شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

فرهنگ اخلاق

مؤلف : عباس اسماعیلی یزدی

‏

‏

این کتاب توسط مؤسسه فرهنگی - اسلامی شبکة الامامین الحسنین عليهما‌السلام بصورت الکترونیکی برای مخاطبین گرامی منتشر شده است.

لازم به ذکر است تصحیح اشتباهات تایپی احتمالی، روی این کتاب انجام نگردیده است.

تقدیم به پیشگاه...

تقدیم به پیشگاه ناموس دهر و امام عصر حضرت مهدی

ای عزیز! هر لبّیکی که به نفس خود می گویی، زنجیری بر پایت می افکنی. اگر نفس خود را آزاد بگذاری، خویشتن را در بند کرده ای، و اگر با خواسته های نفس خود به مخالفت برخیزی، در جهت آزادی خود گام برداشته ای!

سخن ناشر

بسم اللَّه الرحمن الرحیم

اخلاق از برکات و نعمات بی بدیل خداوند سبحان به بندگان خود می باشد که با بهره گیری کامل و صحیح از دستورات اخلاقی پیامبران و امامان معصوم عليهم‌السلام انسان خاکی ملکوتی می شود و به مراتب عالی و درجات متعالی اخلاق الهی نایل می آید. ارزش اخلاق را نبی مکرم اسلام محمد مصطفی صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم چه زیبا با بیان «تخلّفوا بأخلاق اللَّه» و «إنّی بعثت لأتمّم مکارم الأخلاق» برای تکامل ره پویان، راه را نمایان فرموده تا خاستگاه واقعی انسانیت مشخص شود. تکامل و رشد معنوی در پرتو اخلاق اسلامی، برگرفته از دستورات امامان معصوم عليهم‌السلام که توسط فقیهان راستین و وارسته به ما رسیده است، در بوستان انقلاب اسلامی ایران به ثمر نشست و محصول بی بدیل آن، ایثارگران و شاهدان صحنه علم و دفاع مقدس بودند که یک شب راه صد ساله را پیمودند و به مدارج عالی بندگی ذات اقدس الهی را کسب نمودند. امید است با نشر این اثر که توسط حضرت حجّة الاسلام والمسلمین حاج شیخ عباس اسماعیلی یزدی تألیف گردیده، رضایت حضرت مهدی صاحب الزمان - عجّل اللَّه تعالی فرجه الشریف - فراهم آید. ان شاء اللَّه

مدیریت انتشارات

مسجد مقدس جمکران

سخن نخست

بسم اللَّه الرحمن الرحیم

سپاس بی کران بر آفریدگار جهان؛ درود فراوان بر ساحت اقدس رسول عالمیان؛ و سلام بی پایان بر پیشوایان معصوم انس و جان.

انسان از نخستین روزهای حیات اجتماعی به خوبی به این ضرورت پی برده است که برای فراهم ساختن محیطی آکنده از امنیت، سلامت و عدالت، باید از خودکامگی، هوس رانی و بی بند و باری دوری جسته و به حدود و مرزهای اخلاقی پای بند باشد.

پیامبران الهی از حضرت آدم عليه‌السلام تا پیامبر خاتم صلى‌الله‌عليه‌وآله همواره زیر بنای رسالت خویش را پاسخ به همین نیاز فطری دانسته و بنیاد زندگی پیروان خود را بر شالوده دستوراتی استوار ساخته اند که راه گفتار و کردار و پندار نیک را پیش پای آنان قرار می داده است.

مردان فضیلت و منادیان حقیقت هم که همواره زندگانی و عمر خویش را در راستای هدایت و ارشاد انسان ها صرف کرده اند، به پشتوانه بصیرت و ایمان در همین مسیر گام نهاده و با همه احساس و آگاهی، به این حقیقت پی برده اند که برای نجات انسان که همواره در معرض تهاجم نفس و شیطان است باید درخت ایمان را که ثمره آن جز اندیشه نیکو و عمل صالح نیست، در سویدای نفس و اعماق روح آدمی بارور سازند، و دستورات اخلاقی و ارزش های انسانی را به شکل های مختلف و از راه های گوناگون آویزه گوش جان و اندیشه او قرار دهند و از این طریق، آیینه دل و لوح سینه وی را از حجاب های تاریکِ رذائل اخلاقی صفا بخشیده، به صفات عالی و اخلاق متعالی متصف نمایند.

