شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

مسلمانان قاره آسیا

مقدمه ای درباره سیمای کلی این قاره

قاره آسیا با مساحت 000/44000 کیلو متر مربع بزرگترین قاره کره زمین است است که 25% کل خشکی های زمین را دربر می گیرد. این قاره از ناحیه شمال به اقیانوس منجمد شمالی، از مشرق به اقیانوس آرام و از جنوب به اقیانوس هند محدود می شود. بحر احمر در جنوب غربی آن، این خشکی بزرگ را از آفریقا جدا می کند تنها راه ارتباطی بین این دو قاره، صحرای سینا بود که با حفر کانال سوئز در ان، راه خشکی این دو قاره قطع شد. تنگه برینگ این قاره را از آمریکای شمالی جدا نموده و کوههای اورال مرز غربی آسیا با قاره اروپاست. در قاره آسیا می توان بلندترین قله (اورست) وسیع ترین فلاتها، جلگه ها، دشت ها و طولانی ترین و پر آب ترین رودها را مشاهده نمود. دریاچه خزر به عنوان بزرگترین دریاچه دنیا ور دریاچه بایکال به عنوان عمیق ترین دریاچه جهان، در این قاره واقعند. بدلیل شریاط گوناگون، انواع آب و هوا را می توان در این سرزمین مشاهده نمود. انواع جنگل ها، و نیز صحاری، کویرها و بیابآنها، نقاط پوشیده از یخ، سیمای دیگری از قاره آسیا را ترسیم می نمایند. از 5 میلیارد سکنه دنیا، 64% در این قاره سکونت دارند که از این لحاظ پرجمعیت ترین قاره به شمار می رود. جمعیت این قاره غالبا در هواحی جنوب و جنوب شرقی آن زندگی می کنند. مردم آسیا از دو نژاد زرد و سفید تشکیل شده اند و در صد نژاد سیاه در آن کم است. آسیا مهد سه دین بزرگ یعنی اسلام، مسیح و یهود است و خورشید تمدن از این قاره به نقاط دیگر تابیدن گرفته است.

وجود ذخائر عظیم و منابع غنی چون نفت و ذغال سنگ موجب نفوذ استعمار در این قاره از قرن بیستم گردید که این پدیده موجبات غارت این قاره را توسط ابرقدرتها فراهم ساخت و با وجود آنکه ذخائر این قاره موجب گردش چرخ صنایع کشورهای غربی شد، خود در این زمینه توسعه نیافت و بجز چند کشور چون ژاپن و کره اساس اقتصاد کشورهای این قاره بر کشاورزی و دامداری استوار است.

مسلمانان قاره آسیا

قاره آسیا مرکز تابش نور توحید و کانون نشر اسلام است. نسیم طراوت بخش وحی دز آغاز بر این سرزمین وزید و فرهنگ و تمدن اسلامی در آن بنیان نهاده شد. بسیاری از آثار درخشنده مسلمین که جلوه های معنوی و مقدس دارند در این قاره واقعهد. قبله مسلمین، حرمین شریقین، اماکن مذهبی مراقد مطهر معصومین و اهلبیت و غالب جلوه های هنر اسلامی در این قاره واقعند. بستر جغرافیائی صحنه های ترایخی صدر اسلام و مرکز خلافت مسلمین در صدر اسلام در جنوب غربی این خشکی وسیع قرار گرفته است.

در سال 1966 میلادی ازن قاره، 450 میلیون نفر مسلمان داشته است که حدود 70% مسلمانان جهان را در تاریخ مذکور تشکیل می داده است. این میزان در سال 1972 میلادی به 550 میلیون نفر بالغ گردید که 362 میلیون آن مربوط به کشورهای مستقل اسلامی و 188 میلیون به اقلیت های مسلمان اختصاص داشته است. در حال حاضر قریب به 75% مسلمین جهان که به 800 میلیون نفر بالغ می گردند در این قاره سکونت دارند که 65% در واحدهای سیاسی مستقل و 35% در کشورهای غیر مسلمان این قاره زندگی می کنند.

در وضع فعلی 15 کشور مستقل در این قاره بین 50 تا 99% مسلمان دارند. وسیعترین این کشورها عربستان است که 2149690کیلومتر مربع وسعت دارد و در ناحیه استراتژیک خاور میانه قرار گرفته است مجموع مساحت این کشورها به یازده میلیون کیلومتر مربع بالغ می گردد که 25% وسعت آسیا را تشکیل می دهد.

کشورهای واقع در آسیای غربی و جنوبی در قرون اولیه به اسلام گرویدند اما سرزمینهای آسیای جنوب شرقی در قرون پنجم، ششم، هفتم، هشتم و نهم اسلام را پذیرا گشتند.

