شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

فصل هشتم : راه هاى دست يابى به نظم

برنامه ريزى

يكى از عوامل مهم دستيابى به نظم ، برنامه ريزى است برنامه ريزى ، نردبان موفقيت ، بهره گيرى از لحظه لحظه عمر و راه رسيدن به كعبه مقصود با كمترين امكانات است انسان با برنامه ريزى مى تواند مشكلات احتمالى را پيش بينى و براى آنها راه چاره پيدا كند. دورانديشى از ديگر سودهاى برنامه ريزى است

برنامه ريزى ، بايد همراه با دور نگرى و در نظر گرفتن تمام ابعاد موضوع مورد نظر باشد و اگر اين كار، صورت نپذيرد، ممكن است به اندازه بى برنامگى زيانبار باشد. حضرت علىعليه‌السلام در سخنى نورانى مى فرمايد:

افة المعاش سوء التدبير ؛ (221)

آفت زندگانى ، بد تدبيرى است

در حديثى ديگر مى فرمايد:

من ساء تدبيره تعجل تدميره ؛ (222)

هر كس كه تدبيرش بد باشد، هلاكت او زود فرا رسد.

برنامه ريزى فوايدى دارد كه برخى از آنها عبارت است :

مانع پشيمانى مى گردد. امير مومنانعليه‌السلام مى فرمايد:

التدبير قبل الفعل يومن الندم . (223)

برنامه ريزى و آينده نگرى پيش از كار، حلال مشكلات است و تو را از پشيمانى ايمن مى دارد.

. امام علىعليه‌السلام مى فرمايد:

من قعد عن حيلت ؛ اقامته الشدائد؛ (224)

كسى كه چاره انديشى را رها سازد، با سختى ها در خواهد افتاد.

برنامه ريزى ، يكى از رموز موفقيت و پيشرفت است آثار سازنده حركت بر اساس برنامه درست و منظم ، بر كسى پوشيده نيست در روايات اسلامى ، مى توان به دو واژه تدبير و تقدير دست يافت كه در بر دارنده معناى برنامه ريزى هستند. به برنامه ريزى بر اساس نگريستن به پايان كار، تدبير مى گويند و تقدير يعنى اندازه گرفتن

برنامه ريزى در زمينه اقتصادى خانواده ، يعنى تنظيم هزينه ها مطابق با درآمدها، دورى از مصارف غير ضرورى ، پرهيز از ولخرجى و ريخت و پاش هايى كه جز اسراف نمى توان نامى ديگر بر آن نهاد.

برنامه ريزى در زمينه اخلاقى ، يعنى ايجاد روش هاى ويژه تربيتى براى شكل دهى به رفتار و گفتار فرزندان ، آفرينش جاذبه هاى معنوى و تبيين ارزش هاى اسلامى و انسانى

برنامه ريزى در زمينه اجتماعى ، يعنى ايجاد نظم در معاشرتها، ديد و بازديدها، تفريح ها و گردش ها.

از ديگر فوايد برنامه ريزى امور زير است :

كارها با سرعت و دقت بيش تر انجام مى شود؛

افكار انسان ، نظم و انسجامى ويژه مى يابد؛

فرصت هايى تازه براى برخى كارها پيدا مى شود؛

اعصاب و روان آدمى ، آرامش مى يابد؛

انسان ، بهتر مى تواند با خداى خويش ارتباط برقرار كند و در كارها از او يارى جويد؛

وقت انسان ، صرف كارهاى بيهوده نمى شود.

اكنون ، براى يادآورى لزوم پابندى و رعايت برنامه ، به نمونه اى از نظم و برنامه در زندگى امام خمينى و برخى از علماى ديگر: مى نگريم :

امام خمينى در مطالعاتشان ، آن قدر منظم بودند كه هيچ چيز باعث تعطيل شدن مطالعه شان نمى شد. آن روزى كه خبر شهادت حاج آقا مصطفى را به ايشان داديم و ما اجازه گرفتيم كه براى كارهاى دفن به كربلا برويم ، آن روز ما فكر مى كرديم كه امام ، نماز نمى روند، ولى ديديم كه سر وقت به نماز رفتند و مطالعاتشان را ترك نكردند و قرآنى كه هر روز مى خواندند ، طبق روزهاى قبل قرائت كردند و به گفته احمد آقا، كتابى كه جزء دوره مطالعاتى ايشان بوده ، عصر آن روز ديدم كه هفتاد صفحه آن خوانده شده است روز وفات و دفن مرحوم حاج آقا مصطفى ، ايشان ، دست از مطالعه نكشيده و برنامه روزانه خود را به هم نزده بود.(225)

