جمهوری سومالی
کشورسومالی بیشترین قسمت شاخ آفریقا را بخود اختصاص داده و با 637657 کیلومتر مربع در کناره غربی اقیانوس هند، جنوب خلیج عدن ر شرق اتیوپی قرار دارد. اهمیت سوق الجیشی سومالی موجب آن شد تا دول استعماری آن را به سه قسمت تقسیم کنند. وقعیت سیاسی آن به حدی است که می توان آن را پلی بین آفریقا و جنوب غربی آسیا دانست. هر قدرتی که بر سومالی مستولی گردد می تواند بر اتیوپی، کنیا، دریای سرخ و خلیج عدن دسترسی داشته باشد.
مسلمانان از طریق بندر زیلغ در کنار خلیج عدن وارد سومالی شده و اسلام را در قرن اول هجری در آن گسترش دادند. در قرن 14 میلادی یک دولت قدرتمند اسلامی در سومالی تشکیل شد که توانست بر قسمتی از اتیوپی حمله کند. در سال 1883م در بخش شمالیسومالی که اکنون کشور مستقل جیبوتی قرار دارد فرانسویان نیروی نظامی پیاده کردند این قلمرو به 22000 کیلومتر مربع بالغ می گردید. بقیه خاک سومالی که در حدود 638000 کیلو متر مربع بود در سال 1881م به چنگ انگلستان افتاد. ایتالیا هم در سال 1889م به سومالی لشگر کشید و در نتیجه سومالی بین متجاوزین مذکور تقسیم شد و در سال 1936م سومالی ایتالیا، اریتره و اتیوپی که مستعمره ایتالیا بودند مستعمره جدیدی بنام آفریقای شرقی را تشکیل دادند. در سال 1901م در سومالی انگلستان یک انقلاب اسلامی بوقوع پیوست که توسط شیخ محمد عبدالله حسن با هدف استقلال خواهی و بر ضد بریتانیا رهبری می شد و تا سال 1920م 4 حمله انگلیسی ها را دفع نمود. در سال 1948م دکتر عبدالرشید علی شرمارک باتفاق عبدالله عثمان جزب اتحادیه جوانان سومالی را تشکیل دادند که هدف آن استقلال سومالی بود. در سال 1960م سومالی متشکل از سومالی انگلیس و سومالی ایتالیا، استقلال خود را بدست آورد و اولین رئیس جمهوری آن عبدالله عثمان بود. در سال 1964م خشکسالی شدید توام باقحطی قدرت مرکز را متزلزل نمود و نخست وزیر وقت استعفا داد.
در اکتبر 1969م محمد زیادباره با یک کودتای نظامی زمام امور را بدست گرفت و پس از چندی اعلام کرد تنها حزب قانونی کشور «حزب انقلاب سوسیالیستی سومالی است وی در سال 1977م با اتیوپی بر سر مالکیت صحرای اوگادن (سومالی غربی) وارد جنگ شد و بدلیل عدم همکاری نظامیان شوروی و تقویت قوای اتیوپی توسط کارشناسان کوبائی، کست خورد و صحرای اوگادن را از دست داد. بعد از آن جهت سیاسی خود را تغییر داد و بندر استراتژیک بربرا را در اختیار امریکائیان گذاشت.
زیادباره شخصیت دوگانه ای بود و در ضمن آنکه خود را مسلمان متعصبی معرفی می کرد به سوسیالیزم روی آورد. زبان لاتین را برای محو فرهنگ اسلامی اشاعه داد. نهضت آزادی زنان را براه انداخت که مورد مخالفت شدید مسلمین قرار گرفت. در اگوست 1972م زیادباره گروهی بیکار و اوباش را بنام پیشتازان تشکیل داد که اینان وارد مساجد و اجتماعات شده و به سرکوبی مسلمین می پرداختند.
جوانان مسلمان را محاکمه می نمود و به اتهام ایجاد شایعه بر علیه رژیم برای آنان مجازاتهای شدید تعیین می کرد.
در دانشگاه نیز دانشجویان مسلمان به جرم فراخواندن همکلاسان خود برای نماز دستگیر می شدند. حتی علمای دینی و رهبران مذهبی به اتهام استفاده از دین برای اختلال در امنیت کشور اعدام می گردیدند.
