اردن
اردن در منطقه خاورمیانه و کنار خلیج عقبه قرار دارد و مساحت آن به 97740 کیلومتر مربع بالغ می گردد که 2270 کیلومتر آن در آشغال رژیم غاصب صهیونیستی می باشد.
این کشور در شرق فلسطین، جنوب سوریه، جنوب غربی عراق و شمال غربی عربستان قرار دارد. اردن شامل فات شیب داری در شمال غربی شبه جزیره عربستان و در غرب می باشد. کناره این فلات با برش تندی به شکافهای بزرگ ارضی حاشیه دریای مرده ختم می شود. دریای مذکور حدود 400 متر پائین تر از سطح دریای آزاد بوده و پست ترین نقطه کره زمین به شمار می رود. رودهای آن اردن و یرموک نام دارد. بیش از 80% اردن را بیابان فرا گرفته و بدلیل نزدیکی به مدیترانه، زمستآنهای نسبتا بارانی و سرد و تابستآنهای گرم و خشک دارد. میزان بارندگی در شرق 200 میلی متر اما در غرب به 600 میلی متر می رسد.
اردن از گذشته، اغلب تحت تسلط ابرقدرتها بوده و خود کمتر دولتی مستقل، داشته است 4 قرن تحت قوای عثمانی قرار داشته و با شکست عثمانیان در جنگ اول، اردن در سال 1916م به تحت الحمایگی انگلستان درآمد و در سال 1921م، انگلیس حکومت ملک عبدالله هاشمی را به عنوان پادشاه خود مختار اردن به رسمیت شناخت. در سال 1946م، انگلستان برای حفظ منافع خود و افراد دست نشانده، طی عهدنامه ای استقلال آن را اعلام کرد. در سال 1950م گروه زیادی از فلسطینیان با فشار رژیم اشغالگر قدس به صورت پناهنده به اردن آمدند. اردن در سال 1955م به عضویت سازمان ملل درآمد. در سال 1967م و در جنگ اعراب و اسرائیل که اردن هم از طرف های درگیر بود، پس از شکست سختی، کرانه غربی رود اردن را از دست داد.
50% نیروی کار کشور در بخش کشاورزی هستند و 20% درآمد صادراتی اردن از محصولات کشاورزی است. گندم، مرکبات، میوه جات، جو، زیتون، انگور و سبزیجات از مهمترین محصولات کشاورزی آن می باشد. فسفات، پتاس، مس، سنگ آهن از منابع معدنی آن هست. صنایع سیمان - دخانیات چرم سازی، کبریت سازی، مصنوعات دستی، پالایش نفت در این کشور رونق دارند.
و محصولات صنعتی 18% تولید ناخالص ملی آن را تشکیل می دهد و 7% نیروی کار در بخش صنعت کار می کنند.
واحد پول اردن، دینار اردن (ا. خ) برابر 1000 فلس می باشد.
کویت
امیر نشین مشروطه کویت در غرب خلیج فارس و شمال شرقی شبه جزیره عربستان واقع است. کویت 17818 کیلومتر مربع وسعت دارد و جزیره بوبیان واقع در شرق آن، به این کشور تعلق دارد. جزیره فیلیکا
(واقع در مشرق کویت) نیز از آن کویت است. کویت در ناحیه شرقی و در سواحل خلیج فارس دارای فرورفتگی عمیقی بنام خلیج کویت می باشد. در جنوب شرقی و غرب آن مناطق بیطرفی وجود دارد که کویت، عراق و عربستان هر کدام ادعای مالکیت آن را دارند.
کویت از نقطه نظر طبیعی، کشوری است هموار و جلگه ای و کوه و رود مهمی در آن مشاهده نمی شود. صرفا چند واحه طبیعی در داخل این سرزمین وجود دارد. آب و هوای آن در نقاط مرکزی گرم و خشک و در سواحل، گرم و مرطوب است. مرکز حکومت آن شهر کویت و شهرهای مهم آن جهره و الاحمدی می باشد.
کویت مدتهای مدیدی جزو ایران بوده و در سال دوازدهم هجری قمری در این ناحیه نبردی میان نیروهای خالد بن ولید (سردار اسلام) و قوای ساسانی روی داد که موجب کست ساسانیان شد و کویت به قلمرو حکومت اسلامی ضمیمه گشت. پرتقالی ها در قرن شانزدهم تاسیساتی در آن بوجود آوردند. مدتی، عثمانی ها بر آن حکومت می کردند و به مدت 62 سال در سلطه انگلستان بود و در سال 1961م عراق مدعی مالکیت کویت شد اما انگلستان مانع لشکرکشی عراق به این کشور شد و سرانجام در سال 1963 عراق کویت را به رسمیت شناخت و کویت به عضویت سازمان ملل درآمد.
در سال 1973م در جنگ اعراب و اسرائیل در ناحیه سوئز در جنگ «یوم کیپور» کویتی ها شرکت کردند و برای مدتی در تحریم نفتی علیه غرب، کویت شرکت داشت. کویت در سال 1981م در جنگ عراق علیه ایران، کمک های زیادی به رژیم متجاوز عراق نمود.