محدث نورى

محدث نورى ، براى لحظه لحظه حياتش ، برنامه داشت و با نظمى خاص تا جان در بدن داشت ، اين برنامه بالنده را بر هم نزد. شاگردانش نقل كرده اند كه براى هر ساعت از روز، كارى ويژه در نظر گرفته بود كه از آن تخلف نمى كرد. برنامه ايشان ، چنين بود:

1. از ظهر تا غروب مى نوشت و قلم مى زد و بعد از نماز ظهر و عصر كه در اول وقت اقامه مى كرد تا نزديكى غروب ، مى نوشت

2. پس از شام و عشاء، تا پاسى از شب گذشته ، مطالعه و تحقيق مى كرد تا خواب بر چشمانش چيره مى شد.

3. كم مى خوابيد و هميشه با وضو مى خوابيد.

4. دو ساعتى به صبح مانده ، بيدار مى شد و يك ساعت پيش از فجر، در حرم مطهر پشت باب قبله ، مشغول راز و نياز با خالق بى انباز بود، تا اين كه خادم حرم مى آمد و در حرم را باز مى كرد، و ايشان ، نخستين كسى بود كه به حرم راه مى يافت و پيش از همه ، به خاك موسى مولايش علىعليه‌السلام مى شتافت

5. پس از نماز شب و اقامه فريضه صبح - كه با جمعى از خواص و اوتاد اقامه مى كرد- به خانه باز مى گشت و به سوى كتاب هايى مى رفت كه در كتابخانه بى نظيرش گرد آورده بود.

6. تا وقت نماز ظهر، در كتابخانه ، با دستيارانش مشغول تحقيق و تصحيح و مقابله و استنساخ بود و به هيچ وجه از آن جا خارج نمى شد، مگر براى ضرورت

7. پس از نماز ظهر و عصر، ناهار مى خورد. غذايش از نظر كمى و كيفى ، ناچيز بود. پس از ناهار، دوباره به كارهاى منظم خويش مى پرداخت

صاحب جواهر

آية الله العظمى شيخ محمد حسن نجفى ، معروف به صاحب جواهر است

كتاب جواهر الكلام ، در چهل جلد، شامل تمام ابواب فقه استدلالى است اين مرد بزرگ ، از تمام وقت خود استفاده كرد. از اين رو، چنين كتاب ارزشمندى را به يادگار گذاشت و شاگردانى برجسته تربيت كرد.

صاحب جواهر، با خود عهد كرده بود كه هر شب ، مقدارى از كتاب جواهر را بنويسد. در يكى از شب ها، فرزندش از دنيا رفت نقل است كه صاحب جواهر، قلم و كاغذ به دست گرفت و با چشم گريان و قلب محزون ، كنار جسد فرزندش ، پس از تلاوت آياتى از قرآن ، مشغول نوشتن جواهر شد، تا به عهد خود وفا كند و وقت را از دست ندهد.(226)

برنامه ريزى و فرزندان

خوها و ملكه هاى رفتارى و اخلاقى بسيارى از فرزندان ، در محيط خانه و از گذر شيوه هاى رفتارى و اخلاقى پدر و مادر شكل مى گيرند. همان گونه كه فرزندان ، راستگويى ، وفاى به عهد، خوش برخوردى ، آداب معاشرت ، پایبندى به آداب مذهبى ، صرفه جويى ، ساده زيستى و سخاوت و حتى رعايت نظافت را از والدين مى آموزند، نظم و انضباط و داشتن برنامه درست را نيز از آنان مى آموزند. ساعت ورود و خروج پدر از خانه ، ساعتهاى خواب و مطالعه ، ايام گردش و ديد و بازديد والدين ، مهمترين و موثرترين ابزار تربيت و پرورش روح انضباط و برنامه ريزى در فرزندان است

مادرى كه در تنظيم لوازم خانه و قرار دادن آنها در جاى مناسب ، كوشا باشد و با اعمال سليقه ، خانه را به كانون آرامش و صفا و نشاط تبديل كند، دخترانش نيز بر اساس شيوه هاى رفتارى او تربيت مى شوند و در زندگى آينده خود، مادرى نمونه خواهند بود.