در این بخش، کشورها و نواحی مسلمان نشین این قاره را مورد بررسی قرار می دهیم و برای سهولت کار قاره مزبور را به پنج قسمت تقسیم کرده و به مشخصات جغرافیائی نقاط مسلمان نشین می پردازیم:

الف - آسیای جنوب غربی (خاور میانه) ؛

ب - آسیای جنوبی؛

ج - آسیای جنوب شرقی؛

د - آسیای شرقی؛

ه - آسیای مرکزی؛

الف - آسیای جنوب غربی (خاور میانه)

خاور میانه

آسیای جنوب غربی، بخش مرکزی جهان اسلام است و از نقطه نظر تاریخی و مسائل سیاسی و سوق الجیشی اهمیت ویژه ای دارد. این ناحیه به لحاظ آب و هوایی از تابستآنهای بسیار گرم و خشک و زمستآنهای نسبتا کوتاه، برخوردار است. نواحی شمالی این منطقه را رشته کوههایی فرا گرفته که بخش های زیادی از ترکیه، ایران و افغانستان را در بر می گیرد. در بخش شرقی این برجستگی ها، زمین های همواری دیده می شود که با رسوبات دجله و فرات پدید آمده و خاک حاصلخیزی دارند. در جنوب رودهای دجله و فراب که به خلیج فارس می ریزند، غیر از زمینهای پست بین النهرین، شبه جزیره عربستان قرار دارد که از نظر وسعت، بزرگترین شبه جزیره جهان است و با وجود هم مرز بودن با دریا از سه طرف، سرزمین خشک و صحرایی است. در اطراف دریای خزر، دریای سیاه، دریای مدیترانه، دریای سرخ و خلیج فارس زمین های حاصلخیزی قابل مشاهده است.

در اینجا 6 نژاد گوناگون در کنار هم زندگی می کنند. با سه زبان اصلی عربی، فارسی و ترکی در قسمتهای مختلف این منطقه تکلم می شود. این بخش از آسیا منشا پیدایش سه دین بزرگ اسلام، مسیح و یهود بوده و فرهنگ در این سرزمین بر اساس معتقدات و معارف اسلامی بنیاد گزارده شده و زبان قرآن که عربی است در ان گسترش زیادی داشته که در فرهنگ های دیگر تاثیر قابل ملاحظه ای گذاشته است.

وجود مکه قبله گاه مسلمین، فلسطین (الهام بخش سه دین بزرگ) به این منطقه اهمیت ویژه ای توام با هاله ای از قداست بخشیده است. با وقوع انقلاب اسلامی ایران در 22 بهمن 1357ش، آسیای جنوب غربی دچار تحولی عظیم گشت که شرق و غرب را در نگرانی شدید و بهت و حیرت فرو برد. پیروزی این انقلاب شکوهمند الهی به رهبری حضرت امام خمینی (ره) و با ایثار و فداکاری امت مسلمان ایران اهمیت تجاری و سوق الجیشی این ناحیه را تحت الشعاع قرار داده و استکبار را از گسترش این نهضت به وحشت انداخته است.

آسیای جنوب غربی و شمال شرقی آفریقا را بنام خاور میانه ( 1 ) می شناسند. اولین بار در سال 1902 میلادی افسری آمریکایی، طی مقاله ای از این اصطلاح استفاده کرد و در سال 1948م سازمان ملل متحد آن را پذیرفت. ( 2 )

تمرکز جمعیت به دلیل شرایط اقلیمی و موقع جغرافیائی در این بخش از آسیا یکسان نیست و اغلب مردم در مناطق ساحلی مرطوب و زمینهای حاصلخیز تمرکز یافته اند. سه کشور ترکیه، ایران و افغانستان 75% سکنه این منطقه را تشکیل می دهند. قریب به 40% مردمان ایننواحی در کانونهای شهری به سر می برند، از عربستان که بگذریم، تجانس جمعیت در کشورهای دیگر اینمنطقه کمتر دیده می شود و اغلب کشروها اقلیت های متفاوتی دارند.

قرار گرفتن این ناحیه در میان سه قاره اروپا، آسیا و آفریقا و نیز وجود دریاها، رودها و تنگه های استراتژیک و بهره مندی آن از ذخائر عظیم نفت، موجب آن شده تا ابرقدرتها و کشورهای بزرگ صنعتی برای دسترسی و سلطه بر آن، با یکدیگر در رقابت سختی باشند و کشمکش ها و بحرآنهای زیادی را در آن پدید آورند. موضع گیری دول این منطقه در مقابل دول غربی و تکیه بر ناسیونالیسم، بسیاری از روابط و پیوندهای این منطقه را به تحلیل برده و یگانگی های فرهنگی را ضعیف نموده و با وجود آنکه، آئین مشترک و قبله واحدی دارند در حالت نزاع و ستیز با یکدیگر به سر می برند، این رفتارها که توام با تفرقه و تشتت است سبب آن گشته که با تؤطئه عوامل استکبار بین کشورهای مسلمان سرزمین مذکور تضادهای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی پدید آورده به نحوی که با وجود دسترسی به منابع عظیم و سلط بر نواحی سوق الجیشی و مهمتر از آن، بهره مندی از اخوت عقیدتی و بنیآنهای مذهبی عمیق، نتوانند در مناسبات جهانی به نحو تعیین کننده ای ابراز وجود کنند و از حل معضلی چون غصب سرزمین فلسطین توسط گروهی صهیونیست غاصب، عاجز باشند. جبهه گیری های سیاسی این کشورها در موقعیت های گوناگون، نیز آنها را وادار به تشکیل سازمآنها و نهادهای سیاسی و یا پیوستن به تشکیلات سیاسی غربی نموده است. این سازمآنها در حل مشکلات کشورهای مزبور و نیز رفع مسائل و بحرآنهای منطقه از خود توانائی آنچنانی نداشته و شکاف بین دول اسلامی را شدت بخشیده است.

تعداد واحدهای سیاسی این بخش از قاره آسیا به 15 واحد بالغ می گردد که در مجموع 7 میلیون کیلومتر مربع وسعت دارند.