کویت در یازدهم مرداد ماه 1369ش، مطابق با اوم اوت 1990م مورد تجاوز عراق واقع شد و عراق من تصرف کویت، صدمات فراوان مالی و جانی به این کشور وارد نمود، شورای منیت سازمان ملل این تجاوز را محکوم کرد و کشورهای متحد (امریکا، انگلستان فرانسه، ایتالیا و...) برای حمایت از کویت به جنگ با عراق برخاسته و در 27 دیماه 1369 پس از 167 روز که از اشغال کویت می گدشت نیروهای چند ملیتی که درخاک عربستان بسر می بردند به سرکردگی آمریکا، حملات موشکی و هواپیمائی خود را به شهرها و مناطق مسکونی، اقتصادی و تجاری عراق آغاز کردند و موفق شدند در تاریخ چهارشنبه هشتم اسفند 1369ش (مطابق با 27 فوریه 1991م) عراق را مجبور به تخلیه کویت و قبول قطعنامه های شورای امنیت کنند.
کویت بر حسب امار 1990م، 2095000 نفر سکنه داشته که 92% در شهرها سکونت داشته اند. 85% از نژاد عرب و بقیه از نژادهای ایرانی، هند و پاکستانی می باشند. 90% مسلمان هستند. در کویت با وجود آنکه کشوری اسلامی است با مظاهر اسلامی از جمله حجاب مخالفت می شود و چندی پیش 4 دانشجی دختر، بدلیل استفاده از حجاب اسلامی از دانشکده پزشکی کویت اخراج شدند.
ذخایر نفت کویت 70 میلیارد بشکه است و این کشور عضو اوپک می باشد و درآمد آن از نفت 75% تولید ناخالص ملی را تشکیل می دهد.
واحد پول کویت، دینار کویت (
K. D
) برابر 1000 فلس است.
امارات متحده عربی
این واحد سیاسی منطقه ای است خشک که در انتهای جنوب شرقی شبه جزیره عربستان و بر کرانه جنوبی خلیج فارس واقع می باشد. امارات متحده عربی از مشرق با عمان و از جنوب با عربستان مرز مشترک دارد. این سرزمین از هفت امیرنشین تشکیل شده که به ترتیب از غرب به شرق عبارتند از: ابوظبی، دوبی، شارجه، عجمان، ام القوین، راس الخیمه و فجیره که این یکی در کنار دریای عمان واقع است.
وسعت آن به 83654 کیلومتر مربع بالغ می گردد که 86% آن به امیرنشین ابوظبی اختصاص دارد. این کشور عارضه مهم طبیعی ندارد و تنها ناهمواری آن کوههای حجر است که از راس مسندام
در شمال تا راس الحد در جنوب امتداد دارد. آب و هوای آن در سواحل دریا گرم و مرطوب و در نقاط مرکزی گرم و خشک می باشد.
این کشور تا قبل از سال 1820 میلادی تحت سلطه امپراطوری عثمانی بود و در این سال تحت الحمایه انگلستان گردید. در سال 1971م سلطه بریتانیا بر آن پایان یافت و پس از استقلال به عضویت سازمان ملل درآمد.
امارات متحده عربی در سیاست خارجی خود پیوند با کشورهای عربی ارتباط با جهان سوم و غرب را پیشه خود ساخته است. عالی ترین قدرت آن شورای عالی است که از اجتماع حکام هفت امارت، تشکیل شده که دارای رئیس و نایب رئیس است که توسط اعظای شورای عالی و از میان آنان برای مدت 5 سال انتخاب می شود.
2160000 نفر سکنه دارد که 88% در شهرها هستند رشد سالانه جمعیت 5/6% و تراکم نسبی 8/25 نفر در کیلومتر مربع است، 75% جمعیت را مهاجرانی تشکیل می دهند که از کشورهای ایران، پاکستان و هند برای یافتن کار به این ناحیه آمده اند. 72% مردم از نژاد سامی (عرب) ، 26% هندی و پاکستانی می باشند 97% مسلمان و غالبا سنی مذهب اند، اقلیت ها مسیحی و هندو مذهب هستند. زبان رسمی عربی ولی زبان انگلیسی هندو و اردو متداول است. خط مورد استفاده عربی است.
کشور امارات قبل از پیدایش نفت در گرسنگی و تنگ دستی به سر می برد تا اینکه در ابوظبی و دوبی نفت کشف شد، درآمدهای کلان ناشی از نفت، این کشور را قادر ساخته تا علاوه بر سرمایه گذاری عمرانی و خرید تجهیزات زیاد جنگی میلیاردها دلار از مازاد ارزی خود را در خارج سرمایه گذاری کند. با این همه یک کشور عقب مانده محسوب می شود. این کشور در سال 1975م به اوپک پیوست، خرما و انواع سبزی، محصولات مهم آن است. مقداری ماهی و مروارید هم در این سرزمین بدست می آید.
عمان
کشور عمان در جنوب دریای عمان و شرق عربستان قرار دارد. بخشی از خاک این کشور به صورت شبه جزیره ای در جنوب تنگه هرمز واقع شده که به شبه جزیره مسندام
معروف است.