سرانجام ژنرال محمد زیادباره پس از 6 ماه آشوب در کشور و دوماه درگیری مسلحانه با کنگره متحد سومالی در دوشنبه 8 بهمن 1369 (28 ژانویه 1991) موگادیشو را ترک و به نقطه نامعلومی فرار کرد.
و موگادیشو توسط کنگره متحد سومالی اشغال گردید.
علی مهدی محمد (رئیس جمهور موقت سومال) و ژنرال محمد فرح عیدید که برای سقوط دیکتاتور سومالی با هم متحد شدند هر دو عضو قبیله هاویه هستند که جبهه متحد کنگره سومالی نیروی اصلی خود را از این قبیله بدست آورد ولی هر کدام به شاخه فرعی این قبیله تعلق دارند که با شاخه دیگر در تضادند. درگیری بین این دو و طرفداران آن دو، سومالی را به صحنه جنگ خونین تبدیل کرده است که از عوارض آن گرسنگی بسیار شدیدی است که 30% سکنه سومالی را با خطر مرگ روبرو ساخته است.
حوزه قدرت رئیس جمهور موقت، شمال موگادیشو و اطراف آن است و جنوب آن را ژنرال محمد فرح در اختیار دارد بین این دو، منطقه بیطرف سبز قرار گرفته است. درگیری بین این دو طرفداران به حدی است که حرکت در سومالی بدون اسکورت ماموران مسلح خطرناک است هر دو گروه از یمن، مصر، کنیا و آفریقای جنوبی سلاح دریافت می کنند. گروههای مسلح به محموله های غذایی که از کشتیها وارد کامیونها می شود حمله و آن ها را غارت می کنند. لذا سازمان ملل هیئت غیر مسلحانه ای را برای پاسداری از مواد وارد موگادیشو نموده است.
اما اخیرا امریکا با تغییر رویه و بدست آوردن منافع و همچنین تحکیم قدرت خود، شورای امنیت سازمان ملل را وادار به تصویب قطعنامه ای نمود تا بر اساس آن قوای متحدین به سرپرستی امریکا در سومالی دخالت نظامی نموده و در ظاهر ازاین طریق، کمک به مردم سومالی را تضمین کرده و قربانیان گرسنگی را نجات دهند.
مردم آفریقای شرقی و بویژه سومالی از نسل حامیت بوده و 95% آنان از نژاد سومالیائی و بقیه بانتو و عرب هستند. حامیت ها ازاعقاب حام فرزند حضرت نوح
عليه‌السلام
می باشند. زبان آنان سواحیلی است که ریشه عربی دارد اما زبان بانتو هم به آن وارد شده است. از 6603000 سکنه آن 38% زندگی شهری دارند. تراکم نسبی جمعیت 4/10 نفر در کیلومتر مربع و رشد سالانه 8/2% و میانگین سنی 8/23 سال می باشد. 99% مردم، مسلمان هستند.
مرکز حکومت سومالی موگادیشو
و بربراهاوگیسا از شهرهای مهم آن است. مگادیشو از قرن دهم تا پانزدهم میلادی مهمترین شهر بود و مرکزیت مذهبی اسلامی داشت و اهالی بیش از شهرهای دیگر پیرو اسلام بودند.
اقتصاد سومالی بردامپروری استوار بوده و گوسفندان سرسیاه آن شهرت جهانی دارد که از پوست آن دستکشهای مرغوب تهیه می کنند. موز و غلات از محصولات کشاورزی آن است.
از ذخائر استراتژیک آن معادن اورانیوم بوده که توجه قدرتهای استکباری را بخود جلب کرده است.
آهن، زغال سنگ، نمک و نفت هم دارد. در صنعت پیشرفتی ندارد.
سومالی علاوه بر درگیری های داخلی که اخیرا با آن مواجه است با بحرآنهای دیگر روبروست. خشکسالی و قحطی سال 1977م مصیبت فراوانی برای مردمان آن فراهم نمود، امراض مسری همه جا گسترش یافته است. پناهندگان اوگادن، خود معضل بزرگی هستند. درگیری با اتیوپی و نزاع با کنیا نیز سومالی را آسیب پذیر نموده است. از این لحاظ حتی قبل از حالت فوق العاده اخیر برای تامین مواد غذایی و دارویی به کمک کشورهای غربی و عربی نیاز داشت.