آگاهى

كسى كه از اثر شگرف نظم در موفقيت انسان هاى بزرگ آگاه است و از پيامدهاى زيان بار بى نظمى خبر دارد، اين شناخت ، در وجودش ، نيرويى پديد مى آورد كه او را به سوى نظم سوق مى دهد. در اين جا برخى از پيامدهاى زين بار بى نظمى را ياد آور مى شويم :

- بى نظمى در اعمال انسان ، تاثيرى زيانبار دارد و جريان طبيعى فعاليت انسان را مختل مى سازد. انسان نامنظم ، نمى تواند از توانايى هاى فردى خود بهره برد.

- بى نظمى ، موجب اتلاف وقت و از دست رفتن عمر آدمى است

- بى نظمى ، سبب ركود تحصيلى و باز ماندن از اداى وظايف اجتماعى است

- تاثير زيان بار در شخصيت افراد، از عوارض ديگر بى نظمى است شخص نامنظم از روش خودخواهانه و اعمال نظر شخصى متاثر از هوا و هوس پيروى مى كند و اين ، سبب ضعف و زبونى نفس و سستى اراده اوست(227)

نشست و برخاست با افراد منظم

دوستان و معاشران منظم ، تاثيرى بس بزرگ در به وجود آمدن نظم در زندگى انسان دارند، زيرا صلاح و فساد دوست ، در سينه دوست نفوذ مى كند و او را تحت تاثير قرار مى دهد. حضرت علىعليه‌السلام در نامه اى به حارث حمدانى مى فرمايد:

اياك و مصاحبة الفساق ، فان الشر بالشر ملحق ؛ (228)

بر حذر باش از معاشرت با بدكرداران ، زيرا؛ بد به بد پيوندد.

همانگونه كه معاشرت با افراد بدكردار، تاثيرى زيانبار بر آدمى مى نهد، معاشرت با افراد نيك كردار، تاثير سازنده دارد. معاشرت و رفاقت با افراد منظم ، انسان را به سوى نظم حركت مى دهد.

نمونه هاى آرمانى

نقش نمونه هاى آرمانى در زندگانى آدمى ، توجه برانگيز و در خور اهميت است قرآن كريم از حضرت ابراهيمعليه‌السلام و پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به عنوان دو اسوه ، يا نمونه آرمانى ياد كرده است كار اسوه يا نمونه آرمانى ياد كرده است كار اسوه گان براى ديگران ، سر مشق دادن است در محيط خانه ، پدر و مادر براى فرزندان چنين نقشى دارند. والدين از همان روزهاى نخست بايد امور مربوط به كودك را در ضابطه در آورند؛ يعنى طفل را به موقع شير دهند، به موقع بخوابانند، به موقع بيدار كنند. در آموزش راه رفتن و سخن گفتن و غيره ؛ بايد مراقب باشند. بهترين دوره پرورش انضباطى كودكان ، همان دوران سه و چهار سال آغاز زندگى است(229)

پس از محيط خانه ، زندگانى بزرگان دين و دانش ، نمونه اى شايسته براى آفرينش نظم در زندگى انسانها است

دقت در راز و رمز كاميابى مردان بزرگ ، نشان مى دهد كه يكى از اسباب موفقيت آنان وجود نظم و انضباط است در اين جا، بر تجلى نظم و انضباط در زندگانى برخى بزرگان دين و دانش ، مرورى مى كنيم

حجة الاسلام و المسلمين عباسعلى عميد زنجانى ، درباره نظم در زندگانى امام خمينى مى گويد:

نكته ديگرى كه در رابطه با اخلاق و رفتار امام ، آن مقدار كه من خدمتشان بودم و آشنايى داشتم ، مى توانم عرض بكنم ، اين بود كه امام در مدتى كه اهل بيتشان نيامده بودند، مدتى طول كشيد بعد از تشريف آوردن امام به نجف كه خانواده شان آمدند، خوب ، طبعا يك خانه محقرى بود. خانه اجاره اى كه امام در آن جا سكونت داشتند و يك قسمت خودشان مى نشستند و يك قسمت هم حكم بيرونى امام را داشت و واقعا امام ، در اين مدت شبانه روز، يا در حال عبادت و يا در حال مطالعه بودند. مدتى كه در منزل بودند و اين كار منظم امام ، درس بزرگى بود براى آنانى كه به بيرونى امام رفت و آمد داشتند و وضع امام را از نزديك مى ديدند. امام ، كليه برنامه هايشان منظم بود، به طورى كه شبها، وقتى امام به بيرون مى آمدند و نيم ساعتى كه در بيرونى مى نشستند و فضلا و علما خدمتشان مى آمدند، آمدنشان ، برخاستنشان به قدرى منظم بود كه معمولا ايشان ساعت نه شب پا مى شدند. يعنى طورى پا مى شدند؛ كه ساعت نه شب ، وارد صحن شريف مى شدند. به قدرى دقيق بود كه تعدادى از طلاب ، ساعتشان را با ورود امام به صحن درست مى كردند و نظم در كارها، بسيار روشن و دقيق بود و اين مى توانست براى آنانى كه ناظر اعمال امام بودن و از نزديك مى ديدند، درسى باشد و اين خصلت را از امام بياموزند.(230)

شهيد بهشتى

ويژگى اخلاقى آن استوانه اخلاق ، نظم بود. اگر نگاهى كوتاه به زندگى اش بيندازيم ، در مى يابيم كه تمام زندگى او، مشحون از نظم بود و موفقيت چشمگيرش ، بيشتر در گرو نظم بوده است همسرش در اين باره مى گويد:

مرحوم دكتر، بسيار منظم بودند. هر چند ايشان يك مرد سياسى بودند و در جلسات زياد شركت مى كردند. چيزى كه من از وى به ياد دارم ، اين است كه امكان نداشت ديرتر از موقع مقرر در جلسه اى حاضر شود و به هر وسيله اى كه بود، در ساعت مقرر، خودشان را به محل مورد نظر مى رساندند.وى مى گفت : ما تا نظم در كارهايمان نداشته باشيم ، نمى توانيم كارهاى مملكت را پيش ببريم(231)

تشويق و تنبيه

يكى ديگر از عوامل دست يابى به نظم ، تشويق افراد منظم و تنبيه افراد بى نظم است تشويق كسانى كه به نظم ارج مى نهند، افزون بر اين كه آنان را به عملكردشان دل گرم مى كند، خود، تنبيهى براى افراد نامنظم است امير مومنانعليه‌السلام مى فرمايد:

ازجر المسى بثواب المحسن ؛(232) خطا كار را به وسيله پاداش دادن به نيكوكار، تنبيه كن

و در تشريح وظايف زمامدار اسلامى ، براى مالك اشتر مى فرمايد:

و لا يكونن المحسن و المسى بمنزلة سواء، فان ذلك تزهيدا لاهل الاحسان فى الاحسان و تدريبا لاهل الاساءة على الاساءة و الزم كلا منهم ما الزم نفسه ؛ (233)

هرگز نبايد نيكوكاران و بدكاران ، نزد تو، همسان باشند؛ زيرا، اين ، سبب مى شود كه نيكوكاران ، به نيكى هايشان بى رغبت شوند و بدكاران ، به كارهاى بدشان تشويق گردند. هر كدام از آنان را هماهنگ با كارشان پاداش بده

تنبيه سه نفر از مسلمانان به نام هاى هلال ، كعب ، مراره ، از سوى پيامبر گرامى اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و دستور قطع رابطه مسلمانان با آنان ، نمونه اى جالب براى تنبيه متخلفان است

اين تنبيه باعث شد كه آنان به خود آيند و از بى نظمى خود اظهار ندامت كنند و دوباره به آغوش مسلمانان باز گردند و نظم اجتماعى جامعه را ارج نهند.(234)

ايجاد انگيزه

يكى ديگر از راه هاى دست يابى به نظم ، ايجاد انگيزه است انگيزه ، نيرويى درونى است كه آدمى را وادار به انجام دادن كار مى كند. اگر در آدمى بارى انجام كار، شوق و انگيزه ايجاد شود، آن را با ميل و رغبت به سامان مى رساند و فعاليت هاى خود را با علاقه و عشق جهت مى دهد. امير مومنانعليه‌السلام مى فرمايد:

من لم يعرف منفعة الشى لم يقدر على الامناع منه ؛ (235)

و كسى كه از زيان چيزى آگاه نيست ، توانايى اجتناب از آن را نخواهد داشت

تقسيم كار

يكى ديگر از راه هاى دست يابى به نظم ، تقسيم كار است تقسيم كار، موجب مى شود هر كس وظيفه خويش را به خوبى تشخيص دهد و از دخالت در حيطه مسئوليت ديگران خوددارى كند و نيز، در صورت انجام ندادن كار، همان فرد، از سوى مدير، تنبيه شود و در صورت نيك انجام دادن و مرتب و منظم بودن ، تشويق گردد.

هنگامى كه حضرت فاطمهعليه‌السلام و امير مومنانعليه‌السلام براى تقسيم وظايف و كارها، حضور پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مى رسند و آن حضرت مسئوليت هاى خانه را به فاطمهعليها‌السلام و كارهاى بيرون خانه را به حضرت علىعليه‌السلام مى سپارد، حضرت زهراعليها‌السلام مى فرمايد:

فلا يعلم ما داخلنى من السرور الا الله باكفائى رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم تحمل رقاب الرجال ؛ (236)

جز خداوند، هيچ كس نمى داند كه چه قدر مرا خوش حال ساخت رسول خدا با بى نياز نمودنم از تحمل رقابت با مردان

تقسيم وقت

از مهم ترين راه هاى دست يابى به نظم ، تقسيم وقت است بزرگان گفته اند توزيع الوقت توسيعه ؛ تقسيم وقت ، سبب افزونى آن مى گردد. تقسيم ساعت ها افزون بر آن كه باعث پديد آمدن نظم است ، سبب مى شود انسان از اوقات فراغت نيز به خوبى بهره مند گردد و براى همه اوقات خود برنامه ريزى كند و از فرصت ها بهره جويد. امام على عليه‌السلام مى فرمايد:

للمومن ثلاث ساعات : ساعة يناجى فيها ربه و ساعة يحاسب فيها نفسه (و ساعة يرم فيها معاشه ) و ساعة يخلى بين نفسه و لذتها فيما يحل و يجمل ؛ (237)

براى مومن سه ساعت است : ساعتى كه در آن با پروردگارش مناجات كند، و ساعتى كه در آن به حساب نفس خود رسد (يا در آن معاش خود را اصلاح كند) و ساعتى كه نفس با لذت هاى حلال و نيكو خلوت مى كند.

چگونگى تنظيم وقت

به كار بستن دستورهاى زير شما را در تنظيم وقت و برنامه ريزى يارى مى كند. گفتنى است كه در اين دستورها، هفت مرحله پيش بينى شده است :

مرحله اول : ارزيابى چگونگى گذراندن اوقات

پيش از آن كه وقت خود را تنظيم كنيد، بايد بدانيد كه چه گونه آن را مى گذرانيد. براى اين كار لازم است گزارشى از كارهاى روزانه خود بنابر دستور زير تهيه كنيد:

- دفترچه يادداشتى تهيه كنيد و هميشه همراه داشته باشيد.

- هر پانزده دقيقه ، آن چه را انجام داده ايد، يادداشت كنيد. (تنها چند كلمه كافى است ) هر مورد را بى درنگ بنويسيد و به تاخير نيندازيد.

- نوشتن گزارش كار را مدت يك هفته ادامه دهيد.

- هر روز گزارش كار خود را يك به يك مرور و ارزيابى كنيد و از خود بپرسيد:

آيا كارى را كه مى بايست انجام داد، انجام داده ام ؟

آيا كارها را در مدت تعيين شده ، انجام داده ام ؟

چه عادت هايى مرا از رسيدن به هدف هايم باز مى دارد؟

در چه ساعتى از روز، خلاق تر و شاداب تر بوده ام و در چه ساعتى بى حوصله و كسل ؟

مرحله دوم : فهرست كارهايى كه بايد انجام شود

اكنون پس از يك هفته كه كارهاى خود را ارزيابى كرده ايد، بايد فهرستى از كارهايى كه قصد انجام دادن آنها را داريد، به روش زير تهيه كنيد:

كارهاى ثابت : كارهاى ثابت ، به كارهايى مى گويند كه بايد هر روز در ساعتى معين انجام دهيد، مانند جلسات درس ، خواب ، نماز و دعا، وعده هاى غذا، ملاقات ها، وظايف شغلى ،...

