مرد نامحرم [به جز سر، گردن و دست   ها و جاهايى كه معمولا آن را نمى   پوشانند ]حرام است؛ هر چند بدون قصد لذت باشد. [۱۸]

  آيات عظام بهجت و سيستانى: نگاه زن به بدن مرد نامحرم با قصد لذت حرام است و بنابر احتياط واجب بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام هم نيز [به جز قسمتى از بدن كه معمولا آن را نمى   پوشانند مانند سر و دست   ها ]جايز نيست. [۱۹]

 

پرسش ۱۱. حكم نگاه كردن زن به بازو و آرنج مرد نامحرم چيست؟

آيات عظام امام، خامنه   اى، صافى: جايز نيست. [۲۰]

آيه   اللّه   بهجت: بنابر احتياط واجب جايز نيست. [۲۱]

آيات عظام تبريزى، سيستانى، فاضل، مكارم، نورى و وحيد: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به گناه باشد، اشكالى ندارد. [۲۲]

 

پرسش ۱۲. آيا زنان مى   توانند به حجم بدن مرد نامحرم (مانند پشت و سينه) از روى لباس نگاه كنند؟

همه مراجع: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به گناه باشد، اشكال ندارد. [۲۳]

 

نگاه به استاد

پرسش ۱۳. حكم نگاه پيوسته به صورت استاد زن، در هنگام درس چيست؟

همه مراجع (به جز صافى): اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد، اشكال ندارد. [۲۴]

آيه   اللّه   صافى: بدون قصد لذت نيز بنابر احتياط واجب جايز نيست؛ ولى اگر نگاه اتفاقى باشد، اشكال ندارد. [۲۵]

 

پرسش ۱۴. استاد ما بد حجاب است و حجاب شرعى را رعايت نمى   كند و در هنگام نوشتن مطالب روى تخته سياه، دست و موهاى سر او، بيش از اندازه ظاهر مى   شود، تكليف ما چيست؟

آيات عظام امام، خامنه   اى، صافى، فاضل و نورى: نگاه به او هر چند بدون قصد لذت، اشكال دارد. [۲۶]

آيه   الل ّه   بهجت: نگاه به او، هر چند بدون قصد لذت، جايز نيست. [۲۷]

آيات عظام تبريزى، سيستانى، مكارم و وحيد: اگر از زنان بى   باكى است كه او را امر به حجاب كنند، اعتناء نمى   كند؛ نگاه به او ـ بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام ـ اشكالى ندارد. [۲۸]

 

پرسش ۱۵. نگاه پيوسته دختران به چهره استاد نامحرم مرد، در كلاس درس چه حكمى دارد؟

همه مراجع: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به گناه باشد، اشكال ندارد. [۲۹]

 

نگاه به شاگردان

پرسش ۱۶. تكليف استادى كه به عده   اى از دختران درس مى   دهد؛ ولى نمى   تواند خود را از نگاه هوس   آلود كنترل كند، چيست؟

همه مراجع: بايد تدريس براى آنان را رها كند. [۳۰]

 

نگاه خواستگارى

پرسش ۱۷. در چه صورت مى   توانم به چهره، گردن و موهاى دخترى كه قصد ازدواج با او را دارم، نگاه كنم؟

همه مراجع (به جز صافى): نگاه به دختر مورد نظر با شرايط ذيل جايز است:

۱. به قصد لذت و ريبه نباشد [هر چند بداند با نگاه لذت قهرى پيدا مى   شود].

۲. براى آگاهى از وضع جسمانى دختر باشد (پس اگر از حال او آگاه است، نگاه او جايز نيست).

۳. مانعى از ازدواج در ميان نباشد (براى مثال دختر شوهر نداشته باشد).

۴. احتمال بدهد دختر او را رد نمى   كند. [۳۱]

آيه   اللّه   صافى: با رعايت شرايط ياد شده، بنابر احتياط واجب تنها به صورت و دست   ها تا مچ اكتفا كند. [۳۲]

 

پرسش ۱۸. مى   خواهم با دخترى ازدواج كنم آيا مى   توانم، به طور پنهانى به موها و گردن او نگاه كنم يا اينكه در اين نگاه رضايت و اجازه او شرط است؟

همه مراجع: اگر شرايط نگاه جايز را داشته باشد، رضايت دختر در آن شرط نيست. [۳۳]

 

نگاه  هاى خيابانى

پرسش ۱۹. شخصى قصد ازدواج دارد؛ آيا مى   تواند بدون قصد لذت به چهره و موهاى خانم   ها (مثلاً در خيابان) نگاه كند تا كسى را بپسندد و بعد از او خواستگارى كند ؟

همه مراجع: اين نوع نگاه   ها جايز نيست. [۳۴]

تبصره. نگاه به دختر به منظور ازدواج با او، شرايطى دارد كه با رعايت آن جايز مى   شود. (ر.ك: پرسش ۱۷).

 

نگاه به نامزد

پرسش ۲۰. آيا نگاه به بدن نامزد خود كه هنوز نامحرم است ـ ولى محرم شدن قطعى است ـ جايز است؟

همه مراجع: خير، نامزد نامحرم با ساير زنان تفاوتى ندارد. [۳۵]

 

نگاه ناخودآگاه

پرسش ۲۱. با توجه به اينكه كلاس   هاى دانشجويان دختر و پسر با هم برگزار مى   شود، طبعاً ناخودآگاه چشم انسان به دختران نامحرم مى   افتد؛ حكم آن در صورتى كه بدون قصد لذت باشد چيست؟

همه مراجع: اگر ناخود آگاه و بدون قصد لذت باشد، اشكال ندارد. [۳۶]

تبصره. طبق فتواى آيات عظام بهجت و صافى، اصل اختلاط دختر و پسر در يك كلاس با توجه به اينكه در معرض فساد است، جايز نيست (ر.ك: پرسش ۹۲)

 

پرسش ۲۲. با وضعى كه زنان بيرون مى   آيند و ما نيز مجبوريم ب ه كوچه و خيابان برويم و چشم   مان به آنان مى   افتد، تكليف چيست؟

همه مراجع: نگاه اتفاقى به بدن و موى آنان حرام نيست؛ ولى بايد از نگاه عمدى [و پيوسته] اجتناب كرد. [۳۷]

تبصره. نگاه به زنان بى   بند و بار حكم خاصى دارد كه در «نگاه به بى   حجاب» آمده است.

 

نگاه به فاميل

پرسش ۲۳. نگاه به زنان نامحرم ـ به ويژه فاميل و آشنا ـ بدون قصد لذت و تنها از روى علاقه و محبت (مثلاً به چشم خواهرى) باشد، چه حكمى دارد؟

همه مراجع (به جز صافى): اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد، نگاه به صورت و دست   ها تا مچ جايز است، ولی نگاه به جاهاى ديگر [هر چند بدون قصد لذت] حرام است. [۳۸]

آيه   اللّه   صافى: نگاه به بدن آنان [هر چند بدون قصد لذت] حرام است و بنابر احتياط واجب، به صورت و دست   ها تا مچ نيز بدون قصد لذت نگاه نشود. [۳۹]

 

نگاه به محرم

پرسش ۲۴. زن و مرد محرم تا چه اندازه مى   توانند به بدن يكديگر نگاه كنند؟

همه مراجع (به جز مكارم): اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد، مى   توانند به تمام بدن يكديگر [به جز عورت] نگاه كنند. [۴۰]

آيه   اللّه   مكارم: اگر قصد لذت و ترس افتادن به حرام نباشد، مى   توانند تنها به آن مقدارى كه در ميان محارم، نپوشاندنش معمول است، نگاه كنند و در غير آن (مثلاً ما بين ناف تا زانوها) بنابر احتياط واجب، نگاه به آن جايز نيست.[۴۱]

نگاه به همجنس

پرسش ۲۵. نگاه مرد به بدن مرد و زن به بدن زن، تا چه حدودى جايز است؟

همه مراجع: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد، مى   توانند به تمام بدن يكديگر [به جز عورت] نگاه كنند. [۴۲]

 

نگاه به بدحجاب

پرسش ۲۶. نگاه كردن به موهاى زنان بد حجاب ـ كه هيچ گونه امر و نهى در آنان تأثير ندارد ـ چگونه است؟

آيات عظام امام، خامنه   اى، صافى، فاضل و نورى: بنابر احتياط واجب، بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام نيز جايز نيست. [۴۳]

آيه   اللّه   بهجت: بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام نيز جايز نيست. [۴۴]

آيات عظام تبريزى، سيستانى، مكارم و وحيد: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد، اشكال ندارد. [۴۵]

 

نگاه به روستايى

پرسش ۲۷. در بعضى از مناطق ايران، زنان روستانشينى هستند كه نوعا خود را نمى   پوشانند؛ آيا مى   توان بدون قصد لذت به آنها نگاه كرد؟

آيات عظام امام، خامنه   اى، صافى، فاضل و نورى: بنابر احتياط واجب، بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام نيز جايز نيست. [۴۶]

آيات عظام بهجت و مكارم: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد، اشكال ندارد. [۴۷]

آيات عظام تبريزى، سيستانى و وحيد: چنانچه از زنان بى   باكى است كه اگر او را امر به حجاب كنند اعتنا نمى   كنند نگاه به آنان بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام، اشكال ندارد. [۴۸]

 

نگاه به زنان اهل تسنن

پرسش ۲۸. آيا نگاه به مو و بدن زنان اهل تسنن جايز است؟

همه مراجع: خير، نگاه به آنان نيز همان حكم نگاه به زنان شيعه را دارد. [۴۹]

 

نگاه به مسلمانان خارجى

پرسش ۲۹. حكم نگاه كردن به زنان مسلمان كه در كشورهاى خارجى فاقد حجاب و پوشش اسلامى   اند، چگونه است؟

آيات عظام امام، خامنه   اى، صافى، فاضل و نورى: بنابر حتياط وا جب، بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام نيز جايز نيست. [۵۰]

آيه   اللّه   بهجت: نگاه به آنان جايز نيست؛ هر چند بدون قصد لذت باشد. [۵۱]

آيات عظام تبريزى، سيستانى، مكارم و وحيد: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد، اشكال ندارد (مگر اينكه از زنانى باشند كه اگر آنان را نهى كنند بپذيرند). [۵۲]

 

نگاه به غير مسلمان

پرسش ۳۰. آيا نگاه كردن به زن غير مسلمان كه پوششى ندارد، جايز است؟

همه مراجع: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد؛ تنها نگاه به جاهايى از بدنشان كه معمولاً آن را نمى   پوشانند، جايز است. [۵۳]

 

٧ - نماز

(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

لا تزال امتى بخير ما تحابوا واقاموا الصلاة و آتوا الزكاة وقروا الضيف ...؛(٦١)

امتم همواره در خير و خوبى اند تا وقتى كه يكديگر را دوست بدارند، نماز را برپا دارند، زكات بدهند و ميهمان را گرامى بدارند...