این کشورها با 000/000/200 سکنه 16% مسلمین جهان را تشکیل می دهند. ذیلا به بررسی اجمالی واحدهای جغرافیایی آن خواهیم پرداخت:

عربستان

قبل از ظهور اسلام و در عصر جاهلیت، مردمانی در شبه جزیره عربستان سکونت داشتند که به طور کلی عرب نامیده می شدند و به دو دسته اعراب قحطانی و اعراب عدنانی تقسیم می شدند. این دو، از نظر تاریخی، ریشه مشترک دارند ولی عدنانیان در سلسله نسبت خود به حضرت ابراهیم عليه‌السلام می رسند این طایفه در نجد و حجاز بودند اما عربهای قحطانی به یمن رفتند. این افراد تابع حک. متی نبودند و اساس ملیت آنان قبیله بود و اعضای هر قبیله از شیخ قبیله اطاعت می کردند. عصبیت جاهلی و ناسیونالیزم قبیله ای افراد را به جان هم می انداخت و گاهی بر سر مسائل جزئی، جنگی چون نبرد بسوس 40 سال طور می کشید. خونریزی، قساوت، غارت و تجاوز از برنامه های این قبایل بود. گرچه صحرانشینی و بیابانگردی پیشه عربها بود اما زندگی شهری به شکلی ضعیف در یمن، عدن، حضرت موت، حجاز، یثرب و طائف دیده می شد. به لحاظ عقاید مذهبی، گروه کوچکی بدون آنکه آداب و رسوم خاصی داشته باشند به خدای یکتا و آئین ابراهیم عليه‌السلام که دین حنیف نامیده می شد، معتقد بودند.

یهودیان که 13 قرن قبل از میلاد پس از خرابی اورشلیم به حجاز مهاجرت نموده بودند به رواج آئین خود در عربستان پرداخته و گروهی را پیرو خود ساختند. ایران و روم برای نفوذ به این شبهه جزیره با هم در رقابت بودند و تحت تاثیر تبلیغات رومیان مسیحی، طوایفی ربیعه و غسان، مسیحی شده و برخی هم با تاثیر پذیری از آئین ایران آن روز، به دوگانه پرستی روی آورده بودند. شخصی بنام «عمرو بن لحی هم بت پرست را در این شبهه جزیره بوجود آورده بود. ( 3 ) آشفتگی و بحرانی که بر این ناحیه سایه افکنده بود، مردمان محروم و ستمدیده را در تیرگی خاصی قرار داده بود که طلوع نورو فروغ امیدی را خواستار و در انتظار آن بودند که دستی از غیب برون آید و آنان را از این مرداب و گرداب ننگین نجات دهد که ناگهان با بعثت پیامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم شب سیاه ظلمانی و تاریکی جهل و عناد به پایان رید و فجر صادق اسلام، انسآنها را امیدوار نمود. ظهور آئین مذکور در این سرزمین، موجب آن شد تا عده ای از مشرکان و بت پرستان به هیاهو و جنجال و تبلیغات منفی پرداخته و تنگناهایی برای پیامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و یاران با وفایش بوجود آورند و در صدد آن بودند تا این نور الهی را خاموش کنند غافل از آنکه اراده خداوند بر ان تعلق گرفته بود که بشریت با رهبری و ارشاد رسول معظمش به سوی معنویت، عقیده و ایمان باز گردد. و خود را از خطر سقوط و نابودی نجات دهند و به دلیل انطباق این آئین با گرایش های فطری و حمایت از ناحیه عقل و منطق، همه جانبه بودن، جهانی و جاودانی آن و بخاطر خلاء اعتقادی - سیاسی که در آن عصر، جهان گرفته بود، با استواری و پایداری پیامبر و یاران فداکارش نه تنها در جزیرة العرب که در سرزمین های دیگر انتشار یافت و مورد پذیرش جویندگان حقیقت قرار گرفت و جنبش و تحول معنوی که در پرتو وحی بوجود آمد، تمدنی عظیم و با شکوه را بنا نهاد که قرنها بشریت را از فیض وجود آن بهره مند بود.

کشور عربستان متجاوز از 75% شبه جزیره عربستان را دربر گرفته است. در بخش شرقی آن خلیج فارس و در غرب آن دریای سرخ واقع است. صحرای نجد بخش اعظم آن را تشکیل می دهد که بخش جنوبی آن را ربع الخالی می گویند که با 000/500 کیلومتر مربع پهناورترین بیابان خشک و خالی جهان است. مناطقی که در امتداد سواحل خلیج فارس واقع می باشد به احساء معروف است نواحی کناره دریای سرخ که از بندر عقبه در شمال تا یمن در جنوب ادامه دارد شامل حجاز و عسیر می باشد.

جمعیت عربستان به 000/13600 نفر بالغ می گردد که نیمی از آنها در شهرها، عده ای در روستاها و گروهی به صورت قبیله ای در صحاریی زندگی می کنند. این کشور در حال حاضر 4000 قبیله دارد.

شیوه حکومت این کشور پادشاهی است و با دول غربی و به ویژه امریکا روابط گسترده اقتصادی سیاسی دارد و با کشورهای ژاپن، آلمان، فرانسه، برخی دول مسلمان و کشورهای آفریقائی، مناسبات تجاری - سیاسی دارد. از گذشته بدلیل واقع شدن قبله مسلمین در اینکشور همه ساله مسلمانان جهان برای فریضه عبادی - سیاسی حج به این ناحیه می آیند تا در ایام ذیحجه و طی مراسمی داده اما در گذشته عربستان در جهان سیاست و اقتصاد جائی نداشت، با افزایش بهای نفت از سال 1970م و کشف ذخائر جدید نفت، عربستان ازاعتباری ویژه برای دول صنعتی برخوردار شده که شامل 25% ذخائر دنیا و بیش از 35% کل اوپک به حساب می آید. عربستان بخش عظیمی از درآمد نفت را صرف خرید تجهیزات جنگی می کند. در سال 1980م بودجه دفاعی آن 18 میلیارد دلار بوده که از این نظر در جهان اول بوده است. ( 4 ) قریب به 2 میلیون کارگر و متخصص خارجی از کشورهای گوناگون در این کشور به کار اشتغال دارند و کارهای کلیدی و مدیریت ها در دست مهاجرین غربی است.