وسعت این کشور 212457 کیلومتر مربع می باشد. رشته کوههای آن بنامهای جبل اخضر و حجر در شمال این کشور قرار دارد. بقیه اراضی شنزار و صاف است در سواحل شمالی و جنوبی بدلیل مجاورت با دریای عمان و عبور مدار راس السرطان از نزدیکی آن، آب و هوا گرم و مرطوب ولی در نواحی داخلی خشک و کم باران است. 1450000 نفر سکنه دارد و بصورت جوامع عشایری بوده و قومیت گوناگونی دارند اما 88% از نژاد سامی عرب هستند. 99% سکنه عمان مسلمان هستند که به دو گروه سنی و اباضیه تقسیم می شوند.
اقلیتی از مسلمین، شیعه هستند که در مسقط و شهرهای استان ساحلی باطنه سکنونت دارند و منشا نژادی آنها هندی، پاکستانی، ایرانی و بحرینی می باشد. ابن عقیل عمانی از قدیمی ترین فقهای شیعه منسوب به کشور عمان می باشد.
گرچه زبان رسمی، عربی است ولی مردم عمان به زبآنهای هندی، پاکستانی و بلوچی هم صحبت می کنند. عمان از 37 ناحیه، یک استان و ناحیه پایتخت تشکیل شده که زیر نظر فرمانداری اداره می شود.
در حدود ده قرن ق. م گروهی از قبایل ساکن جنوب عربستان به عمان مهاجرت نمودند. تعدادی از خوارج پس از آنکه در مقابل سپاهیان اسلام شکست خوردند (زمان حضرت علی
عليه‌السلام
) به عمان آمده و فرقه اباضیه را تشکیل دادند. مدتی، ایران بر عمان تسلط داشت و از اوایل قرن شانزدهم تا سال 1650م پرتقالی ها بر این سرزمین حاکم شدند. در سال 1904م تحت الحمایه انگلستان بود و سرانجام در سال 1970م (مطابق با 1349ش) به ظاهر مستقل شد و در سال 1971م به عضویت سازمان ملل درآمد.
جنبش آزادی بخش ظفار از سال 1965م مبارزه مسلحانه را بر علیه رژیم عمان آغاز کرد. ظفار که مرکز این انقلاب بود در ناحیه جنوبی عمان واقع است. دولت عمان با کمک رژیم شاه ایران به سرکوبی این جنبش پرداخته و پس از سرنگونی شاه، رژیم مصر در مبارزه بر علیه این گروههای معارض، وظایف رژیم شاه را به عهده گرفته است.
گرچه عمان تا قرن نوزدهم میلادی از نقاط آباد خلیج فارس بود اما به دلایلی رفته رفته آبادانی خود را از دست داد و در حال حاضر از نقاط توسعه نیافته جهان است. اقتصاد آن در وضع فعلی به نفت متکی است.
نواحی ظفار، جبل الاخضر و حاشیه ساحلی باطنه برای کشاورزی مناسب است ولی بقیه خاک کشور بیابانی و غیر قابل کشت است. خرمای منطقه باطنه شهرت دارد. در عمان شتر، گاو و گوسفند و بز هم پرورش داده می شود. سواحل آن محل صید ماهی است که شرکتهای (
R
. خارجی از آن بهره می گیرند. عمان صنعت قابل توجهی ندارد. واحد پول آن ریال عمان و برابر هزار بیضاست.
O
)
بحرین
امیر نشین مستقل بحرین، مجمع الجزایری است که 690 کیلومتر مربع وسعت دارد و از این لحاظ کوچکترین کشور خاورمیانه و آسیای جنوب غربی می باشد و پس از مالدیو، کم وسعت ترین کشور اسلامی است. این کشور در میانه ساحل جنوبی خلیج فارس و در 30 کیلومتری ساحل شرقی عربستان قرار دارد.
بحرین از 33 جزیره سنگی، آهکی تشکیل شده و به جز حاشیه باریکی که در طول ساحل شرقی آن قرار دارد، تمامی آن بیابانی و اقلیم صحرایی دارد. ارتفاع معروف آن جبل دخان است که 150 متر ارتفاع دارد. بحرین چشمه ها و چاههای آرتزین متعدد با آبهای شیرین دارد. آب و هوای آن در نواحی داخلی گرم و خشک و کم باران و در نواحی ساحلی گرم و مرطوب است.
پیش از اسلام و حتی تا زمان این آئین، تمامی سرزمینهای جنوبی خلیج فارس از بصره تا عمان به بحرین معروف بود. این سرزمین از زمان اشکانیان تا صدر اسلام تحت سلطه امپراطوری ایران بود. و سپاهیان اسلام در زمان پیامبر اسلام
صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
آن را تحت تصرف دولت اسلامی در آوردند. زمانی مرکز قدرت خوارج بود در سال 651 قمری مستقل شد اما در سال 920 ق (1514 م) پرتقالی ها بدان راه یافتند. ولی در عصر صفوی شاه عباس اول، بحرین را به ایران ملحق نمود و تا سال 1783 م تحت حکومت ایرانیان اداره می شد. در سال 1914 م (1332 ق) بحرین تحت الحمایه انگلستان گردید. ایران به این تجاوز و سلطه گری اعتراض داشت تا اینکه با مراجعه به آراء عمومی در سال 1971 م (1350 ش) و تحت نظارت سازمان ملل، بحرین به استقلال دست یافت.
