نِعْمَ الْقادِ رالله
مبارزه سياسى ائمّهعليهم‌السلام
در پاره اى مواضع و اقدامات برجسته و قوى كه با جسارت و جرأت فراوان از خود نشان داده اند و داراى جنبه مبارزاتى قوى با دستگاههاى حاكمه و مراكز سياسى و عقيدتى آنها بوده است، منحصر نبوده است.
بلكه كلّ حيات ائمّهعليه‌السلام
داراى طبيعت مبارزاتى بوده است، به صورتى كه تمام حركات و كلمات و جهت گيرى هاى آن حضرات و سراپاى روش زندگى آنان، حتى اكل و شرب، مشى و ركوب و رنگ لباسشان و حتّى القاب آنان و نقش انگشترى هايشان، معنى دار و پر از پيام بوده است.
ما در كتابى تحت عنوان: «نقش الخواتيم لدى الائمّهعليهم‌السلام
» به برخى از معانى و پيام هايى كه مقصود ائمّهعليهم‌السلام
از نقش انگشترى هايشان بوده است اشاره كرده ايم. تا اينكه به امام جوادعليه‌السلام
رسيده چنين گفته ايم:
«پس از آنكه مأمون با اجبار امام رضاعليه‌السلام
به قبول ولايتعهدى و بيعت گرفتن از مردم براى او و سپس تصفيه جسمانى حضرتش با خورانيدن سمّ به او، توانست مسير حوادث و امور را به نفع خود و در جهت تثبيت پايه هاى حكومت عباسى تغيير دهد.
و بعد از آنكه همه انقلابات را سركوب نموده، و تمامى صداها را خفه كرده و موانع موجود بين مأمون و پدرزادگان عبّاسى اش برداشته شده، طبيعى بود كه مأمون و عباسيان و يارانشان احساس كنند كه به نهايت آرزوهايشان رسيده و به ارزشمندترين آرمان هايشان كه عبارت بود از محكم ساختن پايه هاى حكومت و سلطنتشان بطورى كه ديگر هيچ نيرويى توان ايستادن در برابر جبروت و سركشى آنان نداشته باشد، دست يافته اند.
ولى مى بينيم كه بعد از اين همه، نقش انگشترى امام جوادعليه‌السلام
در برابر تمامى تصوّرات آنان قد علم مى كند و تمامى مظاهر سركشى و ستم آنان را محكوم مى كند، آن نقش اين جمله است: «نِعْمَ الْقادِرُ الله
- چه نيكو توانمندى است خدا»! اين جمله پيشتر نقش يكى از انگشترى هاى اميرالمؤمنينعليه‌السلام
بوده است.
نيرنگ معتصمى! ما مى بينيم پس از آنكه براى خلافت معتصم عبّاسى بيعت گرفته شد، بلافاصله «از احوال او (امام جوادعليه‌السلام
) جويا شده، به عبدالملك زيات نوشت: تقىعليه‌السلام
و ام الفضل را به سوى او بفرستد. پس ابن الزّيّات على بن يقطين
را نزد اما جوادعليه‌السلام
فرستاد، پس امام آماده شد و به بغداد رفت. پس معتصم او را اكرم و تعظيم نمود و «اشناس» را با هدايايى براى او و براى ام الفضل، به سوى وى فرستاد».
معتصم در آغاز همان سالى كه امام جوادعليه‌السلام
در آن سال رحلت نمود، آن حضرت را به بغداد طلبيد.
اين رويداد، اگر نشانه چيزى باشد، نشانه اين است كه نفوذ اجتماعى امامعليه‌السلام
گسترده و عظيم شده بوده است به گونه اى كه معتصم را واداشته به مجرّد رسيدن به خلافت از احوال وى جويا شود و او را تحت نظر داشته باشد.
و بالأخره، چاره اى نمى يابد جز اينكه به همان منظورهايى كه پيشتر، مأمون آن حضرت و پدرش را نزد خود آورد، او را نزد خود بياورد.
و ما ترديدى نداريم در اينكه حكومت از نفوذ شخصيّت امامعليه‌السلام
مى ترسيد. چرا كه مى ديد امام توانسته است آنچه را كه نقطه ضعف براى او به شمار مى رفت و حكومت مى توانست در جهت خواست خود از آنها بهره بردارى كند، نقطه قوّت خود قرار داده است و حتّى در ميان رجال دولتى كسانى دلباخته او گشته در دل، شيعه اويند.