مرکز حکومت عربستان، شهر ریاض و از شهرهای مهم آن مکه و مدینه است.

شهر مکه در سمت غربی شبه جزیره عربستان و در جنوب مدینه بین دو رشته کوه محصور گردیده است. با ساختن خانه کعبه در این نقطه توسط حضرت ابراهیم و فرزندش اسماعیل و پیدایش چشمه زمزم شالوده شهر مکه ریخته شد. در شمال شرقی مکه جبل النور قرار گرفته که غار حراء در آن واقع است. همان جایگاه مقدسی که محل راز و نیاز پیامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بود و در آن بر آن سرور وحی نازل شد. کوههای عرفات و منی در شرق مکه هستند در مکه، اماکن مقدسی وجود دارد که مهمترین و با عظمت ترین آن مسجدالحرام است که خود شامل کعبه معظمه، مقام ابراهیم، حجرالاسود و... است. صفا و مروه که جایگاه بلندی است بر کوه ابوقبیس و میان صفا و کوه ابوقبیس و مسجدالحرام قرار دارد.

مسجد منی و مسجد مزدلفه از آثار مذهبی مکه می باشد. ( 5 ) مدینه در 500 کیلومتری شمال مکه و در زمین همواری بین دو کوه قرار گرفته، آب و هوای گرم و خشکی دارد این شهر در عصر جاهلیت یثرب نام داشت که با ورود پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بدان، مدینة النبی نام گرفت.

کوه احد در شمال مدینه قرار دارد. کوههای طی در مشرق و کوه عیر در جنوب آن واقع است. ( 6 ) از آثار مقدس و مذهبی آن مسجد النبی، آرامگاه رسول گرامی اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم را می توان برشمرد، مسجد قبا نیز در جنوب غربی مدینه قرار دارد. مسجد ذوقبلتین که از مساجد ساده اما معروف مدینه است در وادی عقیق قرار دارد در آن دو قبله یکی به جهت بیت القدس و دیگری به سوی کعبه به چشم می خورد. در همین مسجد بود که با پیام وحی به رسول خدا قبله از بیت المقدس به سوی خانه کعبه تغییر نمود. ( 7 ) از زیارتگاههای مدینه، قبرستان بقیع و گورستان احد قابل ذکر است. بقیع در طرف شرقی مدینه واقع است و آرامگاه مطهر حضرت فاطمه زهرا عليها‌السلام صدیقه کبری دخت گرامی حضرت محمد صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مدفن فاطمه بنت است مادر اولین امام شیعیان حضرت علی عليه‌السلام و تربت 4 ستاره درخشان آسمان ولایت و امامت یعنی: امام حسن مجتبی عليه‌السلام ، امام سجاد عليه‌السلام ، امام محمد باقر عليه‌السلام و امام جعفر صادق عليه‌السلام و مدفن جمعی از اصحاب حضرت محمد صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و علی عليه‌السلام و عده ای از عرفا، زهاد و علماء در این قبرستان قرار دارد.

فلسطین

کشور فلسطین، سرزمین کم وسعتی است که در ناحیه خاور میانه و در شرق مدیترانه قرار دارد. این سرزمین همچون پلی سه قاره آسیا، آفریقا و اروپا را به هم متصل می کند و قلب جهان عرب و حلقه اتصال شرق و غرب می باشد و الهام بخش سه دین بزرگ دنیا است. چنین موقع مهم و خصوصیات ویژه، این کشور را به صورت یکی ازم ناطق استراتژیک جهان درآورده است اما اشغال آن توسط صهیونیست ها و با حمایت ابرقدرتها و نیز آواره شدن چندین میلیون فلسطینی موجب آن گشته تا قلب های مسلمین جهان محزون و متاثر گردد.

3500 سال قبل از میلاد اقوام سامی از قلب عربستان به سوی مصر، عراق، سوریه، لبنان، و فلسطین کوچ نمودند که 25 قرن ق. م، یکی از این اقوام که به کنعانیان معروف بودند فلسطین را به عنوان محل سکونت خود برگزیدند. 20 فرن ق. م اولین دولت تحت عنوان کنعانیه در کشور مزبور تاسیس شد.

در سال 1225 ق م، قوم بنی اسرائیل به رهبری حضرت موسی عليه‌السلام در فلسطین کونت یافتند. حدود هزار سال ق. م، اقوامی بنام «فلسطین که از جزایر دریای اژه آمده بودند به این ناحیه راه یافته و جای کنعانیان را گرفتند بنی اسرائیل به سرکردگی داوود نبی و بعد از او به رهبری سلیمان پیامبر در حدود ده قرن ق م دولت عبرانی را در این کشور بوجود آورده که رقیب دولت اقوام فیلسطین بود.

فلسطین در سال 772ق م به تصرف آشور و به سال 539 ق م توسط کوروش اشغال شد. در اواسط نیمه دوم قرن چهارم ق. م اسکندر آن را تصاحب نمود.