كارهاى متغير: كارهاى متغير، كارهايى است كه مى توانيد در هر ساعتى كه مايليد، آن را انجام دهيد، مانند مطالعه ، استراحت ، تكاليف درسى ، تفريح ، امور اجتماعى ، كمك به اعضاى خانواده و...

در تهيه اين فهرست ، دو نكته را رعايت كنيد:

1. هر چه را بايد انجام دهيد، روى كاغذ بنويسيد. در غير اين صورت ممكن است برخى از كارها انجام نشود.

2. هر روز، كارهايى را كه انجام مى دهيد، از فهرست خود حذف و موارد جديد و لازم را به آن اضافه كنيد.

مرحله سوم : تعيين كارهاى مهم

براى پيش گيرى از پديد آمدن احساس شكست و پشيمانى ، بايد بدانيد چه كارهايى مهم است و چه كارهايى اهميت و ارزشى كم تر دارد. براى اين كار بايد اولويت ها را مشخص ‍ كنيد. بدين منظور، اولويت ها را در فهرست كارهايى قرار دهيد كه بايد انجام شود و در كنار هر اولويت ، شماره اى بنويسيد كه نشان دهنده درجه اهميت آن باشد.

توجه كنيد كه :

1. اولويت درجه يكم ، وظايفى است كه بايد در حال حاضر، مشغول انجام دادن آن باشيد و اولويت درجه دوم ، وظايفى است كه مى توان آن را به تاخير انداخت تا اولويت هاى درجه يكم انجام شود، و اولويت هاى درجه سوم ، وظايفى است كه چندان مهم نيست و مى توان آن را با تاخير بسيار انجام داد.

2. براى انجام دادن اولويت هاى درجه يكم ، وقت كافى كنار بگذاريد و در برنامه خود بگنجانيد.

مرحله چهارم : شناخت اوقات بيش ترين و كم ترين ميزان كارايى

اوقات بيش ترين و كم ترين ميزان كارايى خود را بشناسيد و برنامه خود را چنان تنظيم كنيد كه اولويت هاى درجه يكم را در اوقاتى كه بيش ترين كارايى و نشاط را داريد، انجام دهيد. وظايف كم اهميت و درجه دوم و سوم را به ساعتى از روز كه نيرو و كارايى كم ترى داريد، اختصاص دهيد.

مرحله پنجم : شناخت عوامل از ميان رفتن وقت

عوامل از ميان رفتن وقت را بشناسيد و از آن ها دورى جوييد. رايج ترين عوامل از ميان برنده وقت ، عبارت است از: ميهمان هاى ناخوانده ، سر و صدا؛ تلفن ها و چيزهايى ديگر كه شما خود براى استراحت يا زنگ تفريح مى آفرينيد. براى مبارزه با اين عوامل ، توصيه هاى زير را به خاطر داشته باشيد:

1. محل خاصى را براى مطالعه داشته باشيد كه از آرامش و نور كافى برخوردار باشد. در اين صورت ، ذهن شما به زودى ، به تمركز عادت مى كند. معمولا، كتاب خانه ، بهترين جاست

2. نه گفتن را بياموزيد و به گونه اى قاطع ، اما با خوش رويى ، به ميهمانان و تلفن كنندگان بفهمانيد كه گرفتاريد.

3. تفريحات سالم خود را در كف آوريد. تلويزيون و پخش صوت را خاموش كنيد و اجازه ندهيد وقت تان تلف شود.

شما بايد تا جايى كه ممكن است ، پيرامون خود را براى مطالعه ، مناسب و آماده نگه داريد.

مرحله ششم : تنظيم جدول برنامه هفتگى

اكنون جدول برنامه هاى هفتگى را با توجه به دستورهاى پيشين تنظيم كنيد. پيش از تهيه جدول ، توصيه هاى زير را به خاطر داشته باشيد:

1. تهيه فهرست و جدول برنامه ، كافى نيست ، بلكه بايد به آن بينديشيد و با اراده اى قوى ، آن را به كار بنديد.