كلينى روايت كرده است از محمد بن يحيى و محمد بن احمد از سباوى از احمد بن زكريّاى صيدلانى از مردى از بنى حنيفه از اهالى «بُست» و «سيستان» كه او گفت: در آغاز خلافت معتصم در سالى كه ابوجعفر به حجّ رفته بود، من با او همراه بودم. روزى كه با هم بر سر سفره نشسته بوديم و جمعى از درباريان سلطان نيز حاضر بودند به وى گفتم: فدايت شوم حاكم ما مردى است كه دوستدار شما اهل بيت است و در ديوان او براى من مالياتى مقرر شده است، اگر صلاح بدانيد براى او نامه اى بنويسيد و سفارش كنيد به من نيكى كند.
ابو جعفر فرمود: من او را نمى شناسم.
من عرض كردم: فدايت گردم، همانطورى كه گفتم او از دوستداران شما اهل بيت مى باشد و نامه شما براى او به نفع من خواهد بود.
پس كاغد گرفت و نوشت:
بسم الله الرحمن الرحيم
اما بعد، رساننده اين نامه مذهب و مرامى جميل از تو ياد كرد. همانا آن عملى براى تو (مفيد) است كه در آن نيكى انجام دهى، به برادرانت نيكى كن و بدان كه خداى عز و جل حتّى از سنگينى يك ذرّه و يك خردل از تو سؤال مى كند.
آن مرد گفت: چون وارد سيستان شدم، قبلاً خبر به حاكم، حسين بن عبدالله نيشابورى رسيده بود، دو فرسخ به شهر مانده به پيشواز من آمد و من نامه را به او دادم، نامه را بوسيد و بر چشمانش گذاشت و به من گفت: خواسته ات چيست؟
گفتم: در ديوان تو بر من مالياتى مقرر شده است.
دستور داد آن ماليات را از من بردارند و گفت تا زمانى كه من حاكم هستم مالياتى پرداخت نكن. آنگاه از افراد خانواده ام پرسيد، تعداد آنها را به او گفتم، دستور داد مقدارى بيش از هزينه زندگيمان براى من و آنان مقرر گرديد. پس مادام كه او زنده بود مالياتى نپرداختم و تا زمان مرگش مقرّرى ما را قطع نكرد.
در اينجا مى بينيم اين مرد تا چه حدّ دلباخته امام جواد و اهل بيتعليهم‌السلام
است و نيز مى بينيم كه امامعليه‌السلام
نخست فرمود من او را نمى شناسم تا به او آسيبى نرسانند، زيرا مى دانست كه در مجلس، از ياران سلطان كسانى حضور دارند. مطلب ديگر اينكه مى بينيم در نامه امام به آن حاكم، دستور خاصّى داده نشده است و فقط امام او را موعظه كرده و از حساب و محاسبه خدا او را بيم داده و به او فهمانده است كه عملى براى او سودمند است كه در آن نيكى كند، چنانچه در نامه اشاره شده است كه حامل نامه، مذهب جميل او را حكايت كرده است و چيزى كه تأييد صحت اين خبر توسّط امام را برساند در نامه نيامده است.
متعصم تلاشى حيله گرانه به عمل مى آورد تا بهانه اى براى از ميان برداشتن امام به دست بياورد.
ولى سحر ساحر به خود او باز مى گردد و تلاش او به شكستى سريع منتهى شده، به يأس و نوميدى كشنده اى مى انجامد.
خلاصه اين تلاش حيله گرانه بى ارزش اين است كه: «معتصم گروهى از وزراى خود را طلبيد و به آنان گفت: به دروغ، نزد من عليه محمد بن على بن موسى گواهى بدهيد و بنويسيد كه اوقصد خروج عليه حكومت را داشته است.
آنگاه، امامعليه‌السلام
را فرا خواند و به او گفت:
تو مى خواسته اى عليه من قيام كنى؟!
امام فرمود:
به خدا سوگند چيزى از اينكه مى گويى، انجام نداده ام.
معتصم گفت: فلانى و فلانى عليه تو شهادت داده اند.
پس آنان احضار شده، گفتند: بلى، ما اين نامه ها را از برخى غلامان تو به دست آورده ايم
...»
آنگاه در روايت آمده است كه امامعليه‌السلام
به آنان نفرين كرد، پس آنچنان شدند كه تالار، دور سرشان مى چرخيد. پس معتصم از آن حضرت خواست كه از خدا بخواهد كه تالار آرام شود! و امامعليه‌السلام
دعا كرد و وضع به حالت عادى بازگشت.
به اين ترتيب معتصم ديد كه مكر و حيله اش به خودش بازگشت و تدبيرش نتيجه عكس داد. پس ناگزير بايد روشى ديگر را كه خطرى كمتر و اثرى بيشتر داشته باشد در پيش بگيرد تا از يك طرف مردم، چه رافضيان (شيعيان) و چه ديگران، عليه او نشورند.