بحرین 520000 نفر سکنه دارد که 84% آن به صورت کاذب و بی رویه زندگی شهری دارند. رشد سالانه جمعیت 4% و تراکم نسبی آن 753 نفر در کیلومتر مربع است قریب 40% مردم بحرین از اتباع هند، پاکستان، مصر، کره، عمان، آمریکا و انگلستان هستند. 20% مهاجرین به بحرین، ایرانی اند. 75% مردم بحرین از نژاد سامی اند. دین اسلام در سال هشتم هجری توسط «العلاء بن الحضرمی صحابی رسول اکرم
صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
به بحرین راه یافت و 98% مردم این کشور در حال حاضر مسلمانند که 70% آنان شیعیان هستند از قرن چهارم که قرامطه به بحرین راه یافتند گرایش به شیعه در این کشور رواج یافت از قرن دهم علمای معروف شیعی از بحرین برخاستند. خاندان دانشمند آل عصفور از این کشورند. عده ای از شیعیان بحرین در روستاها سکونت دارند و به دلائلی در امور سیاسی و اداری نفوذی ندارند.
80% منبع اقتصادی بحرین نفت است و با وجود آنکه جزو 37 کشور پر درآمد جهان می باشد فقیرترین کشور از 6 کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس به شمار می رود. فراورده های زراعی آن خرما یونجه و سبزیجات است و صید ماهی و میگو و مروارید هم در آن رواج دارد. واحد پول آن دینار بحرین (
B. D
) است.
قطر
شبه جزیره قطر در ساحل جنوب خلیج فارس قرار گرفته و از جنوب با عربستان و ابوظبی هم مرز است نزدیکترین همسایه دریائی قطر، بحرین است. قطر 11437 کیلومتر مربع وسعت دارد. سرزمین همواری است که تنها نقطه ارتفاعی آن با 1050 متر از سطح دریا، جبل الخلیل نام دارد.
آب و هوای آن گرم و مرطوب و ریزش باران آن اندک و منحصر به فصل زمستان است. از بادهای آن می توان باد مرطوب شمال و باد گرمی را نام برد که از جنوب به سوی آن وزیده و ریگ های عربستان را با خود می آورد.
قطر مدتها تحت تصرف ایران بود در اواسط نیمه دوم قرن نوزدهم به اشغال دولت عثمانی درآمد. در سال 1916 م پیمانی بین قطر و بریتانیا منعقد شد که به موجب مفاد آن این کشور تحت الحمایه انگلستان گردید. گرچه قانون اساسی قطر در سال 1970 م به تصویب رسید ولی در اول سپتامبر 1970
مستقل شد.
در قرن هیجدهم میلادی گروهی از قبیله بنی عتوب که در ناحیه احساء عربستان ساکن بودند به سوی قطر آمدند که خاندان آل ثانی که اکنون حکومت قطر را در دست دارند از احفاد این قبیله اند.
قطر با کشورهای عربی و غربی روابط خوبی دارد و با مصر، سوریه، اردن، سودان و عربستان روابط خود را گشترش داده است. در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، قطر به عراق کمکهای زیادی نمود.
قطر 470000 نفر سکنه دارد که 90% آنان در کانونهای شهری هستند. بدلیل مهاجرت های زیاد، رشد جمعیت 8% است. تراکم نسبی 1/41 نفر در کیلومتر مربع می باشد. 85% سکنه قطر در دوحه یعنی پایتخت و بقیه غالبا در کانونهای نفت خیز ساکنند. بزرگترین اقلیت آن، ایرانیان هستند که به 45000 نفر بالغ می گردند. 56% مردم قطر از نژاد عرب و بقیه پاکستانی، ایرانی و هندی هستند زبان و خط رسمی عربی است ولی زبان اردو و فارسی رواج دارد. 98% مردم قطر مسلمان می باشند.
نفت در قطر در سال 1930م کشف شد ولی صدور آن بدلیل وقوع جنگ جهانی تا 1949 به تعویق افتاد. ذخیره نفت قطر 4 میلیارد بشکه و تولید روزانه آن نیم میلیون بشکه می باشد. درآمد حاصله از نفت و گاز بیش از 90% تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می دهد. اخیرا ذخائر جدید نفت در سواحل قطر شناسایی شده است.
قطر ضمن تاسیس صنایع کوچک مثل صنایع غذایی ساختمانی، چرم سازی مبلمان و پلاستیک سازی به احداث صنایع پتروشیمی و فولاد اقدام نموده است. بخشی از درآمد قطر صرف رفاه اجتماعی مسکن، تصفیه و تامین آب و برق می شود مقداری هم در ممالک غربی سرمایه گذاری کرده است. صادرات دوباره کالاهای وارداتی از منابع درآمد قطر می باشد کشاورزی آن رونقی ندارد و صید میگو و مروارید در قطر انجام می شود واحد پول آن ریال قطر و برابر 100 درهم است.