2. در برنامه روزانه خود، وقتى را به امورى اختصاص دهيد كه به تجديد نيرو و نشاط مى انجامد و به زندگى شما رنگ و روح مى بخشد، مانند تلاوت قرآن ، دعا، نيايش ، مطالعه كتاب هاى سودمند غير درسى ، تفريح كوتاه و...

3. برنامه هاى خود را بيش از اندازه فشرده نكنيد و تنها به امورى بپردازيد كه مى دانيد در مهلت تعيين شده ، مى توان آن ها را انجام داد.

4. از فرصت هايى مانند انتظار كشيدن براى سوار شدن به اتوبوس ، ساعات ميان كلاس ها، بين راه ، صف نانوايى و... براى مطالعه كتاب و مجله ، حفظ قرآن ، حفظ اشعار و لغات و... استفاده كنيد.

5. تمرين هاى ورزشى مناسب و تغذيه كافى ، به تناسب جسمانى و هوشيارى ذهنى شما كمك مى كند. براى اين دو نيز برنامه بگذاريد.

6. دستورهاى درست را به خوبى بشناسيد؛ زيرا، هيچ يك از موارد تباه كننده وقت ، به اندازه دنباله روى از دستورهاى اشتباه ، وقت را هدر نمى دهد. اگر احساس مى كنيد دستورها را درست در نيافته ايد و در برنامه ريزى اشتباه كرده ايد، از معلمان خود كمك بگيريد.

مرحله هفتم : تنظيم جدول برنامه ماهانه و سالانه

تهيه برنامه براى يك روز يا يك هفته ، عبارت از برنامه ريزى كوتاه مدتى است كه نتيجه آن ، دست يابى به اهداف جزئى است براى رسيدن به هدف هاى كلى بايد به برنامه ريزى دراز مدت اقدام كرد. برنامه هاى ماهانه و سالانه خود را در قالب يك جدول (مانند جدول هفتگى ) تنظيم كنيد.

در تنظيم اين برنامه بايد تاكيد شما بر همان برنامه هاى هفتگى باشد، ولى با اين تفاوت كه برنامه هفته هاى آينده را هم اكنون تنظيم مى كنيد نه ابتداى هر هفته تنظيم چنين جدولى ، به شما كمك مى كند تا بر برنامه هاى خود اشراف كامل داشته باشيد و كارهاى كوتاه مدت و دراز مدت خود را در موقعيت هى مناسب جاى دهيد. با اين كار، شما در حقيقت ، اهداف يا هدف نهايى خود را به اهداف جزئى تقسيم كرده ايد و روز به روز و هفته به هفته ، بدان ها خواهيد رسيد. نتيجه اين هدف هاى كوچك ، دست يابى به هدف يا هدف هاى نهايى است به عنوان مثال ، ممكن است هدف هاى شما در طول يك سال تحصيلى چنين باشد:

1. قبول شدن در پايه تحصيلى مورد نظر با نمره هاى خوب و مطلوب ؛

2. گذراندن يك دوره آموزش تنيس ؛

3. مطالعه يك دوره كتاب هاى درسى براى آمادگى در آزمون

شما بايد براى رسيدن به اين هدف ها جدولى تنظيم كنيد كه برنامه هاى روزانه هفتگى و ماهانه شما را در اين مسير مشخص كند. در تنظيم اين جدول ، توجه داشته باشيد كه برنامه بايد انعطاف پذير باشد و زمانى براى پيشامدها و حوادث غير مترقبه در نظر گرفته شود. براى امثال ، بايد در نظر داشته باشيد كه اگر يك مسافرت اجبارى يا بيمارى ناگهانى و... پيش آمد، به برنامه هاى شما لطمه اى وارد نيايد و شما بتوانيد با تغييراتى جزئى ، به اهداف مورد نظر خود دست يابيد. (238)

استوارى و پايدارى

براى آن كه نظم و انضباط بر محيطى حكم فرما شود، نياز به استوارى و پايدارى است از امام باقرعليه‌السلام روايت است كه امام سجادعليه‌السلام مى فرمود:

انى لاحب ان اداوم على العمل و ان قل ؛(239)

همانا، من ، مداومت بر عمل را دوستدارم ، اگر چه آن عمل ، كوچك باشد.