و از طرف ديگر وجود حكومت و ادامه آن را براى خود نگه بدارد و به خطر جدى اى كه خود و رژيمش را تهديد مى كند پايان ببخشد.
اين روش عبارت بود از: توطئه و سپس جنايت، جنايتى كه نبود، جز بيانگر شكست شرم آور و ذليلانه نظام حاكمى كه در مقابل نور حق و بزرگى انديشه و منطق و ايمان و جلال و عظمت اسلام، تمام وسائل زور و قدرت را در اختيار داشت.
لكن سخت گيرى هاى حكومت در مورد امام جوادعليه‌السلام
طاقت فرسا بود. تا آنجا كه از ابن بزيع عطّار روايت شده كه گفت: امام جوادعليه‌السلام
گفت: «سى ماه بعد از مأمون فرج و گشايش حاصل مى شود» و ما منتظر شديم، بعد از سى ماه امام رحلت نمود.
ولى على رغم تمام اين سختى هاى غير قابل تحمّل، امامعليه‌السلام
حتّى به اندازه سر انگشتى از موضع خود مبنى بر تسليم نشدن در برابر جائر و ردّ هر نوع سازش و تفاهم با آنان، تكان نخورد.
مى بينيم نقل شده است كه «خيران خادم قراطيسى» گفته است:
«ريّان بن شبيب به من گفت اگر خدمت ابو جعفرعليه‌السلام
رسيدى به او بگو غلامت ريّان بن شبيب سلام مى رساند و تقاضا مى كند به او و پسرش دعا كنيد.
من پيغام او را به امامعليه‌السلام
رساندم و امام براى خود او دعا كرد ولى براى پسرش دعا نكرد.
بار دوّم گفتم، باز به خودش دعا كرد و به پسرش دعا نكرد.
براى بار سوّم نيز كه تقاضاى او را تكرار كردم به پسرش دعا نكرد.
پس خداحافظى كردم و برخاستم. به نزديك در رسيده بودم كه سخنى از امام شنيدم ولى نفهميدم چه گفت. خادم بعد از من از حضور امام آمد. از او پرسيدم: وقتى من برخاستم سرورم چه گفت؟
گفت: او گفت: اين كيست كه خود را هادى خود مى بيند. اين در سرزمين شرك زاده شد و چون از آن سرزمين بيرون آورده شد به سوى گروهى بدتر از آنان رفت، پس چون خدا خواست هدايتش كند،
مى كند.
و ما مى بينيم كه امامعليه‌السلام
پيوسته به كنايه و تصريح ظلم و ظالمين و ياران آنان و كسانى كه به ظلم راضى هستند را محكوم مى كند. آن حضرت فرموده است.
«ستمكار و كمك كننده به او و راضى به عمل او، شريك يكديگرند» (۱۲٣)
و فرمود: «روز اجراى عدالت درباره ظالم سخت تر است از روز ستمكارى ظالم بر مظلوم».
و نيز از آن حضرت روايت شده است كه علىعليه‌السلام
به ابوذر (رضى الله عنه) فرمود: «تو به خاطر خدا خشمگين شدى پس به همان كسى كه به خاطر رضاى او خشمگين شدى اميد داشته باش. اين مردم به خاطر دنيايشان از تو ترسيدند، و تو براى دينت از آنها ترسيدى، به خدا سوگند اگر آسمانها و زمين ها بر بنده اى بسته شوند و او تقوا پيشه كند خداوند براى او راه باز خواهد كرد. جز با حق انس مگير و جز از باطل از چيزى مهراس».
و نيز فرمود: «باصلاح زمامدار، مردم اصلاح مى شوند».
و فرمود: «هر كس كار زشتى را نيكو بشمارد، در آن شريك است».
و در مورد اينكه بايد در پى فرصت و شرائط مناسب بود و با زيركى و هوشيارى با مسائل برخورد كرد از جدّش علىعليه‌السلام
نقل مى كند كه به قيس بن سعد كه از مصر به نزدش آمده بود فرمود: «اى قيس، گرفتاريها پايانى دارند كه بايد بدان منتهى شوند، خردمند بايد مترصّد گرفتارى باشد تا پايان پذيرد، زمانى كه محنت روى آورد، چاره انديشى موجب فزونى آن خواهد شد».
و فرمود: «پيش از آن كه موقع كارى برسد در پى چاره جويى آن برنياييد كه پشيمان مى شويد».
و فرمود: «كسى كه بر مركب صبر سوار شود به مقصد پيروزى خواهد رسيد».
0%
نویسنده: علامه جعفر مرتضى عاملى
