بسم الله الرحمن الرحیم

اهداف بعثت

 

 

1- رفع اختلاف

بشر در آغاز دارای زندگی اساس و جامعه ای ابتدایی بود و چون به تدریج بر تعداد افراد افزوده شد، بین آنان بر اثر تضاد منافع، اختلافات رخ داد، از این رو نیازمند راهنما و قانون شدند. بر این اساس، یكی از اهداف بعثت انبیا (ع) به بیان قرآن كریم بر طرف كردن تنازع و كشمكش بین مردم می باشد؛ آنجا كه می فرماید:
«مردم {در ابتدا} یك دسته بیشتر نبودند و تضادی در میان آنها وجود نداشت. تدریجا جوامع و طبقات پدید آمدند و سپس در میان آنها اختلافات به وجود آمد. پس خداوند، پیامبران را برانگیخت تا مردم را بشارت دهند و انذار كنند و كتاب آسمانی كه به سوی حق دعوت می كرد، بر آنها نازل نمود تا در میان مردم در آنچه اختلاف داشتند، حكومت كند.» (بقره. 213)
پیامبر اكرم (ص) نیز پس از بعثت و به محض فراهم شدن زمینه تشكیل حكومت اسلامی با هجرت از مكه به مدینه، نخستین اقدامی كه كرد، ایجاد الفت و برادری در بین مسلمانان و رفع اختلاف و پراكندگی و خشكاندن ریشه دشمنی دیرینه بین دو قبیله بزرگ مدینه، یعنی «اوس» و «خزرج» بود. (1) قرآن كریم به این جریان چنین اشاره دارد:
همگی به ریسمان خدا (قرآن و اسلام و هرگونه وسیله ایجاد وحدت) چنگ زنید و پراكنده نشوید و نعمت {بزرگ} خدا را بر خود به یاد آورید كه چگونه دشمن یكدیگر بودید و او در میان دل های شما الفت ایجاد كرد و به بركت نعمت او برادر شدید.» (آل عمران. 103)
وجود مقدس آن حضرت پیوسته عامل وحدت و همبستگی بود و بارها در موقعیت های گوناگون موجب برطرف شدن اختلافات میان قبایل مختلف و یا صفوف مسلمانان می شد.

 

 

2 - برقراری قسط و عدل

از دیگر اهداف بعثت رسولان الهی به ویژه رسول اكرم (ص)، فراهم كردن شرایط برای قیام مردم به عدل و داد است. بدین منظور پیامبران (علیهم السلام) با تجهیز شدن به دلایل روشن، كتاب های آسمانی و میزان سنجش حق از باطل، مأموریت یافته اند تا در راستای برقراری قسط و عدل در جامعه تلاش نمایند. قرآن در این باره می فرماید:
«لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَيِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَ الْمِيزانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ؛ (حدید: 25) ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم و با آنها كتاب {آسمانی و میزان شناسایی} حق و قوانین عادلانه نازل كردیم تا مردم قیام به عدالت كنند.»
مراد از بینات، معجزات و دلایل عقلی است كه پیامبران (علیهم السلام) از آنها بهره مند بوده اند و منظور از میزان - كه به معنی وسیله وزن كردن و سنجش است - مصداق معنوی آن، یعنی قوانین و مقررات الهی و یا دین و آیین است كه معیار سنجش خوبی ها و بدی ها، و ارزش از ضد ارزش ها است. (2)
در خصوص، پیامبر خاتم (ص) نیز قرآن كریم پس از بیان مأموریت آن حضرت برای ایجاد وحدت در بین انسان ها و استقامت و پایداری در این راه، مسئولیت برقراری عدالت در جامعه را به ایشان نسبت می دهد و می فرماید: «قُلْ آمَنْتُ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنْ كِتابٍ وَ أُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَيْنَكُمُ اللَّهُ؛ (شوری: 15) بگو ای پیامبر! به هر كتابی كه خداوند نازل كرده، ایمان آورده ام و مأمورم در میان شما به عدالت رفتار كنم.»
عدالت آرزوی دیرینه بشر است كه همواره در طول تاریخ در جستجوی آن بوده و اگر هرچه تلاش نموده، كمتر به آن رسیده، علتش جز این نیست كه از اهداف بعثت انبیای الهی (علیهم السلام) فاصله گرفته است و براستی كه امروزه تنها در سایه سار بعثت رسول اكرم (ص) و عمل به دستورات هدایت بخش قرآن و عترت - این یادگاران جاوید پیامبر(ص) - است كه می توان به قسط و عدل واقعی نایل گردید.