جیبوتی
کشور کوچک جیبوتی با حدود 22000 کیلومتر مربع وسعت در شرق آفریقا و شمال شاخ آفریقا در کنار خلیج عدن و جنوب دریای سرخ قرار دارد و در ساحل غربی باب المندب واقع شده است. فرو رفتگی آب خلیج عدن در جیبوتی به آن موقع استراتژیکی ویژه ای بخشیده است. این کشور قبلا بخشی از قلمرو سومالی بود که در سال 1883م فرانسه آن را مستعمره خود نمود که به سومال فرنسه معروف بود و امروزه به آن جیبوتی یا سرزمین غفار و عیسی می گویند.
جیبوتی از دو بخش کوهستانی و فلاتی تشکیل شده و ارتفاعات شمالی آن مقداری باران درافت می کند. در نقاط دیگر آن هنگام وزش بادهای موسمی، بارندگی صورت می گیرد. آب و هوای گرم و سوزان دارد، 506000 نفر سکنه آن است که 78% آن زندگی شهری دارند. رشد سالانه جمعیت 3% و تراکم نسبی آن 8/21 نفر در کیلوکتر مربع است. 45% مردم از نژاد عیسی سومالیائی و 37% عفاری هستند. به اقوام عفار اناکیل می گویند که اغلب زندگی عشایری دارند. اقلیتی عرب و اروپائی هم در جیبوتی سکونت دارند. 90% مردم مسلمان و اغلب مذهب سنی دارند، فرانسه در هنگام استعمار این کشور پایتخت آن را از اوباک (ابوک) به جیبوتی منتقل نمود. در سال 1967م به عفار و عیسی موسوم بود و در سال 1977م پس از 115 یال، از سلطه فرانسه رهایی یافت و از این پس به جمهوری جیبوتی مشهور گشت. در جریان استقلال، سومالی حامی آن بود که اتیوپی تمایل داشت جیبوتی زیر سلطه استعمار باقی بماند. مرکز حکومت آن بندر جیبوتی است و شهر مهم آن تاجورا نام دارد. از 5 بخش ایجاد شده که زیر نظر دولت مرکزی اداره می شوند. با دول عربی و فرانسه روابط سیاسی و تجاری دارد و از تونس و عربستان کمکهایی را دریافت می کند.
موقعی که نظامیان کوبایی در حمایت از دولت اتیوپی بر ضد جبهه آزادی بخش سومالی غربی در منطقه اوگادن وارد جنگ شدند عده ای از مسلمانان عفار به جیبوتی گریختند (در سال 1977م) با مستقر شدن قوای کوبایی در نواحی مورد بحث و ایجاد فشار برای مسلمانان، بمباران روستاها و انهدام مراکز کشاورزی و دامداری، پناهندگان بیشتری به سوی جیبوتی سرازیر شدند. حکام جیبوتی برای عاده پناهندگان مسلمان به سرزمین اصلی، به اجبار و فشار متوسل شده و با تهدید سوزانیدن اردوگاهها، آنها را در تنگنا قرار می دهند اما پناهندگان، حاضر نیستند تا زمانی که شرایط و عواملی که موجب کوچ آنان شده، ادامه داشته باشد، به کشور خود بازگردند؛ با این وجود عده ای از آنان را از طریق سرکوب و نهدید باز می گردانند. رژیم اتیوپی هم برای دست یابی به کمکهای مالی اضافه از کمیته پهاهندگان سازمان ملل جهت اسکان دوباره پناهندگان، از این بازگردانی استقبال می کند.
قهوه، موز و غلات از فراورده های کشاورزی جیبوتی است. پرورش شتر، بز و گوسفند هم در این کشور رواج دارد. اما اساس اقتصاد آن به بندر جیبوتی و به راه آهنی که این کشور را به اتیوپی مرتبط می سازد، متکی است. 40% صادرات و 60% واردات اتیوپی از طریق بندر مذکور حمل می گردد.