(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

الصلاة مفتاح كل خير؛(٦٢)

نماز كليد همه خوبى هاست

(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

اول الوقت رضوان الله ووسط الوقت رحمة الله و آخر الوقت عفو الله ؛(٦٣)

نماز در اول وقت خشنودى خداوند، ميان وقت رحمت خداوند و پايان وقت عفو خداوند است

(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

ايها الناس ان المصلى اذا صلى فانه يناجى ربه تبارك وتعالى فليعلم بما يناجيه ؛(٦٤)

اى مردم همانا نمازگزار هنگام نماز با پروردگار بزرگ و بلند مرتبه اش ‍ مناجات مى كند، پس بايد بداند چه مى گويد.

(٥)امام علىعليه‌السلام :

لو يعلم المصلى ما يغشاه من الرحمة لما رفع راءسه من السجود؛(٦٥)

اگر نمازگزار بداند تا چه حد مشمول رحمت الهى است هرگز سر خود را از سجده بر نخواهد داشت

(٦)

امام علىعليه‌السلام :

انظر فيما تصلى وعلى ما تصلى ان لم يكن من وجهه وحله فلا قبول ؛(٦٦)

بنگر در چه (لباسى) و بر چه (چيزى) نماز مى گزارى ، اگر از راه صحيح و حلالش نباشد، قبول نخواهد بود.

(٧)امام صادقعليه‌السلام :

من قبل الله منه صلاة واحدة لم يعذبه و من قبل حسنه لم يعذبه ؛(٦٧)

خداوند از هر كس يك نماز و يا يك كار نيك را قبول كند؛ عذابش ‍ نمى نمايد.

(٨)امام صادقعليه‌السلام :

تسبيح فاطمةعليها‌السلام فى كل يوم فى دبر كل صلاة احب الى من صلاة الف ركعة فى كل يوم ؛(٦٨)

تسبيحات فاطمه زهراعليها‌السلام در هر روز پس از هر نماز نزد من محبوب تر از هزار ركعت نماز در روز است

(٩)امام صادقعليه‌السلام :

سجدة الشكر واجبة على كل مسلم تتم بها صلاتك وترضى بها ربك وتعجب الملائكة منك ...؛(٦٩)

سجده شكر بر هر مسلمانى واجب است ، با آن نمازت را كامل و پروردگارت را خشنود مى سازى و فرشتگان را به شگفتى مى آورى

(١٠)امام صادقعليه‌السلام :

يعرف من يصف الحق بثلاث خصال : ينظر الى اصحابه من هم ؟ والى صلاته كيف هى ؟ وفى اى وقت يصليها؟؛(٧٠)

كسى كه از حق دم مى زند با سه ويژگى شناخته مى شود: ببينيد دوستانش ‍ چه كسانى هستند؟ نمازش چگونه است ؟ و در چه وقت آن را مى خواند؟

٨ - روزه

(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

ان للجنة بابا يدعى الريان لايدخل منه الا الصائمون ؛(٧١)

بهشت را درى است كه ريان ناميده مى شود از آن در، جز روزه داران وارد نشوند.

(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

صوموا تصحوا؛(٧٢)

روزه بگيريد تا تندرست باشيد.

(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

من اشبع صائما سقاه الله من حوضى شربة لايظماء بعدها؛(٧٣)

هر كس روزه دارى را سير نمايد، خداوند از حوض (كوثر) من شربتى نصيب او خواهد كرد كه پس از آن هرگز تشنه نشود.

(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

اللهم لك صمنا وعلى رزقك افطرنا فتقبله منا ذهب الظماء وابتلت العروق وبقى الاجر؛(٧٤)

بار خدايا براى تو روزه گرفتيم و با روزى تو افطار مى كنيم پس آن را از ما بپذير، تشنگى رفت و رگها شاداب شد و پاداش ماند.

(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

من منعه الصوم من طعام يشتهيه كان حقا على الله ان يطعمه من طعام الجنة و يسقيه من شرابها؛(٧٥)

هر كس روزه ، او را از خوردن غذايى كه اشتهاى او را دارد، باز دارد، بر خداست كه او را از غذاى بهشت سيرش كند و از نوشيدنى بهشت به او بنوشاند.

(٦)امام علىعليه‌السلام :

ليس الصوم الامساك عن الماءكل والمشرب ، الصوم الامساك عن كل مايكرهه الله سبحانه ؛(٧٦)

روزه امساك از خوردن و آشاميدن نيست بلكه روزه ، خوددارى از تمامى چيزهايى است كه خداوند سبحان آنها را بد مى داند.

(٧)امام علىعليه‌السلام :

نوم الصائم عبادة وصمته تسبيح ودعاؤ ه مستجاب وعمله مضاعف ان للصائم عند افطار عند افطاره دعوة لاترد؛(٧٧)

خواب روزه دار عبادت ، سكوت او تسبيح ، دعايش پذيرفته و عملش دو چندان است دعاى روزه دار به هنگام افطار از درگاه خدا رد نمى شود.

(٨)امام صادقعليه‌السلام :

اما العلة فى الصيام ليستوى به الغنى والفقير وذلك لان الغنى لم يكن ليجد مس الجوع فيرحم الفقير لان الغنى كلما اراد شيئا قدر عليه ...؛(٧٨)

علت روزه گرفتن آن است كه به سبب آن ثروتمند و فقير برابر شوند زيرا ثروتمند گرسنگى را احساس نكرده تا به فقير رحم كند چرا كه ثروتمند هر گاه چيزى بخواهد مى تواند فراهم كند...

(٩)امام صادقعليه‌السلام :

الصوم جنة من آفات الدنيا وحجاب من عذاب الاخرة ؛(٧٩)

روزه سپرى است از آفت هاى دنيا و پرده اى است از عذاب آخرت

(١٠)امام صادقعليه‌السلام :

الصوم فوه لايتكلم الا بالخير؛(٨٠)

روزه دارى (در حكم) دهانى است كه جز به خير سخن نگويد.

٩ - امر به معروف

(١)امام علىعليه‌السلام :

و ما اءعمال البر كلها والجهاد فى سبيل الله عند الامر بالمعروف والنهى عن المنكر الا كنفثة فى بحر لجى ؛(٨١)

همه كارهاى خوب و جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهى از منكر چون قطره اى است در درياى عميق

(٢)امام علىعليه‌السلام :

ان الامر بالمعروف والنهى عن المنكر لا يقربان من اءجل و لا ينقصان من رزق ، لكن يضاعفان الثواب ويعظمان الاجر واءفضل منهما كلمة عدل عند امام جائر؛(٨٢)

امر به معروف و نهى از منكر نه اجلى را نزديك مى كنند و نه روزى را كم مى نمايند، بلكه ثواب را دو چندان و پاداش را بزرگ مى سازند و برتر از امر به معروف و نهى از منكر سخن عادلانه است نزد حاكمى ستمگر.

(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

اذا لم ياءمروا بمعروف ولم ينهوا عن منكر ولم يتبعوا الاخيار من اءهل بيتى ، سلط الله عليهم شرارهم ، فيدعوا عند ذلك خيارهم فلا تستجاب لهم ؛(٨٣)

هر گاه (مردم) امر به معروف و نهى از منكر نكنند، و از نيكان خاندان من پيروى ننمايند، خداوند بدانشان را بر آنان مسلط گرداند و نيكانشان دعا كنند اما دعايشان مستجاب نشود.

(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

لا ياءمر بالمعروف و لا ينهى عن المنكر الا من كان فيه ثلاث خصال : رفيق بما ياءمر به رفيق فيما ينهى عنه ، عدل فيما ياءمر به عدل فيما ينهى عنه ، عالم بما ياءمر به عالم بما ينهى عنه ؛(٨٤)

امر به معروف و نهى از منكر نكند مگر كسى كه سه خصلت در او باشد: در امر و نهى خود مداراكند، در امر و نهى خود ميانه روى نمايد و به آنچه امر و نهى مى كند، دانا باشد.

(٥)

امام علىعليه‌السلام :

من اءمر بالمعروف شد ظهر المؤ من ومن نهى عن المنكر اءرغم اءنف المنافق واءمن كيده ؛(٨٥)

هر كس امر به معروف كند به مومن نيرو مى بخشد و هر كس نهى از منكر نمايد بينى منافق را به خاك ماليده و از مكر او در امان مى ماند.

