شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

بحث روايى

1 تطبيق آيه بر ولايت اهل بيتعليه‌السلام

عن العسكرىعليه‌السلام : قال اللّه عزّوجلّ: واذكروا يا بنى اسرائيل اذظلّلنا عليكم الغمام لمّا كنتم فى التّيه يصيبكم (تقيكم(1277) ) حرّ الشمس و برد القمر...كلوا من طيبات ما رزقناكم واشكروا نعمتى و عظّموا من عظّمته و وقّروا من وقّرته ممّن أخذت عليكم العهود و المواثيق لهم محمد و آله الطيبين.

ثم قالعليه‌السلام : قال رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : عباد اللّه عليكم باعتقاد ولايتنا أهل البيت و ان لاتفرقوا بيننا و انظروا كيف وسّع اللّه عليكم حيث أوضح لكم الحجة ليسهّل عليكم معرفة الحقّ ثمّ وسّع لكم فى التقيّة لتسلموا من شرور الخلق ثمّ ان بدّلتم و غيّرتم عرض عليكم التوبة و قبلها منكم و كونوا لنعلم اللّه شاكرين(1278) .

اشاره الف: با صرف نظر از سند، انسان كامل از آن جهت كه مظهر اسم اعظم الهى است هماره مجراى فيض خاص خداست، هر چند ممكن است وجود عنصرى او زمانا متأخر باشد، ليكن وجود ملكوتى و نورانى او از علل وسطيّه محسوب مى شود. مخصوصا با عنايت به اين كه برخى از انسانهاى كامل صادر اول يا ظاهر اولند.

ب: آنچه از حضرت رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم رسيده، مطابق اصول كلى و خطوط جامع اسلام است كه در هر شريعتى ظهور خاص پيدا مى كند و نعمت هاى الهى كه در ذيل حديث به آنها اشاره شده، قابل ستايش و سپاس است.

2 برترى آنچه بر رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم نازل شد

عن الحسين بن علىعليه‌السلام قال:ان يهوديّا من يهود الشام و أحبارهم قال لاميرالمومنينعليه‌السلام فى أثنأ كلام طويل: فان موسى بن عمران قد أعطى المنّ و السلوى فهل فعل بمحمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم نظير هذا؟ قال له علىعليه‌السلام : لقد كان كذلك و محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم أعطى ما هو أفضل من هذا، ان اللّه عزّوجلّ أحلّ له الغنائم ولامّته ولم تحل لاحد غيره قبله. فهذا أفضل من المنّ و السلوى. قال له اليهودى فان موسىعليه‌السلام قد ظلّل عليه الغمام؟ قال له علىعليه‌السلام لقد كان كذلك و قد فعل ذلك لموسى فى التّيه و أعطى محمداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم أفضل من هذا؛ ان الغمامة كانت لمحمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم تظلّه من يوم ولد الى يوم قبض فى حضره و أسفاره. فهذا أفضل ممّا أعطى موسىعليه‌السلام .(1279)

اشاره الف: با اغماض از سند لازم است عنايت شود كه تشريع از تكوين جداست؛ آنچه براى قوم حضرت موساى كليم به بركت دعاى آن حضرتعليه‌السلام پديد آمد نعمت تكوينى بود و آنچه در شريعت خاتمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به عنوان غنايم تحليل شد حكمى تشريعى است.

ب: حضرت ختمى مرتبتصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مظهر اسم اعظم الهى است و همان طور كه كتاب او، يعنى قرآن كريم، مهيمن بر همه كتاب هاى آسمانى است خود آن حضرت نيز بر همه انبيا و اولياى الهىعليه‌السلام هيمنه و سيطره و نفوذ دارد؛ هر چه بر آنان نازل شد بر حضرت رسول اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در صورت لزوم نازل شدنى بود. گذشته از آن كه در جريان مأموريت غمام در مدينه و ساختن مسجدى به همين نام(1280) در برخى از تواريخ آمده است.

3 برخى از مصاديق منّ و سلوى

عن العسكرىعليه‌السلام :و انزلنا عليكم (المنّ) الترنجبين كان يسقط على شجرهم فيتناولوه (والسلوى ) السمائى طيرٌ أطيب طيرٍ لحما يسترسل لهم فيصطادونه(1281) .

عن الصادقعليه‌السلام قال:قال رسول اللّه الكماة من المنّ و المنّ من الجنّة و مائها شفأ العين(1282) .

عن على بن أبى طالبعليه‌السلام قال:قال رسول اللّه: الكماة من المنّ الذى نزل على بنى اسرائيل وهى شفأ للعين و العجوة التى من البرنى من الجنّة و هى شفأ من السمّ(1283) .