تیرگی روابط جیبوتی و اتیوپی و مسدود شدن راه مزبور و سرازیر شدن آوراگان سومالیائی و عفاری به این سرزمین، اقتصاد آن را به سوی نابسامانی سوق می دهد. واحد پول جیبوتی فرانگ است که برابر صد سانتیم می باشد. با وجود استقلال، یک پایگاه نظامی فرانسوی با 8000 نیروی نظامی در این کشور وجود دارد.
کنیا
کشور کنیا در آفریقای شرقی و ناحیه استوایی آفریقا قرار داشته و با سومالی، اتیوپی، اوگاندا و تانزانیا مرز مشترک دارد، و اقیانوس هند در شرق آن واقع است.
کنیا از سال 1895م زیر سلطه انگلستان درآمد ولی با مبارزه میهن پرستان به رهبری جوموکنیاتا (شیر آفریقا) در سال 1963م به کسب استقلال نائل گردید. وسعت کنیا 582646 کیلومتر مربع بوده و 24335000 نفر سکنه دارد. در قرون هفتم و هشتم میلادی تجار ایرانی و عرب جهت تجارت عاج در سواحل کنیا مستقر شدند. با امتزاج مسلمانان و آفریقائی های بومی، تمدن سواحیلی تشکیل داده شد و اسلام در این نقطه گسترش یافت و تا سال 1806م اینقسمت از آفریقا بخشی از دولت اسلامی عمان به شمار می رفت. مومباسا بندر کنونی کنیا از مهمترین شهرهای مسلمین بود. در ساحل کنیا در تاریخ 1100 میلادی شهری بنام درگوی احیا شد. در حال حاضر 30% از سکنه کنیا مسلمان هستند و در استآنهای ساحلی و شمال شرقی در اکثریتند. این 3 استان 75% مساحت کنیا را تشکیل می دهد. در استآنهای دیگر نیز مسلمانان سکونت دارند. نژاد مسلمین عرب، سواحیلی، سومالیائی و تعدادی از قبایل بومی کنیا می باشد. اغلب مسلمانان سنی و پیرو مکتب شافعی اند ولی مسلمانان سودانی الاصل - واقع درنایروبی مرکز کنیا - تابع فقه مالکی هستند و مهاجرین آسیائی حنفی مذهبند.
در دهه 1960م جمعیت سومالیایی ساکن در شمال شرقی کنیا طی شورشی خواستار الحاق به سومالی شدند که به سختی درهم کوبیده شدند.
در نوامبر 1980م نیروهای امنیتی کنیا، جنایاتی را علیه این مردم مرتکب گردیدند. تجاوز به زنان، بکارگیری نیزه در مورد دختران باکره، کشتن مردم، آتش زدن منازل، بازداشت هزاران نفر، حمله به قبایل و مصادره دامهای آنها و منع وسایل نقلیه از سوار نمودن مسلمانان سومالیائی، از جمله این حرکات منفی بود. در فوریه 1984م ساکنان یک شهرک که مسلمان بودند مورد حمله قرار گرفته و صدها تن کشته شدند. عده ای را به آتش کشیدند و گروهی به اجبار لخت و عریان در آفتاب گرم می نشستند. فرماندار منطقه نیسون کاریا مردم مسلمان را تهدید نمود که آنان را که از نژاد سومالی هستند از بین خواهند برد. از سال 1983م دولت کنیا در نواحی شمال شرقی کمربند امنیتی برقرار کرده و سکنه یک میلیون نفری مسلمان آن به علت سرکوب شدید در حالتی از ترس و وحشت به سر می بردند. یکی از مقامات مهم امنیتی گفته بود:
«یک سومالیائی خوب یک سومالیائی مرده است. » (10
چون مسلمانان در تنگناهای اقتصادی قرار دارند مبلغان مسیحی به میان آنان رفته و از طریق کمک به افراد فقیر و سعی در پرورش کودکان یتیم به تبلیغ آئین مسیحیت می پردازند. در سال 1982م یک وزیر، دو معاون وزیر، مسلمانان و 23 نماینده مجلس کنیا فعالیت دارند و بنیاد اسلامی به انتشار کتب اسلامی و تفسیر قرآن کریم به زبان سواحیلی پرداخته است.
تانزانیا
جمهوری متحده تانزانیا با 945037 کیلومتر مربع وسعت در آفریقای شرقی و در مجاورت اقیانوس هند و مابین کشورهای: کنیا، اوگاندا، روندا، زئیر، مالاوی و موزامبیک قرار دارد.