 

 

3 - پیراستن جان ها از پلیدی ها

به حق، برانگیخته شدن پیامبری درس نخوانده و از میان توده مردم برخاسته، (رسول امی) نعمت بسیار بزرگی از سوی پروردگار است كه سزاوار منت گذاری خداست؛ پیامبری كه موظف به تلاوت آیات روح افزای الهی به منظور تطهیر نفوس مردم از پلیدی های شركت و عقاید باطل و خوی های پست حیوانی و رشد و نمو آنان به اخلاق فاضله و تربیت در فضای ملكات انسانی می باشد؛ چنان كه آن حضرت خود فرمود: «بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ؛ (3) من مبعوث شدم تا اخلاق كریمانه را به اتمام و اكمال برسانم.»
قرآن كریم در یك آیه می فرماید: «هُوَ الَّذي بَعَثَ فِي الأُمِّيّينَ رَسولًا مِنهُم يَتلو عَلَيهِم آياتِهِ وَيُزَكّيهِم...؛ (جمعه: 2) او (خدا) كسی است كه در میان جمعیت درس نخوانده، رسولی از (جنس) خودشان برانگیخت تا آیاتش را بر آنها بخواند و آنان را پاكیزه كند...»
و در آیه ای دیگر از آن جهت كه تنها مومنان، تحت تاثیر آیات وحی راه طهارت و تزكیه نفس را می پیمایند و به فضایل اخلاقی زینت می یابند، منت گذاری خدا را متوجه مومنان می داند و می فرماید: «لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ...؛ (آل عمران. 164) خداوند بر مومنان منت نهاد هنگامی كه در میان آنها پیامبری از خودشان برانگیخت تا آیات او را بر آنها بخواند و آنها را پاك گرداند.»
بنابراین از اهداف مهم دیگری كه قرآن كریم برای مبعث رسول خاتم (ص) برشمرده، تزكیه و تربیت مردم برای به فعلیت رساندن و شكوفا نمودن استعدادهای متعالی انسانی و در نتیجه تنظیم روابط نیك با خالق و مخلوق در جامعه اسلامی است.

 

 

4 - آموزش قرآن و حكمت

قرآن مجید در ادامه دو آیه فوق، هدف دیگر از بعثت رسول اكرم (ص) را پس از تلاوت آیات الهی و تزكیه و تربیت نفوس، تعلیم كتاب و حكمت به مردم معرفی می كند. «وَ يُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ.»
چنان كه گفته اند، «كتاب» اشاره به قرآن و تعلیمات آسمانی آن دارد و «حكمت» اشاره به فلسفه و اسرار معارف قرآن و به فرموده علامه طباطبایی: «تعلیم كتاب و حكمت شامل تمامی معارف اصولی و فروعی دین می گردد.» (4)
اما اینكه در راستای تبیین اهداف بعثت، در سه آیه از قرآن (همچون دو آیه مذكور) تزكیه قبل از تعلیم كتاب و حكمت ذكر شده و در یك آیه، بعد از آنها بیان گردیده (بقره: 129) نشان دهنده این حقیقت است كه این دو امر تاثیر متقابل در یكدیگر دارند و همان طور كه تربیت صحیح اخلاقی، زاییده علم حقیقی است، علم حقیقی هم نتیجه تربیت صحیح اخلاقی می باشد.
بدین ترتیب، پیامبر اكرم (ص) از بین توده مردم به امر مقدس رسالت برانگیخته شد تا با تلاوت آیات الهی، مردمی را كه به صراحت «وَإِن كانوا مِن قَبلُ لَفي ضَلالٍ مُبينٍ» (آل عمران: 164) در ضلات و گمراهی آشكار به سر می بردند و گرفتار سیه روزی و بدبختی، جهل و نادانی و آلودگی های گوناگون معنوی بودند، به بركت تعلیم كتاب و حكمت، تربیت نماید و به سوی كمال انسانی سوق دهد؛ چنان كه در مدت كوتاه رسالت خویش، انسان های بزرگی همچون علی (ع)، فاطمه (س)، سلمان، مقداد، ابوذر و مانند آنان را تربیت كرد و تحول عظیمی در جامعه آن روز حجاز ایجاد كرد و زمینه گسترش تعالیم حیات بخش و معارف هدایتگر دین خود را برای همیشه توسط اهل بیت (ع) خویش به سراسر دنیا فراهم ساخت.