در سال 395 میلادی فلسطین به عنوان مستعمره روم غربی اداره می شد و از اواسط قرن هفتم تا شانزدهم فرمانروایان عرب بر آن استیلا داشتند.

در سال 1517م جزئی از خاک امپراطوری عثمانی بود که به مدت 4 قرن آن را در اختیار خود داشتند و تا سال 1917م بر آن حکومت می کردند. ( 8 )

در سال 1897م اولین کنگره صهیونیزم در شهر بال سوئیس به سرپرستی هرتزل برگزار شد و هدف خود ار این گونه مشخص نمود:

«هدف صهیونیسم عبارت است از ایجاد یک وطن قومی برای ملت یهود در سرزمین فلسطین.

در نوامبر 1917م، بریتانیا اعلامیه مشهور بالفور را مبنی بر تاسیس وطن قومی برای لت یهود در فلسطین صادر کرد. جنگ جهانی اول پایان نیافته بود که یهودیان وعده تشکیل کشور یهود را از بریتانیا دریافت نمودند و انگلیس با مشارکت شریف حسین حکمران قت حجاز، دولت عثمانی را از فلسطین بیرون راند و مهاجرت یهودیان به این سرزمین آغاز شد و دولت انگلستان به قیمومیت خود در این کشور پایان داد. ( 9 ) اعراب در خلال قیامها و انقلابهائی، مخالفت خود را با وعده بالفور اعلام نمودندکه این حرکات زمینه ساز انقلاب بزرگ سال 1936م و 1939م بود که برجسته ترین رهبرش شیخ عزالدین قسام است. و بالاخره سازمان ملل متحد قطعنامه شماره 181 را مبنی بر تقسیم فلسطین به دو کشور یهودی و عربی در تاریخ نوامبر 1947م صادر نمود و در سال 1948م سازمان جهانی صهیونیزم برپائی اسرائیل را اعلام داشت. در سال 1948م سکنه یهودی فلسطین اشغالی به 33% کل جمعیت فلسطین رسید که 67/5% اراضی فلسطین را اشغال نموده بودند.

گرچه ارتش دول عربی وارد جنگ با متجاوزین اسرائیلی شد ولی پس از رسوائی ها و خیانت ها به آتش بس ها و موافقت هایی تن داده و عقب نشینی نمود و رژیم غاصب به سال 1856م به کانال سوئز حمله کرد. در 28 مه 1964م کنگره عمومی فلسطین در شهر قدس با اعلام تاسیس: سازمان آزادی بخش فلسطین (ساف) پیمان ملی فلسطین را تصویب کرد و سپتامبر همین سال ارتش آزادی بخش فلسطین برای مبارزه با غاصبین بوجود آمد.

در ژوئن 1967م، اسرائیل به سه کشور مصر، سوریه و اردن حمله نمود و کرانه غربی رود اردن، نوار غزه، صحرای سینا و بلندی های جولان را متصرف شد. این حرکت موجب آواره شدن تعداد زیادی از مردمان فلسطین به سو کشورهای عربی و خاورمیانه گردید. و بدین گونه متجاوزین که بعد از سال 1948م 78% سرزمین مزبور را تصرف کرده بودند با ضمیمه کردن نواحی متصرف شده، علاوه بر سرزمین فلسطین به نقاط حساس دول مجاور هم دست یافتند. ( 10 )

یکی از اسف بارترین آثار شوم غصب فلسطین، حادثه ناگوار اوراگی بیش از سه میلیون نفر از مسلمانان مظلومی است که هستی خود را از دست داده و در نواحی مختلف خاورمیانه و حتی سراسر جهان پراکنده اند. پناهندگانی که در سوریه، مصر، اردن و لبنان سکونت دارند در شرایط دشواری زندگی می کنند و نیز به عنوان مثال در جریان یورش اسرائیل به اردوگاههای صبرا و شتیلا 4000 نفر که اغلب زن و کودک بودند به شهادت رسیدند گاهی هدایایی زیبا و فریبنده به کودکان فلسطینی هم توسط اسرائیل داده می شود اما این هدایا چیزی جز بمب های رنگارنگ خوشه ای نیستند و به محض آنکه کودکان بر این گوی ها دست می گذارند، در آغوش آنها منفجر شده و امیدشان را به یاس مبدل می سازد و چه بسا کودکانی با این هدایا! دست و پای خود را از دسا داده و یا قطعه قطعه می شوند. ( 11 ) آن دو میلیون نفری هم که در سرزمین های اشغال شده به سر می برند که بگین آنان را «سرخ پوستان ما» نامیده بود وضع رقت باری داشته و از هیچ گونه حقوق اجتماعی و سیاسی برخوردار نیستند و هر لحظه مورد تهاجم، شکنجه و ایذا قرار می گیرند، خانه و اراضی ایشان نیز مصادره و گاهی محصولاتشان را با مواد شیمیائی نابود می کنند. فاجعه کشتار خونین دیر یاسین در آوریل 1948 که بگین جزئیات آن را در کتاب خود توضیح داده و بدان اعتراف نموده، از جمله حوادث ناگواری است که برای ملت محروم فلسطین رخداده است. ( 12 )

فلسطین به لحاظ جغرافیائی در حال حاضر شامل دو منطقه است:

منطقه شمالی که بخش بالای آن را ادامه تپه های جنوب لبنان می پوشاند که زمینهای بلندی بنام «جلیلی ( 13 ) را بوجود می آورد. قسمت جنوبی که شامل جلگه مرتفع بیابانی است و به بیابان نقب ( 14 ) موسوم است که نیمی از سرزمین فلسطین را دربر می گیرد. آب و هوای فلسطین در تابستآنها گرم و در زمستآنها معتدل و بارانی است به غیر از چند رود کوچکی که به دریای مدیترانه می ریزد رود مهمی در این سرزمین جریان ندارد.