ترکیه
با انشقاق در امپراطوری روم تقسیم آن به دو بخش روم غربی و روم شرقی، مرکز روم شرقی (بیزانس) قسطنطنیه گردید و ترکیه مرکز این امپراطوری بود اما در سال 1453م که پایان قرون وسطی و آغاز تمدن جدید است حادثه ای اتفاق افتاد که مسیر تاریخ را عوض نمود و آن یورش سلطان محمد دوم معروف به فاتح است به مرکز امپراطوری روم شرقی
یعنی قسطنطنیه، امپراطوری عثمانی با این فتح عظیم گسترش یافته و تا غرب اروپا می رود و مسیحیت را بشدت مورد تهدید قرار می دهد. تمدن یونان و روم جای خود را به تمدن اسلامی می دهد. ارتش پر از حماسه عثمانی که مدیترانه قلمرو قدرتش بود و سراسر اروپای شرقی را به زیر مهمیز خویش کشیده ضربات کاری بر قلب امپراطوری مسیحیت می زند و اتریش و ایتالیا را در تنگنای محاصره و خفقان می آورد، و ترکیه را به صورت مرکز تجلی قدرت اسلام قرار می دهد.
مناره ها و مساجد پرشکوهی که مسلمانان در اروپای شرقی و مرکزی ساخته اند از عظمت، قدرت و دامنه نفوذ سیاسی و فرهنگی آنان حکایت می کند. این امپراطوری جهانی و حاکم مطلق مدیترانه که بر برج استوار قسطنطنیه نشسته بود بزرگترین قدرت نظامی اروپا و بخش بزرگی از آسیا بوده که از عدب و یونانی و آفریقای شمالی و سراسر شرق اروپا و شبه جزیره بالکان تحت قلمروش بوده و حتی یونان یکی از شهرستآنهای آن به حساب می آمده است. اما بدلیل تفرقه و نفاقی که بر این قدرت رسوخ می کند و توطئه های دول استعماری، دولت عثمانی در جنگهای سال 1912م و 1913م از متفقین شکست خورده و تمام نواحی اروپائی را از دست می دهد. سرزمین های عربی را انگلیسی ها از او گرفته و تمامی تحت قلمروش را از پیکرش حدا نموده و آن امپراطوری عظیم عثمانی به یک کشور شکست خورده تجزیه شده، کوچک تبدیل می شود و از آن همه کشورهای غربی و آسیائی و آفریقائی برایش استانبول و آنکارا می ماند و مرکز قدرت جهانی اسلام به صورت آپاندیس مریض استعمار غربی درآمده و آن همه عظمت و شکوه تاریخی و مفاخر اسلامی را انکار نموده و با نظام لائیکی و گرایش به قومیت ترک، نسخه استعماری را اجرا می کند و ریزه خوار سرمایه داری غرب و نگهبان مزدور منافع استکبار در شرق می شود و ملتی که با روح اسلام زنده بود و غنا و قوت و عزت خود را از این فرهنگ به شبه فرنگی های فراموش کننده خویشتن. برای اجرای این برنامه مصطفی کمال آتاتورک روی کار آمده و با یک کودتا سلطان را عزل و خود را به عنوان رئیس جمهور ترکیه معرفی می کند.
ترکیه به صورتی که انون می شناسیم کشوری است به شکل مستطیل که طور آن از غرب تا شرق 1565 کیلومتر و از جنوب تا شمال عرض آن 650 کیلومتر می باشد. این کشور بر سر راه آسیا و اروپا واقع شده و چون پلی اروپا را به ناحیه مهم خاورمیانه ارتباط می دهد. این کشور به عنوان همسایه شمال غربی ایران و دو بخش تشکیل شده یکی ترکیه آسیا که شامل فلات آسیای صغیر است و دیگر ترکیه اروپا که 3% خاک این کشور را شامل می شود. بخش اروپائی در شبه جزیره بالکان قرار دارد و توسط تنگه های بسفر و داردانل و دریای مرمره از بخش اسیائی جدا می شود. دسترسی به دریای سیاه و همچنین دریای مدیترانه بر موقع استراتژیکی آن می افزاید. ترکیه آسیا به صورت فلات مرتفعی است که از مشرق به سوی مغرب از ارتفاع آن کاسته می شود. در مرکز این فلات کوههایی چون آلپهای پونتیک و آق داغ در شمال و توروس در جنوب است که بخش زیادی از کشور را می پوشاند. بلندترین قلل آن در ناحیه ارمنستان قریب 5156 متر ارتفاع دارد جزایر مرمرده در دریای مرمره و ایمبرس
در دریای اژه به ترکیه تعلق دارد.
نواحی شمال غربی آن آب و هوای معتدل، نواحی جنوب آب و هوای مدیترانه و نواحی شرقی و مرکزی آب و هوای کوهستانی دارد. رودهای قزل ایرماق، یشیل ایرماق، جیحان و سحان از منابع آبی مهم این کشورند.
در سال 1923م در حالی که هنوز سیستم خلافت عثمانی لغو نشده بود مصطفی کمال پاشا (آتاتورک) در این کشور جمهوری اعلام نمود و در سال 1924م سیستم خلافت را لغو و عبدالحمید دوم پادشاه عثمانی را از کشور تبعید نمود. مصطفی کمال آتاتورک در اوایل قرن بیستم در نهضت ترک های جوان شرکت داشت که بعد از آن حزب اتحاد ترقی (1938 - 1881) را بوجود آوردند و با بهره گیری از اندیشه فردی بنام ضیاء گوکالپ
طرفدار تمدن غرب گشتند. ترکیه را تا سال 1989 رژیم جمهوری اداره نمود. جمهوری اول از 1923 تا 1996 که با کودتای ژنرال جمال گورسل پایان می یابد جمهوری دوم از 1960 م تا 1989 تا کنون. ترکیه در سال 1952 بخاطر وحشتی که از شوروی داشت به ناتو پیوست و همراه یونان جناح جنوب شرقی آن را بوجود آورد.