اشاره الف: آنچه در حديث اول به عنوان معناى منّ ذكر شد مى تواند مصداق آن باشد؛ يعنى اگر واژه منّ مصداق ديگرى مانند قارچ داشته باشد منافى با تطبيق آن بر ترنجبين نيست؛ زيرا ممكن است منّ عنوان جامعى باشد، كه مصاديق زيادى تحت آن مندرج است.

ب: آنچه از حديث دوم و سوم بر مى آيد اين است كه قارچ از مصاديق منّ است، بدون اشعار به حصير يا تفسير، و اين كه برخى از نعمت ها از بهشت است بعد از تنبه به معناى جامع بهشت مى تواند ناظر به بركات ويژه اى باشد كه بر آنها مترتب است.

4 زمان نزول منّ و سلوى

عن الصادقعليه‌السلام :نومة الغداة مشومة تطرد الرزق و تصفر اللون و تقبحه و تغيّره ان اللّه يقسم الارزاق ما بين طلوع الفجر الى طلوع الشمس. و ايّاكم و تلك النّومة و كان المنّ و السلوى ينزل على بنى اسرائيل ما بين طلوع الفجر الى طلوع الشمس. فمن نام تلك الساعة لم ينزل نصيبه و كان اذا انبته فلا يرى نصيبه احتاج الى السؤ ال و الطلب(1284) .

اشاره الف: گرچه روزى هر كس مقدّر است و رازق همگان خداى سبحان است، ليكن آنچه در قلمرو طبيعت و منطقه حركت، يعنى دنيا تنظيم مى شود، تغييرپذير و قابل اشتراط است. از اين رو ممكن است برخى از مكانها يا زمانها شرط خاص و تأثير مخصوص براى دريافت رزق حلال و كامل داشته باشد.

ب: همان طور كه احياى ليلة القدر سهم مؤ ثرى در تحصيل رزق حلال و كامل مادّى و معنوى دارد، ممكن است احياى بين الطلوعين و اشتغال به نماز، دعا، مطالعه، تدبّر، تحقيق و پژوهش مآثر و آثار دينى، سهم به سزايى در نيل به رزق مبسوط و حلال مادى و معنوى داشته باشد؛ يعنى بين الطلوعين هر روز به مثابه ليلة القدر يا يوم القدر همان روز است. بنابراين، محتواى اين گونه احاديث محذور ثبوتى ندارند، عمده اثبات آن است كه نيازمند فحص بالغ درباره رجال و درايه احاديث مزبور است.

5 ضمير جمع در ما ظلمونا و مراد از ظلم به انفس

عن علىعليه‌السلام :... و أمّا قوله و ما ظلمونا ولكن كانوا انفسهم يظلمون فهو تبارك اسمه أجلّ و أعظم من ان يظلم ولكنّه قرن أمنأه على خلقه بنفسه و عرّف الخليفة جلالة قدرهم عنده و ان ظلمهم ظلمه بقوله و ما ظلمونا ببغضهم أوليأنا و معونة أعدائهم عليهم ولكن كانوا انفسهم يظلمون اذ حرّموها الجنّة و أوجبوا عليها خلود النّار(1285) .

عن محمد بن يعقوب عن أبى جعفر قال: سئلته عن قول اللّه عزّوجلّ:و ما ظلمونا ولكن كانوا انفسهم يظلمون. قال: ان اللّه أعظم و أعزّ و أجلّ و أمنع من ان يظلم ولكنّه خلطنا بنفسه فجعل ظلمنا ظلمه و ولايتنا ولايته حيث يقول انما وليّكم اللّه و رسوله و الذين امنوا، يعنى الائمة منّا(1286) .

عن العسكرىعليه‌السلام :و ما ظلمونا لمّا بدّلوا و قالوا غير ما به أمروا و لم يفوا بما عليه عوهدوا لانّ كفر الكافر لا يقدح فى سلطاننا و ممالكنا كما ان ايمان المومن لا يزيد فى سلطانناولكن كانوا انفسهم يظلمون يضرّون بها لكفرهم و تبديلهم(1287) .

اشاره الف: سلب محمول از موضوع گاهى به نحو سلب و ايجاب، يعنى تناقض است و زمانى به نحو عدم و ملكه. آنچه از خداوند سلب شد اگر ثبوت آن مستلزم نقص اصل ذات و صفات ذاتى او باشد، به نحو سلب در مقابل ايجاب، يعنى تقابل تناقض، مسلوب است وگرنه به نحو عدم و ملكه.

ب: گاهى عدم و ملكه بودن به لحاظ توهم ملحدان و تخيّل مشركان و مانند آن است كه نفى مظلوميّت از خداوند سبحان مى تواند از برخى جهات به لحاظ توهم امكان آن باشد. از اين رو از سنخ عدم و ملكه محسوب مى گردد.

تذكر: بحث ظلم به نفس در بخش لطايف و اشارات مطرح شد.