(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

لا يزال الناس بخير ما اءمروا بالمعروف و نهوا عن المنكر و تعاونوا على البر والتقواى فاذا لم يفعلوا ذلك نزعت منهم البر كات ، وسلط بعضهم على بعض ، ولم يكن لهم ناصر فى الارض و لا فى السماء؛(٨٦)

تا زمانى كه مردم امر به معروف و نهى از منكر نمايند و در كارهاى نيك و تقوا به يارى يكديگر بشتابند در خير و سعادت خواهند بود، اما اگر چنين نكنند، بركت ها از آنان گرفته شود و گروهى بر گروه ديگر سلطه پيدا كنند و نه در زمين ياورى دارند و نه در آسمان

(٧)امام باقرعليه‌السلام :

اءوحى الله تعالى الى شعيب النبى انى معذب من قومك مائة اءلف : اءربعين اءلفا من شرارهم وستين اءلفا من خيارهم فقال : يارب هولاء الاشرار فما بال الاخيار؟! فاوحى الله عزوجل اليه : داهنوا اءهل المعاصى فلم يغضبوا لغضبى ؛(٨٧)

خداى تعالى به شعيب پيامبر وحى فرمود كه : من صد هزار نفر از قوم تو را عذاب خواهم كرد: چهل هزار نفر بدكار را، و شصت هزار نفر از نيكانشان را. شعيب عرض كرد: پروردگارا! بدكاران سزاوارند اما نيكان چرا؟ خداى عزوجل به او وحى فرمود كه : آنان با گنهكاران راه آمدند و به خاطر خشم من به خشم نيامدند.

(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

من راءى منكم منكرا فليغيره بيده ، فان لم يستطع فبلسانه ، فان لم يستطع فبقلبه وذلك اءضعف الايمان ؛(٨٨)

هر كس از شما منكرى ببيند بايد با دست و اگر نتوانست با زبانش و اگر نتوانست با قلبش آن را تغيير دهد، كه پائين ترين درجه ايمان همين (تغيير قلبى) است

(٩)امام باقرعليه‌السلام :

ان الامر بالمعروف والنهى عن المنكر سبيل الانبياء، ومنهاج الصلحاء، فريضة عظيمة بها تقام الفرائض ، و تاءمن المذاهب ، و تحل المكاسب ، وترد المظالم ، و تعمر الارض ، وينصف من الاعداء، ويستقيم الامر؛(٨٩)

امر به معروف و نهى از منكر راه و روش پيامبران و شيوه صالحان است و فريضه بزرگى است كه ديگر فرايض به واسطه آن بر پا مى شود، راه ها امن مى گردد و درآمدها حلال مى شود و حقوق پايمال شده به صاحبانش بر مى گردد، زمين آباد مى شود و (بدون ظلم) حق از دشمنان گرفته مى شود و كارها سامان مى پذيرد.

(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

من اءمر بالمعروف ونهى عن المنكر فهو خليفة الله فى الارض وخليفة رسوله ؛(٩٠)

هر كس امر به معروف و نهى از منكر نمايد، جانشين خدا در زمين و جانشين رسول اوست

١٠ - جهاد

(١)

امام علىعليه‌السلام :

ان الجهاد باب من اءبواب الجنته فتحه الله لخاصة اءوليائه وهو لباس ‍ التقوى ودرع الله الحصينة وجنته الوثيقة ؛(٩١)

براستى كه جهاد يكى از درهاى بهشت است كه خداوند آن را براى اولياى خاص خود گشوده است جهاد جامعه تقوا و زره استوار خداوند و سپر محكم است

(٢)امام علىعليه‌السلام :

ان الله فرض الجهاد وعظمه وجعله نصره وناصره والله ما صلحت دنيا ولادين الا به ؛(٩٢)

در حقيقت خداوند جهاد را واجب گردانيد و آن را بزرگداشت و مايه پيروزى و ياور قرارش داد. به خدا سوگند كه كار دنيا و دين جز با جهاد درست نمى شود.

(٣)امام علىعليه‌السلام :

ان الله كتب القتل على قوم والموت على آخرين وكل آتيه منيته كما كتب الله له فطوبى للمجاهدين فى سبيله والمقتولين فى طاعته ؛(٩٣)

براستى كه خداوند براى گروهى كشته شدن را مقرر فرمود و براى ديگران مردن را. هر گروهى با همان سرنوشتى كه خداوند مقرر كرده است مى رسد. پس ، خوشا به سعادت مجاهدان در راه خدا و كشته شدگان در راه اطاعت او.

(٤)امام علىعليه‌السلام :

جاهدوا فى سبيل الله باءيديكم فان لم تقدروا فجاهدوا باءلسنتكم فان لم تقدروا فجاهدوا بقلوبكم ؛(٩٤)

در راه خدا با دستهاى خود جهاد كنيد، اگر نتوانستيد با زبانهاى خود و اگر باز هم نتوانستيد با قلب خود جهاد كنيد.

(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

حرس ليلة فى سبيل الله عزوجل اءفضل من اءلف ليلة يقام ليلها و يصام نهارها؛(٩٥)

يك شب نگهبانى در راه خدا برتر است از هزار شبانه روز كه شبهايش به عبادت و روزهايش به روزه دارى سپرى شود.

(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

اءفضل الجهاد من اءصبح لايهم بظلم اءحد؛(٩٦)

برترين جهاد آن است كه انسان روز خود را آغاز كند در حالى كه در انديشه ستم كردن به احدى نباشد.

(٧)امام علىعليه‌السلام :

جهاد المراءة حسن التبعل ؛(٩٧)

جهاد زن خوب شوهردارى كردن است

(٨)امام علىعليه‌السلام :

جاهد شهوتك وغالب غضبك وخالف سوء عادتك ، تزك نفسك ، ويكمل عقلك و تستكمل ثواب ربك ؛(٩٨)

با هوا و هوس خود جهاد كن ، برخشمت مسلط شو و باعادتهاى بد خود مخالفت كن تا نفست پاكيزه شود، عقلت به كمال برسد و از پاداش ‍ پروردگارت بهره كامل ببرى

(٩)امام علىعليه‌السلام :

عليكم بالجد والاجتهاد و التاءهب والاستعداد والتزود فى منزل الزاد ولاتغرنكم الحياة الدنيا كما غزت من كان قبلكم من الامم الماضية والقرون الخالية ؛(٩٩)

بر شما باد تلاش و سختكوشى و مهيا شدن و آماده گشتن و توشه برداشتن از سراى توشه (دنيا). مبادا زندگى دنيا شما را بفريبد چنان كه ملتهاى گذشته و اقوام پيشين را فريفت

(١٠)امام باقرعليه‌السلام :

لما قال له رجل ضعيف العمل قليل الصلاة قليل الصوم ولكن اءرجو اءن لا آكل الا حلالا و لا اءنكح الا حلالا: واءى جهاد اءفضل من عفة بطن وفرج ؟!؛(١٠٠)

در پاسخ كسى كه عرض كرد: من در عمل ناتوانم و نماز و روزه كم به جاى مى آورم اما سعى مى كنم جز حلال نخورم و جز با حلال نزديكى نكنم فرمودند: چه جهادى برتر از پاك نگهداشتن داشتن شكم و شرمگاه ؟!.

١١ - توكل

(١)امام علىعليه‌السلام :

التوكل على الله نجاة من كل سوء وحرز من كل عدو؛(١٠١)

توكل بر خداوند، مايه نجات از هر بدى و محفوظ بودن از هر دشمنى است

(٢)امام علىعليه‌السلام :

من توكل على الله ذلت له الصعاب وتسهلت عليه الاسباب ؛(١٠٢)

هر كس به خدا توكل كند، دشوارى ها براى او آسان مى شود و اسباب برايش فراهم مى گردد.

(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

من توكل على الله كفاه مؤ نته ورزقه من حيث لا يحتسب ؛(١٠٣)

هر كس به خدا توكل كند، خداوند هزينه او را كفايت مى كند و از جايى كه گمان نمى برد به او روزى مى دهد.

(٤)امام صادقعليه‌السلام :

ان الغنى والعز يجولان فاذا ظفرا بموضع التوكل اءو طنا؛(١٠٤)

بى نيازى و عزت به هر طرف مى گردند و چون به جايگاه توكل دست يافتند در آنجا قرار مى گيرند.

(٥)امام باقرعليه‌السلام :

من توكل على الله لايغلب ومن اعتصم بالله لايهزم ؛(١٠٥)

هر كس به خدا توكل كند، مغلوب نشود و هر كس به خدا توسل جويد، شكست نخورد.

(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

التوكل بعد الكيس مؤ عظة ؛(١٠٦)

توكل كردن (به خدا) بعد از به كار بردن عقل ، خود موعظه است

(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

الطيرة شرك ومامنا الا ولكن الله يذهبه بالتوكل ؛(١٠٧)

فال بد زدن شرك است و هيچ كس از ما نيست مگر اين كه به نحوى دستخوش فال بد زدن مى شود، اما خداوند با توكل به او آن را از بين مى برد.

(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

راءى رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم قوما لا يزرعون قال : ما اءنتم ؟ قالوا: نحن المتوكلون ، قال : لا، بل اءنتم المتكلون ؛(١٠٨)

رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم گروهى را كه كشت و كار نمى كردند، ديدند و فرمودند: شما چه كاره ايد؟ عرض كردند ما توكل كننده گانيم فرمودند: نه ، شما سرباريد.