ترکیه بر حسب آمار سال 1990م 52240000 نفر سکنه داشته است که 60% آن در شهرها زندگی می کرده اند. رشد جمعیت در طول سال 5/2% و تراکم نسبی آن با احتساب 779452 کیلومتر مربع مساحت 3/72 نفر در کیلومتر مربع است.
90% مردم ترکیه از تیره های گوناگون ترک هستند و همانگونه که اشاره شد بزرگترین اقلیت نژادی آن کردها هستند. زبان رسمی، ترکی آلتایی است ولی زبآنهای کردی و لاتین هم رواج دارد. با وجود آنکه 98% مردم مسلمان هستند درقانون اساسی ترکیه از اسلام به عنوان دین رسمی ذکری به میان نیامده است.
شیعیان ترکیه گرایش به تصوف دارند. علویان و فرقه علی اللهی ها در میان اکراد زندگی می کنند. شیعیان در شهرایفدر از توابع استان قارص، شهر تاشلی چای از توابع ایتان آغری و تعدادی هم در استانبول، آنکارا، از میر و بورسا سکونت اختیار نموده اند، شیعیان هفته نامه ای به نام «علمدار» و ماهنامه ای تحت عنوان «عاشورا» دراند، فرقه غالی نصیریه در مرز ترکیه با سوریه زندگی می نمایند.
ترکیه از 67 استان تشکلیل شده و مرکز حکومت آن آنکارا می باشد. بزرگترین بخش اقتصادی آن کشاورزی است و غلات، پنبه، حبوبات، میوه و دانه های روغنی مهمترین فرآورده های زراعی آن هستند. پرورش بز، گاو و گوسفند و نیز صید ماهی در این کشور متداول است. صنایع ذوب آهن، ماشین سازی، شیمیائی، سیمان، بافندگی، غذائی و دستی در آن رواج دارد.
واحد پول آن لیره ترکیه است که برابر 100 قروش می باشد.
افغانستان
جمهوری افغانستان با 652225 کیلومتر مربع در شرق ایران و شمال پاکستان قرار دارد.
افغانستان بخشی از فلات ایران بوده و حدود 75% آن را نقاط کوهستانی تشکیل می دهد. کوههای هندوکش با طول 600 کیلومتر در نواحی شمال و شرق آن کشیده شده است. جیحون (آمو دریا) هیرمند، کابل رود و هریرود از منابع آبی مهم این کشورند. افغانستان به دریا راه نداشته و محصور در خشکی است. آب و هوای آن گرم و خشک و متغیر می باشد.
این سرزمین تا قبل از هیجدهم میلادی کشور واحدی نبود و در هزاره های دوم و اول ق. م مسیح تحت سکونت و اشغال اقوم آریائی در آمد.
نخستین باری که ذکری از افغان آمده، عنوان «آوه گانه است که در گزارشهای مربوط به فتوحات مسلمین در سرزمین هندوکش می باشد معادل فاری این لفظ سوارکار است و هر دو گروه پشتونها و تاجیکها را دربر می گیرد. اما کهنترین ذکر از هندوکش (سرزمین فعلی افغانستان) در زند اوستا بنام «باکتری یعنی بلخ آمده است. در 329ق. م اسکندر این سرزمین را متصرف گردید و کوشانی ها که مدتها بر این ناحیه حکم رانی داشتند در 220 میلادی منقرض شدند. در دوره بعدی یعنی اوایل قرن سوم و در زمان اردشیر اول، این سرزمین جزو امپراطوری ایران بود. فتح افغانستان توسط سپاه اسلام در سال 32 هجری (سال 652 میلادی) صورت گرفت و در دوره اقتدار عباسیان، مرو، بلخ و سمرقند - با وجود دوری از مرکز حکومت - از مراکز پرآوازه علمی بود در زمان سلطان محمود غزنوی این سرزمین رونق فزاینده ای یافت و شهر غزنه به عنوان مرکز آموزش و ایجاد حوزه های علمی قلمداد گردید. در 525ق. م غوریان شهر با شکوه غزنه را تصرف نموده و آنرا به آتش کشیدند. در 617ه. ق چنگیزخان به دره رود سند رسید و پس از آن شهر بی دفاع بلخ را مورد تجاوز شدید قرار داده، و تمامی اهالی آن را از دم تیغ گذرانید. در زمان شاهرخ میرزا فرزند تیمور، هرات مرکز مهم سیاسی بازرگانی و مرکز حکومت وی بود. از سال 1160ق (1747م) به بعد حکومت مستقل افغانستان را اعضای دو خانواده از طایفه ابدالی در دست داشتند. احمد خان ابدالی پس از قبل نادرشاه افشار، حکومت جدید را در افغانستان پدید آورد.
ولی با ضعف دولت قاجار و رقابت روسیه و انگلستان، انگلستان این کشور را به تصرف خود درآورد و تا سال 1298ش (1919م) در اختیار داشت.