بخش اعظم آن سرزمین وسیع تانگانیکا و بقیه آن را سه جزیره زنگبار مافیا و پمبا
تشکیل می دهد که غالبا از کوهستآنها و نواحی ارتفاعی که منشاء آتشفشانی دارند بوجود آمده اند. بلندترین قله آفریقا یعنی کلیمانجارو در تانزانیا واقع شده است همچنین قله نگرونگرو
با بیش از 20 کیلومتر عرض که بزرگترین دهانه آتشفشانی دنیاست در این سرزمین قرار دارد. دریاچه های آن عبارتند از ویکتوریا در شمال، تانگانیکا در غرب، مالاوی در جنوب. آب و هوای مرطوب و پرباران دارد.
منطقه رنگبار از قرون قبل مورد توجه بازرگانان و دریانوردان بوده و تجارت برده و عاج در آن رواج داشته است. دین اسلام به وسیله بازرگانان ایرانی و عرب بدین ناحیه آورده شد. از اوایل دوره های اسلامی، سلسله های عرب و فارس بر این جزایر حکومت می کردند. از قرن دهم (سوم هجری) تا پانزدهم میلادی امپراطوری رنگ روی کار آمد، خرابه قصرها، منازل، مساجد و ضرب سکه آثاری از این تمدن را نشان می دهد. امرا و حکام محل باجگزار حکومت کیلوا بودند، این تمدن تحت تاثیر تمدن ایرانی قرار داشت. خانواده حکومتی کیلوا آفریقائی نبودند و در قرن سیزدهم مهاجرین شیرازی این حکومت را اداره می کردند و مسجد باشکوهی در جنوب شرقی تانزانیا از آنان به یادگار مانده است.
اولیت فردی که در کیلوا قدرت یافت علی بن الحسن نام داشت که مرکز بازرگانی کوچکی را تبدیل به جزیره مقتدر و مستحکمی کرد و تا منطقه پمبا را زیر نفوذ داشت. وی تجارت طلا را کنترل می نمود و بنام خویش سکه زد، کیلوا مرکز اسلامی محسوب می شد و تمام اهالی آن مسلمان بودند، در زنگبار پس از سقوط کیلوا، سکه ضرب گردید و این ناحیه و برخی نقاط دیگر به تصرف سلطان مسقط درآمد و تا سال 1965م حیات مستقلی داشت.
در سال 1503م پرتقالی ها زنگبار را مستعمره خود نمودند ولی در سال 1698م بدنبال شکست فاحشی که از مسلمانان خوردند، زنگبار به دست فاتحین مسلمان افتاد. این جزیره تا سال 1963م تحت الحمایه انگلیس بود و در این سال مستقل گردید. ناحیه تانگانیکا تا قبل از قرن شانزدهم میلادی تحت حکومت رنگبار بود که در اوایل قرن نوزدهم تحت عنوان آفریقای شرقی، آلمان آن را مستعمره خود نمود. با شکست آلمان در جنگ اول و تجزیه مستعمرات آن، تانگانیکا مستعمره انگلستان شد ولی در سال 1961م استقلال خود را بدست آورد. در سال 1964م برحسب قراردادی که بین عبید کرومه نخستین رئیس جمهور زنگبار و ژولیوس نیه رره اولین رئیس جمهور تانگانیکا بسته شد زنگبار و تانگانیکا تشکیل جمهوری متحده تانزانیا را دادند. تانزانیا با چین و شوروی روابط سیاسی - تجاری دارد و مرکز حکومت آن دارالسلام می باشد. شهر دارالسلام شلوغ و پرجمعیت بوده و سطح زندگی در آن پایین است. تعداد بسیار کمی وسیله نقلیه دارند. به علت فقر زیاد عده ای در خیابآنها و پیاده روها می خوابند. در یکی از نقاط محروم دارالسلام و در بخش ایکویویری - در 175 کیلومتری جنوب دارالسلام - جهاد سازدنگی ایران با دایر نمودن شعبه ای از سال 1362ش مشغول طرحهای تحقیقاتی از قبیل به زراعی و توسعه آبیاری و دامپروری صنعتی می باشد.