اندیشمندان، آگاهان و فرزانگان جوامع بشری این دوران نیز - در عین اعتراف به نقش مهم تکنولوژی، پیشرفت دانش و حکومت قانون در تأمین امر معاش و سلامت همگانی - انسانِ عصر حاضر را بیش از هر زمان دیگر نیازمند ایمان، رشد اخلاقی، تعالی روحی و اعتلای معنوی دانسته، و افسار گسیختگی هوس های سرکش، غرایز حیوانی، امیال نفسانی، و هزاران درد بی درمان دیگر را که گریبان گیر او گشته و حیات انسانی او را با خطر نابودی مواجه ساخته، مولود فقدان پاسخ صحیح به این نیاز معرفی کرده اند.

آنان در عین حال، با همه وجود این حقیقت را لمس کرده اند که برای جلوگیری از گسترش حیرت انگیز مفاسد اجتماعی و سر و سامان بخشیدن به ناهنجاری های خطرناک رفتاری و اخلاقی، بدون پشتوانه اخلاق و ایمان، از «دانش و قانون» کاری ساخته نیست، و تا قلب های تیره و غیر مهذّب از آلودگی های اخلاقی شستشو داده نشود، نه قانونْ انسانِ اسیر شهوت و غضب را کنترل می کند، و نه دانشْ توان جلوگیری از طغیان غرایز سرکش و امیال حیوانی را داراست.

چه آنکه، قانون های بشری حتّی بر فرض صحّت اساس آنها، عمدتاً در دایره امور سازگار با منافع مادی افراد، و در سایر موارد نیز تنها در سایه حکومت زور و در محدوده قلمرو قدرتِ اِشراف و نظارتِ مُجریان اِعمال می گردد.

بر این نیز باید افزود که انسان به واسطه محدودیت معلومات و عدم شناخت کامل خویش قادر به نگرشی همه جانبه به ابعاد مختلف مادی و معنوی خود نبوده و هرگز نخواهد توانست قوانینی جامع و فراگیر برای پاسخگویی به همه نیازهایش وضع نماید. تجدید نظرهای مکرّر در قوانین وضع شده حتّی قانون های اساسی کشورهای مختلف جهان، گواه روشنی بر این مدعاست.

پیشرفت دانش، توسعه صنعت و گسترش امکانات رفاهی نیز تا زمانی که مبتنی بر ایمان و اخلاق نباشد، نه تنها ثمر بخش نیست بلکه سبب افزایش حجاب های ظلمانی و نفوذ هر چه بیشتر خوی های حیوانی در نفس و روح آدمی می گردد.

به همین دلیل نیاز انسان در این دوران خصوصاً نیاز مراکز علمی، دانشگاهیان و حوزویان به آموزش های اخلاقی و معنوی به مراتب از قرون گذشته بیشتر بوده، و خطر فقدان تربیت اخلاقی نیز به دلیل نامحدود بودن قلمرو فساد و تباهی و مرز ناشناسی عواقب ویرانگر و هلاکت بار آن از گذشته بیشتر خواهد بود.

طرّاحان مدینه های فاضله، قانون گذاران، سیاست مداران، مدیران و کارگزاران امور مملکتی در سراسر دنیا با مکتب های متفاوت و سلیقه های گوناگون عملاً دریافته اند که علی رغم تلاش های فراوانِ صورت گرفته برای رفع ناهنجاری های رفتاری و اخلاقی انسان ها، تا زمانی که قوانین الهی و اصول و ارزش های متعالی با پشتوانه ایمان و اخلاق بر جوامع انسانی حکم فرما نگردد، از بهداشت روان و آسایش و نیک بختی خبری نبوده و امنیت همگانی و عدالت اجتماعی رؤیایی است که هرگز تعبیر نخواهد گردید!

پیروزی شگفت انگیز اسلام و ظهور حیرت آور امتی زنده، پرشور، پویا و پای بند به اصول و ارزش های انسانی نیز به برکت ایمان و اخلاق و تنها در سایه همین پشتوانه نیرومند امکان پذیر گشته است.