(٩)امام كاظمعليه‌السلام :

لما سئل عن قوله تعالى : (ومن يتوكل على الله فهو حسبه) -: التوكل على الله درجات ، منها اءن تتوكل على الله فى امورك كلها فما فعل بك كنت عنه راضيا تعلم اءنه لاياءلوك خيرا وفضلا وتعلم اءن الحكم فى ذلك له فتوكل على الله بتفويض ذلك اليه وثق به فيها وفى غيرها؛(١٠٩)

در پاسخ به سوال از آيه «و هر كس به خدا توكل كند او براى وى بس ‍ است» توكل كردن بر خدا درجاتى دارد: يكى از آنها اين است كه در تمام كارهايت به خدا توكل كنى و هر چه با تو كرد از او خشنود باشى و بدانى كه او نسبت به تو از هيچ خير و تفضلى كوتاهى نمى كند و بدانى كه در اين باره حكم ، حكم اوست ، پس با واگذارى كارهايت به خدا بر او توكل كن و در آن كارها و ديگر كارها به او اعتماد داشته باش

(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

يقول الله عزوجل ما من مخلوق يعتصم دونى الا قطعت اءسباب السماوات واءسباب الارض من دونه فان ساءلنى لم اعطه وان دعانى لم اجبه ؛(١١٠ )

خداوند عزوجل مى فرمايد: هيچ مخلوقى نيست كه به غير من پناه ببرد، مگر اينكه دستش را از اسباب و ريسمانهاى آسمانها و زمين كوتاه كنم ، پس اگر از من بخواهد عطايش نكنم و اگر مرا بخواند جوابش ‍ ندهم

١٢ - دعا

(١)امام صادقعليه‌السلام :

عليكم بالدعاء، فانكم لاتقربون الى الله بمثله ، و لا تتركوا صغيرة لصغيرها اءن تدعوابها، ان صاحب الصغار هو صاحب الكبار؛(١١١)

شما را سفارش مى كنم به دعا كردن ، زيرا با هيچ چيز به مانند دعا به خدا نزديك نمى شويد. و دعا كردن براى هيچ امر كوچكى را، به خاطر كوچك بودنش رها نكنيد، زيرا حاجتهاى كوچك نيز به دست همان كسى است كه حاجتهاى بزرگ به دست اوست

(٢)امام حسن مجتبىعليه‌السلام :

انا الضامن لمن لم يهجس فى قلبه الا الرضا اءن يدعو الله فيستجاب له ؛(١١٢)

كسى كه در دلش هوايى جز خشنودى خدا خطور نكند، من ضمانت مى كنم كه خداوند دعايش را مستجاب كند.

(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

من سره ان يستجيب الله له عند الشدائد والكرب فليكثر الدعاء فى الرخاء؛(١١٣)

هر كس دوست دارد خداوند هنگام سختى ها و گرفتارى ها دعاى او را اجابت كند، در هنگام آسايش ، دعا بسيار كند.

(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

ليس شى ء اءسرع اجابة من دعوة غائب لغائب ؛(١١٤)

هيچ دعايى زودتر از دعايى كه انسان در غياب كسى مى كند، مستجاب نمى شود.

(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

اغتنموا الدعاء عند الرقة فانها رحمة ؛(١١٥)

دعا كردن را در هنگام رقت قلب غنيمت شمريد، كه رقت قلب ، رحمت است

(٦)امام صادقعليه‌السلام :

اذا اراد اءحدكم اءن يستجاب له فليطيب كسبه وليخرج من مظالم الناس ، و ان الله لا يرفع اليه دعاء عبد وفى بطنه حرام اءو عنده مظلمة لاحد من خلقه ؛(١١٦)

هر كس بخواهد دعايش مستجاب شود، بايد كسب خود را حلال كند و حق مردم را بپردازد. دعاى هيچ بنده اى كه مال حرام در شكمش باشد يا حق كسى بر گردنش باشد، به درگاه خدا بالا نمى رود.

(٧)امام صادقعليه‌السلام :

ان العبد ليدعو فيقول الله عزوجل للملكين : قد استجبت له ولكن احبسوه بحاجته ، فانى احب اءن اءسمع صوته وان العبد ليدعو فيقول الله تبارك و تعالى : عجلوا له حاجته فانى ابغض صوته ؛(١١٧)

هر آينه بنده دعا مى كند و خداوند عزوجل به دو فرشته مى فرمايد: من دعاى او را مستجاب كردم اما حاجتش را نگهداريد، زيرا دوست دارم صداى او را بشنوم و همانا بنده دعا مى كند و خداوند تبارك و تعالى مى فرمايد: زود خواسته اش را برآوريد كه من خوش ندارم صداى او را بشنوم

(٨)امام سجادعليه‌السلام :

من لم يرج الناس فى شى ء ورد اءمره الى الله عزوجل فى جمع اموره استجاب الله عزوجل له فى كل شى ء؛(١١٨)

هر كس در هيچ كارى به مردم اميد نبندد و همه كارهاى خود را به خداى عزوجل واگذارد، خداوند هر خواسته اى كه او داشته باشد اجابت كند.

(٩)امام علىعليه‌السلام :

ربما ساءلت الشى ء فلا توتاه واوتيت خيرا منه عاجلا اءو آجلا اءو صرف عنك لما هو خير لك ، فلرب اءمر طلبته فيه هلاك دينك لو اوتيته ، فاتكن مساءلتك فيما يبقى لك جماله وينفى عنك وباله ؛(١١٩)

___________________

پاورقى ها ٥١- غاية المرام ١/١١٥.

٥٢- امالى طوسى ٣٤٩/٧٢١.

٥٣- بحارالانوار ٢/٣٠/١٣.

٥٤- امالى صدوق ١/٥٦٢/٧٥٥.

٥٥- كافى ٣/٣٤٣/١٣.

٥٦- المنتخب للطريحى ص ٧٠.

٥٧- كافى ٢/٧٨/١٠.

٥٨- منتخب الاثر ١/٢٤٩/٨.

٥٩- جامع الاخبار ص ٤٦.

٦٠- من لا يحضره الفقيه ٢/٥٨٣/٣١٨٧.

٦١- امالى طوسى ٦٤٧/١٣٤٠.

٦٢- الفردوس ٢/٤٠٤/٣٧٩٦.

٦٣- سنن الدار قطنى ١/٢٠١/٩٧٤.

٦٤- مسند ابن حنبل ٢/١٢٩.

٦٥- غررالحكم ٥/١١٦/٧٥٩٢.

٦٦- تحف العقول ص ١٧٤.

٦٧- كافى ٣/٢٦٦/١١.

٦٨- كافى ٣/٣٤٣/١٥.

٦٩- التهذيب ٢/١١٠/١٨٣.

٧٠- محاسن ١/٣٩٦/٨٨٥.

٧١- معانى الاخبار ص ٤٠٩.

٧٢- نهج الفصاحه ح ١٨٥٤.

٧٣- دعائم الاسلام ١/٢٦٩.

٧٤- كافى ٤/٩٥/١.

٧٥- بحارالانوار ٤٠/٣٣١/١٣.

٧٦- شرح نهج البلاغه ٢٠/٢٩٩/٤١٧.

٧٧- الدعوات للراوندى ص ٢٧.

٧٨- بحارالانوار ٩٦/٣٧١/٥٣.

٧٩- مستدرك الوسائل ٧/٣٦٩/٨٤١.

٨٠- بحارالانوار ٩٦/٣٢٥/١٥.

٨١- نهج البلاغه حكمت ٣٧٤.

٨٢- غررالحكم ٢/٦١١/٣٦٤٨.

٨٣- امالى صدوق ص ٢٥٤.

٨٤- بحارالانوار ١٠٠/٨٧/٦٤.

٨٥- كافى ٢/٥٠/١.

٨٦- تهذيب الاحكام ٦/١٨١/٢٢.

٨٧- كافى ٥/٥٦/١.

٨٨- نهج الفصاحه ح ٣٠١٠.

٨٩- كافى ٥/٥٦/١.

٩٠- مستدرك الوسايل ١٢/١٧٩/١٣٨١٧.

٩١- نهج البلاغه خطبه ٢٧.

٩٢- وسائل الشيعه ١١/٩/١٥.

٩٣- شرح نهج البلاغه ٣/١٨٤.

٩٤- بحارالانوار ١٠٠/٤٩/٢٣.

٩٥- كنزالعمال ٤/٣٢٦/١٠٧٣٠.

٩٦- محاسن ١/٢٩٢/١٤٤٩.

٩٧- خصال ص ٦٢٠.

٩٨- غررالحكم ٣/٣٦٥/٤٧٦٠.

٩٩- نهج البلاغه خطبه ٢٣٠.

١٠٠- محاسن ١/٢٩٢/٤٤٨.

١٠١- بحارالانوار ٧٨/٧٩/٥٦.

١٠٢- غررالحكم ٥/٤٢٥/٩٠٢٨.

١٠٣- كنزالعمال ٣/١٠٣/٥٦٩٣.

١٠٤- كافى ٢/٦٥/٣.

١٠٥- جامع الاخبار ص ٣٢٢.

١٠٦- كنزالعمال ٣/١٠٣/٥٦٩٦.

١٠٧- سنن ابن ماجه ٢/١١٧٠/٣٥٣٨.

١٠٨- مستدرك الوسائل ١١/٢١٧/١٢٧٨٩.

١٠٩- كافى ٢/٦٥/٥.

١١٠- امالى طوسى ٥٨٥/١٢١٠.

١١١- كافى ٢/٤٦٧/٦.

١١٢- كافى ٢/٦٢/١١.

١١٣- نهج الفصاحه ح ٣٠٢٣.

١١٤- بحارالانوار ٩٣/٣٥٩/١٧.

١١٥- بحارالانوار ٩٣/٣٤٧/١٤.

١١٦- بحارالانوار ٩٣/٣٢١/٣١.

١١٧- كافى ٢/٤٨٩/٣.

١١٨- كافى ٢/١٤٨/٣.

١١٩- نهج البلاغه نامه ٣١.

گاه چيزى را (از خدا) مى خواهى اما به تو داده نمى شود و دير يا زود بهتر است از آن به تو داده مى شود، يا به خاطر آنچه خير و مصلحت تو در آن است از بر آورده شدن خواسته ات دريغ مى شود، زيرابسا خواسته اى كه اگر برآورده شود به نابودى و تباهى دين تو مى انجامد، پس ، چيزى بخواه كه زيبايى و نيكيش برايت مى ماند و پيامد سوئى ندارد.