در دارالسلام 150 مسجد وجود دارد که اکثرا متعلق به مسلمانان شافعی مذهب می باشد. شیعیان هندی، پاکستانی، سری لانکایی و تانزانیائی نیز مسجد باشکوهی در مرکز تانزانیا دارند.
در سال 1990م تانزانیا 25085000 نفر سکنه داشته که درصد شهرنشینی 20% و رشد سالانه 2/3% و تراکم نسبی آن 5/26 نفر در کیلومتر مربع بوده است. امید به زندگی برای مردان 49 سال و برای زنان 54 سال می باشد. اکثریت نژادیبا سیاهان است ولی مهاجرین ایرانی، هندی و اروپائی هم در این کشور زندگی می کنند. زبا رسمی سواحیلی است که یادآور تمدن سواحیلی می باشد. این تمدن را مردم مستقر در سواحل شرقی آفریقا بوجود آورده و حکومتهایی از قرن دهم تا پانزدهم میلادی پدید آوردند. این جامعه از لامور در کنیا تا موزامبیک با زبان بانتو
و فرهنگ اسلامی آمیخته بود و بخش عمده آن فرهنگ اسلام بود. افرادی از نسل شیرازی ها در این تمدن نقش مهمی را بر عهده داشتند. در قرن شانزدهم پرتقالی ها این تمدن را از بین بردند. طبق تحقیقات ادوارد براون
آثار تمدن درخشان اسلامی درمنطقه ایهارانا
نزدیک شهر وهمار درساحل شرقی آفریقا دیده می شود.
غیر از زبان سواحیلی، زبا انگلیسی رایج بوده و خط رایج لاتین است. بیشاز 50% مردم تانزانیا مسلمان بوده و اقلیت های پیرو آئین مسیحیت و مذاحب ابتدائی می باشند.
تانزانیا مهمترین تولید کننده سیسال (
Sysal
) در دنیا است. محصولات مهم دیگر آن عبارتند از: کنف، قهوه، برنج. معدن مهم آن الماس است. صنایع غذایی، پوشاک، سیمان، مصنوعات دستی و چوب بری از مهمترین مراکز صنعتی این کشور به شمار می رود. واحد پول آن شلینگ تانزانیاست که برابر صد سنت می باشد.
به موجب اعلامیه آروشا که توسط نیه رره اعلام شد تمامی شرکتهای خصوصی و مراکز زراعی و مراتع بزرگ مالکان داخلی و خارجی تانزانیا ملی اعلام شد و بر این اساس به فعالیت های زراعی و دامی اولیت داده می شود و بیشترین تلاش اقتصادی کشور بر این بخش تمرکز یافته است.
ج - آفریقای غربی
آفریقای غربی
آفریقای غربی از نقطه نظر پستی و بلندی و چهره طبیعی متنوع است. ارتفاعات مهمی جز کوههای فوتاجالون گینه، ارتفاعات نیجریه و کامرون در این ناحیه دیده نمی شود. بخش شمالی آفریقا غربی تحت تاثیر صحرای کبیر آفریقا از آب و هوای گرم و خشک برخوردار بوده ولی در سواحل توام با وطوبت است.
دشتهای ساحلی اکثر مناطق آفریقای غربی از جنگلهای استوایی پوشانیده شده است و بدلیل عبور خط استوا و قرار گرفتن اقیانوس اطلس در غرب آن، آن و هوای این نقاط گرم و مرطوب استوایی می باشد. درخت موز و کائوچو در نقاط استوایی بوفور دیده می شود. با دور شدن ازمنطقه ساحلی از انبوه درختها کاسته شده تا جائی که دشتی علفزار در پیش روی ما قرار داده، این منطقه را ساوان
می گویند که چشمه ها و برکه هایی در آن یافت می شود. درختان چتری ساوان که اقاقیا نام دارند محل استراحت شیرها و سایر جانوران وحشی این منطقه است. آب و هوای آن گرم و خشک می باشد. کمبود آب، غنی نبودن خاک و عدم اطمینان از وقوع بارندگی آن اجازه نمی دهد. کشاورزان در ساوان از رونق برخوردار باشد و صرفا ارزن، ذرت و بادام زمینی در آن بدست می آید. گاهی خشکسالی های وسیع، این منطقه را در معرض قحطی و گرسنگی قرار می دهد و موجب تلفات انسانی و دامی می شود.