جان دیون پورت - دانشمند معروف انگلیسی - می نویسد:

«محمّد صلى‌الله‌عليه‌وآله یک نفر عرب ساده! قبایل پراکنده کوچک و برهنه و گرسنه کشور خود را مبدّل به جامعه ای فشرده و مطیع نمود و در میان ملّت های روی زمین، آنها را با صفات و اخلاق تازه ای معرفی کرد و در کمتر از سی سال، این طرز و روش، امپراطور قسطنطنیه را مغلوب ساخت و سلاطین ایران را از بین برد؛ سوریه و بین النهرین و مصر را تسخیر کرد و دامنه فتوحاتش را از اقیانوس اطلس تا کرانه دریای خزر و تا رود سیحون بسط داد.». ( 1 )

با این همه، جهان امروز به گونه ای حیرت آور از سازندگی معنوی و تربیت اخلاقی گریزان و حتی در مقام فکر و اندیشه نیز از آن بیگانه است.

علم و صنعت، اندیشه و هنر، و کار و سرمایه همه در خدمت اقتصاد؛ و اقتصاد تنها در استخدام مطامع نفسانی، ثروت اندوزی و حرص بی پایان است! عواطف انسانی بی رحمانه نادیده گرفته می شود. پیوندهای اجتماعی و روابط خانوادگی به طور بی سابقه متزلزل، و اختلاف طبقاتی به شکل غیر منطقی و غیر مقبول بر جوامع انسانی حکم فرما است. بی بند و باری، انحرافات، ناملایمات، جنگ و خون ریزی، پایمال شدن انسان و انسانیت، و انبوهی از دردهای بی درمان جهان را تهدید می کند.

حقایق و واقعیت ها از طریق رسانه های گروهی دنیا به گونه ای شگفت انگیز وارونه جلوه داده می شود. تهمت و افترا و بی عدالتی مرز نمی شناسد. و در یک کلام، مدینه فاضله در گورستان ذهن ها به خاک سپرده شده، و فقر اخلاقی به شدّت، جهان امروز را در معرض سقوط معنوی قرار داده است!

متأسفانه بی توجهی به مرزهای اخلاقی و مسائل معنوی در میان جوامع اسلامی نیز مشهود گشته است. اغلب مسلمانان به گواهی اعمال و رفتارشان از آن همه تعالیم والا که در اختیار دارند بهره ای نمی برند! و به همین جهت به انواع گرفتاری ها و نابسامانی ها مبتلا گشته اند.

و اینک ماییم با این همه نیاز، و این همه درد! با بضاعتی بس اندک، و عجزی بیرون از حدّ و مرزْ و پوزشی در خور شأن جوانان غیرت مند این مرز و بوم! و به راستی تا به اصل خویش باز نگردیم و به تعالیم انسان ساز شریعت پاک محمّدی صلى‌الله‌عليه‌وآله روی نیاوریم، و به قرآن و عترت عليهم‌السلام چنگ نزنیم و از اخلاق و عرفان ابر مرد دهر، پیشوای پرهیزکاران، سر سلسله حقیقی عارفان، مولای فرهیختگان و امیر مؤمنان عليه‌السلام جرعه ای ننوشیم، عزّت، شکوه و عظمت خویش را باز نیافته، تشنه کام، سرگشته و حیران از نیک بختی دنیوی و سعادت اخروی برای همیشه محروم خواهیم ماند!

به لطف حضرت پروردگار و عنایات ویژه پیشوای انس و جان، مهدی صاحب زمان نجات بخش انسان ها، رساله «فرهنگ اخلاق» به عنوان دومین بخش از سلسله بحث های تربیت و اخلاق تقدیم می گردد. امید آنکه سومین و آخرین قسمت نیز نه چندان دیر، با عنوان «فرهنگ صفات» در اختیار علاقه مندان این مباحث قرار گیرد.

از سروران و اساتید ارجمندی که حقیر را در ارائه این بضاعت اندک یاری کرده اند، خصوصاً برادر گرامی جناب آقای ناصر غفر اللهی که بازنویسی رساله حاضر را به انجام رسانده اند، بی نهایت سپاسگزارم.

ایام بزرگداشت خاطره رحلت جانگداز کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه عليها‌السلام .

دهم ربیع الثانی 1424 ق

عباس اسماعیلی یزدی