(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

من اءراد تستجاب دعوته واءن تكشف كربته فليفرج عن معسر؛(١٢٠)

هر كس مى خواهد دعايش مستجاب شود و غمش از بين برود بايد گره از كار گرفتارى باز كند.

١٣ - شكر

(١)امام صادقعليه‌السلام :

لو كان عند الله عبادة تعبد بها عباده المخلصون اءفضل من الشكر على كل حال لاطلق لفظه فيهم من جميع الخلق بها فلما لم يكن اءفضل منها خصها من بين العبادات وخص اءربابها، فقال تعالى (وقليل من عبادى الشكور)؛(١٢١)

اگر نزد خداوند عبادتى بهتر از شكر گزارى در همه حال بود كه بندگان مخلص با آن عبادتش كنند، هر آينه آن كلمه را درباره خلقش به كار مى برد، اما چون عبادتى بهتر از آن نبود از ميان عبادات آن را خاص قرار داد و صاحبان آن را ويژه گردانيد و فرمود: «واندكى از بندگان من سپاس گزارند»

(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

الطاعم الشاكر له من الاجر كاءجر الصائم المحتسب ، والمعافى الشاكر له من الاجر كاءجر المبتلى الصابر، والمعطى الشاكر له من الاجر كاءجر المحروم القانع ؛(١٢٢)

سير سپاسگذار اجرش همانند روزه دارى است اگر براى خدا روزه مى گيرد، تندرست سپاسگزار همانند آن اجرى را دارد كه بيمار شكيبا و بخشنده سپاسگزار همان اجر را دارد كه تنگدست قانع

(٣)امام حسينعليه‌السلام :

شكرك لنعمة سالفة يقتضى نعمة آنفة ؛(١٢٣)

شكر تو بر نعمت گذشته ، زمينه ساز نعمت آينده است

(٤)امام علىعليه‌السلام :

اءكثر اءن تنظر الى من فضلت عليه ، فان ذلك من اءبوابك الشكر؛(١٢٤)

به كسى كه به او برترى داده شده اى بسيار بنگر، زيرا اين كار يكى از انگيزه هاى شكر گزارى است

(٥)امام صادقعليه‌السلام :

ما من عبد اءنعم الله عليه فعرف اءنها من عند الله الا غفر الله له قبل اءن يحمده ؛(١٢٥)

هيچ بنده اى نيست كه خداوند به او نعمتى دهد و او آن را از جانب خدا بداند مگر آن كه ، پيش از سپاسگويى او، خداوند بيامرزدش

(٦)امام صادقعليه‌السلام :

اءدنى الشكر روية النعمة من الله من غير علة يتعلق القلب بها دون الله عزوجل والرضا بما اعطى والا تعصيه بنعمته و تخالفه بشى ء من اءمره ونهيه بسبب نعمته ؛(١٢٦)

كم ترين سپاسگزارى ، اين است كه انسان نعمت را (مستقيما) از خدا بداند و جز او علتى براى او نداند و نيز به آنچه خداوند عطايش كرده ، خرسند باشد و با نعمت او مرتكب گناه وى نشود و نعمت خدا را وسيله مخالفت با امر و نهى او قرار ندهد.

(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

ان الله ليرضى عن العبد اءن ياءكل الاكلة فيحمده عليها اءو يشرب الشربة فيحمده عليها؛(١٢٧)

خداوند از بنده اى كه پس از خوردن لقمه اى غذا و يا آشاميدن جرعه اى او را سپاس مى گويد، خشنود مى گردد.

(٨)امام صادقعليه‌السلام :

اءوحى الله تعالى الى موسىعليه‌السلام يا موسى اشكرنى حق شكرى فقال : يا رب و كيف اءشكرك حق شكرك ، وليس من شكر اءشكرك به الا واءنت انعمت به على ؟! فقال : يا موسى الان شكرتنى حين علمت اءن ذلك منى ؛(١٢٨)

خداى تعالى به موسىعليه‌السلام وحى فرمود كه : اى موسى مرا چنان كه بايد شكر كن موسى عرض كرد: پروردگارا چگونه تو را چنان كه بايد شكر گويم حال آن كه هر شكرى كه تو را مى گويم خود نعمتى است كه تو به من ارزانى داشته اى ؟ فرمود: اى موسى حال كه دانستى توفيق آن شكر را هم من به تو داده ام ، شكر مرا ادا كرده اى

(٩)اما رضاعليه‌السلام :

اعلموا اءنكم لا تشكرون الله تعالى بشى ء بعد ايمان بالله وبعد الاعتراف بحقوق اءولياء الله من آل محمد رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم اءحب اليه من معاونتكم لاخوانكم المومنين على دنياهم ؛(١٢٩)

بدانيد كه بعد از ايمان به خدا و بعد از اعتراف به حقوق اولياء الله از آل محمد پيامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم هيچ شكرى نزد خدا خوشايندتر از اين نيست كه برادران مومن خود را در امور دنيايشان يارى رسانيد.

(١٠)امام جوادعليه‌السلام :

نعمة لاتشكر كسيئة لاتغفر؛(١٣٠)

نعمتى كه سپاسگزارى نشود مانند گناهى است كه آمرزيده نشود.

٧ - نماز

(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

لا تزال امتى بخير ما تحابوا واقاموا الصلاة و آتوا الزكاة وقروا الضيف ...؛(٦١)

امتم همواره در خير و خوبى اند تا وقتى كه يكديگر را دوست بدارند، نماز را برپا دارند، زكات بدهند و ميهمان را گرامى بدارند...

(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

الصلاة مفتاح كل خير؛(٦٢)

نماز كليد همه خوبى هاست

(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

اول الوقت رضوان الله ووسط الوقت رحمة الله و آخر الوقت عفو الله ؛(٦٣)

نماز در اول وقت خشنودى خداوند، ميان وقت رحمت خداوند و پايان وقت عفو خداوند است

(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

ايها الناس ان المصلى اذا صلى فانه يناجى ربه تبارك وتعالى فليعلم بما يناجيه ؛(٦٤)

اى مردم همانا نمازگزار هنگام نماز با پروردگار بزرگ و بلند مرتبه اش ‍ مناجات مى كند، پس بايد بداند چه مى گويد.

(٥)امام علىعليه‌السلام :

لو يعلم المصلى ما يغشاه من الرحمة لما رفع راءسه من السجود؛(٦٥)

اگر نمازگزار بداند تا چه حد مشمول رحمت الهى است هرگز سر خود را از سجده بر نخواهد داشت

(٦)

امام علىعليه‌السلام :

انظر فيما تصلى وعلى ما تصلى ان لم يكن من وجهه وحله فلا قبول ؛(٦٦)

بنگر در چه (لباسى) و بر چه (چيزى) نماز مى گزارى ، اگر از راه صحيح و حلالش نباشد، قبول نخواهد بود.

(٧)امام صادقعليه‌السلام :

من قبل الله منه صلاة واحدة لم يعذبه و من قبل حسنه لم يعذبه ؛(٦٧)

خداوند از هر كس يك نماز و يا يك كار نيك را قبول كند؛ عذابش ‍ نمى نمايد.

(٨)امام صادقعليه‌السلام :

تسبيح فاطمةعليها‌السلام فى كل يوم فى دبر كل صلاة احب الى من صلاة الف ركعة فى كل يوم ؛(٦٨)

تسبيحات فاطمه زهراعليها‌السلام در هر روز پس از هر نماز نزد من محبوب تر از هزار ركعت نماز در روز است

(٩)امام صادقعليه‌السلام :

سجدة الشكر واجبة على كل مسلم تتم بها صلاتك وترضى بها ربك وتعجب الملائكة منك ...؛(٦٩)

سجده شكر بر هر مسلمانى واجب است ، با آن نمازت را كامل و پروردگارت را خشنود مى سازى و فرشتگان را به شگفتى مى آورى

(١٠)امام صادقعليه‌السلام :

يعرف من يصف الحق بثلاث خصال : ينظر الى اصحابه من هم ؟ والى صلاته كيف هى ؟ وفى اى وقت يصليها؟؛(٧٠)

كسى كه از حق دم مى زند با سه ويژگى شناخته مى شود: ببينيد دوستانش ‍ چه كسانى هستند؟ نمازش چگونه است ؟ و در چه وقت آن را مى خواند؟

٨ - روزه

(١)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

ان للجنة بابا يدعى الريان لايدخل منه الا الصائمون ؛(٧١)

بهشت را درى است كه ريان ناميده مى شود از آن در، جز روزه داران وارد نشوند.

(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

صوموا تصحوا؛(٧٢)

روزه بگيريد تا تندرست باشيد.

(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

من اشبع صائما سقاه الله من حوضى شربة لايظماء بعدها؛(٧٣)

هر كس روزه دارى را سير نمايد، خداوند از حوض (كوثر) من شربتى نصيب او خواهد كرد كه پس از آن هرگز تشنه نشود.

(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

اللهم لك صمنا وعلى رزقك افطرنا فتقبله منا ذهب الظماء وابتلت العروق وبقى الاجر؛(٧٤)

بار خدايا براى تو روزه گرفتيم و با روزى تو افطار مى كنيم پس آن را از ما بپذير، تشنگى رفت و رگها شاداب شد و پاداش ماند.

(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

من منعه الصوم من طعام يشتهيه كان حقا على الله ان يطعمه من طعام الجنة و يسقيه من شرابها؛(٧٥)

هر كس روزه ، او را از خوردن غذايى كه اشتهاى او را دارد، باز دارد، بر خداست كه او را از غذاى بهشت سيرش كند و از نوشيدنى بهشت به او بنوشاند.