در این حال امان الله خان روی کار آمد که افغانستان را یک کشور پادشاهی اعلام نمود و خود را پادشاه خواند و کلیه قراردادهایی را که با انگلستان منعقد شده بود، فسخ نمود. در سال 1929م با توطئه انگلیسی ها، محمد نادر خان که دست نشانده آنان بود روی کار آمد اما با ترور وی در سال 1932م، فرزند او ظاهر خان با نام محمد ظاهر شاه جانشین او گردید.
در 17 ژوئن 1973 هنگامی که شاه سرگرم دیدار از اروپا بود قانون اساسی ملغی و نظام پادشاهی در یک کودتای نظامی به رهبری داوود و با کمک جناح پرچم حزب دموکراتیک خلق افغانستان
منسوخ شد و خود داوود زمام امور را بدست گرفت و با اینکار بساط دیر پای سلطنت در افغانستان، با کودتایی آرام به نظام جمهوری تبدیل شد. با کودتای خونین مارکسیستی 27 آوریل 1978م (اردیبهشت 1357) توسط نور محمد ترکی از رهبران حزب تحریم شده دموکراتیک خلق افغانستان، بساط حکومت داوود خان برچیده شد. در اواخر سال 1357 هم تره کی پرچم افغانستان را تغییر داد و پرچم جدیدی که به پرچم شوری شباهت داشت جایگزین آن نمود، و عملا افغانستان جزو اقمار شوروی سابق قرار گرفت.
بلافاصله پس از کودتا، بازداشتهای دسته جمعی شکنجه و اعدامهای مخفی شروع شد، پلیس مخفی سیاسی تشکیل و مذهب مورد استهزاء قرار گرفت.
هنگامی که امت مسلمان افغانستان از روی کارآمدن نظام مارکسیستی با خبر شدند مبارزات گسترده ای را بر علیه آن آغاز نمودند، اوج گیری این مبارزات به حدی بود که تعداد بیشتری از پرسنل نظامی شوروی به افغانستان سرازیر شدند. در 14 سپتامبر 1979م (23 شهریور 1358) حفیظ الله امین بعنوان رئیس جمهور جدید قدرت را در دست گرفت. در دسامبر 1979 به بهانه حمایت از امین نیروهای مسلح شوروی بتدریج وارد افغانستان شدند اما قبل از تهاجم شوروی، رئیس جمهوری کشته شد. جانشین وی ببرک کارمل بود که در یک بیماری فرمایشی! در بهار سال 1365ش جای خود را به دکتر نجیب الله داد. با قاومت شدید مردم مسلمان، در آوریل 1988م قراردادهای ژنو امضا شد و در فوریه 1989م نیروهای شوروی بطور کامل از افغانستان خارج شدند و در 14 آوریل 1992م دکتر نجیب الله استعفا داد و در دفتر سازمان ملل متحد در کابل پناه گرفت.
گرچه در پی مجاهدت طولانی مردم افغانستان پیمان ژنو میان پاکستان و افغانستان منعقد و به حضور نظامی 10 ساله شوروی در افغانستان خاتمه داد اما مکانیسم انتقال قدرت به مردم تقریبا مسکوت گزارده شد و یک حالت بلاتکلیفی در افغانستان حاکم بود. سازمان ملل در نظر داشت حک. مت بر اساس ابتکار عمل دبیر کل به شورای 15 نفره واگذار شود که با مخالفت برخی از جناحهای افغانی روبرو شد. سرانجام در پنجم اردیبهشت ماه سال 1371 پس از 13 سال استقامت ملت سلحشور افغانستان و مبارزه نفس گیر نیروهای جهادی با تصرف شهر کابل بدست نیروهای مجاهد افغانی، سرزمین اسلامی آزاد شد،
و سران نیروهای مقاومت برای بدست گرفتن قدرت بر سر تشکیل یک شورای 51 نفره توافق کردند که رهبری ان را صبغت الله مجددی به عهده دارد به دنبال آن دولت موقتی بوجود امد که رئیس آن برهان الدین ربانی رهبر جمعیت اسلامی افغانستان می باشد. از آن سوی گلبدین حکمتیار رهبر حزب اسلامی افغانستان با تحریکاتی به تعرض نظامی بر علیه کابل دست زد تا سهم بیشتری در آینده افغانستان بدست بیاورد و در صدد است که با عملیات نظامی شدید انتقال قدرت به شورای مورد نظر او که در آن اکثریت با پشتونهاست صورت گیرد. وجود احمدشاه مسعود (مسعول شاخه نظامی جمعیت اسلامی افغانستان) در دولت جدید و بخاطر تاجیک بودن او، حکمتیار را نگران این موضوع کرده که این حرکت ممکن است به سلطه 200 ساله پشتونها در افغانستان پایان دهد.
از سوی دیگر «هاشمی لولنجی از محققان شیعه و نویسنده کتاب «انقلاب اسلامی به روایت تحلیل عقیده دارد شیعیان افغانستان که به 7 میلیون نفر بالغ می گردند و 25% کل سکنه افغانستان را تشکیل می دهند در نظام سیاسی جدید نقش کمتری دارند و نیز باید سمیت یافته و مرزهای منطقه شیعه نشین که بر اساس نقشه ظاهر شاه عوض شده به جای اول بازگردد.