غرب آفریقا از مناطق مهم این قاره به شمار می رود و بستر دولتها و تمدنهای کهن می باشد. به موجب اسنادی که به زبان عربی نوشته شده و دولت غانا
در قرون سوم و چهارم میلادی دولتی متمرکز به شمار می رفته و یکی از قدیمی ترین دول غرب آفریقا بوده است. این دولت در بخش علیای رودهای نیجر و سنگال تشکیل گردید و مرکز آن کومبی ساله بود. اقتصاد آن بر کشاورزی و دامداری تکیه داشت و علاوه بر آن به استخراج طلا، نمک و تهیه فرزات می پرداختند. در کتب عربی و آثار سیاحان مسلمان وضع این دولت توصیف شده است. در نیمه دوم قرن یازدهم قبایل بربر صنهاجی وابسته به المرابطون پایتخت غنا را به تصرف خود درآؤردند. در اواخر قرن دهم دولت مالی بوجود آمد که با انحطاط دولت غانا استقلال پیدا کرد. در زمان پادشاهی «سوندیاتا» دوره نیرومندی دولت مالی آغاز شد. مرکز این حکومت در حدود گینه فعلی بود ولی مرکز تجارتی آن شهر سانکارائی در مالی کنونی بود. در زمان جانشینان وی قلمرو مالی از سواحل اقیانوس اطلس تا شهر گائو در نیجر کشیده شد. جنگ های داخلی و منازعه با همسایگان، دولت مالی را ضعیف نمود. در اواخر قرن پانزده و اوایل قرن شانزده، سونگائی ها قسمت شرق مالی را تصرف نمودند و با حمله سپاهیان مراکش در سال 1591م دولت مالی منقرض شد. دولت سونگائی در قرون وسطی در سودان غربی تشکیل شد. قدرت این دولت اسلامی در عهد پادشاهی محمد توره (1528 - 1493) باوج رسید و در قرون 15 و 16 میلادی دولت مزبور مهمترین دولت سودان غربی به شمار می رفت و اقلام عمده درآمدهای آن را تجار طلا، نمک، عاج و پارچه تشکیل می داد. در شهر تیمبوکتو و تانگوره و جنه مراکز علمی و دانشگاهی با محتوای اسلامی ایجاد شده بود که در تدریس علوم، پیشرفته بود. مسجد جامع تیمبوکتو از کهن ترین بناهای مذهبی آفریقا غربی به شمار می رود. مسجد جامع سونگو که در قرن چهاردهم میلادی تاسیس شده از جمله آثار معماری اسلامی این بخش از آفریقاست. در سال 1951م قوای مراکش، این دولت را شکست داده و شهرهای تیمبوکتو و دره رود نیجر را به آتش کشیدند.
و کولی
تحقیقاتی انجام داده اند که بر اساس آن مردم مناطق ساحلی غرب
آفریقا دارای فرهنگ و تمدنی پیشرفته بوده و جوامع آنها دارای تجربیات کشاورزی و قوانین اجتماعی قابل تحسین بوده اند.
بزیل دیویسن
مورخ و محقق انگلیسی به گسترش اسلام در تار و پود حیات اجتماعی - سیاسی و اقتصادی آفریقای غربی اعتراف نموده و می گوید:
«اسلام به عنوان مذهب بزرگ حکومت مترقی پدیدار می گردد. »
و اضافه می کند:
«از بطن این گرایش (روی آوردن به اسلام) شالوده متکب های استوار تعالیم اسلامی در تمبوکتو، نیانی، جن و مکآنهای دیگر به پیدایی می آید. مکتب هایی که از آن پس به مدت 300 سال رونق دارند و پژوهشگران مسلمان را از کشورهای بسیار و با گرایش های فکری بسیار به سوی خویش می خوانند. »
و اعتراف می کند که:
«... از دیدگاه تاریخی، تاثیر اسلام در آفریقای باختری، جدا از جنبه معنویش باید به سبب اهمیت بسیار در دو زمینه مورد ملاحظه قرار گیرد: در فن های بازرگانی و درفن های کومت شهر، دولت ها و امپراطوری هایی که نیرومند و مهم می گردند... اسلام می تواند مدعی به ارمغان آوردن بسیاری چیزها برای آفریقای غربی باشد. یک نقشه بازرگانی مربوط به دوره (1600 - 1300) ناحیه های بسیاری از قاره غربی، شمال یا جنوب بیابان را می نمایاند که مستقیم یا غیر مستقیم با نظام بازرگانی جهانی پیوند داشتند، ایننظام بدست کسانی پی ریزی شد که وحدت اساسی اسلام را... به رسمیت می شناختند.