 

 

5. عبادت و بندگی

اگر مقصود از آفرینش جن و انس به بیان آیه شریفه «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ» (ذاریات: 56)، عبادت پروردگار عالمیان است، هدف نهایی از بعثت پیامبران الهی، به ویژه خاتم رسولان(ص) نیز جز رساندن بشر به جایگاه والای عبودیت موحدانه و نجات او از پرستش طاغوت نخواهد بود:
«وَ لَقَدْ بَعَثْنا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ؛ (نحل: 36) ما در هر امتی رسولی فرستادیم كه خدای یكتا را بپرستید و از طاغوت اجتناب كنید.»
امیرمؤمنان حضرت علی (علیه السلام) می فرماید: «همانا خداوند، محمد (ص) را به حق مبعوث كرد تا مردم را از پرستش بندگان خدا {نجات بخشد و با خود} به سوی پرستش خدا ببرد.» (5)
چه اینكه پرستش خدا متوقف بر پذیرش توحید و یكتایی پروردگار و ولایت او بر همه موجودات هستی است كه موجب خروج انسان از ظلمت شرك و كفر و نادانی و رذایل اخلاقی، و عروج به نور كمال انسانی می باشد؛ در حالی كه عبادت طاغوت (شیطان و هرچه در مقابل حق است) باعث سقوط آدمی به قعر ظلمات گمراهی و مایه گرفتاری در عذاب الهی است:
«خداوند ولی و سرپرست كسانی است كه ایمان آورده اند، آنها را از ظلمت ها به سوی نور بیرون می برد؛ {اما} كسانی كه كافر شدند، اولیای آنها طاغوت است كه آنها را از نور به سوی ظلمت ها بیرون می برد. آنها اهل آتش اند و همیشه در آن خواهند بود.»

 

 

6. اتمام حجت

رحمت واسعه خداوند اقتضا می كند كه حكم عقل را به سبب بعثت رسولان خود به حكم نقل تأیید و تقویت كند و حجت و راهنمای باطنی (عقل) را با حجت و راهنمای ظاهری (رسالت) همراه سازد و بدین ترتیب، راه سعادت و خوشبختی را فراروی بندگانش بگستراند كه: «إِنَّا هَدَيْناهُ السَّبِيلَ إِمَّا شاكِراً وَ إِمَّا كَفُوراً؛ (انسان: 3) ما راه را به انسان نشان دادیم كه یا شكرگذار است و یا ناسپاس.»
و این گونه است كه با برخورداری بشر از نعمت رسالت و هدایت، حجت الهی بر او تمام می شود و جای هیچ گونه عذر و بهانه ای برای مجرمان و گنهكاران باقی نمی ماند؛ چنان كه قرآن كریم می فرماید: «وَ ما كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولًا؛ (اسراء: 51) و ما هرگز {شخص یا قومی را} مجازات نخواهیم كرد، مگر آنكه پیامبری را مبعوث كرده باشیم.»
و حضرت علی (علیه السلام) درباره رسول خدا (ص) می فرماید: «گواهی می دهم كه محمد (ص) بنده و فرستاده خداست. او را فرستاد تا فرمان خدا را اجرا كند و بر مردم حجت را تمام نماید و آنها را در برابر اعمال ناروا بترساند.» (7)
و این چنین است كه بشر امروزی نیز در برابر مظاهر فریبنده و جاذبه های دروغین دنیایی، به واسطه گرفتاری در غل و زنجیر هوا و هوس معذور نخواهد بود و نسبت به قهر و انتقام الهی هیچ گونه حجت و دلیلی نخواهد داشت.

 

 

سخن آخر

بعثت پیامبر اكرم (ص) به عنوان سر سلسله قافله انبیا (ص) عالی ترین موهبتی است كه پروردگار عالمیان به بشر ارزانی داشته تا از رهاورد آن، جان ها از پلیدی های شرك و گناه زدوده شود و با ترتیب نقوس درپرتو تعلیم كتاب آسمانی و اسرار و معارف دینی، قسط و عدل درجامعه انسانی حكمفرما گردد و اختلافات كه سر منشأ جز جهل و نادانی و دنیا دوستی و خودخواهی ندارد، برطرف شود و آدمی به عروج بر فراز آسمان عبودیت و كمال نایل گردد و بدین ترتیب حجت بر همه افراد بشر از مؤمن وكافر تمام شود.
 

پی نوشت :

1 - ر. ك. تفسیر نمونه، ج3، ص25
2 - ر. ك. تفسیر المیزان، ج19، ص 171، تفسیر نمونه، ج 23، ص. 370
3 - بحار الانوار، ج 76، ص. 372
4 - تفسیر المیزان، ج 1، ص. 330
5 - الكافی شیخ كلینی، ج 8، ص 386، ح. 586
6 - بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با مسئولین نظام به مناسبت مبعث پیامبر اكرم (ص)، 1376. 9. 7
7 - نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، ص 131، خطبه 38.