(٦)امام علىعليه‌السلام :

ليس الصوم الامساك عن الماءكل والمشرب ، الصوم الامساك عن كل مايكرهه الله سبحانه ؛(٧٦)

روزه امساك از خوردن و آشاميدن نيست بلكه روزه ، خوددارى از تمامى چيزهايى است كه خداوند سبحان آنها را بد مى داند.

(٧)امام علىعليه‌السلام :

نوم الصائم عبادة وصمته تسبيح ودعاؤ ه مستجاب وعمله مضاعف ان للصائم عند افطار عند افطاره دعوة لاترد؛(٧٧)

خواب روزه دار عبادت ، سكوت او تسبيح ، دعايش پذيرفته و عملش دو چندان است دعاى روزه دار به هنگام افطار از درگاه خدا رد نمى شود.

(٨)امام صادقعليه‌السلام :

اما العلة فى الصيام ليستوى به الغنى والفقير وذلك لان الغنى لم يكن ليجد مس الجوع فيرحم الفقير لان الغنى كلما اراد شيئا قدر عليه ...؛(٧٨)

علت روزه گرفتن آن است كه به سبب آن ثروتمند و فقير برابر شوند زيرا ثروتمند گرسنگى را احساس نكرده تا به فقير رحم كند چرا كه ثروتمند هر گاه چيزى بخواهد مى تواند فراهم كند...

(٩)امام صادقعليه‌السلام :

الصوم جنة من آفات الدنيا وحجاب من عذاب الاخرة ؛(٧٩)

روزه سپرى است از آفت هاى دنيا و پرده اى است از عذاب آخرت

(١٠)امام صادقعليه‌السلام :

الصوم فوه لايتكلم الا بالخير؛(٨٠)

روزه دارى (در حكم) دهانى است كه جز به خير سخن نگويد.

٩ - امر به معروف

(١)امام علىعليه‌السلام :

و ما اءعمال البر كلها والجهاد فى سبيل الله عند الامر بالمعروف والنهى عن المنكر الا كنفثة فى بحر لجى ؛(٨١)

همه كارهاى خوب و جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهى از منكر چون قطره اى است در درياى عميق

(٢)امام علىعليه‌السلام :

ان الامر بالمعروف والنهى عن المنكر لا يقربان من اءجل و لا ينقصان من رزق ، لكن يضاعفان الثواب ويعظمان الاجر واءفضل منهما كلمة عدل عند امام جائر؛(٨٢)

امر به معروف و نهى از منكر نه اجلى را نزديك مى كنند و نه روزى را كم مى نمايند، بلكه ثواب را دو چندان و پاداش را بزرگ مى سازند و برتر از امر به معروف و نهى از منكر سخن عادلانه است نزد حاكمى ستمگر.

(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

اذا لم ياءمروا بمعروف ولم ينهوا عن منكر ولم يتبعوا الاخيار من اءهل بيتى ، سلط الله عليهم شرارهم ، فيدعوا عند ذلك خيارهم فلا تستجاب لهم ؛(٨٣)

هر گاه (مردم) امر به معروف و نهى از منكر نكنند، و از نيكان خاندان من پيروى ننمايند، خداوند بدانشان را بر آنان مسلط گرداند و نيكانشان دعا كنند اما دعايشان مستجاب نشود.

(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

لا ياءمر بالمعروف و لا ينهى عن المنكر الا من كان فيه ثلاث خصال : رفيق بما ياءمر به رفيق فيما ينهى عنه ، عدل فيما ياءمر به عدل فيما ينهى عنه ، عالم بما ياءمر به عالم بما ينهى عنه ؛(٨٤)

امر به معروف و نهى از منكر نكند مگر كسى كه سه خصلت در او باشد: در امر و نهى خود مداراكند، در امر و نهى خود ميانه روى نمايد و به آنچه امر و نهى مى كند، دانا باشد.

(٥)

امام علىعليه‌السلام :

من اءمر بالمعروف شد ظهر المؤ من ومن نهى عن المنكر اءرغم اءنف المنافق واءمن كيده ؛(٨٥)

هر كس امر به معروف كند به مومن نيرو مى بخشد و هر كس نهى از منكر نمايد بينى منافق را به خاك ماليده و از مكر او در امان مى ماند.

(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

لا يزال الناس بخير ما اءمروا بالمعروف و نهوا عن المنكر و تعاونوا على البر والتقواى فاذا لم يفعلوا ذلك نزعت منهم البر كات ، وسلط بعضهم على بعض ، ولم يكن لهم ناصر فى الارض و لا فى السماء؛(٨٦)

تا زمانى كه مردم امر به معروف و نهى از منكر نمايند و در كارهاى نيك و تقوا به يارى يكديگر بشتابند در خير و سعادت خواهند بود، اما اگر چنين نكنند، بركت ها از آنان گرفته شود و گروهى بر گروه ديگر سلطه پيدا كنند و نه در زمين ياورى دارند و نه در آسمان

(٧)امام باقرعليه‌السلام :

اءوحى الله تعالى الى شعيب النبى انى معذب من قومك مائة اءلف : اءربعين اءلفا من شرارهم وستين اءلفا من خيارهم فقال : يارب هولاء الاشرار فما بال الاخيار؟! فاوحى الله عزوجل اليه : داهنوا اءهل المعاصى فلم يغضبوا لغضبى ؛(٨٧)

خداى تعالى به شعيب پيامبر وحى فرمود كه : من صد هزار نفر از قوم تو را عذاب خواهم كرد: چهل هزار نفر بدكار را، و شصت هزار نفر از نيكانشان را. شعيب عرض كرد: پروردگارا! بدكاران سزاوارند اما نيكان چرا؟ خداى عزوجل به او وحى فرمود كه : آنان با گنهكاران راه آمدند و به خاطر خشم من به خشم نيامدند.

(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

من راءى منكم منكرا فليغيره بيده ، فان لم يستطع فبلسانه ، فان لم يستطع فبقلبه وذلك اءضعف الايمان ؛(٨٨)

هر كس از شما منكرى ببيند بايد با دست و اگر نتوانست با زبانش و اگر نتوانست با قلبش آن را تغيير دهد، كه پائين ترين درجه ايمان همين (تغيير قلبى) است

(٩)امام باقرعليه‌السلام :

ان الامر بالمعروف والنهى عن المنكر سبيل الانبياء، ومنهاج الصلحاء، فريضة عظيمة بها تقام الفرائض ، و تاءمن المذاهب ، و تحل المكاسب ، وترد المظالم ، و تعمر الارض ، وينصف من الاعداء، ويستقيم الامر؛(٨٩)

امر به معروف و نهى از منكر راه و روش پيامبران و شيوه صالحان است و فريضه بزرگى است كه ديگر فرايض به واسطه آن بر پا مى شود، راه ها امن مى گردد و درآمدها حلال مى شود و حقوق پايمال شده به صاحبانش بر مى گردد، زمين آباد مى شود و (بدون ظلم) حق از دشمنان گرفته مى شود و كارها سامان مى پذيرد.

(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

من اءمر بالمعروف ونهى عن المنكر فهو خليفة الله فى الارض وخليفة رسوله ؛(٩٠)

هر كس امر به معروف و نهى از منكر نمايد، جانشين خدا در زمين و جانشين رسول اوست

١٠ - جهاد

(١)

امام علىعليه‌السلام :

ان الجهاد باب من اءبواب الجنته فتحه الله لخاصة اءوليائه وهو لباس ‍ التقوى ودرع الله الحصينة وجنته الوثيقة ؛(٩١)

براستى كه جهاد يكى از درهاى بهشت است كه خداوند آن را براى اولياى خاص خود گشوده است جهاد جامعه تقوا و زره استوار خداوند و سپر محكم است

(٢)امام علىعليه‌السلام :

ان الله فرض الجهاد وعظمه وجعله نصره وناصره والله ما صلحت دنيا ولادين الا به ؛(٩٢)

در حقيقت خداوند جهاد را واجب گردانيد و آن را بزرگداشت و مايه پيروزى و ياور قرارش داد. به خدا سوگند كه كار دنيا و دين جز با جهاد درست نمى شود.

(٣)امام علىعليه‌السلام :

ان الله كتب القتل على قوم والموت على آخرين وكل آتيه منيته كما كتب الله له فطوبى للمجاهدين فى سبيله والمقتولين فى طاعته ؛(٩٣)

براستى كه خداوند براى گروهى كشته شدن را مقرر فرمود و براى ديگران مردن را. هر گروهى با همان سرنوشتى كه خداوند مقرر كرده است مى رسد. پس ، خوشا به سعادت مجاهدان در راه خدا و كشته شدگان در راه اطاعت او.

(٤)امام علىعليه‌السلام :

جاهدوا فى سبيل الله باءيديكم فان لم تقدروا فجاهدوا باءلسنتكم فان لم تقدروا فجاهدوا بقلوبكم ؛(٩٤)

در راه خدا با دستهاى خود جهاد كنيد، اگر نتوانستيد با زبانهاى خود و اگر باز هم نتوانستيد با قلب خود جهاد كنيد.

(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

حرس ليلة فى سبيل الله عزوجل اءفضل من اءلف ليلة يقام ليلها و يصام نهارها؛(٩٥)

يك شب نگهبانى در راه خدا برتر است از هزار شبانه روز كه شبهايش به عبادت و روزهايش به روزه دارى سپرى شود.

(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

اءفضل الجهاد من اءصبح لايهم بظلم اءحد؛(٩٦)

برترين جهاد آن است كه انسان روز خود را آغاز كند در حالى كه در انديشه ستم كردن به احدى نباشد.