اکثریت جمعیت 5/6 میلیونی فلسطینی را مسلمانان تشکیل می دهند که اغلب از نژاد سامی بوده و به عربی صحبت می کنند. مرکز فلسطین، بیت المقدس است که از نظر اسلام، مسیحیت و یهود مکانی مقدس می باشد این شهر که به قدس و اورشلیم هم مشهور است در 55 کیلومتری غرب رود اردن و 80 کیلومتری شرق مدیترانه بر روی ارتفاعات متوسط قرار گرفته از قدیمی ترین شهرهای مذهبی جهان به شمار می رود. بیت المقدس شامل دو بخش قدیم و جدید می باشد، قسمت قدیمی تماما داخل قلعه و حصار محکمی است که آخرین بار در زمان عثمانیان بازسازی شد. در جنوب شرقی بخش قدیم محوطه مستطیلی استکه مسجد اقصی، مسجد صخره قبة الصخره در آن قرار گرفته و مجموعا حرم شریف نام دارد و مساحت آن به 15% مساحت بیت المقدس قدیم بالغ می گردد. دروازه شرقی این حرم که دروازه طلایی نام دارد (در دیوار شرقی قرار گرفته) حرم را با کو زیتون یا کوه طور ربط می دهد. دروازه جنوبی رو به شهرهای بیت اللحم و الخلیل است، مسجد الاقصی چون در دامنه کوه ساخته شده شامل دو طبقه ای است که شیب آن در طبقه اول تمام شده و طبقه دوم صاف است. سقف طبقه زیرین بر روی 88 ستون مربعی سنگی در 15 ردیف قرار دارد، طول مسجد 18/5 متر و عرض آن 5/54 متر است. ( 15 ) پیامبر اسلام - ص - پس از آنکه به قدرت خداوند از مسجد الحرام به مسجد الاقصی سیر داده شدند از این مسجد سفر آسمانی (معراج) خود را آغاز نمودند. در بخش غربی حرم دیوار ندبه واقع شده که مکان مقدس یهودیان است و در پای آن زانو زده و به تفکر فرو می روند. ( 16 ) سطح سر ستونها و حاشیه محراب آیاتی از قرآن کریم با بهترین خط نسخ عربی و کوفی که گاهی از طلای ناب و برجسته هستند دیده می شود. ( 17 )

از وضع اقتصادی مردم فلسطین که حدود 60% آنان در خارج از وطن خود زندگی می کنند به دلیل پراکندگی در سایر کشورها، آمارهای دقیقی در دست نمی باشد با این حال بر خلاف مصائب زیاد و آواردگی و بی خانمانی بین کودکان و نوجوانان فلسطینی عشق وافری به فراگیری دانش های مورد نیاز جامعه وجود دارد به لحاظ فرهنگی در سایه تلاش و کوشش خود در زمینه های کوناگون علمی، تخصص های عالی داشته و به مدارج عالی علمی و شغلی دست یافته اند و متخصصان آنان در بخش صنایع کشورهای عربی به ویژه پالایشگاهها و مراکز پتروشیمی مشغول بکارند و برخی در سطح معاونت وزارت در کشورهای خاورمیانه ارتقاء یافته اند.

جمهوری عراق

کشور عراق با 438317 کیلومتر مربع در منطقه خاورمیانه و غرب ایران، در ناحیه هلال خصیب ( 18 ) واقع است. سرزمین نسبتا کم ارتفاعی است که ناهمواریهای آن غالبا در شمال و شمال غربی واقعند و جلگه ها، بخش عظیمی از وسعت آن را در بر گرفته است. بیابآنها و صحاری تحت عنوان بادیة الشام سرتاسر غرب و جنوب غربی آن را می پوشاند. دجله و فرات شریان حیاتی این کشور را تشکیل می دهد. این دو رود که از کوههای جنوب شرقی ترکیه سرچشمه می گیرند به صورت شمالی - جنوبی وارد عراق شده و پس از پیوستن سه رود زاب بزرگ، زاب کوچک و دیاله به دجله، این دو رود در محلی به نام قرنه بهم پیوسته و شط العرب را تشکیل می دهند و با پیوستن کارون به شط العرب در مرز مشترک عراق و ایران اروندرود بوجود آمده که به خلیج فارس می ریزد. آب و هوای عراق در نقاط شمال، کوهستانی در نواحی مرکز گرم و مرطوب و در غرب گرم و خشک است.