امام محمد باقرعليه‌السلام نيز مى فرمايد :

ما من شى احب الى الله عزوجل من عمل يداوم عليه و ان قل ؛(240)

هيچ چيزى محبوب تر نزد خدا تعالى از عملى كه استمرار و دوام داشته باشد نيست ؛ اگر چه آن عمل ، كوچك باشد.

نظم و انضباط، در كارها و مديريت ها تحقق نمى يابد مگر با پايدارى و استوارى مدير توانا، مى كوشد با پايدارى ، كارها را پى گيرد و نظم و انضباط را بر محيط كار خويش حاكم سازد تا كارها به سامان و فرجام رسد. هنر مدير موفق ، آن است كه به كارها استمرار بخشد نه آن كه كارى را آغاز و سپس رها سازد. رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرموده است :

وملاك العمل خواتيمه ؛ (241)

ملاك عمل ، فرجام آن است

در سوره شورا، آيه 13 تا 15، چنين مى خوانيم :

ان اقيموا الدين و لا تتفرقوا...فلذلك فادع واستقم كما امرت و لا تتبع اهواءهم ؛

دين را بر پا داريد و در آن پراكندگى و اختلاف مى كند... پس تو نيز آنان را به سوى آيين الهى دعوت كن و آن چنان كه مامور شده اى ، استقامت كن و هوا و هوس آنان را پيروى مكن

و در سوره هود، آيه 112؛ آمده است :

فاستقم كما امرت و من تاب معك و لا تطغوا

چنان كه مامور شده اى ، استقامت كن و كسانى كه همراه تو هستند استقامت كنند و طغيان مكنيد.

آرى ، بى انضباطى و سر كشى و سر پيچى از قوانين و مقررات ، نتيجه ناشكيبايى است آن كس كه بخواهد شاهد نظم و انضباط را در آغوش گيرد، بايد شكيبايى كند و پايمردى و پايدارى ورزد.

امير مومنانعليه‌السلام مى فرمايد:

الحلم نظام امر المومن ؛(242)

شكيبايى ، نظم دهنده كارهاى مومن است

نام گذارى

از راه هاى دست يابى به نظم و انضباط فردى ، نام گذارى چيزها است رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم همواره ، حيوانات و اسلحه و اثاث خود را نام گذارى مى كرد. نام هاى شمشيرهاى آن حضرت ، عبارت است از: ذوالفقار؛ القمصامة ؛ القلعى ؛ التحف ، الرسوب ؛ المخذم ؛ القضيب ؛ العضب ؛.. نيز، آن حضرت ، براى زره ، كمان ، نيزه ، چوب دستى ، گوسفندان و ظروف آب و غذا، نام هايى برگزيده بود كه در برخى از كتاب ها آمده است. (243)

ديندارى

پابندى به تعاليم آسمان ، يكى از راه هاى پديد آمدن نظم و انضباط در زندگانى انسان است پافشارى عملى بر واجبات دينى و دورى از گناهان سبب مى شود كه آدمى براى انجام دادن وظايف دينى ، وقتش را تنظيم كند و در آن اوقات مشخص ، به عبادت و نيايش و... بپردازد. در صفحات گذشته ، درباره نظم و انضباط فردى و گروهى در عبادات ، اندكى سخن گفتيم و به تجلى نظم در زمان بندى نماز، رو به قبله ايستادن ، ذكر گفتن ، سكوت كردن ، دعا خواندن ، اشاره كرديم

تبليغ با رسانه هاى گروهى

يكى ديگر از عوامل دست يابى به نظم و انضباط، تبليغ و يادآورى از طريق رسانه هاى گروهى است رسانه هاى گروهى مى توانند با تبليغ درست و موثر، در آفرينش نظم و انضباط در همه ابعاد، اثرى ژرف بگذارند.

امروزه ، امواج نامرئى رسانه هاى سمعى و بصرى ، از تمام ديوارها مى گذرد و در هر خانه اى با مخاطب خود ارتباط برقرار مى سازد و بسيارى از دل ها را در تصرف خويش در مى آورد. رسانه هاى گروهى با ساخت فيلم ها و نمايشنامه ها و بيان پيامدهاى سازنده نظم و انضباط و علل بى نظمى ، رموز دست يابى به آن و... مى توانند جامعه را به سوى بهره مندى از نظم همگانى سوق دهند.