(٧)امام علىعليه‌السلام :

جهاد المراءة حسن التبعل ؛(٩٧)

جهاد زن خوب شوهردارى كردن است

(٨)امام علىعليه‌السلام :

جاهد شهوتك وغالب غضبك وخالف سوء عادتك ، تزك نفسك ، ويكمل عقلك و تستكمل ثواب ربك ؛(٩٨)

با هوا و هوس خود جهاد كن ، برخشمت مسلط شو و باعادتهاى بد خود مخالفت كن تا نفست پاكيزه شود، عقلت به كمال برسد و از پاداش ‍ پروردگارت بهره كامل ببرى

(٩)امام علىعليه‌السلام :

عليكم بالجد والاجتهاد و التاءهب والاستعداد والتزود فى منزل الزاد ولاتغرنكم الحياة الدنيا كما غزت من كان قبلكم من الامم الماضية والقرون الخالية ؛(٩٩)

بر شما باد تلاش و سختكوشى و مهيا شدن و آماده گشتن و توشه برداشتن از سراى توشه (دنيا). مبادا زندگى دنيا شما را بفريبد چنان كه ملتهاى گذشته و اقوام پيشين را فريفت

(١٠)امام باقرعليه‌السلام :

لما قال له رجل ضعيف العمل قليل الصلاة قليل الصوم ولكن اءرجو اءن لا آكل الا حلالا و لا اءنكح الا حلالا: واءى جهاد اءفضل من عفة بطن وفرج ؟!؛(١٠٠)

در پاسخ كسى كه عرض كرد: من در عمل ناتوانم و نماز و روزه كم به جاى مى آورم اما سعى مى كنم جز حلال نخورم و جز با حلال نزديكى نكنم فرمودند: چه جهادى برتر از پاك نگهداشتن داشتن شكم و شرمگاه ؟!.

١١ - توكل

(١)امام علىعليه‌السلام :

التوكل على الله نجاة من كل سوء وحرز من كل عدو؛(١٠١)

توكل بر خداوند، مايه نجات از هر بدى و محفوظ بودن از هر دشمنى است

(٢)امام علىعليه‌السلام :

من توكل على الله ذلت له الصعاب وتسهلت عليه الاسباب ؛(١٠٢)

هر كس به خدا توكل كند، دشوارى ها براى او آسان مى شود و اسباب برايش فراهم مى گردد.

(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

من توكل على الله كفاه مؤ نته ورزقه من حيث لا يحتسب ؛(١٠٣)

هر كس به خدا توكل كند، خداوند هزينه او را كفايت مى كند و از جايى كه گمان نمى برد به او روزى مى دهد.

(٤)امام صادقعليه‌السلام :

ان الغنى والعز يجولان فاذا ظفرا بموضع التوكل اءو طنا؛(١٠٤)

بى نيازى و عزت به هر طرف مى گردند و چون به جايگاه توكل دست يافتند در آنجا قرار مى گيرند.

(٥)امام باقرعليه‌السلام :

من توكل على الله لايغلب ومن اعتصم بالله لايهزم ؛(١٠٥)

هر كس به خدا توكل كند، مغلوب نشود و هر كس به خدا توسل جويد، شكست نخورد.

(٦)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

التوكل بعد الكيس مؤ عظة ؛(١٠٦)

توكل كردن (به خدا) بعد از به كار بردن عقل ، خود موعظه است

(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

الطيرة شرك ومامنا الا ولكن الله يذهبه بالتوكل ؛(١٠٧)

فال بد زدن شرك است و هيچ كس از ما نيست مگر اين كه به نحوى دستخوش فال بد زدن مى شود، اما خداوند با توكل به او آن را از بين مى برد.

(٨)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

راءى رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم قوما لا يزرعون قال : ما اءنتم ؟ قالوا: نحن المتوكلون ، قال : لا، بل اءنتم المتكلون ؛(١٠٨)

رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم گروهى را كه كشت و كار نمى كردند، ديدند و فرمودند: شما چه كاره ايد؟ عرض كردند ما توكل كننده گانيم فرمودند: نه ، شما سرباريد.

(٩)امام كاظمعليه‌السلام :

لما سئل عن قوله تعالى : (ومن يتوكل على الله فهو حسبه) -: التوكل على الله درجات ، منها اءن تتوكل على الله فى امورك كلها فما فعل بك كنت عنه راضيا تعلم اءنه لاياءلوك خيرا وفضلا وتعلم اءن الحكم فى ذلك له فتوكل على الله بتفويض ذلك اليه وثق به فيها وفى غيرها؛(١٠٩)

در پاسخ به سوال از آيه «و هر كس به خدا توكل كند او براى وى بس ‍ است» توكل كردن بر خدا درجاتى دارد: يكى از آنها اين است كه در تمام كارهايت به خدا توكل كنى و هر چه با تو كرد از او خشنود باشى و بدانى كه او نسبت به تو از هيچ خير و تفضلى كوتاهى نمى كند و بدانى كه در اين باره حكم ، حكم اوست ، پس با واگذارى كارهايت به خدا بر او توكل كن و در آن كارها و ديگر كارها به او اعتماد داشته باش

(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

يقول الله عزوجل ما من مخلوق يعتصم دونى الا قطعت اءسباب السماوات واءسباب الارض من دونه فان ساءلنى لم اعطه وان دعانى لم اجبه ؛(١١٠ )

خداوند عزوجل مى فرمايد: هيچ مخلوقى نيست كه به غير من پناه ببرد، مگر اينكه دستش را از اسباب و ريسمانهاى آسمانها و زمين كوتاه كنم ، پس اگر از من بخواهد عطايش نكنم و اگر مرا بخواند جوابش ‍ ندهم

١٢ - دعا

(١)امام صادقعليه‌السلام :

عليكم بالدعاء، فانكم لاتقربون الى الله بمثله ، و لا تتركوا صغيرة لصغيرها اءن تدعوابها، ان صاحب الصغار هو صاحب الكبار؛(١١١)

شما را سفارش مى كنم به دعا كردن ، زيرا با هيچ چيز به مانند دعا به خدا نزديك نمى شويد. و دعا كردن براى هيچ امر كوچكى را، به خاطر كوچك بودنش رها نكنيد، زيرا حاجتهاى كوچك نيز به دست همان كسى است كه حاجتهاى بزرگ به دست اوست

(٢)امام حسن مجتبىعليه‌السلام :

انا الضامن لمن لم يهجس فى قلبه الا الرضا اءن يدعو الله فيستجاب له ؛(١١٢)

كسى كه در دلش هوايى جز خشنودى خدا خطور نكند، من ضمانت مى كنم كه خداوند دعايش را مستجاب كند.

(٣)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

من سره ان يستجيب الله له عند الشدائد والكرب فليكثر الدعاء فى الرخاء؛(١١٣)

هر كس دوست دارد خداوند هنگام سختى ها و گرفتارى ها دعاى او را اجابت كند، در هنگام آسايش ، دعا بسيار كند.

(٤)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

ليس شى ء اءسرع اجابة من دعوة غائب لغائب ؛(١١٤)

هيچ دعايى زودتر از دعايى كه انسان در غياب كسى مى كند، مستجاب نمى شود.

(٥)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

اغتنموا الدعاء عند الرقة فانها رحمة ؛(١١٥)

دعا كردن را در هنگام رقت قلب غنيمت شمريد، كه رقت قلب ، رحمت است

(٦)امام صادقعليه‌السلام :

اذا اراد اءحدكم اءن يستجاب له فليطيب كسبه وليخرج من مظالم الناس ، و ان الله لا يرفع اليه دعاء عبد وفى بطنه حرام اءو عنده مظلمة لاحد من خلقه ؛(١١٦)

هر كس بخواهد دعايش مستجاب شود، بايد كسب خود را حلال كند و حق مردم را بپردازد. دعاى هيچ بنده اى كه مال حرام در شكمش باشد يا حق كسى بر گردنش باشد، به درگاه خدا بالا نمى رود.

(٧)امام صادقعليه‌السلام :

ان العبد ليدعو فيقول الله عزوجل للملكين : قد استجبت له ولكن احبسوه بحاجته ، فانى احب اءن اءسمع صوته وان العبد ليدعو فيقول الله تبارك و تعالى : عجلوا له حاجته فانى ابغض صوته ؛(١١٧)

هر آينه بنده دعا مى كند و خداوند عزوجل به دو فرشته مى فرمايد: من دعاى او را مستجاب كردم اما حاجتش را نگهداريد، زيرا دوست دارم صداى او را بشنوم و همانا بنده دعا مى كند و خداوند تبارك و تعالى مى فرمايد: زود خواسته اش را برآوريد كه من خوش ندارم صداى او را بشنوم

(٨)امام سجادعليه‌السلام :

من لم يرج الناس فى شى ء ورد اءمره الى الله عزوجل فى جمع اموره استجاب الله عزوجل له فى كل شى ء؛(١١٨)

هر كس در هيچ كارى به مردم اميد نبندد و همه كارهاى خود را به خداى عزوجل واگذارد، خداوند هر خواسته اى كه او داشته باشد اجابت كند.

(٩)امام علىعليه‌السلام :

ربما ساءلت الشى ء فلا توتاه واوتيت خيرا منه عاجلا اءو آجلا اءو صرف عنك لما هو خير لك ، فلرب اءمر طلبته فيه هلاك دينك لو اوتيته ، فاتكن مساءلتك فيما يبقى لك جماله وينفى عنك وباله ؛(١١٩)

___________________

پاورقى ها ٥١- غاية المرام ١/١١٥.

٥٢- امالى طوسى ٣٤٩/٧٢١.

٥٣- بحارالانوار ٢/٣٠/١٣.

٥٤- امالى صدوق ١/٥٦٢/٧٥٥.

٥٥- كافى ٣/٣٤٣/١٣.

٥٦- المنتخب للطريحى ص ٧٠.

٥٧- كافى ٢/٧٨/١٠.

٥٨- منتخب الاثر ١/٢٤٩/٨.