سرزمین فعلی عراق که در گذشته به نام بین النهرین نامیده می شد از قدیمی ترین مراکز تمدن آسیا بوده است. سامی ها در حدود 35 قرن ق. م به آنجا مهاجرت نمودند. سومری ها در شمال، مملکت آشور را بنیان نهادند. در قرن سوم ق. م، عراق تحتسلطه سلسله ایرانی اشکانی در آمد و پس از آن ساسانیانبدان مسلط شدند، در سال سیزده هجری قمری مطابق با 634 میلادی با شکست ساسانیان از اعراب مسلمان، عراق نیز جزو قلمرو حکومت اسلامی شد. حضرت علی عليه‌السلام در قرن اول هجری مقر حکومت خود را در کوفه قرار داد. در سال 61 هجری حادثه کربلا یعنی شهادت امام حسین عليه‌السلام و یارانش در کربلا توسط یزید بن معاویه به وقوع پیوست که یکی از مهمترین و برجسته ترین حماسه های اسلامی در جریان مذکور یعنی قیام سید الشهداء و یاران با وفایش قابل مشاهده است. و تمامی نهضت های اسلامی از این قیام شورانگیز الهام می گیرند. در زمان عباسیان بغداد محل خلافت عباسیان گردید. در سال 656 هجری قمری مطابق با 1258 م مغلوها عراق را تصرف نمودند و تا 1411میلادی عراق جزو قلمرو آنان بود و در این زمان سلسله آق - قویونلو آن را تصاحب کردند. با برچیده شدن این سلسله توسط دولت صفوی، عراق بخشی از ایران شد. در سال 1535 میلادی قوای عثمانی با منهزم نمودن قوای ایرانیان، عراق را به تصرف خود در آورده و تا جنگ جهانی اول که مقارن با شکست دولت عثمانی است، عراق در اختیار آنان بود. ( 19 )

با شروع جنگ اول، بریتانیا به بهانه جلوگیری از نفوذ آلمان و رهایی عراق از سلطه عثمانی به این کشور حمله ور شد و قلعه فاو را در دهانه شط العرب، تصرف نمود و سرپرسی کاکاس از سیاستمداران کهنه کار انگلیس حکمران عراق شد. بر طبق مقررات «سان رمو» در 25 آوریل 1920 م عراق و فلسطین تحت قیمومیت انگلیس درآمد. آیة الله میرزا محمد تقی شیرازی از مخالفین سر سخت قیمومیت انگلیس بر عراق بود و برای مقابله با این حرکت، فتوایی مبنی بر عدم پذیرش سلطه بیگانگان را داد. علمای شیعه فتوای جهاد داده و خود در جبهه های نبرد حاضر شدند. در 4 شوال 13338 قمری (ژوئن 1920 م) هزاران نفر از شیعیان، در صحن حضرت سید الشهداء عليه‌السلام اجتماع کرده و آیت الله شیخ محمد خالصی زاده برای آنان خطابه ای شورانگیز ایراد نمود که این حرکت رعبی در انگلیس افکند و سبب آن شد تا فردی به نام ماژربولی کربلا را محاصره کند. ( 20 )

سرویلسون نماینده سیاسی انگلیس در عراق در مورد اشغال عراق می گوید:

«کلید کل مناطق استراتژیک، در بغداد است و ما با اشغال عراق توانستیم خنجری در جهان اسلام بزنیم و بدین طریق از تجمع مسلمین بر علیه خودمان در خاورمیانه جلوگیری کنیم...! » ( 21 )

اما با رهبری روحانیت و آیات عظام، قیام 1920 م عراق به وقوع پیوست که موفقیت هایی بدست آورد و حکومت انگلیس مجبور به رسمیت شناختن استقلال عراق گردید.

از علل اصلی تحریک مردم برای این قیام این بود که آیت الله کاشانی مدام به مرکز قبایل و عشایر رفت و آمد می کرد و آنها را در پیوستن به صفوف انقلاب تحریص و تشویق می نمود اما کانون این حرکت ضد استعماری از منطقه فرات سفلی یعنی شهرهای مقدسه شروع و در مدت کوتاهی به سمت شمال و جنوب سرایت یافت و تا به آنجا پیش رفت که مرکز نظامی انگلیس را در تهدید جدی قرار داد. عشایر مقیم رمیثه و نیز عشایر سماوه در ایننبردها شرکتی فعال داشتند و اولین برخورد مسلحانه خونین بین عراقی ها و نظامیان بریتانیا در رمیثه (در منطقه دیوانیه) اتفاق افتاد. ( 22 )

در مارس 1920 م انگلیس طبق نقشه ای سلطنت عراق را به ملک فیصل واگذار کرد. در اکتبر 1932 میلادی عراق رسما استقلال خود را بدست آورد. در ژوئیه 1958 با کودتایی عبد الکریم قاسم نظام سلطنتی را بر انداخت و در کشور اعلام جمهوری نمود. به سال 1968 م، با کودتای حزب بعث، رئیس جمهور وقت یعنی عبد الرحمان عارف بر کنار و احمد حسن البکر توسط شورایی به نام شورای انقلاب قدرت را در دست گرفت و اختناق و سرکوب شدید در کشور ایجاد کرد.

حزب بعث که توسط میشل عفلق و صلاح الدین بیطار و عده ای دیگر به وجود آمده بود برای به انحراف کشیدن مبارزات مسلمانان کشورهای عربی پدید آمد و جوهر اصلی آن تکیه بر ناسیونالیسم است، و حسن البکر در عراق، سیاست های این حزب را که ساخته استعمار انگلیس بود تعقیب می نمود.

در سال 1979 م به دنبال پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران، حسن البکر تحت فشار معاونش صدام حسین، استعفا داد و صدام به قدرت رسید.

در سپتامبر 1980 م مقارن با 31 شهریور 1359، عراق به دنبال چند بار تجاوز پراکنده و تحریکاتی بر علیه ایران با بمباران نمودن مراکز نظامی و اقتصادی ایران، رسما جنگی را بر علیه ایران تحمیل نمود که تا سال 1988 م طول کشید. رزم بی امام و ایثارگری مجاهدان اسلام در جبهه های جنگ که پشتوانه معنوی و الهی داشت و نیز رهبری روشنگرانه حضرت امام خمینی (قدس سره) سبب آن شد که رژیم عراق به درماندگی و استیصال افتاده و اذعان کند که خواهان صلح است. ایران نیز با پذیرش قطعنانه 598 سازمان ملل نقشه های منافقانه صدام را نقش بر آب نمود و توطئه های استکبار را بی اثر ساخت.