»
مردم آفریقای غربی، اغلب سیاه پوستند که در گروههای قومی گوناگونی جای دارند، گروهی هم با دیگر قومها درآمیخته و نژاد مختلطی را بوجود آورده اند. نابترین نژاد سیاه در جنگلهای گینه به سر می برند.
از نظر ربان، متاسفانه بدلیل نفوذ استعمار زبان رسمی اغلب این کشورها، زبان بیگانه است به عنوان نمونه در بنین، توگو، ساحل عاج، سنگال، کامرون، کنگو، گینه، لیبریا، مالی و ولتای علیا زبان رسمی فرانسه است. در غنا، سیرالئون و گامبیا، انگلیسی زبان رسمی به شمار می رود و در گینه بیسائو زبان پرتقالی ولی در گینه اسپانیولی رواج دارد. وسعت مجموع 21 واحد سیاسی آفریقای غربی به حدود 6200000 کیلومتر مربع بالغ می گردد که 20% مساحت قاره آفریقا را شامل می شود. با وجود آنکه آفریقای غربی منطقه سرسبزی است و منابع و ذخائر فراوانی دارد ولی اغلب کشورهای آن کم جمعیت هستند و در این واحدها حدود 190 میلیون نفر سکونت دارند که در میان آنها کشور نیجریه یک استثناست زیرا بیش از نیمی از سکنه آفریقای غربی را به خود اختصاص داده و بیش از صد میلیون نفر سکنه دارد که از این لحاظ پرجمعیت ترین کشور آفریقائی و دهمین کشور پر سکنه جهان به حساب می آید.
پروسعت ترین کشور آفریقای غربی، مالی است که 1240000 کیلومتر مربع وسعت دارد.، کم جمعیت ترین و کم وسعتترین کشور آفریقای غربی سائوتومه و پرنسیب می باشد.
اسلام دین اکثریت کشورهای مالی، سنگال، کامرون، ساحل عاج، گینه، بورکینافاسو، سیرالئون، بنین، موریتانی، توگو، جمهوری عربی صحرا، گامیبا و گینه بیسائو می باشد و در بقیه کشورها پیروان مسیحیت و آنی میسم
در اکثریتند. در کنگو و لیبریا، مردم مذهب ابتدائی آنی میسم دارند.
علاوه بر محصولات کشاورزی، جنگل ها و فرآورده های چوبی سهم مهمی از درآمد این کشورها را تشکیل می دهد. ذخائر معدنی آفریقای غربی بسیار غنی است، منگنز در غنا و کبالت در کنگو بدست می آید. کشورهای این بخش از آفریقا بزرگترین تولید کنندگان اورانیون و رادیوم هستند. 60% طلا و الماس از این قسمت آفریقا بدست می آید. تنها در کشور نیجر نفت (هشتمین صادر کننده دنیا) بدست می آید.
در غرب آفریقا اتحادیه های اقتصادی و بازرگانی هم قابل مشاهده است از آن جمله می توان «اتحادیه گمرکی کشورهای غرب آفریقا»
(اودئائو) را نام برد که در سال 1966م تاسیس شده و اعضای آن عبارتند از بنین، ساحل عاج، مالی، موریتانی، نیجر بورکینافاسو و سنگال.
همچنین جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا (اکوواس) که در سال 1975م در لاگوس - مرکز نیجریه - تشکیل شد و هدف آن همکاری اقتصادی و ایجاد اتحادیه گمرکی بین کشورهای عضو است. اتحادیه پولی آفریقای باختری
برای یگانه سازی ارز میان این کشورها گشایش یافت.
پی نوشتها
0%
نویسنده: غلامرضا گلی زواره