٥٩- جامع الاخبار ص ٤٦.

٦٠- من لا يحضره الفقيه ٢/٥٨٣/٣١٨٧.

٦١- امالى طوسى ٦٤٧/١٣٤٠.

٦٢- الفردوس ٢/٤٠٤/٣٧٩٦.

٦٣- سنن الدار قطنى ١/٢٠١/٩٧٤.

٦٤- مسند ابن حنبل ٢/١٢٩.

٦٥- غررالحكم ٥/١١٦/٧٥٩٢.

٦٦- تحف العقول ص ١٧٤.

٦٧- كافى ٣/٢٦٦/١١.

٦٨- كافى ٣/٣٤٣/١٥.

٦٩- التهذيب ٢/١١٠/١٨٣.

٧٠- محاسن ١/٣٩٦/٨٨٥.

٧١- معانى الاخبار ص ٤٠٩.

٧٢- نهج الفصاحه ح ١٨٥٤.

٧٣- دعائم الاسلام ١/٢٦٩.

٧٤- كافى ٤/٩٥/١.

٧٥- بحارالانوار ٤٠/٣٣١/١٣.

٧٦- شرح نهج البلاغه ٢٠/٢٩٩/٤١٧.

٧٧- الدعوات للراوندى ص ٢٧.

٧٨- بحارالانوار ٩٦/٣٧١/٥٣.

٧٩- مستدرك الوسائل ٧/٣٦٩/٨٤١.

٨٠- بحارالانوار ٩٦/٣٢٥/١٥.

٨١- نهج البلاغه حكمت ٣٧٤.

٨٢- غررالحكم ٢/٦١١/٣٦٤٨.

٨٣- امالى صدوق ص ٢٥٤.

٨٤- بحارالانوار ١٠٠/٨٧/٦٤.

٨٥- كافى ٢/٥٠/١.

٨٦- تهذيب الاحكام ٦/١٨١/٢٢.

٨٧- كافى ٥/٥٦/١.

٨٨- نهج الفصاحه ح ٣٠١٠.

٨٩- كافى ٥/٥٦/١.

٩٠- مستدرك الوسايل ١٢/١٧٩/١٣٨١٧.

٩١- نهج البلاغه خطبه ٢٧.

٩٢- وسائل الشيعه ١١/٩/١٥.

٩٣- شرح نهج البلاغه ٣/١٨٤.

٩٤- بحارالانوار ١٠٠/٤٩/٢٣.

٩٥- كنزالعمال ٤/٣٢٦/١٠٧٣٠.

٩٦- محاسن ١/٢٩٢/١٤٤٩.

٩٧- خصال ص ٦٢٠.

٩٨- غررالحكم ٣/٣٦٥/٤٧٦٠.

٩٩- نهج البلاغه خطبه ٢٣٠.

١٠٠- محاسن ١/٢٩٢/٤٤٨.

١٠١- بحارالانوار ٧٨/٧٩/٥٦.

١٠٢- غررالحكم ٥/٤٢٥/٩٠٢٨.

١٠٣- كنزالعمال ٣/١٠٣/٥٦٩٣.

١٠٤- كافى ٢/٦٥/٣.

١٠٥- جامع الاخبار ص ٣٢٢.

١٠٦- كنزالعمال ٣/١٠٣/٥٦٩٦.

١٠٧- سنن ابن ماجه ٢/١١٧٠/٣٥٣٨.

١٠٨- مستدرك الوسائل ١١/٢١٧/١٢٧٨٩.

١٠٩- كافى ٢/٦٥/٥.

١١٠- امالى طوسى ٥٨٥/١٢١٠.

١١١- كافى ٢/٤٦٧/٦.

١١٢- كافى ٢/٦٢/١١.

١١٣- نهج الفصاحه ح ٣٠٢٣.

١١٤- بحارالانوار ٩٣/٣٥٩/١٧.

١١٥- بحارالانوار ٩٣/٣٤٧/١٤.

١١٦- بحارالانوار ٩٣/٣٢١/٣١.

١١٧- كافى ٢/٤٨٩/٣.

١١٨- كافى ٢/١٤٨/٣.

١١٩- نهج البلاغه نامه ٣١.

گاه چيزى را (از خدا) مى خواهى اما به تو داده نمى شود و دير يا زود بهتر است از آن به تو داده مى شود، يا به خاطر آنچه خير و مصلحت تو در آن است از بر آورده شدن خواسته ات دريغ مى شود، زيرابسا خواسته اى كه اگر برآورده شود به نابودى و تباهى دين تو مى انجامد، پس ، چيزى بخواه كه زيبايى و نيكيش برايت مى ماند و پيامد سوئى ندارد.

(١٠)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

من اءراد تستجاب دعوته واءن تكشف كربته فليفرج عن معسر؛(١٢٠)

هر كس مى خواهد دعايش مستجاب شود و غمش از بين برود بايد گره از كار گرفتارى باز كند.

١٣ - شكر

(١)امام صادقعليه‌السلام :

لو كان عند الله عبادة تعبد بها عباده المخلصون اءفضل من الشكر على كل حال لاطلق لفظه فيهم من جميع الخلق بها فلما لم يكن اءفضل منها خصها من بين العبادات وخص اءربابها، فقال تعالى (وقليل من عبادى الشكور)؛(١٢١)

اگر نزد خداوند عبادتى بهتر از شكر گزارى در همه حال بود كه بندگان مخلص با آن عبادتش كنند، هر آينه آن كلمه را درباره خلقش به كار مى برد، اما چون عبادتى بهتر از آن نبود از ميان عبادات آن را خاص قرار داد و صاحبان آن را ويژه گردانيد و فرمود: «واندكى از بندگان من سپاس گزارند»

(٢)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

الطاعم الشاكر له من الاجر كاءجر الصائم المحتسب ، والمعافى الشاكر له من الاجر كاءجر المبتلى الصابر، والمعطى الشاكر له من الاجر كاءجر المحروم القانع ؛(١٢٢)

سير سپاسگذار اجرش همانند روزه دارى است اگر براى خدا روزه مى گيرد، تندرست سپاسگزار همانند آن اجرى را دارد كه بيمار شكيبا و بخشنده سپاسگزار همان اجر را دارد كه تنگدست قانع

(٣)امام حسينعليه‌السلام :

شكرك لنعمة سالفة يقتضى نعمة آنفة ؛(١٢٣)

شكر تو بر نعمت گذشته ، زمينه ساز نعمت آينده است

(٤)امام علىعليه‌السلام :

اءكثر اءن تنظر الى من فضلت عليه ، فان ذلك من اءبوابك الشكر؛(١٢٤)

به كسى كه به او برترى داده شده اى بسيار بنگر، زيرا اين كار يكى از انگيزه هاى شكر گزارى است

(٥)امام صادقعليه‌السلام :

ما من عبد اءنعم الله عليه فعرف اءنها من عند الله الا غفر الله له قبل اءن يحمده ؛(١٢٥)

هيچ بنده اى نيست كه خداوند به او نعمتى دهد و او آن را از جانب خدا بداند مگر آن كه ، پيش از سپاسگويى او، خداوند بيامرزدش

(٦)امام صادقعليه‌السلام :

اءدنى الشكر روية النعمة من الله من غير علة يتعلق القلب بها دون الله عزوجل والرضا بما اعطى والا تعصيه بنعمته و تخالفه بشى ء من اءمره ونهيه بسبب نعمته ؛(١٢٦)

كم ترين سپاسگزارى ، اين است كه انسان نعمت را (مستقيما) از خدا بداند و جز او علتى براى او نداند و نيز به آنچه خداوند عطايش كرده ، خرسند باشد و با نعمت او مرتكب گناه وى نشود و نعمت خدا را وسيله مخالفت با امر و نهى او قرار ندهد.

(٧)رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :

ان الله ليرضى عن العبد اءن ياءكل الاكلة فيحمده عليها اءو يشرب الشربة فيحمده عليها؛(١٢٧)

خداوند از بنده اى كه پس از خوردن لقمه اى غذا و يا آشاميدن جرعه اى او را سپاس مى گويد، خشنود مى گردد.

(٨)امام صادقعليه‌السلام :

اءوحى الله تعالى الى موسىعليه‌السلام يا موسى اشكرنى حق شكرى فقال : يا رب و كيف اءشكرك حق شكرك ، وليس من شكر اءشكرك به الا واءنت انعمت به على ؟! فقال : يا موسى الان شكرتنى حين علمت اءن ذلك منى ؛(١٢٨)

خداى تعالى به موسىعليه‌السلام وحى فرمود كه : اى موسى مرا چنان كه بايد شكر كن موسى عرض كرد: پروردگارا چگونه تو را چنان كه بايد شكر گويم حال آن كه هر شكرى كه تو را مى گويم خود نعمتى است كه تو به من ارزانى داشته اى ؟ فرمود: اى موسى حال كه دانستى توفيق آن شكر را هم من به تو داده ام ، شكر مرا ادا كرده اى

(٩)اما رضاعليه‌السلام :

اعلموا اءنكم لا تشكرون الله تعالى بشى ء بعد ايمان بالله وبعد الاعتراف بحقوق اءولياء الله من آل محمد رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم اءحب اليه من معاونتكم لاخوانكم المومنين على دنياهم ؛(١٢٩)

بدانيد كه بعد از ايمان به خدا و بعد از اعتراف به حقوق اولياء الله از آل محمد پيامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم هيچ شكرى نزد خدا خوشايندتر از اين نيست كه برادران مومن خود را در امور دنيايشان يارى رسانيد.

(١٠)امام جوادعليه‌السلام :

نعمة لاتشكر كسيئة لاتغفر؛(١٣٠)

نعمتى كه سپاسگزارى نشود مانند گناهى است كه آمرزيده نشود.