عراق در مرداد ماه سال 1369 ش (1991 م) با زمینه سازی آمریکا به کویت حمله برد و این کشور را به تصرف خود در آورد و طی جنگ 43 روزه ای که بین عراق و نیروهای چند ملیتی صورت گرفت، از کویت خارج شد اما بسیاری از مراکز اقتصادی این کشور را ویران و تعداد زیادی از غیر نظامیان را در این جریان هلاک نمود.

عراق در حال حاضر به شدت در آشفتگی و بحران سیاسی و انزوای بین المللی به سر می برد و اقتصادش به دلیل انواع تحریم ها سخت متزلزل است و اکنون رژیمش با گروههای معارض زیر روبروست: «مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، «سازمان الدعوه، «کردها که به صورت دو گروه جداگانه هستند حزب دموکراتیک کردستان به رهبری مسعود بارزانی، اتحادیه میهنی کردستان به رهبری جلال طالبانی که این دو در سال 1991 م به منظور یک کومت خودمختار با هم متحد شدند یادآوری می شود که عراق از 5/16 میلیون نفر سکنه خود 5/3 میلیون کرد دارد»، «حزب امت جدید به رهبری سعد صالح جبر (که زیاد حامی ندارند) » «حزب کمونیست عراق - که قدرتی ندارد، «حزب ناسیونالیست های مستقل که توسط سرلشکر حسن النقیب رهبری می شود و سوریه آن را حمایت می کند. ( 23 )

70% مردم عراق شیعه هستند و این کشور از مراکز عمده تشیع به شمار می رود. استآنهای کربلا، دیوانیه، حله، منتفک، عماره و کوت عراق کاملا شیعه اند. در استآنهای دیالی، بغداد و بصره اکثریت با شیعه است در نقاط دیگر نیز شیعیان پراکنده اند. ( 24 )

کوفه، کربلا، نجف، سامرا و کاظمین از شهرهای مذهبی شیعه بوده و بارگاه مقدس حضرت علی عليه‌السلام ، حضرت امام حسین عليه‌السلام ، امام موسی کاظم عليه‌السلام ، امام محمد تقی عليه‌السلام امام هادی عليه‌السلام ، و امام حسن عسکری عليه‌السلام و نیز مرقد پاک تعدادی از یاوران و اصحاب خاص اهلبیت عصمت و طهارت در کشور عراق وجود دارد.

مرکز عراق شهر قدیمی بغداد است و تنها بندر آن بصره می باشد. گرچه این کشور به طوری سنتی، اقتصادی کشاورزی دارد اما به صنعت نفت وابسته بوده و عضو اوپک می باشد، بعد از نفت دومین محصول صادراتی عراق خرماست، و 75% خرمای جهان را تولید می کند. صنایع عراق عمدتا بعد از نفت، سیمان است و اصولا رشد صنایع در مرحله اولیه است و کارخانه ها در اطراف بغداد استقرار دارند.

پی نوشتها

1- Middel East

2- خاور میانه جلد اول کلیات جغرافیائی - دکتر محمد تقی رضویان تهران دانشگاه شهید بهشتی 1358.

3- تاریخ عرب، فیلیپ حتی، ابوالقاسم پاینده و نیز تاریخ سیاسی اسلام - دکتر حسن ابراهیم حسن ترجمه پاینده جلد اول صفحات 13 تا 15.

4- اوپک و...، دکتر امیر باقر مدنی ص 79.

5- حرمین شریفین - دکتر حسین قره چانلو - تهران امیر کبیر 1362 شمسی.

6- تقویم البلدان - ابی الفداء.

7- مرآة الحرمین و نیز فلسفه و اسرار حج.

8- گیتا شناسی کشورها ص 223.

9- مسئله فلسطین - راشد الغنوشی ترجمه سید هادی خسروشاهی - تهران دفتر نشر فرهنگ اسلامی - 1370.

10- اسرائیل و فلسطین، علی اکبر هاشمی رفسنجانی و نیز مسئله فلسطین تالیف حسین الهی.

11- آسمان گریست - تونی کلیفتون - ترجمه کاظم چایچیان تهران امیر کبیر 1364 ص 60 و 61.

12- اقلیت های مسلمان در جهان (مجموعه مقالات) ترجمه ایرج کرمانی ص 250.

13- Galilee

14- Negeb

15- تاریخ آلبر ماله.

16- اورشلیم پایتخت سه مذهب، مقالات لوموند ترجمه سید خلیل خلیلیان ص 65 تا 67.

17- بیت المقدس - ترجمه و تالیف مرتضی اسعدی.

18- هلال خصیب به ناحیه مرتفع و حاصلخیز هلالی شکل بین خلیج فارس و سواحل فلسطین اطلاق می گردد.

19- تنها بین سالهای (1638 - 1625م) عراق در تصرف ایران بود.

20- نگاهی به تاریخ انقلاب اسلامی 1920م عراق دکتر محمد صادقی.

21- تاریخ سیاسی عراق ص 25.

22- نهضت شیعیان در انقلاب اسلامی عراق - عبدالله فهد نفیسی ترجمه چایچیان ص 121.

23- عراق نگاهی از درون اطلاعات، ش 19704.

24- جغرافیای تاریخی و انسانی شیعه در جهان اسلام - رسول جعفریان ص 58.