در ناحیه کرت سه و کوی سنگی افغانستان بین حزب شیعه (وحدت اسلامی) و گروه سنی (اتحاد اسلامی) درگیری هایی بوجود آمد زیرا حزب وحدت اسلامی ادعا دارد که در هیات دولت کنونی افغانستان، این حزب نماینده ای ندارد و خواستار سهیم شدن معیت شیعه «هزاره در افغانستان است.
این بود اجمالی از تاریخ مملو از درد و رنج افغانستان، کشوری که مردمانش کمتر رایحه خوش آزادی را استشمام کرده است. ملت مسلمان این سرزمین هم در 40 سال تاریخ ستم شاهی و هم در 19 سال، سلطه دولتهای کمونیست بار فقر و ستم و اختناق، هجوم و چپاول بیگانه را بر دوش خود تحمل نموده است. دوران تجاوز کمونیست ها بر این کشور مسلمان، دوران اسارت است زیرا امت مسلمان آن از اکثر حقوق فرهنگی، سیاسی و اجتماعی خود محروم بود.
از عواقب وخیم تجاوز و سلطه گری بر این کشور اسلامی آواره شدن چندین میلیون افغانی است تا قبل از سال 1986 تعداد این آوارگان در خارج از کشور به 5 میلیون نفر رسید، پاکستان اعلام کرد 2200000 نفر آواره ثبت نام شده دارد، ایران اعلام کرد دو میلیون آواره افغانی وارد این کشور شده اند هزاران افغانی دیگر در اروپا، امریکا، هند و خاورمیانه پراکنده شدند در داخل کشور، حدود دو میلیون تن از روستاهای زادگاه خود به کوهستآنها یا به کابل گریختند. میزان تلفات از سال 1979م بیش از یک میلیون تن برآورد شد. تا پایان سال 1986 حدود 50% جمعیت کشته یا تبعید و یا بع عنوان آواره داخلی جابجا شده بودند که در تاریخ، این رقم بی سابقه است.
بازگشت این حجم عظیم آواره که در برخی منابع رقمی معادل 45% کل جمعیت افغانستان گزارش شده خود از مصائب دیگر این کشور زخم خورده است. این زیر بنای اقتصادی جامعه افغانستان تحمل بازگشت چنین جمعیتی را دارد زیرا چندین سال آن را به ویرانه ای تبدیل نموده، مناطق کشاورزی پر از مین ها و بمب های منفجر نشده است که خطر مهمی برای آوارگان خواهد بود.
بنا به نقل «محمد هادی وزیر کشاورزی افغانستان، کشت غلات که قبل از جنگ و تجاوز در زمین هایی به مساحت 3872000 هکتار انجام می شد به 190000 هکتار تنزل یافته است میزان دامها از 25 میلیون راس به 20 میلیون راس رسیده و صادرات کشاورزی از 78% به 10% کاهش یافته است، جمعیت بخش کشاورزی از 71% به 20%رسیده است.
حال که افغانستان وارث چنین سرزمین جنگ زده و تخریب شده است؛ باید همکاری اقوام و گروههای مختلف به بازسازی آن اقدام شود، گروهها و اقوام گوناگون باید مراقب این باشند که جهاد چندساله شان از باور اسلامی منشا می گرفت و حال که پیروزی را درآغوش گرفته اند باید وحدت خود را بر محور اسلام حفظ کنند و از تفرقه و تحزب دست بردارند و به خود متکی باشند.
مردم افغانستان از نژادهای گوناگون تشکیل شده اند که به دو دسته بزرگ تقسیم می گردند: نژاد سفید شامل پشتوها، تاجیک ها و نورستانیها و نژاد زرد شامل ترکها، تاتارها، مغولها و ازبکها. زبان رسمی مردم افغانستان فارسی دری و پشتو است.
بخش کشاورزی مهمترین بخش اقتصاد این کشور است که بیش از نیمی از درآمد ملی و 75% صاردات آن را تامین می نماید البته خشک سالی های شدید کشاورزی این منطقه را به صورت دیم است و به باران نیاز دارد به شدت تهدید می نماید. انگور از محصولاتی است که آب و هوای افغانستان با آن سازگاری دارد. گندم و پنبه هم در افغانستان به عمل می آید. کشاورزان افغانی به دامداری هم اشتغال دارند و گوسفند قره گل که پوست آن شهرت جهانی دارد یکی از صادرات مهم آن است.
افغانستان ازنقطه نظر معادن نیز غنی است اما این ذخائر در نقاطی واقع شده اند که بدلیل مشکل حمل و نقل استخراج و استفاده از آنها با دشورایهای عمده ای توام است. در وضع فعلی ذخائر گاز اطراف مزار شریف که کل ذخیرهای آن به 3 میلیارد متر مکعب می رسد از مهمترین منابعمعدنی آن می باشد. مقداری از آن در کارخانه کود شیمیائی و برق مزار شریف استفاده می شود.
در استان بامیان منابع سنگ آهن وجود دارد اما بخش مهمی از این ذخائر در ارتفاعات واقع شده که هزینه استخراج آن زیاد است. صنایع دستی و ریسندگی در افغانستان رواج دارد. محصور بودن در خشکی و عدم دسترسی به دریاهای آزاد بر مشکلات اقتصادی این کشور افزوده است.
پی نوشتها
0%
نویسنده: غلامرضا گلی زواره
